135
"น้ำ" ในวรรณกรรมนิทำนสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รัชกำลที่ 1-3) โดย นำยกัญจณ์ปภัสส์ สุวรรณวิหค วิทยำนิพนธ์นีเป็นส่วนหนึ่งของกำรศึกษำตำมหลักสูตร ศิลปศำสตรมหำบัณฑิต สำขำวิชำภำษำไทย ภำควิชำภำษำไทย คณะศิลปศำสตร์ มหำวิทยำลัยธรรมศำสตร์ ปีกำรศึกษำ 2558 ลิขสิทธิ์ของมหำวิทยำลัยธรรมศำสตร

น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

  • Upload
    others

  • View
    13

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

"น ำ" ในวรรณกรรมนทำนสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกำลท 1-3)

โดย

นำยกญจณปภสส สวรรณวหค

วทยำนพนธน เปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตร

ศลปศำสตรมหำบณฑต สำขำวชำภำษำไทย ภำควชำภำษำไทย

คณะศลปศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร ปกำรศกษำ 2558

ลขสทธของมหำวทยำลยธรรมศำสตร

Page 2: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

"น ำ" ในวรรณกรรมนทำนสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกำลท 1-3)

โดย

นำยกญจณปภสส สวรรณวหค

วทยำนพนธน เปนสวนหนงของกำรศกษำตำมหลกสตร ศลปศำสตรมหำบณฑต

สำขำวชำภำษำไทย ภำควชำภำษำไทย คณะศลปศำสตร มหำวทยำลยธรรมศำสตร

ปกำรศกษำ 2558 ลขสทธของมหำวทยำลยธรรมศำสตร

Page 3: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

THE DEFINITION OF WATER IN THE EARLY RATTANAKOSIN TALE LITERATURE (KING RAMA 1-3)

BY

MR. KANPABHAT SUWANWIHOK

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER DEGREE IN THAI STUDIES

DEPARTMENT OF THAI FACULTY OF LIBERAL ARTS THAMMASAT UNIVERSITY

ACADEMIC YEAR 2015

COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

Page 4: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย
Page 5: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(1)

หวขอวทยานพนธ "น า" ในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3)

ชอผเขยน นายกญจณปภสส สวรรณวหค ชอปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา/คณะ/มหาวทยาลย สาขาวชาภาษาไทย

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ

ผชวยศาสตราจารย ดร.นตยา แกวคลณา

ปการศกษา 2558

บทคดยอ

วทยานพนธเรอง "น า" ในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1 -3)

มจดประสงคมงศกษาบทบาทของน าตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย และความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าในวรรณกรรมนทานของไทย ผลการศกษาพบวาน ามบทบาทตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย ท งการเปนฉากของเรอง การสรางอารมณสะเทอนใจ การประกอบพธกรรม การแสดงทศนคตของกว การเสรมสรางลกษณะของตวละครเอก และการเชอมโยงเหตการณ กวใชลกษณะของน าท งความกวางใหญ ความเชยวกราก ความเยน ตลอดจนใชความผกพนระหวางมนษยกบสายน ามาเชอมโยงความสมพนธเพอสรางความสาคญใหเหตการณตางๆในวรรณกรรมนทานของไทย ในสวนความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าพบวาน ามความสาคญตอการสรางความเปรยบท งการทาใหผอานเกดจนตภาพและการขยายแนวคดของกวใหผอานไดเขาใจ โดยความเปรยบเกยวกบน าปรากฏท งการสรางจนตภาพทางประสาทสมผส ความเปรยบเกยวกบอารมณพ นฐานของมนษย ความเปรยบเกยวกบความยงใหญของกองทพ และความเปรยบอนๆ นอกจากน กวยงใชน าเปนสญลกษณเพอแสดงใหเหนพฤตกรรมทางเพศในบทอศจรรยในวรรณกรรมนทานของไทย

คำสำคญ: น า, วรรณกรรมนทานของไทย

Page 6: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(2)

Thesis Title THE DEFINITION OF WATER IN THE EARLY RATTANAKOSIN TALE LITERATURE (KING RAMA 1-3)

Author Mr.Kanpabhat Suwanwihok Degree Master's Degree Department/Faculty/University Thai

Faculty of Liberal Arts Thammasat University

Thesis Advisor Assistant Professor Dr.Nittaya Kaewkallana

Academic Years 2015

ABSTRACT The purposes of this research, “The Water in tale Literature in the early

Rattanakosin (King Rama 1-3)”, were to study the water roles on the creativity of tale literature, and the metaphor and symbol of water on tale literature. It was found that the water played an important role in literature in terms of setting, emotional creativity, ritual, expressivity, characterization, and plot. Poets referred to water as wide, torrential, cool and involved with human being. As a metaphor, water was used to express imagination, feeling and power.Water was also a sytmbol of erotic force.

Keywords: Water, tale literature

Page 7: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(3)

กตตกรรมประกำศ

วทยานพนธเลมน สาเรจไดดวยความอนเคราะหของบคคลผมพระคณหลายทาน ผวจยขอขอบพระคณผมพระคณทานแรก คอ ผชวยศาสตราจารย ดร. นตยา แกวคลณา กรรมการและอาจารยทปรกษาวทยานพนธ “คร”ผใหความร สละเวลา และใหคาแนะนา ตลอดจนแกไขในสงทบกพรองทกข นตอนของการทาวทยานพนธอยางเตมท ผวจยขอขอบพระคณรองศาสตราจารย ดร.สปาณ พดทอง ประธานสอบวทยานพนธ “คร” ผคอยชวยเหลอผวจยและใหทนสนบสนนการศกษาในระดบปรญญาโท ตลอดจนใหคาแนะนาทมประโยชนท งในเรองวชาการและการแกปญหาชวต ผวจยขอขอบพระคณ รองศาสตราจารยประคอง เจรญจตรกรรม และรองศาสตราจารยสมพร รวมสข กรรมการสอบวทยานพนธ “คร”ผใหความร และคาแนะนา อนเปนหนทางสแสงสวางแหงปญญา

นอกจากน ผวจยขอขอบพระคณผชวยศาสตราจารยสรอาภา รชตะหรญ “คร” ผช แนะประเดนในการทาวทยานพนธ ครเปรยบเสมอน“แมคนทสอง” ผใหความรคความรก ต งแต “วนแรก”ทไดเปน “ศษยของคร”จนถง “วนน ”

ผ ว จ ยขอกราบขอบพระคณคณาจารยภาควชาภาษาไทย คณะศลปศาส ตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และคณาจารยภาควชาหลกสตรและการสอน สาขาวชาการสอนภาษาไทยคณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยศลปากรทกทานทประสทธความร ตลอดจนใหกาลงใจ จนวทยานพนธเลมน สาเรจ

ผวจยขอขอบคณอาจารยกงกาญจณ บรณสนวฒนกล ผเปน“พ” และนายกฤษณะ ลาทะแย นางสาวจฑาธป เปลาเล ผเปน“มตรแท”ทคอยใหกาลงใจและคอยชวยเหลอในการทาวทยานพนธเลมน

ทายทสดผวจยขอกราบขอบพระคณ “พอ”สมศกด สวรรณวหค และ “แม”สมพศ สวรรณวหค ผใหชวตทคอยสนบสนนการศกษาของลกอยางเสมอมา

อนง วทยานพนธเรองน เปนผลงานทไดรบทนสนบสนนจากเงนกองทนวจยมหาวทยาลยธรรมศาสตร ประจาปงบประมาณ 2557 ผวจยขอขอบคณทนสนบสนนการวจยจากกองทนมหาวทยาลยธรรมศาสตรภายใต“ทนวจยทวไป”ตามสญญาเลขท ทน17/2557

นายกญจณปภสส สวรรณวหค

Page 8: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(4)

สำรบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย (1)

บทคดยอภาษาองกฤษ (2)

กตตกรรมประกาศ (3)

สารบญตาราง (8)

บทท 1 บทนา 1

1.1 ความเปนมาและความสาคญของปญหา 1 1.2 วตถประสงค 6 1.3 สมมตฐาน 6 1.4 ขอบเขตของการศกษา 6 1.5 นยามศพทเฉพาะและขอตกลง 7 1.6 วธดาเนนการวจย 7 1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย 8

บทท 2 วรรณกรรมและงานวจยทเกยวของ 9

2.1 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษา “น า” ในวรรณกรรม 9 และการสรางสรรคเชงวรรณศลป 2.2 เอกสารและงานวจยเกยวกบการศกษา “พธกรรมและความเชอเกยวกบน า” 12 2.3 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษาวรรณกรรมนทานของไทย 15

บทท 3 บทบาทของ“น า”ตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย 17

Page 9: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(5)

3.1 บทบาทในการเปนฉากของเรอง 17 3.1.1 ฉากทสมพนธกบโครงเรอง 18 3.1.2 ฉากทสมพนธกบตวละคร 25 3.1.3 ฉากทสมพนธกบแกนเรอง 27

3.2 บทบาทในการสรางอารมณสะเทอนใจ 29 3.2.1 อารมณอศจรรยใจ (อทภตรส) 29

3.2.1.1 อารมณอศจรรยใจกบลกษณะของสายน าในเชงอดมคต 30 3.2.1.2 อารมณอศจรรยใจกบลกษณะของสายน าตามปกตทม 33 ความงดงามและรนรมย

3.2.2 อารมณสงสาร (กรณารส) 34 3.2.2.1 อารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากบคคลผเปนทรก 34 3.2.2.2 อารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากถนทอย 36

3.2.3 อารมณซาบซ งในความรก (ศฤงคารรส) 37 3.2.3.1 อารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครตองพรากจากกน 37 3.2.3.2 อารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครสมหวงในรกและไดอยเคยงกน 38

3.2.4 อารมณหวาดกลว (ภยานกรส) 40 3.3 บทบาทในการประกอบพธกรรม 41

3.3.1 "น า" กบความเชอ 42 3.3.1.1 "น า" กบการสรางสรมงคล 42 3.3.1.2 "น า" กบการเสยงทาย 45 3.3.1.3 "น า" กบความเชอทางไสยศาสตร 48

3.3.2 "น า" กบการพระราชพธในราชสานก 50 3.3.2.1 "น า" ในพระราชพธบรมราชาภเษก 50 3.3.2.2 "น า" ในพระราชพธลงสรง 52 3.3.2.3 "น า" ในพระราชพธโสกนต 53 3.3.2.4 "น า" ในพระราชพธถอน าพพฒนสตยา 55

3.3.3 "น า" กบการศกสงคราม 56 3.3.3.1 "น า" ในพระราชพธสรงสนาน 57 3.3.3.2 "น า" ในพธสญชพ 58 3.3.3.3 "น า" ในพธทดน า 59

Page 10: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(6)

3.3.3.4 "น า" ในพธแกพษไฟกรด 59 3.3.4 "น า" กบพธทเกยวของกบวถชวต 61

3.3.4.1 "น า" ในพธเกยวกบการเกด 61 3.3.4.2 "น า" ในพธเกยวกบการแตงงาน 63 3.3.4.3 "น า" ในพธเกยวกบการตาย 66

3.4 บทบาทในการแสดงทศนคตของกว 71 3.4.1 น าเปนความอดมสมบรณ ความงดงาม และรนรมย 71 3.4.2 น าเปนความลาบากยากแคน นาหวาดกลว และเปนอปสรรคของมนษย 73 3.4.3 น าเปนเพอนและศตรของมนษย 76 3.4.4 น ามอานาจทาลายมนษยและสรรพสง 78

3.5 บทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละคร 80 3.5.1 ตวละครเปนผมบญญาธการและมอานาจเหนอมนษย 80 3.5.2 การกระทาของตวละครเปนสงทยงใหญและดงาม 83

3.6 บทบาทในการเชอมโยงเหตการณ 84

บทท 4 ความเปรยบและสญลกษณ “น า” ในวรรณกรรมนทานของไทย 88

4.1 ความเปรยบเกยวกบ "น า" ในวรรณกรรมนทานของไทย 88 4.1.1 "น า" กบจนตภาพทางประสาทสมผส 89

4.1.1.1 แสง 89 4.1.1.2 เสยง 93 4.1.1.3 สมผส 94

4.1.2 "น า" กบอารมณพ นฐานของมนษย 96 4.1.2.1 ความสข 97 4.1.2.2 ความรก 98 4.1.2.3 ความเมตตา 99 4.1.2.4 ความโศกเศรา 100

Page 11: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(7)

4.1.3 "น า" กบความยงใหญของกองทพ 103 4.1.3.1 กาลงพล 103 4.1.3.2 กลศก 104 4.1.3.3 อาวธ 104

4.2 สญลกษณเกยวกบ "น า"ในวรรณกรรมนทานของไทย 107 4.2.1 การใช "น า"เปนสญลกษณแทนอวยวะเพศและพฤตกรรมทางเพศ 108

4.2.1.1 การใชน าเปนสญลกษณแทนอวยวะเพศ 108 4.2.1.2 การใชน าเปนสญลกษณแทนพฤตกรรมทางเพศ 109

4.2.2 การใช "น า"เปนสญลกษณแทนอารมณและความรสกทางเพศ 112

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 115

5.1 สรปผลการวจย 115 5.2 ขอเสนอแนะ 117

รายการอางอง 118

ประวตผเขยน 123

Page 12: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

(8)

สำรบญตำรำง

ตารางท หนา 4.1 ตารางแสดงความสมพนธของ“น า” กบจนตภาพทางประสาทสมผส 96 4.2 ตารางแสดงความสมพนธของความเปรยบ“น า” กบอารมณพ นฐานของมนษย 102 4.3 ตารางแสดงความสมพนธของความเปรยบ“น า” กบความยงใหญของกองทพ 105 4.4 การใช “น า”เปนสญลกษณในวรรณกรรมนทานของไทย 113

Page 13: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

1

บทท 1 บทนำ

1.1 ควำมเปนมำและควำมสำคญของปญหำ

มนษยมวถชวตทผกพนกบน าเพราะน าเปนสงทหลอเล ยงใหมนษยดารงชวตรอด น าจง

เปรยบเสมอนเสนเลอดใหญของมนษยชาต ในอดตน นการกาเนดของเมองตางๆ ลวนเปนการกาเนดจากพ นทใกลน าท งส น ซงแสดงใหเหนวาน าเปนสงจาเปนตอการกาเนดและการดารงอย นอกจากน น ายงสมพนธกบการชะลาง การทาลาย และการส นสด โดยจะเหนไดจากตานานน าทวมโลก ท งในตานานของเมโสโปเตเมย กรก และอนเดย ทกลาวถงประเดนเกยวกบน าทวมโลก (Deluge) คอการชาระลางคนชวใหหมดไปจากโลก ในเชงสญลกษณน าคอเครองชาระสงสกปรกใหหมดไปการอาบน ากคอการชาระลางรางกายใหสะอาดเฉกเชนเดยวกบการทาใหโลกน สะอาดปราศจากคนชวกตองใชอทกภยในการชาระลาง (ตรงใจ หตางกร, 2554, น.21) ดงน นจงอาจกลาวไดวาน าเปนสญลกษณของการเกด การต งอย และการส นสดของมนษย

ในสงคมไทยน าเปนสญลกษณทปรากฏมากทสดกวาสงคมอน เพราะน าน นอยใน สงตางๆ ไมวาจะเปนพธกรรม วรรณกรรม นาฏศลป ศลปะพ นบาน จตรกรรม ประตมากรรม สถาปตยกรรมหรอแมกระทงการวางผงเมอง(สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, 2529, น.5) อาจจะเปนเพราะวถชวตของคนไทยน นผกพนกบสายน ามาเปนเวลานานจนกลายเปนรากเหงาทางวฒนธรรม และความเชอของคนไทย นอกจากน น ายงแทรกซมอยในวถชวต หรอในการดารงชวตของมนษย ไมวาจะเปนการเกษตรกรรม การอปโภคบรโภค ฯลฯ และดวยความผกพนของคนไทยกบสายน า จงทาใหเกดพธกรรมและความเชอเกยวกบน าปรากฏในรปแบบตางๆ ซงครอบคลมต งแตชนช นสงจนถงระดบสามญชน

ในระดบชนช นสงจะมพธกรรมในราชสานกทเกยวของกบน าหลายพธ เชน พระราชพธถอน าพระพพฒนสตยา พธน ตองดมน าสาบานเฉพาะพระพกตรของพระมหากษตรยเพอแสดง ความจงรกภกด อนแสดงใหเหนวาน ามบทบาทเปนสงทแปรสภาพจตใจของมนษยเพราะผใดทดม น าสาบานคงไมกลาคดกบฏ ฉอราษฎรบงหลวงอยางเดดขาด (ฐาพร,2542,น.11)พระราชพธ บรมราชาภเษกไดใหความสาคญของพระราชพธน นอยทการแปรสภาพของพระมหากษตรยดวย ธาตน าหรอน ามรธาภเษก(ฐาพร,2542,น.11) โดยในพธจะมการอญเชญน าจากแหลงศกดสทธ มาเปนน ามรธาภเษก จากสถานทตางๆทวราชอาณาจกรไทย เมอนาน าศกดสทธมาแลวจะทาพธต งน า วงสายสญจน โดยพระสงฆทาพธสวดมนตและประกาศตอเทพารกษเปนเวลาสามวน พธกรรมใน

Page 14: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

2

ราชสานกทเกยวกบน ายงมอกหลายพธ เชน พระราชพธลงสรงเปนพระราชพธทพระราชโอรส พระราชธดา พระบรมวงศานวงศสรงน าในแมน าเจาพระยา เพอชาระลางพระวรกายใหสะอาดปราศจากความมวหมอง ท งกายและใจ นอกจากน ยงมพธทเกยวกบน าในทางเกษตรกรรม พระเจาแผนดนทรงทาหนาทเหมอนพระอนทรมาปราบพญานาค การประกอบพธจะกระทาเมอมน าหลากทวมไรนามากเกนไปจนเสยหาย ดงปรากฏเปนพระราชพธอยสองประเภท กลาวคอ พธแรกเรยกวาพธไลเรอ พระมหากษตรยพรอมพระมเหส พระเจาลกเธอ และพระสนมจะเสดจฯลงเรอพระทนงเสดจออกไปประทบยนทรงพชนบงคบใหน าลด พธทสองเรยกวาพธไลน า ซงพระราชพธดงกลาวน เคยทาในสมยรชกาลท1 คร งหนง และรชกาลท 3 อกคร งหนง แตหากปไหนฝนแลงกเปนพระราชภาระทตองทาพธทเรยกวาพระราชพธพรณศาสตร เพอขอฝนอกเชนกน (สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, 2529, น.50)

ในระดบสามญชน น าเปนสงสาคญในพธกรรมหลายพธซงครอบคลมไปถงการดาเนนชวตต งแตการเกด แตงงาน แก และตาย ในสวนของการเกดน นจะมพธโกนผมไฟในการอาบน าเดก คร นชางโกนผมเดกเรยบรอยแลว จงนาอางใสน าอนผสมกบน าพระพทธมนตแลวนาเดกลงอาบน า ในอาง น าน ใสเครองพธ คอ ปลาเงน ปลาทอง กงทอง ซงทาดวยไมระกา ปดกระดาษทองหรอ ทาดวยเงน รวมท งมะพราวเงนมะพราวทองคอมะพราวนาฬเกททาเตรยมไว คร นอาบน าใหเดกเรยบรอยแลวกนาไปแตงตว จากน นอมเดกมาวางไวเบาะขางบายศร ผทอมเดกมกเปนยายาย หรอญาตผใหญทมอายเพอความเปนศรมงคลแกชวตของเดก ในสวนพธแตงงานมการใชน าในลกษณะเดยวกบพธบรมราชาภเษก เพราะเปนการใชลกษณะของน าแทนความเปนหนงเดยว และสดทายคอพธเกยวกบการตาย มการใชน าในพธ นนคอการอาบน าศพ ดวยแนวคดทวาใชน าชาระรางกายตลอดจนจตใจใหสะอาดผองแผว เพอเตรยมตวไปนมสการพระจฬามณเจดยบนสรวงสวรรค นอกจากน ในพธกรรมเกยวกบการตายยงปรากฏการกรวดน าเพออทศบญกศลไปใหคนทลวงลบไปแลว ซงเปนพธทสบมาแตสมยพทธกาล

จะเหนไดวาน าเปนองคประกอบสาคญในการประกอบพธกรรมตางๆ ทเกยวของกบ วถชวตของมนษยท งระดบราชวงศจนถงระดบสามญชน ซงการประกอบพธตางๆน นสะทอนใหเหนถงความผกพนของคนไทยกบสายน า โดยมหลกฐานยนยนคอน าเปนองคประกอบในพธกรรมตางๆหลายหลากพธ

นอกจากน ในประเพณตางๆ เชน ประเพณสงกรานต อนเปนประเพณทแสดงความกตญญดวยการใชน าเปนสอสรางความกตญญระหวางผสงอายกบผเยาว เพราะในประเพณสงกรานตจะมการรดน าดาหวผ ใหญท เคารพนบถอเ พอเปนการแสดงความกตญญและความเคารพ สวนประเพณลอยกระทงเปนพธทใชขอขมาพระแมคงคาซงมความเชอวาเปนผปกปกรกษาสายน า

Page 15: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

3

นอกจากน ในงานบญบ งไฟ รวมท งพธแหนางแมวเพอขอฝนกเปนพธทแสดงใหเหนถงความสาคญของน าตอการดารงชวตของมนษย รวมไปถงการละเลนทางน าตางๆ อาท การพายเรอเลนสกวา การแขงเรอ หรอแมแตเทศกาลชกพระ โยนบว ตามจงหวดตางๆ อาจกลาวไดวาน าเปนสงสาคญทเปนตวกาหนด และเปนสวนประกอบของพธกรรมตางๆ ของทกชนช น

ในสวนความเชอเรองน าปรากฏความเชอสาคญคอเรองผน า เรองเงอก เรองนาค และเรองสายน าในโลกแหงความตาย (ประคอง นมมานเหมนท, 2554, น.13) ความเชอเรองผน าน นเปนความเชอทสอไปถงความเคารพสายน าและเทพแหงสายน า เชนเดยวกบความเชอของคนอนเดย และไทยทเคารพและบชาพระแมคงคาเชนกน สวนความเชอเรองเงอกน นปรากฏในวรรณคดไทย เรองลลตโองการแชงน า ซงมการใชคาวา ง และ เงอก แทน นาค อนแสดงใหเหนถงแนวคด และความเชอของมนษยเกยวกบสงลกลบภายใตสายน าทมอานาจเหนอมนษย

ดวยเหตผลดงกลาวขางตน จะเหนไดวาน าเปนสงทอยคกบมนษยในทกๆ ชวงของชวต ท งในประเพณ พธกรรม ความเชอ ตลอดจนการใชน าในการอปโภค บรโภค กลาวไดวาน าเปนสงสาคญของมนษยต งแตเกดจนตาย อนเปนเหตใหในงานวรรณกรรมทแสดงใหเหนความเปนไป ของมนษยน นปรากฏวถชวต ความเชอ ตลอดจนประเพณของมนษยเกยวกบน าเปนจานวนมากโดยเฉพาะในวรรณกรรมประเภทนทานซงเปน “เรองทแตงข นเพอจาลองชวตและพฤตกรรมของมนษยในดานตางๆอยางมวรรณศลป มเน อเรอง มตวละคร มการดาเนนเรองทเหมอนจรงหรออาจโลดโผนเกนจรง” (สกญญา สจฉายา, 2555, น.7)

การใชน าในวรรณกรรมนทานของไทยน นปรากฏในการสรางสรรคตวบทวรรณกรรมนทานอยางหลากหลาย ท งในดานของบทบาทการดาเนนเรอง ดงเชน ในพระอภยมณ กวสรางใหน ามบทบาทในการเปนฉากของการดาเนนเหตการณท งหมด ในขนชางขนแผน น ามบทบาทในการเสยงทายเมอคร งขนชางและพระไวยดาน าพสจนการตดสนความเพอหาตวผกระทาผดระหวางขนชางกบ จมนไวยวรนาถ (ชลดา เรองรกษลขต, 2550, น.318) ดงความทวา

พระผจอมนรนทรปนธรณ พระจงมพระราชบรรหาร ไปบอกพระครหวาอยาชานาน เวลากาลจะอสดงใหลงน า พระครผรบสงกบงคบ ตามตารบอยการโบราณรา พระหมนไวยใหข นขางเหนอน า ขนชางดาฝายใตใหสมควร (ขนชางขนแผน ล2 ,2546, น.233)

ในบทประพนธขางตน จะเหนไดวา “น า” มความสาคญในเหตการณเสยงน าในคร งน เพราะน ามบทบาทเปนเครองพสจนความบรสทธของตวละคร อนสะทอนใหเหนความเชอเกยวกบน า

Page 16: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

4

ในการตดสนคดความระหวางขนชางและพระไวย นอกจากน ยงสอใหเหนถงความสาคญของน าในการสรางสรรควรรณกรรมประเภทนทานอกดวย

นอกจากน าจะมบทบาทในการสรางสรรควรรณกรรมแลว ยงมการใชน าในการสรางความเปรยบ และสญลกษณตางๆ ดงตวอยาง

แลววาอนจจาความรก เพงประจกษดงสายน าไหล ต งแตจะเชยวเปนเกลยวไป ทไหนเลยจะไหลคนมา (อเหนา, 2546, น.301) จากตวอยางคาประพนธขางตนจะเหนวากวใชน าเปนความเปรยบโดยใชลกษณะของน า

ทไหลไปแลวไมยอนกลบคนมาเปรยบเทยบกบความรกทมอาจหวนคน นอกจากน ยงมความเปรยบเกยวกบน าในลกษณะอนๆ เชน

อนน าใจสตรน ไซร ยากทจะหยงไดดงจนดา พระสมทรสดลกซ ง ถาจะหยงใหถงกงายกวา

(ไกรทอง, 2545, น.310 ) ในบทประพนธขางตนจะเหนวากวใช “พระมหาสมทร” มาเปรยบเทยบกบ “น าใจของ

สตร” โดยนาลกษณะของมหาสมทรทม“ความลก” แตมหาสมทรจะลกเพยงใดยงสามารถทจะหยงถงไดงายกวาน าใจของนาง กวไดใชประโยชนจาก “ความลก” ของมหาสมทรมาเทยบกบใจของนางท “ยากทจะหยง”อนทาใหเหนถงความสาคญของน าในการใชเปนความเปรยบททาใหเหนภาพและเขาใจความหมายของสงทเปนนามธรรมใหเหนเปนรปธรรมไดเปนอยางดยง

สวนการใชน าเปนสญลกษณพบเปนจานวนมากในวรรณกรรมนทาน โดยเฉพาะในบทอศจรรย ดงความวา

เกดพยบพยหพดอศจรรย สลาตนเปนระลอกกระฉอกฉาน ทะเลลกดงจะลมดวยลมกาฬ กระทบดานกระแทกดงกาลงแรง สาเภาจนเจยนจมดวยลมซด สลบลดเลยบบงเขาฝงแฝง ไหหลาแลนตดแหลมแคมตะแคง ตลบตะแลงเลาะเลยมมาตามเลา ถงปากน าแลนสงเขาตรงรอง ใหขดของแขงขนไมใครเขา ดวยรองนอยน าคบอบสาเภา ข นตดต งหลงเตาอยโตงเตง พอกาลงลมจดพดกระโชก กระแทกโคกกระทอนโขดเรอโดดเหยง (ขนชางขนแผน ล1, 2546, น.234)

จากตวอยางขางตนกวใช “น า”กบ “เรอ” เปนสญลกษณสอถงการมเพศสมพนธของ ตวละคร กลาวคอใช“ทะเลลกดงจะลมดวยลมกาฬ” แทน “อารมณกาหนดทางเพศ” ทรนแรง และ

Page 17: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

5

“ปากน า” เปนสญลกษณแทนอวยวะเพศหญงและใช “เรอ”แทนเพศชาย จากตวอยางขางตนทาใหเหนถงความสาคญของการใชสญลกษณน าในวรรณกรรมนทานของไทยโดยเฉพาะในบทอศจรรย นอกจากน การใช “ทะเล” “ปากน า” หรอการใช “ฝน” ยงไดปรากฏซ าในวรรณกรรมนทานเรองอนจนกลายเปนสญลกษณทผอานรบรรวมกนในการอานวรรณกรรมโดยเฉพาะบทแสดงอารมณรกของครก

ในงานวจยน ผวจยไดเลอกศกษาวรรณกรรมประเภทนทานรอยกรอง ในสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท1- 3) ดวยเหตผล 2 ประการคอ การทเลอกศกษาเกยวกบน าในวรรณกรรมนทานน นเพราะน ามความสมพนธกบวถชวตของมนษย โดยเฉพาะเมอปรากฏในวรรณกรรมยงมบทบาทสาคญในการดาเนนเรอง และตอชวตของตวละคร ตลอดจนการใชน าเปนความเปรยบและสญลกษณทสมพนธกบวถชวตของมนษยและสอดรบกบการสรางสรรควรรณกรรมรอยกรองประเภทนทานซงเปนเรองทแตงข นเพอจาลองชวตและพฤตกรรมของมนษย และการทเลอกศกษาวรรณกรรมในชวงสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท1 -3) เพราะวรรณกรรมในสมยดงกลาวเปนวรรณกรรมทมาจากสมยอยธยาและไดรบการชาระหรอทาใหสมบรณในสมยน และยงทาใหเหนคานยม ตลอดจนความเชอตางๆ ทแสดงผานวรรณกรรมต งแตสมยอยธยาและสมยรตนโกสนทรอกดวย

การศกษาเรอง “น าในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทร (รชกาลท 1-3)” นบวาเปนเรองทมคณคาหลายประการ ประการแรก ทาใหทราบถงบทบาทและความสาคญของน าตอ การสรางสรรควรรณกรรมนทาน ท งในดานบทบาทและการสรางสรรคเชงกลศลป ซงจะทาใหเขาใจทศนะของมนษยเกยวกบน าทสะทอนผานวรรณกรรม ท งในดานบวกและดานลบ ในดานบวกอาจมองไดวาทาใหเกดความเชอ ตลอดจนความเคารพทคนในสงคมมตอสายน า ตลอดจนการนาสายน ามาสรางสรรควรรณกรรมไทย ในดานลบอาจจะเหนทศนคตของคนทมตอน า เชน น าอาจจะเปนอปสรรคทเปนทาใหตองพลดพราก ตลอดจนหายนะตางๆ ทเกดมาจากน า

ประการตอมาคอทาใหทราบความสาคญของการใชน าเปนวสดในการสรางสรรค งานวรรณศลป ซงชวยในการตความตวบทวรรณกรรม สามารถเขาถงความหมายของตวบทอนจะ ทาใหตระหนกถงคณคาของวรรณกรรมไดดยงข น

งานวจยเรอง “น าในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3)” เกดข นจากความตระหนกถงประโยชนในการศกษาดงกลาวขางตน ท งน ผวจยมงศกษาวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรรชกาลท 1-3 วาน ามบทบาทตอการดาเนนเรองในลกษณะใด และน ามสวนสาคญตอการสรางเชงกลศลปดานความเปรยบและสญลกษณในวรรณกรรมไทยอยางไร อนจะทาใหเกดประโยชนตอการศกษาวรรณกรรมไทยสบไป

Page 18: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

6

1.2 วตถประสงค

1.เพอศกษาบทบาทของน าตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย 2.เพอศกษาการใชความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าในวรรณกรรมนทานของไทย

1.3 สมมตฐำน

น ามบทบาทสาคญตอการสรางสรรควรรณกรรมนทาน ตลอดจนการสรางสรรควรรณศลปดานความเปรยบและสญลกษณ

1.4 ขอบเขตของกำรศกษำ

ศกษาวรรณกรรมรอยกรองประเภทนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3)

ฉบบสมบรณ ดงน

วรรณกรรมนทำนสมยรชกำลท 1 บทละครเรองรามเกยรต บทละครเรองอณรท กากคากลอน สมบตอามรนทรคากลอน โคบตร

วรรณกรรมนทำนสมยรชกำลท 2 บทละครเรองอเหนา บทละครนอกเรองสงขทอง บทละครนอกเรองคาว บทละครนอกเรองไชยเชษฐ บทละครนอกเรองไกรทอง บทละครนอกเรองมณพไชย เสภาเรองขนชางขนแผน

Page 19: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

7

บทละครนอกเรองสงขศลปชย วรรณกรรมนทำนสมยรชกำลท 3

สรรพสทธคาฉนท สมทรโฆษคาฉนท (ตอนปลาย) พระอภยมณ กาพยพระไชยสรยา สงหไกรภพ ลกษณวงศ จนทรโครบ

1.5 นยำมศพทเฉพำะและขอตกลง

วรรณกรรมนทาน หมายถง วรรณกรรมทมเน อเรอง ตวละคร ฉากและสถานท

ตลอดจนมการดาเนนเรองทเกนจรงหรออาจโลดโผนเกนความจรง ฉากและสถานทอาจจะเปนฉากจรงหรอฉากทสมมต โดยมงเนนการสรางอารมณและจนตนาการเปนสาคญ (สกญญา สจฉายา , 2557, น.8)

น า หมายถง “น า” ทปรากฏในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3) ท งแหลงน าในมหาสมทร แมน า ลาธาร คลอง หนอง สระ บง รวมท งน าฝน น าคาง และน าทพย

1.6 วธดำเนนกำรวจย

การศกษาเรอง “น าในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทร (รชกาลท 1-3)” ผวจยใช

วธการวจยเชงพรรณนา (Description Research) โดยใชขอมลจากเอกสารเปนหลก และเสนอผลของการวจยแบบพรรณนาวเคราะห (Analytical Description) มข นตอนการวจย ดงน

1.รวบรวมขอมลเกยวกบน าในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3) 2.ศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษาน า ตลอดจนพธกรรมและความ

เชอเกยวกบน า 3.ศกษาคนควาตวบทวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3)

Page 20: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

8

4.ศกษาตวบทวรรณกรรมและวเคราะห สงเคราะห ตความ ตามประเดนในการศกษา 5.เรยบเรยงขอมลและสรปผลการศกษา

1.7 ประโยชนทคำดวำจะไดรบจำกกำรวจย

1.ทาใหทราบถงบทบาทของน าตอการสรางสวรรควรรณกรรมนทานของไทย 2.ทาใหทราบถงการใชความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าในวรรณกรรมนทาน

ของไทย 3.ทาใหเปนประโยชนในการตความ และทาความเขาใจตวบท และทาใหตระหนกถง

คณคาของวรรณกรรมเพมมากข น

Page 21: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

9

บทท 2 วรรณกรรมและงำนวจยทเกยวของ

เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษาเรอง “น าในวรรณกรรมนทานสมย

รตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3)” มดงน 2.1 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษา “น า” ในวรรณกรรมและ การสรางสรรคเชงวรรณศลป 2.2 เอกสารและงานวจยเกยวกบการศกษา “พธกรรมและความเชอเกยวกบน า” 2.3 เอกสารและงานวจยเกยวกบการศกษาวรรณกรรมนทานของไทย

2.1 เอกสำรและงำนวจยทเกยวของกบกำรศกษำ “น ำ”ในวรรณกรรมและกำรสรำงสรรคเชงวรรณศลป

จากการสารวจงานวจยทเกยวของกบการศกษา “น า” ในวรรณกรรมและการสรางสรรคเชงวรรณศลป มดงน

รนฤทย สจจพนธ (2540) เขยนบทความเรอง “จรงหรอ น าคอสอความเศรา ความเหงา หายนะ และความตาย” ผลการศกษาพบวาน ามบทบาทตอการสรางวรรณกรรมไทยในทกยคสมย ดงเชน ในเรองลลตโองการแชงน า กลาวถงพธกรรมถอน าพพฒนสตยาซงใชน าประกอบพธ อนเปนสอทแสดงความจงรกภกดตอพระมหากษตรย ในเรองลลตพระลอปรากฏน าเปนเครองมอในการเสยงทายโดยตวละครไดใชแมน ากาหลงเปนตวเสยงทาย และทาหนาทเปนลางบอกเหตอนตรายลวงหนาอนจะเกดแกชวตของพระลอ ในนทานคากลอนของสนทรภไดใชน าเปนฉากในการดาเนนเรอง ดงเชนในเรองพระอภยมณท “น า” หรอ “ทะเล”มบทบาทในการเปนฉากของเรองเกอบท งหมด น าจงเปนตวสะทอนอารมณความรสกโดยเฉพาะความเหงาของตวละคร ดงน นน าจงมบทบาทตอการสรางสรรควรรณกรรมเพราะน ามความหมายตอชวต และน าเปนสอของความเศรา หายนะ ความเหงา และความตาย

ศรญญำ ขวญทอง (2547) เขยนวทยานพนธเรอง “การวเคราะหบทพรรณนาธรรมชาตในวรรณคดไทยสมยอยธยา” มงศกษาวเคราะหบทพรรณนาธรรมชาตในวรรณคดไทยสมยอยธยาดานลกษณะ กลวธการประพนธ และบทบาทของบทพรรณนาธรรมชาต ผลการศกษาพบวาวรรณคดไทยสมยอยธยามบทพรรณนาธรรมชาตปรากฏ 25 เรอง กวพรรณนาบทธรรมชาตเปน 2 ลกษณะ คอ พรรณนาบทธรรมชาตทเปนปรากฏการณปกต และพรรณนาธรรมชาตทเปน

Page 22: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

10

ปรากฏการณพเศษ การพรรณนาบทธรรมชาตทเปนปรากฏการณปกตปรากฏใน 4 ตอน ไดแก ตอนเดนทาง ตอนครวญ ตอนรวมรก และตอนชมเมองหรอชมอทยาน สวนการพรรณนาธรรมชาตทเปนปรากฏการณพเศษปรากฏใน 7 ตอน ไดแก ตอนตวละครสรางบญบารม ตอนเคลอนทพ หรอแสดงความสามารถทางการรบ ตอนพลดพราก ตอนพรรณนาบารมตวละครหรอศาสนสถาน ตอนสรางโลกหรอเกดยคใหม ตอนรวมรก และตอนกระทาพธกรรมสาคญ ในการนาเสนอบทบาทของบทพรรณนาธรรมชาตจานวนมากเหลาน กวเลอกใชกลวธการประพนธตางๆ อยางพถพถนและเหมาะสมกลมกลนกบเน อเรอง ท งกลวธดานเสยง กลวธดานคา และกลวธดานความ จงชวยประดบตกแตงใหบทพรรณนาธรรมชาตมความไพเราะงดงามท งดานเสยงและความหมาย ในดานบทบาทของบทพรรณนาธรรมชาตพบวา บทพรรณนาธรรมชาตมบทบาทสาคญตอวรรณคด 7 ประการ ไดแก บทบาทในการชวยสรางอารมณสะเทอนใจ บทบาทในการแสดงภมร ของกว บทบาทในการแสดงทศนคตกว บทบาทในการเสรมลกษณะตวละคร บทบาทในการเปนสญลกษณ บทบาทในการเชอมโยงเหตการณ และบทบาทในการแสดงใหเหนความสามารถดานการประพนธของกว จงอาจกลาวไดวาบทพรรณนาธรรมชาตทมจานวนมากในวรรณคดอยธยามความสาคญ ในฐานะทเปนขนบการประพนธทสาคญของวรรณคดไทย ในงานวจยน “น า” ปรากฏในบทบาทสาคญในทกข นตอนของการศกษาเพราะน าเปนองคประกอบหนงของธรรมชาต จงปรากฏเปนบทบาทตางๆทสมพนธกบธรรมชาตอน และมสวนชวยใหเรองในวรรณคดสมยอยธยาดาเนนตอไปไดอยางสมเหตผล

ชลดำ เรองรกษลขต (2550) เขยนบทความเรอง “เสยงน าในวรรณคดไทย" มงศกษาการเสยงน าในวรรณคดไทยเรองลลตพระลอ พระปฐมสมโพธกถา ขนชาง-ขนแผน สงขทอง และอษา-บารส ผลการศกษาพบวาการเสยงน าเปนพฤตกรรมของผเสยงทายเพอขอคาตอบจากอานาจศกดสทธประจานานน าโดยผานการอธษฐาน ท งคาตอบของเรองในอนาคต และขอคาตอบเรองในอดต คาขอดงกลาวจะมเงอนไขปรากฏอย เรองทขอคาตอบอาจเปนเรองของตนเอง เรองของคนอนทจะเกยวของกบตวเอง หรอเปนเรองของคนอนทไมเกยวของกบตวเองอยางใดเลยกได เรองเสยงน าจงสะทอนใหเหนความคดความเชอของคนไทย ในอานาจของการอธษฐาน อานาจของ เทพ ยดา ซงการเสยงทายน นปรากฏใหเหนท งในสงคมไทย ในวรรณกรรมโบราณ และในสงคมปจจบน

รนฤทย สจจพนธ (2550) เขยนบทความเรอง“น า” ในวรรณกรรมรวมสมย” ผลการศกษาพบวา น าในวรรณกรรมรวมสมยของไทยมบทบาทหลายอยาง ไดแก เปนฉากแสดงสถานท แสดงวถชวตและวฒนธรรม เปนสญลกษณและความเปรยบ นอกจากน ยงใชน าใน

Page 23: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

11

ความหมายหลากหลายและบทบาทหลายอยางในขณะเดยวกน ทาใหวรรณกรรมมความหมายลกซ ง และมคณคาทางวรรณศลป

จนตนำ ดำรงคเลศ (2550) เขยนบทความเรอง “น าในเพลงลกทง”ผลการศกษาพบวา น าในเพลงลกทงแบงออกเปน 2 หวขอ คอ น ากบความรก และน ากบการประกอบอาชพเกษตรกรรม ในหวขอน ากบความรก มการกลาวเปรยบความรกกบปรากฏการณของน าในธรรมชาต ซงมน าข นน าลง และมวถการไหลอนคดเค ยว เพลงลกทงนาลกษณะดงกลาวเหลาน มาเปนคาตดพอของชายหนมตอหญงคนรกซงมใจแปรผน หญงสาวท งไป แตยงรอคอยการกลบมา สวนหวขอน ากบการประกอบอาชพเกษตรกรรมกลาวถงความสาคญของน าฝนตอการปลกขาวของชาวนาไทย พบวาในปทมน าฝนทมมากเกนไปหรอนอยเกนไปจะกอใหเกดความทกขใจแกชาวนา

สกญญำ สจฉำยำ (2550) เขยนบทความเรอง “ชนฉาลานาชล บทเพลงกบสายน า”ผลการศกษาพบวา น าเปนวสดสาคญในการสรางสรรคบทเพลง เพราะในฤดน าหลากกอใหเกดลานาทางน าประเภทตางๆ ทมาพรอมกบเทศกาลงานบญประเพณทางศาสนา ท งลานาของชาวบาน ไดแก เพลงเรอ เพลงหนาใย เพลงราภาขาวสารหรอเพลงขาวเจา เพลงขอทาน และลานาของผดชาววง ไดแก เพลงดอกสรอย สกวา ลานาท งสองประเภทสะทอนอารมณรนเรง สนกสนาน และคารมคมคายของหญงชายชาวไทย

สภค มหำวรำกร (2552) เขยนวทยานพนธเรอง “ความเปรยบเกยวกบน ากบมรรคาสนพพานในอรรถกถาชาดก” มงศกษาความเปรยบเกยวกบน าในอรรถกถาชาดกในฐานะกลวธ ทางวรรณศลปทสอแนวคดมรรคาสนพพานและเพอแสดงใหเหนความสาคญของความเปรยบเกยวกบน าทมนยสาคญเชอมโยงไปสสาระสาคญคอหนทางสนพพาน ขอมลทใชในการศกษาคอความเปรยบเกยวกบน าทปรากฏอยางเดนชดในอรรถกถาชาดกจานวน 256 เรองจากท งหมด 547 เรอง ผลการวจยพบวาลกษณะของความเปรยบเกยวกบน าในอรรถกถาชาดกม 2 ประการ ไดแก ความเปรยบเกยวกบน าทางตรงมท งส น 7 กลม คอ น า บอน า สระโบกขรณ หวงน า แมน า ทะเล และมหาสมทร ท งหมดน แสดงความหมายของน าโดยตรง หมายถง พระธรรม กเลส และสงสารวฏ สวนความเปรยบเกยวกบน าทางออมม 2 ประการคอ การแสดงคณสมบตของน า ไดแก ความเยน ความสะอาดบรสทธ ความบรบรณ และการแสดงความสมพนธเชอมโยงกบน า คอ ไฟและฝน ซงความเปรยบน แสดงใหเหนถงกเลสททาใหมนษยเกดความทกข และมนษยสามารถดบกเลสไดโดยใชพระธรรมอนทาใหเปนผสะอาดบรสทธ ความเปรยบเกยวกบน าท งทางตรงและทางออมมลกษณะสมพนธกนโดยแสดงความหมายทมนยเชอมโยงกนเปนอยางด ความเปรยบเกยวกบน าทปรากฏในอรรถกถาชาดกแสดงใหเหนแนวทางประพฤตธรรมตามหลกบญกรยาวตถ 3 ไดแก การบาเพญทาน การรกษาศล และการบาเพญสมาธ การแสดงธรรมเพอนาไปสการบรรลนพพานในอรรถกถาชาดกมลกษณะ

Page 24: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

12

เชนเดยวกบ “อนปพพกถา” คอ การเทศนาตามลาดบความสาคญจากงายไปหายาก ไดแก การพรรณนาทาน การพรรณนาศล การพรรณนาสวรรค การพรรณนาโทษของกาม และการพรรณนาอานสงส การออกจากกาม อรรถกถาชาดกแสดงใหเหนวาทานเปนธรรมข นตนทนาไปสการรกษาศล ซงเปนเครองชาระมนษยใหสะอาดบรสทธ ผลของทานและศลทาใหชวตเปนสขและไดเสวยสวรรคสมบต ท งยงแสดงโทษของกามและอานสงสของการออกจากกามทาใหเกดปญญาดบกเลสอนเปน มรรคาสนพพาน

ประคอง นมมำนเหมนท (2554) เขยนบทความเรอง “สายน ากบวถชวต ความเชอและวรรณกรรมไทย-ไท” ผลการศกษาพบวาสายน ามอทธพลทางความเชอของชาวไทย-ไท ท งหมด 4 ประการ ไดแก ความเชอเรองผเส อหรอเส อน า ความเชอเรองเงอก ความเชอเรองนาค และความเชอเรองสายน าหลงความตาย ท งน ความเชอตางๆ น นไดปรากฏในวรรณกรรมไทย-ไทเพราะสายน ามความเกยวของกบวถชวตของคนในสงคม นอกจากน ในวรรณกรรมนทาน เชน สงขทอง ไดใชสายน าเปนอปสรรคของตวละคร สวนในวรรณกรรมภาคกลางเรองลลตพระลอ สายน ามบทบาทในการเสยงทาย ในวรรณกรรมนราศสายน ามบทบาทสาคญตอการกาหนดรปแบบของวรรณกรรม จงกลาวไดวาสายน ามความสมพนธกบการสรางสรรควรรณกรรมในหลายแงมมท งในดานรปแบบและเน อหา

จากเอกสารและงานวจยทเกยวของกบการศกษาเรองน าในวรรณกรรม พบวามผศกษาคนควาเกยวกบเรองน าในวรรณกรรมไทย ท งวรรณกรรมไทย-ไท วรรณกรรมพทธศาสนา น ากบการสออารมณความรสก การเสยงน าในวรรณกรรมไทย น าในวรรณกรรมรวมสมย น าในเพลงลกทง บทเพลงกบสายน า ตลอดจนน าในธรรมชาตซงมผลตอการสรางสรรควรรณศลป 2.2 เอกสำรและงำนวจยทเกยวของกบกำรศกษำ "พธกรรมและควำมเชอเกยวกบน ำ"

จากการสารวจงานวจยทเกยวของกบพธกรรมและความเชอเกยวกบน า มดงน สเมธ ชมสำย ณ อยธยำ (2529)เขยนหนงสอเรอง “น าบอเกดแหงวฒนธรรมไทย”

มงศกษาเรองน าในวฒนธรรมไทย ท งในดานสถาปตยกรรม ตลอดจนดานความคดและความเชอเกยวกบน าในวรรณกรรมไทย โดยกลาววาน าเปนบอเกดของวฒนธรรมไทยต งแตอดตจนถงปจจบน เนองจากน ามความสมพนธกบมนษยจงทาใหน าน นมบทบาทตอสงคมอยางมากไมวาจะเปนทางสถาปตยกรรมและบทบาทความเชอทางสงคมทกาหนดพธกรรมทางสงคม หอยสงขและน าในพธกรรมเกยวกบพระมหากษตรย พระราชพธบรมราชาภเษก มรธาภเษก พระราชพธลงสรง พระราชพธกอพระทราย พระราชพธโสกนต พระราชพธถอน าพระพพฒนสตยา น าในพธกรรมพ นบาน

Page 25: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

13

เชน ประเพณลอยกระทง ความเชอท งหมดน นสบเนองมาจากความเชอทางคตของพราหมณ-ฮนดเปนการผสมผสานกนระหวางคตพราหมณ-ฮนดและพทธ

ฐำพร (2542) เขยนหนงสอเรอง “วถชวตคนไทยกบน า”กลาวถงความเชอและพธกรรมทมน าเปนสวนประกอบต งแตระดบราชวงศจนถงความเชอทองถน พบวาน าเปนปจจยสาคญตอพธกรรมตางๆ เพราะน าเปนสญลกษณของการเรมตน การดารงอย และการส นสดของสรรพสง โดยปรากฏในรปแบบของพธกรรม วฒนธรรม ประเพณ อาท พระราชพธบรมราชาภเษกทตองแปรสภาพของกษตรยดวยธาตน าหรอทเรยกวาน ามรธาภเศก พระราชพธลงสรงเปนพระราชพธทใชน าชาระสงสกปรกมวหมองท งทางกายและจตใจ

วรรณพน สขสม (2545) เขยนวทยานพนธเรอง “ลงสรงโทน : กระบวนทาราในการแสดงละครในเรองอเหนา” มงศกษาการราลงสรงโทนของปนหย ราลงสรงโทนของสกษตรย และราลงสรงโทนของอเหนา งานวจยน ใชวธศกษาจากเอกสารทเกยวของ การสมภาษณ การสงเกต จาก วดทศนและภาพถาย การฝกหดดวยตนเอง รวมท งประสบการณในการแสดง ผลการวจยพบวาการราลงสรงโทนในการแสดงละครในเรองอเหนา เปนการราทไดรบอทธพลความเชอมาจากศาสนาฮนด ในเรองความสาคญของการสรงน าของพระมหากษตรยจนกลายเปนพระราชพธในราชสานกสบมาแตโบราณ แมในพธทสาคญๆ ของชวตกปรากฏวามการอาบน า รดน า และสรงน าเพอความเปนสรมงคล จงทาใหมการนาความสาคญของการอาบน าไปสอดแทรกไวในวรรณศลป และถายทอดออกมาเปนการแสดงในรปแบบของการราลงสรงตามลาดบ โดยเฉพาะราลงสรงโทนจดเปนการราทครทางนาฏศลปไทยใชเปนเครองมอในการนาเสนอกระบวนการทางความคด

จลทศน พยำฆรำนนท (2548) เขยนบทความเรอง“น ากบบทบาทในพธกรรมของไทย”ผลการศกษาพบวาน ามบทบาทตอการประกอบพธกรรมของไทย น าเปนสงมงคลนาเอาความเจรญมาใหแกผทไดรบและใชน าน น น ามธรรมชาตไหลจากทสงสทตาเปนปกตจะไมไหลทวนกลบจงใชน าในการแสดงความสตยทจะสญญาแกกน น าเปนของเหลวทมคณสมบตพเศษทจะกาซาบซมซบเขาไปในคน สตว และพชดกวาธาตอนๆ ดวยเหตน จงนาน ามาเปนน าสตยสาบานเพราะแทรกเขาไปไดทกขมขน น าจงมความสาคญในการประกอบพธกระทาสตยสาบานในฐานะทเปนท งสอหนงในพธกรรมและยงมคณสมบตทสามารถยดเหนยวจตใจของผททาพธกระทาสตยสาบานใหต งมนอย ในความสตย

จลทศน พยำฆรำนนท (2550) เขยนบทความเรอง“น ากบการพระราชพธในสานกสยาม” ผลการศกษาพบวา ตามโบราณคต น าเปนสงมงคลสาคญอยางหนง เพราะน าเปนเหตนามาซงความเจรญงอกงาม น าถกนามาใชเปนปจจยสาคญในการพระราชพธตางๆ ไดแก พระราชพธสาหรบพระบาทสมเดจพระเจาอยหวและพระบรมวงศานวงศ พระราชพธสาหรบความมนคงของบานเมอง

Page 26: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

14

พระราชพธสาหรบสรสวสดพพฒนมงคลแกบานเมองและประชาชน พระราชพธสาหรบอดหนน ความอดมสมบรณและบรบรณแหงพชพนธธญญาหาร และพระราชพธสาหรบสาแดงและดารง ความบรสทธเทยงตรงในกระบวนการยตธรรม

ธญญพชำ โรจนะ (2550) เขยนวทยานพนธเรอง “พระราชพธถอน าพระพพฒนสตยาในสงคมไทยจนถงพ.ศ.2475” ศกษาเกยวกบพระราชพธถอน าพระพพฒนสตยาเนนการศกษาทางประวตศาสตร ผลการศกษาพบวาในกระบวนการปกครองของเอเชยตะวนออกเฉยงใตกลยทธหนงทนามาใชคอ “การสบถสาบาน” อาท การสาปแชงดวยน าและสงทจะทาใหการสาบานเปนรปธรรมไดน นคอ “พธกรรม” มาตรการคอการใชวฒนธรรมเปนตวกาหนดการกระทากาชบดวยความเชอศาสนาและจรยธรรมแลวตราข นเปนกฎหมายบงคบ โดยเฉพาะเรองความเชอในลลตโองการแชงน านาเสนอแนวคดเกยวกบสมมตราช อนหมายถงราชาโดยมตของคนสวนใหญ และเรองศาสนาประกอบไปดวยคตความเชอจาก 2 ศาสนาคอพราหมณและพทธโดยมการสอดแทรกความเปนพทธมากในสมยรตนโกสนทร ภาวะความเปนรฐยอมมพธกรรมเปนเครองหมายอยางหนง จะเหนไดวาพระราชพธถอน าพระพพฒนสตยาสงผลตอพระมหากษตรยโดยตรงมจดประสงคหลกคอ เพอหลอหลอมใหขาราชบรพารท งฝายหนาฝายในต งอยในความซอสตยสจรต เพอตอกย าความศกดสทธของพระมหากษตรยอนละเมดมไดเปนการแสดงความจงรกภกดตอพระประมขสงสดแตเพยงพระองคเดยว และเพอแสดงใหเหนถงการทเหลาขาละอองธลพระบาทยอมรบพระราชสถานะขององคพระมหากษตรยในฐานะศนยกลางทางการปกครอง

ดนย ปรชำเพมประสทธ (2550) เขยนบทความเรอง “น าในพทธประวต ” ผลการศกษาพบวา “น า” สมพนธกบพทธประวตของพระพทธเจานบต งแตประสต ตรสร แสดงธรรม แสดงปาฏหารย รวมถงเหตการณชวงปรนพพาน น าทปรากฏในพทธประวตน นมความหมายหลายประการ เชน เปนเครองบชา เปนอปสรรค ตลอดจนเปนสาเหตแหงความสามคค และเปนสอในการแสดงธรรม จงกลาวไดวาน าเปนองคประกอบทสาคญของพทธประวตในมตตางๆ อยางกวางขวาง และไมวาน าจะปรากฏอยในเหตการณชวงใดของพทธประวตกตาม พระพทธเจาทรงใช น า ทปรากฏในเหตการณน นๆ เปนนยการแสดงธรรมสอดแทรกอยทกเรอง ท งน เปนเพราะวาพระพทธองคทรงเปนบรมครผยอดเยยมของโลก ดงน นเหตการณตลอดพระชนมชพของพระองคยอมนามาใชในการอปมาอปไมยเพอการแสดงธรรมอนเปนประโยชนในการดบทกขแกเวไนยสตวไดท งส น

ศรสรำงค พลทรพย (2550) เขยนบทความเรอง “ตานานแมน าคงคาแหงอนเดย” ผลการศกษาพบวา แมน าคงคาเปนท งแมน าศกดสทธและแมน าสายสาคญทางเศรษฐกจของประเทศอนเดย ไหลหลอเล ยงพ นทเกษตรกรรมในอนเดยเหนอและตะวนออก โดยไดปรากฏตานานแมน า คงคาทแสดงใหเหนถงความศกดสทธ ตลอดจนลกษณะสาคญของแมน าทมอยในวรรณกรรมอนเดย

Page 27: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

15

หลายเลมทสาคญคอในมหากาพยมหาภารตะและรามายณะ ในบทความน กลาวถงตานานทปรากฏ ในรามายณะ ซงเน อหาสาคญของตานานคอ พระคงคาเปนเทพธดาอยบนสวรรค เมอพระพรหม มพระบญชาใหไหลลงสมนษยโลก และโลกบาดาลกไมพอพระทย จงไหลดวยพลงแรงหมายจะทาลายโลก แตพระศวะทรงรบพระคงคาไวในมนพระเกศา พระเจาภครถเปนผบาเพญตบะอยางยงยวดหลายคร ง เพอใหพระคงคาไหลสโลกมนษยและบาดาล ผานพระองคารของพระโอรส 60,000 องคของพระเจาสคระ แลวชาระบาปใหวญญาณไปอยบนสวรรค ดงน นชาวฮนดจงเชอวาน าในแมน าคงคาศกดสทธและลางบาปตลอดจนรกษาโรคภยได หากท งเถาจากศพลงแมน าคงคา ผตายกจะไปอยในสวรรค ตนแมน าคงคาอยทเทอกเขาหมาลย ซงเปนทประทบของเทพเจารวมท งมหาเทพศวะ จงเปนสวรรคนนเอง

จากการรวบรวมเอกสารและงานวจยทเกยวของพบวาการศกษาเรองพธกรรมเกยวกบน า มการศกษา ท งเรองพธกรรมและความเชอเกยวกบน า น าในพทธศาสนา ตานานของแมน าคงคา น ากบพธกรรมในราชสานก ตลอดจนศกษาวถชวตของคนไทยกบสายน า 2.3 เอกสำรและงำนวจยทเกยวของกบกำรศกษำวรรณกรรมนทำนของไทย

จากการสารวจงานวจยทเกยวของกบการศกษาวรรณกรรมนทานพบผศกษาเกยวกบวรรณกรรมนทาน ดงน

เบญจวรรณ ฉตระเนตร (2518) เขยนวทยานพนธเรอง “พระราชนพนธบทละครนอกในรชกาลท2 : การศกษาในเชงวจารณ”มงศกษาพระราชนพนธบทละครนอกในรชกาลท 2 โดยอาศยความรในสาขาวชาวรรณคดวจารณ มงศกษาเรองแกนเรอง สญลกษณ และความเปรยบ ผลการศกษาพบวาแกนเรอง สญลกษณ และความเปรยบลวนมบทบาทสาคญทชวยใหพระราชนพนธในรชกาลท 2 เปนวรรณคดช นเอกของวงวรรณคดไทย

ญำดำ อรณเวช (2526) เขยนวทยานพนธเรอง “ความเปรยบในบทละครใน พระราชนพนธในรชกาลท 2” มงศกษาการใชความเปรยบจากบทละครเรองอเหนาและรามเกยรต พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย เพอวเคราะหการเสนอความเปรยบ เน อหาของความเปรยบ แนวคดและจนตนาการของกว พบวาความเปรยบในอเหนาและรามเกยรตมลกษณะเดนดวยการใชภาษาทเรยบงาย และใชความเปรยบทสมบรณดวยความหมาย โดยมงใหความคด และภาพทแจมชด คณสมบตดงกลาวขางตนเปนองคประกอบสาคญในการสรางสรรค ความงามทางวรรณศลปใหแกบทพระราชนพนธท งสองเรอง

Page 28: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

16

วฒนำ เอ อศลำมงคล (2528) เขยนวทยานพนธเรอง “เสาวรจนในวรรณคดนทานสมยอยธยา” มงศกษาเสาวรจนในวรรณคดนทานสมยอยธยาโดยวเคราะหเน อความ และวธพรรณนา เพอประเมนคณคาความสาคญของเสาวรจนทมตอวรรณคดท งดานการดาเนนเรอง และการตกแตงวรรณคดใหงดงาม ผลการศกษาพบวาเสาวรจนหรอบทพรรณนาความงามในแตละกลมมลกษณะการพรรณนาคลายกนมากจนเรยกไดวามลกษณะเปนขนบนยม ซงมผลตอการดาเนนเรอง ตลอดจนไดแฝงนยสาคญของเน อหาวรรณคด สวนในดานวธการพรรณนามอย 3 ลกษณะคอ การพรรณนาตามสภาพ การใชความเปรยบ การเลนคา และทางดานเน อหา ซงลกษณะการพรรณนาดงกลาวสงผลใหการดาเนนเรองของวรรณกรรมนทานมความสมเหตสมผล ตลอดจนทาใหวรรณกรรมเกดอลงการทางสนทรยภาพ

สกญญำ สจฉำยำ (2555) เขยนหนงสอเรอง “วรรณคดนทาน” ไดใหความหมายของวรรณคดนทานวาหมายถง วรรณคดทมลกษณะของเรองเปนนทาน กลาวคอ เปนเรองทแตงข นเพอจาลองชวต พฤตกรรมของมนษยในดานตางๆ อยางมวรรณศลป มเน อเรอง มตวละคร มการดาเนนเรองเหมอนจรงหรออาจโลดโผนเกนความจรง ฉากและสถานทในเรองอาจเปนฉากในชวตจรงหรอฉากสมมต งานประพนธชนดน เนนจนตนาการเปนสาคญ ภาษาทกวใชจงตองถายทอดอยางสละสลวยใหคลอยตาม วรรณคดนทานจงเปนงานวรรณคดลายลกษณทกวเปนผแตง มการถายทอดโดยการบนทกไวเปนลายลกษณอกษร และมการคดลอกกนสบตอมา วรรณคดนทานของไทยมท งแตงเปนรอยแกวและรอยกรอง แตสวนใหญแลวกวไทยโบราณนยมแตงเปนรอยกรองมากกวา

จากการศกษาพบวามการศกษาวรรณกรรมนทานท งในเรองของการวจารณ การใชวรรณศลปสรางบทบาทในการดาเนนเรอง ความหมาย และองคประกอบของวรรณกรรมนทาน

การศกษาเอกสารและงานวจยเกยวกบ “น า” ในวรรณกรรมนทานขางตน เปนการศกษาในแงของการสรางอารมณความรสก ความเชอ ความเปรยบในวรรณกรรมพทธศาสนา ตลอดจนประเพณและพธกรรมตางๆ ผวจยเหนวายงไมมการศกษาน าในวรรณกรรมนทานอยางเดนชด ท งบทบาทตอการสรางสรรควรรณกรรมนทาน ตลอดจนการสรางสรรคเชงวรรณศลปในวรรณกรรมนทานประเภทรอยกรองของไทย จงเปนทมาใหผวจยสนใจศกษาเพอใหเหนความสาคญของ “น า”ในเชงบทบาทและการสรางสรรคเชงกลศลปตอตวบทวรรณกรรม

Page 29: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

17

บทท 3 บทบำทของ“น ำ”ตอกำรสรำงสรรควรรณกรรมนทำนของไทย

ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏเรองราวทสมพนธกบน าเปนจานวนมาก เพราะ

“น า”เปนปจจยสาคญกบทกชวต ทตางมความผกพนกบสายน าในทกๆ ชวงเวลาของการดาเนนชวต น าจงมบทบาทตางๆ ตอมนษย ท งดานมตวฒนธรรมซงครอบคลมความเชอ ตลอดจนประเพณ และพธกรรม นอกจากน น ายงมบทบาทสาคญในการสรางสรรควรรณกรรม ดงจะเหนไดจากการท ในวรรณกรรมนทานของไทยกลาวถงน าไวในมตและรปแบบตางๆ อยางหลากหลาย ท งน าในแมน า ค คลอง หนอง บง ลาธาร และมหาสมทร ในทน รวมเรยกวา “สายน า”กวไดใชประโยชนจากสายน า ในการเปนวสดสรางสรรคหรอใหมบทบาทในวรรณกรรมนทานของไทยอยางหลายหลาก ดงน

3.1 บทบำทในกำรเปนฉำกของเรอง

“ฉาก” หมายถง ภมหลงทางกายภาพหรอจตใจทปรากฏในเหตการณในบนเทงคด

และมความสาคญตอการดาเนนเรอง สวนทประกอบกนเปนฉากมสถานทจรงทางภมศาสตร อาชพ การดาเนนชวตของตวละคร เวลาหรอสมยทเกดเหตการณ และภาวะแวดลอม (ราชบณฑตยสถาน, 2545, น.396) เวลาและสถานททเหตการณในเรองเกดข นเรยกใหชดวา “ฉากทองเรอง” (กสมา รกษมณ, 2547, น.65) ในการแตงวรรณกรรมกวใชประโยชนจากสายน าในการกาหนดสถานท ตลอดจนแสดงชวตและวฒนธรรมของตวละคร เชน ในวรรณกรรมนทานเรองพระอภยมณ กวใชทะเลเปนฉากเกอบตลอดท งเรอง ท งความรก ความผกพน ความเกลยดชง ตลอดจนเหตการณตางๆทสาคญ ตางกเกดข นในฉากมหาสมทรอนกวางใหญแหงเดยวกน จงกลาวไดวาฉากมความสมพนธกบองคประกอบของเรอง ท งการดาเนนเรอง โครงเรอง ตวละคร ตลอดจนนาผอ านไปสแกนของเรองเพอเขาใจแนวคดหลกของกว

ในวรรณกรรมนทานของไทย กวใชสายน าเปนฉากทองเรองเพอรองรบเหตการณตางๆทเกดข น สายน าจงมบทบาทเปนฉากทแสดงเหตการณสาคญ และเปนฉากทมความสมพนธกบการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทยหลายประการ ดงน

Page 30: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

18

3.1.1 ฉำกทสมพนธกบโครงเรอง วรรณกรรมนทานเปนงานเขยนประเภทบนเทงคด จงตองมโครงเรองและม

เหตการณทตางๆ เพอสรางความขดแยงของเรอง โดยมงใหเหตการณตางๆดาเนนตอไปอยาง สมเหตผล ท งน โครงเรองหมายถงการจดลาดบเหตการณในการเดนทางอยางระมดระวง เพอใหบรรลผลตามความตองการของผเขยน โดยในโครงเรองจะตองมความขดแยง ซงอาจจะเปนความขดแยงของความรสกภายในจตใจของตวละคร ความขดแยงของตวละครกบตวละครฝายตรงขามกน กบสงคม หรอกบธรรมชาต (ราชบณฑตยสถาน, 2552, น.232) โครงเรองแบงออกเปนโครงใหญ และโครงเรองยอย โครงเรองยอยจะซอนอยในโครงเรองใหญ โครงเรองยอยมข นเพอแสดงถงความแตกตางกนกบโครงเรองใหญหรอเปนคขนานกนไป (กหลาบ มลลกะมาศ , 2521, น.258) ในโครงเรองจะมองคประกอบท งหมด 6ประการ ไดแก การเปดเรอง การผกปม การหนวงเรอง จดสดยอด การคลายปม และการปดเรอง

ในวรรณกรรมนทานของไทยกวมกจะสรางเรองใหมการเดนทางทาใหฉากสวนใหญเปนปาเขาหรอบานเมองทไมเคยรจกมากอน เชน บานเมองยกษ และมการทองเทยวผจญภย อนเปนโครงเรองสาคญเพอสรางตวละครเอกใหมความเพยบพรอมตามลกษณะบคคลในอดมคต และเพอบรรยายจนตนาการอนโลดโผนตามความคดฝนของผแตง (สวรรณา เกรยงไกรเพชร , 2518, น.41-43)

“สายน า” เปนฉากสาคญทมความสมพนธกบโครงเรองในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3) หลายเรอง ท งในรามเกยรต อณรท กากคากลอน โคบตร สงขทอง คาว สมทรโฆษคาฉนท พระอภยมณ กาพยพระไชยสรยา สงหไกรภพ ลกษณวงศ โดยในแตละเรองน น กวใชสายน าเปนฉากทนาไปสเหตการณตางๆ เพอสรางความสมพนธของการดาเนนเรองตามโครงเรองทกวสรางข น ดงตวอยาง

ในรามเกยรตตอนพระสหบดพรหมสรางกรงลงกา ในเมองน มลกษณะทางภมศาสตรเปนมหาสมทรลอมรอบ ในมหาสมทรมปลาใหญคอตม ตมง และเหราคอยปองกนเมอง และในมหาสมทรดานหลงยงมผเส อสมทรคอยรกษาเมอง ดงความวา

จงเอาฟากฝงมหรรณพ เปนคลอมพภพเขตขณฑ ในทองพระมหาสมทรน น จดพรรณฝงปลาเปนนาย ใหตมตมงมจฉาชาต เหรารายกาจกระเวณวาย เทยวทองปองกนอนตราย ภายใตมหาคงคา อนหลงพระสมทรวาร ใหยกษผเส อรกษา

Page 31: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

19

แลวจดฤทธกนอสรา คมโยธาแสนโกฏชยชาญ (รามเกยรต ล1, 2549, น.16)

ในบทประพนธขางตนพบวากวกลาวเปดเรองดวยการบรรยายเมองทลอมรอบดวย “มหรรณพ” หรอมหาสมทรอนกวางใหญทเตมไปดวยสตวรายนานาชนด อนเปนปราการปองกน เมองลงกา กวไดกลาวบรรยายฉากไวอยางเดนชดเพอมงสรางความสมพนธกบเหตการณถดไปของเรอง กลาวคอมหาสมทรน เปนปราการดานสาคญแกกองทพของพระรามในระหวางทจะเดนทางขามไปกรงลงกาเพอชงนางสดาจากทศกณฐ พระรามจงมพระบญชาใหเหลาทหารของพระองค นาทพโดยหมมานจองถนนทอดขามไปยงกรงลงกา ดงความวา จงคมพวกพลนกร ทกหมวานรนอยใหญ ขนศลาถมทองสมทรไท จองถนนขามไปเมองมาร (รามเกยรต ล2, 2549, น.237)

จะเหนไดชดมหาสมทรดงกลาวเปนฉากทกอความขดแยงในเหตการณคร งน กวแสดงใหเหนถงความขดแยงระหวางมนษยกบน า ซงความขดแยงดงกลาวเปนหนงในโครงเร อง และมความสาคญตอการดาเนนเรอง อนทาใหเหนถงความยากลาบากของการทาศกสงครามของกองทพพระราม ซงจะทาใหผอานเหนถงพระบารมและพระเกยรตของพระรามทสามารถกาวผานมหาสมทรอนเปนอปสรรคทยงใหญน ได

นอกจากน ในรามเกยรตยงไดปรากฏฉากน าทสรางความขดแยงใหกบเหตกาณอนๆอกมาก ดงเชน ตอนกมภกรรณลบหอกโมขศกด หรอ ตอนนางลอยทกลาวถงเหตการณททศกณฐใชใหนางเบญจกายทาอบายแสรงเปนนางสดาตาย เพอใหกองทพพระรามถอดใจและยกทพกลบไป หลงจากนางเบญจกายไดรบคาสงจากทศกณฐ นางเบญจกายไดทลลาทศกณฐเหาะขามมหาสมทรใหญลงมายงฝงคาคงใกลทต งกองทพของพระราม นางไดรายเวทใตตนไทรเพอทาอบายกลายราง ดงความวา

กลายเปนสดานงลกษณ ดวงพกตรแชมชอยเฉลมศร ทาตายลอยมาในนท อสรานมตอนทรย

(รามเกยรต ล2, 2549, น.221) ในบทประพนธขางตนจะเหนถงอบายอนแยบยลของนางเบญจกาย กลาวคอ

นางเบญจกายได “นมตอนทรย” กลายเปนสดา “ทาตายลอยมาในนท” เหนอทต งของกองทพพระราม “นท”ในบทประพนธขางตนจงเปนฉากสาคญของเหตการณ และทาใหเกดเหตการณถดมา ดงความตอมาทวา

Page 32: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

20

คร งถงรมฝงชลาลย ภวไนยเหลอบแลซายขวา เหนรปอสรมารยา เกยอยททาหาดทราย อรชรออนแอนระทวยทรง เหมอนองคสดาโฉมฉาย ตกใจเพยงส นชวาวาย พระนารายณวงไปดวยความรก

คร นถงลดองคลงแนบนอง สองกรชอนเกยข นใสตก พนจดดวงพกตร กายกรนรลกษณวนดา มไดผดเพ ยนท งผวพรรณ สาคญวาสดาเสนหา ใหอดอ นหวนทวท งกายา ผานฟาพางเพยงจะขาดใจ สะอ นพลางพลางเรยกพระลกษมณ นองรกพยอดพสมย บดน สดามาบรรลย อยในกระแสวาร

(รามเกยรต ล2, 2549, น.222) เมอพระรามทอดพระเนตรเหน “รปอสรมารยา” กเกดความเขาใจผด และตกใจ

“เพยงส นชวาวาย” พระรามทรงวงไปดวยความเปนหวง เมอพบวาเปนสดา พระรามทรงอมพระศพของนางไวบนตก ทรงเศราเสยพระทย “เพยงจะขาดใจ” สะอ นพลางตรสเรยกพระลกษมณใหมาทอดพระเนตรวา “สดามาบรรลย”อยใน “กระแสวาร” ซงจากตวอยางบทประพนธทปรากฏขางตนทาใหเหนวา“รมฝงชลาลย”เปนฉากสาคญทรองรบเหตการณในคร งน ท งหมด ต งแตเหตการณท นางเบญจกายนมตรกายเปนสดาลอยน ามา และเหตการณทพระรามเสยใจ แตเหตการณท งหมดยงไมไดจบลง เพราะยงมเหตการณทหนมานต งขอสงเกตใหตระหนกถงความผดปกตบางประการของน า ซงสมพนธกบเหตการณถดไป ดงความวา

สาคญมมากจรงอย พเคราะหดเปนกลยกษ ธรรมดาสตวส นชว มไดเนาพองอยาพงคด อนศพน สดไมมกลน จะลอยวารณน นเหนผด ท งพลบพลาพระองคทรงฤทธ สถตเหนอลงกากรงไกร เหตไฉนจงรปศพน จะลอยทวนวารข นมาได ขาขอเอาข นบนกองไฟ ชนสตรดใหประจกษตา

(รามเกยรต ล2, 2549, น.224) ในบทประพนธขางตนจะพบวาหนมานไดต งขอส งเกตวาเปน“กลยกษ”

เพราะธรรมดา “สตวส นชว” กตองเนาพอง แตทวาศพน กลบเปนศพทสด ไมมกลน และทสาคญ คอ “จะลอยทวนวารณน นเหนผด” อกท งกองทพของพระรามกต งอยเหนอกรงลงกา แตเหตใดศพจง “ลอยทวนวารข นมาได” หนมานจงขอนาศพสดา “ข นบนกองไฟ” เพอพสจนความจรงให “ประจกษ

Page 33: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

21

ตา” ในบทประพนธน จะเหนไดวา “สายน า”ทาหนาทเปนฉากทมความสมพนธในการดาเนนเรอง ตวละครเหนความผดปกตทขดกบความเปนจรงของสายน าจงนามาเปนขอสงเกต ทาใหกลอบายคร งน ไมสาเรจ

กลาวไดวา “นท” หรอแมน าเปนฉากทสรางความขดแยงใหเหตการณคร งน เพราะเรองราวท งหมดเกดข น ณ รมแมน าเหนอกองทพพระราม เรมต งแตนางเบญจกายปลอมตวเปนสดาลอยตายใน “นท” นาไปสเหตการณทพระรามเสยใจอย “รมฝงคงคา” และหนมานไดต งขอสงเกตวาศพลอย “ทวนวารณ”น นเปนไปไมได เหตการณท งหมดมสายน าเปนฉากทสมพนธกบความขดแยงของเรอง และเปนฉากทสาคญทแสดงใหเหนถงเรองราวของกลลวง แสดงใหเหนถงความรกและความเสยใจ ตลอดจนไหวพรบของตวละคร

ในโคบตร ตอน นางมณสาครและพระอรณไปพบยกษสตนทอาศยอยในสระน า ดงความวา

บรรลถงสระหนงน าสะอาด เดยรดาษดวยอบลชลสนธ ท งฝกดอกจอกกระจบในวารน ระรนกลนเกสรขจรจาย ท งสององคนงลงกาลงหอบ พระกรกอบดมกนกระสนธสาย แลวชวนนองลงในสระชาระกาย เทยวแหวกวายเลอกหกฝกอบล พแหวกจอกปอกเสวยกระจบสด นองวารสโอชาผลาผล จะกลาวถงยกษรายในสายชล ท งสตนฤทธไกรดงไฟกาฬ พระเวสสวณสาปสรรใหเฝาสระ ดวยโมหะฤทธแรงกาแหงหาญ ไดยนเสยงพนองสองกมาร ลงลอยเลนชลธารสะเท อนไป แสนพโรธโดดทะลงเสยงองอด ไลสกดเรยกกนอยหวนไหว

แสนสงสารสดสวาทเพยงขาดใจ เหนยกษไลตดพนกระช นมา สองพนองรองหวดกราดกรดเสยง ชวตเพยงจะพนาศดวยยกษา เจาแหวกวายเวยนวงในคงคา อสราก นกางไวกลางชล ฯ

(โคบตร, 2557, น.26) ตวอยางบทประพนธขางตน กลาวถงสระน าทใสสะอาด มดอกบว จอก กระจบ

หอมรวยระรน ท งสองพระองคทรงนงลงพก ใชพระกรกอบ “ดมกนกระแสสนธ”และลงชาระรางกายในสระกนอยางสาราญใจ แตทนใดน นเมอยกษรายทพระเวสสวรรณใหเฝาสระน าแหงน ไดยนเสยง พระสองกมารจงโกรธ และ“ไลตดพนกระช นมา” สองพนองกหวาดกลวตางกกรดรองเพยง“ชวตจะพนาศดวยยกษา”ตางกแหวกวายเวยนอยในสระน าจะไปไหนกไมได เพราะยกษก นไวอยกลางสระน า ในเหตการณน จะเหนไดวา “สระน า” เปนฉากทมความสมพนธกบโครงเรอง เพราะเหตการณหลง

Page 34: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

22

จากน นจะดาเนนตอไปถงตอนทโคบตรมาชวยสองกมาร และไดปราบยกษสาเรจ ซงการเดนทางผจญภยเปนลกษณะการสรางโครงเรองหนงทปรากฏอยในวรรณคดไทยแทบทกเรอง (สวรรณา เกรยงไกรเพชร, 2518, น.36) จงกลาวไดวาสระน าในเหตการณน เปนฉากทสรางความขดแยงระหวางตวละครและตวละคร อนจะนาไปสโครงเรองของการผจญภยและปราบยกษในวรรณกรรมนทานของไทย

ในกากคากลอน ตอน คนธรรพตามพญาครฑไปวมานฉมพล ดวยอปสรรคและอนตรายของสายน าคอสทนดรมหาสมทร ซงไมมใครสามารถขามได คนธรรพจงตองปลอมตวเปนไรซอนในของปกพญาครฑ ดงความทพญาครฑกลาวแกคนธรรพวา

อนงนายกเปนชายแตเดนดน ไฉนรเสรจส นถงฉมพล เราแจงวาทางทเรศเขตอรญ สตภณฑคนสมทรใสศร แมจะขวางแววหางโมร กจมลงถงทแผนดนดาล ดวยน าน นสขมละเอยดออน ชอวาสทนดรอนไพศาล ประกอบหมมจฉากมภาพาล คชสารเงอกน าแลนาคนทร ผใดขามนทสทนดร กมวยมรณเปนเหยอแกสตวส น ถงวาพระยาครฑกเตมบน จะลวงสนธถงพมานทอง

(กากคากลอน, 2504, น.21-22) บทประพนธดงกลาว แสดงใหเหนถง ความประหลาดใจของพญาครฑ ท

เคลอบแคลงใจวา คนธรรพลวงล าเขาไปถงวมานฉมพลของตนไดอยางไร เพราะวมานฉมพลอยท เชงเขาพระสเมร ซงมปราการดานสาคญคอ แมน าสทนดร ทกวางขวาง และลกแปดหมนสพนโยชน น าในนทสทนดรกละเอยดออนแมน “แววหางโมร”ยงจมถง “แผนดนดาล” นอกจากน ยงมสตวรายตางๆเปนจานวนมากท ง “มจฉา” “กมภาพาล” “คชสาร” “เงอกน า” และ“นาคนทร” แมใครขามไปกตอง “มวยมรณเปนเหยอแกสตว”ท งส น ขนาดพระยาครฑทจะไปวมานฉมพลยงตองบนอยาง “เตมบน”จงจะบนขามไปได จะเหนไดวา “มหานทสทนดร” เปนฉากทสรางความเคลอบแคลงใจให แกพระยาครฑ และทาใหพระยาครฑรความจรงวานางกากเปนชกบคนธรรพ จงตดสมพนธสวาทกบกาก จงกลาวไดวาฉากดงกลาวทาใหเรองดาเนนไปสจดสดยอดของเรอง อกท งเหตการณน ยงไดสอดคลองกบแกนของเรองคอ “ใหรทนมารยาของสตร” ดงน นฉากสทนดรมหาสมทรจงมบทบาทเปนฉากทมสวนสรางปมปญหาความขดแยงใหเกดข นระหวางตวละครกบตวละครอนเปนสงสาคญใน โครงเรอง

ในอเหนา ตอนทมะเดหวตรสชวนบษบาไปเล นธารพรอมกบนางกานล เมอเดนทางถงลาธาร เสยงน าไหลซา ทวบร เวณลาธารกรมรน องคมะเดหวจงประทบใต ตนไทรรมฝง แลวรบสงใหบษบาเลนธารกบนางกานล เมออเหนาทราบวาบษบาไปเลนธาร จงชวน

Page 35: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

23

พระอนชา และพระพเล ยงรบตามไป อเหนาข นไปถงตนธารเกบดอกไมลอยตามน า แลวแอบดนางอยหลงตนไม ดงความวา

ชงกนเกบพรรณดอกไม อนลอยไหลมาตามกระแสสนธ บางรายเกบรมชลบนดน หอมตลบอบกลนสมามาลย

(อเหนา,2546 น.336) ในบทประพนธขางตนกลาวถง เหลานางกานลทกาลงเกบดอกไมซง “หอมตลบ

อบกลนสมามาลย” ในเหตการณน “สายน า” มบทบาทเปนฉากทรองรบเหตการณในเรอง และทาใหเรองดาเนนไปสเหตการณถดไปคอ อเหนาไดแสรงอบายชวนพระอนชาประดษฐเรอนอย ปนรปเดกตวนอย ถอหนงสอซงเขยนถงนางบษบา ดงความวา

จงประดษฐคดตอเปนเรอนอย กระจอยรอยนารกนกหนา แลวแกะเอาดนรมคงคา ปนรปกมาราฉบพลน จงเขยนหนงสอถอมา ถงระเดนบษบาสาวสวรรค คร นเสรจเอาใสในเรอน น ทรงธรรมกลอยลงไป

(อเหนา, 2546, น.336) หลงจากอเหนาลอยจดหมายสาเรจ อเหนากรบกลบมาบรรทมในพลบพลา

เมอบษบาทอดพระเนตรเหนเรอลานอยลอยน ามา จงหยบข น เมอนางทอดพระเนตรเหนมคนถอหนงสอ กวางลงทนท บาหยนเหนผดสงเกตจงหยบเรอมาดดวยความสงสย เหนมสารอยดวย จงไปถวายองคมะเดหว มะเดหวจงคลสารอานจงพบวาเปนจดหมายเก ยวพาราสบษบา กเขาใจผดคดวา จรกาเปนผเขยนจดหมายลวงน

จะเหนไดวาเหตการณท งหมดทเกดข นเปนเหตการณทม “สายน า”เปนฉากทรองรบการดาเนนเรองของทกเหตการณ เรมต งแตบษบาลงเลนธาร นาไปสอเหนาแกลงประดษฐเรอเขยนจดหมายเก ยวพาราสบษบา ซงเหตการณท งหมดทาใหเกดความเขาใจผดวาจรกาเปนคนเขยนจดหมายน น สายน าในเหตการณน จงเปนฉากสาคญทสรางความขดแยงของเหตการณในคร งน

ในสงขทอง ตอนทพระสงขถกถวงน า โดยทาวยศวมลผเปนบดาซงตองเสนหของนางจนทา แตพระสงขกลบไมไดรบเคราะหกรรมจากการถกถวงน า เมอพระสงขลงไปสใตน า พญานาคนามวาทาวภชงคไดชวยชวตไว ดงความวา

เทยวเลนมาเหนกมาร นอนจมดนดานธารไหล เหนศลาผกมากแจงใจ ลกใครท งถวงลงคงคา

.................................. ..................................

Page 36: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

24

แลวแกศลาพลนทนท นาคอมพาไปบาดาล (สงขทอง, 2545, น.43)

ในบทประพนธขางตน กวหวงวาจะใชฉาก “คงคา” เปนแดนตายของพระสงข แตดวยบญญาธการของตวละคร “คงคา”จงกลบกลายเปนเหมอนแดนเกดทใหชวตใหมแกพระสงข ในบทประพนธน แมน าจงเปนฉากรอยเรยงเหตการณใหสมพนธกน ตลอดจนเปนจดเปลยนชวต ของตวละคร อนจะนาไปสการดาเนนเรองในเหตการณถดไป ท งการผจญภย ความรก และการพลดพราก

ในพระอภยมณ ตอน พระอภยมณเรอแตก กวไดแสดงภาพทนาสะพรงกลวของสายน า ดงความวา

ยดหางเสอเรอเอยงเพยงจะควา พอคลนซ าซดกระแทกกแตกผาง คนกระจดพลดพรายบางวางวาง เสยงสรางครององคะนงไป พวกผชายวายวนปนผหญง เทยวเกลอกกล งกลางคลนลนไถล บางดาผดสดจะกล นกบรรลย ฝงปลาใหญไดกลนข นกนคน บางคาบควาขาแขงแยงขยอก ดกลบกลอกกล งเกลอกอยเสอกสน ฉนากฉลามตามไลกนไพรพล อลวนวายสลางกลางคงคา

(พระอภยมณ, 2555, น.312) บทประพนธขางตน กวไดสรางฉากของสายน าไวอยางนากลว เรอเอยงเพยง

จะควา “คลนซ าซด”เขากระแทกทาใหคนกระจดกระจายเสยงรองอ ออง ชายหญงตาง “เกลอกกล ง” อยกลางคลน บาง “ดาผด”อยกลางทะเล บางก “บรรลย” ฝงปลาใหญตางก “ไดกลนข นกนคน” บางคาบคน บางควาแขนขาของคนและ “ขยอก” ตางคนกตางเกลอกกล ง ตางเอาชวตรอดกนอยาง “เสอกสน” อลวนอยกลาง “คงคา” ตวอยางบทประพนธน สะทอนใหเหนถงความสมพนธของฉากกบโครงเรอง กลาวคอมหาสมทรคลง ในบทประพนธขางตนทาใหเหนวถของความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาตในดานของความโหดราย ในฐานะของการเปน“ผทาลาย” มหาสมทรดงกลาวจงทาใหเหนถงความขดแยงระหวางมนษยกบธรรมชาต ซงความขดแยงน ไดสอดคลองกบโครงเรองยอยของพระอภยมณคอ “การผจญภย” ฉากดงกลาวจงเปนเครองมอของกวททาหนาทสรางปมปญหาของเหตการณทเกดข นในเรอง

นอกจากน เหตการณทะเลคลงในพระอภยมณ ยงมอกหลายเหตการณท“สายน า”มบทบาทในดาเนนเรอง ดงเชน ในเหตการณแหงบพเพสนนวาสของพระอภยมณและนางสวรรณมาล ท งสองไดพบกนหลงจากทนางสวรรณมาลไปเทยวทะเล และพบกบ “คลนคลง” อนเกด

Page 37: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

25

จากพายทโหมกระหนาเปนเวลาเจดวนเจดคน ไดพดพาใหนางสวรรณมาลมาพบกบพระอภยมณ ดงความวา

ถงเจดวนเจดคนเปนคลนคลง เรอทนงซดไปไกลหนกหนา จนพนแดดแผนดนส นสายตา ไมรวาจะไปหนตาบลใด (พระอภยมณ, 2555, น.129)

เรอของทาวสลราชและนางสวรรณมาลไดประสบกบ “คลนคลง” ซดไปไกลจนพนแผนดน ไมรวาอยหนตาบลใด ซงไมมใครทลตอบได ทาวสลราชจงไดทาพธบวงสรวงสงเวยต งบายศรถามไถทางกบ เจาทะเลเทพารกษ ไดความวาใหเดนทางไปทางทศอสาน จะพบกบผวเศษ จอมกษตรยจงตรสสงรบถอนสมอเดนทางตออกสบหาคน จนไปถงเกาะแกวพสดาร เมอไปถงเกาะแกวพศดารพระอภยมณไดพบกบทาวสลราชกบนางสวรรณมาล ดงความตอมาทวา

พระอภยมณมนนอย สดบถอยกรงกตรยทตรสถาม ชาเลองดพระธดาพะงางาม แลวเลาความตามเรองเคองราคาญ (พระอภยมณ, 2555,น.137)

เมอไดพบกนพระอภยมณและทาวสสราชตางกเลาความหลงของกนและกน พระ อภยมณได “ชาเลองดพระธดาพะงางาม” และไดหลงรกนางสวรรณมาลต งแตแรกพบ หลงจากน นพระอภยมณกบสนสมทรจงไดโดยสารเรอไปกบเรอของทาวสลราช

เหตการณ “คลนคลง” คร งน จงเปนฉากทสรางความขดแยงระหวางตวละครกบธรรมชาต แตความขดแยงในคร งน กลบกลายเปน“บพเพสนนวาส”ใหตวละครเอกไดพบกน จงอาจกลาวไดวา“คลนคลง” ในคร งน แมกวจะแสดงภาพของน าทโหดราย นาหวาดกลว แตกเปนสายน า ททาหนาทเชอมโยงใหเหตการณสมพนธกนตามโครงเรอง

กลาวไดวา สายน าเปนฉากทมความสมพนธกบโครงเรอง กวไดใชสายน าเปนฉากในการเปดเรอง การดาเนนเรอง โดยมงใหเกดปมปญหาของเหตการณตางๆใหเรองเรยงรอยตอกนตามโครงเรองทกวไดสรางข น

3.1.2 ฉำกทสมพนธกบตวละคร สายน ามบทบาทเปนฉากทแสดงใหเหนถงวถชวต ตลอดจนอารมณ และ

ความรสกของตวละคร อกท ง “ฉากยงมอทธพลตอพฤตการณของตวละคร ตวละครยอมมนสยใจคอเปลยนแปรไปตามสภาพแวดลอมของสงคม” (สายทพย นกลกจ, 2537, น.111) ฉากจงสมพนธกบ ตวละคร ท งในการแสดงภาพวถชวต ตลอดจนแสดงความรสกนกคดของตวละคร ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน าเปนฉากทสมพนธกบตวละครเปนจานวนมาก ท งในรามเกยรต อณรท โคบตร กากคากลอน สมบต อารนทรคากลอน สงขทอง ไกรทอง พระอภยมณ ซงตางกมภาพของ

Page 38: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

26

ความสมพนธระหวางตวละครกบสายน าปรากฏอยอยางหลากหลายมต ดงตวอยางในอณรท ตอนทาวกรงพาณไปเทยวสระอโนดาต ดงความวา

ถงปเคยไปเทยวประพาส อโนดาตสระใหญไพรสณฐ ชมกนนรนางเทพเทวญ อนมาโสรจสรงสาคร จบท งโคกระทงมหงสา กเลนลามฤคราชไกรสร กนเลนเปนสขสถาวร จบหมนกรโยธ

(อณรท, 2545, น.2) บทประพนธขางตน กวไดใชสระอโนดาตเปนฉากทแสดงความสมพนธกบ

ตวละคร เปนฉากสมพนธกนกบลกษณะความเปน“อมนษย”ของตวละคร ท งน เพราะสระอโนดาตเปนสระน าในเขาหมพานต เปนทชาระกายของสาหรบตวละครอมนษยตางๆ อกท งกวยงไดแสดงภาพความสมพนธของตวละครกบฉากไวท ง การเทยวชม กนนร นางเทพเทวญ การจบสตวกนเปนอาหารท ง “โคกระทงมหงสา”และ “กเลนลามฤคราชไกรสร” จะเหนไดวา “สระอโนดาต”ทปรากฏเปนฉากในเรองมความสมพนธกบวถชวตตวละครอยางชดเจน

ในพระอภยมณ ตอนทสนสมทรออกมาเทยวยงทองทะเลกวาง และไดไลขปลา ทากจกรรมสนกสนานในสายน า ดงความทวา

เหนทรงธรรมบรรทมสนทนง หนไปวงเลนอยในคหา โลดลาพองลองเชงละเลงมา เหนแผนผาพงผนดปดหนทาง หนกหรอเบาเยาวอยไมรจก เขาลองผลกดวยกาลงกพงผาง เหนหาดทรายพรายงามเปนเงนราง ทะเลกวางขางขวาลวนปาดง ไมเคยเหนเปนนาสนกสนาน พระกมารเพลนจตพศวง ออกวงเตนเลนทรายสบายองค แลวโดดลงเลนมหาชลาลย ดวยหนอนาถชาตเช อผเส อสมทร ดาไมผดเลยท งวนกกล นได ยงถกน ากาลงยงเกรยงไกร เทยวเล ยวไลขปลาในสาชล ระลอกซดพลดเขาในปากฉลาม ลอดออกตามซกเหงอกเสลอกสลน เหนฝงเงอกเกลอกกล งมากลางชล คดวาคนมหางเหมอนอยางปลา คร นถามไถไมพดกโผนจบ ดกลอกกลบกลางน าปล ามจฉา คร นจบไดใหระแวงแคลงวญญาณ เชนน ปลาหรออะไรจะใครร ฉดกระชากลากหางข นกลางหาด แลประหลาดลกษณามตาห จะเอาไปใหพระบดาด แลวลากลเขาในถ าดวยกาลง

(พระอภยมณ, 2555, น.239-240)

Page 39: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

27

ในบทประพนธขางตน กวใหภาพของความสนกสนานของสนสมทรทกาลงทองเทยวอยในมหาสมทรอนกวางใหญ สนสมทรได“โดดลงเลนมหาชลาลย”ดวยความสนกสนาน และเนองจากเปนชาตเช อของนางผเส อสมทรจงดาน าท งวน “กกล นได”เมอยง “ถกน า” กาลงกยง “เกรยงไกร” นอกจากน สนสมทรยงเทยวไลขปลา คลนกระลอกซดเขาปากฉลาม จงลอกออกมาตามซกเหงอกของฉลาม และเมอเหนนางเงอกก “ระแวงแคลงวญญาณ” คดวาเปนคนแตทาไมถง “มหางเหมอนอยางปลา”จงจบเงอกไปใหพระบดาด จะเหนไดวามหาสมทรดงกลาวเปนฉากมความสาคญในการแสดงความสมพนธกบพฤตกรรมของตวละคร ซงชวยขบเนนใหเหนอตลกษณของตวละครทสบเช อสายมาจากผเส อสมทรทเปนผเส อน า

นอกจากน ในพระอภยมณ ยงปรากฏการใชสายน าเปนฉากทขบอตลกษณของ ตวละครอยางเดนชด ในตอนกาเนดสดสาคร ดงความวา

พระหนอนาถชาตเงอกชอบเลอกน า เทยวผดดาตามประสาอชฌาสย นางแมเมยงเคยงขางไมหางไกล แลวอมไปนงแทนแผนศลา .......................................... .......................................... อยวนหนงถงเวลาสทธาเฒา สารวมเขานงฌานกมารหน ลงเลนน าปล าปลาในวาร แลวข นขขบขวางไปกลางชล (พระอภยมณ,2555 น.491-493) ในบทประพนธขางตน กวแสดงภาพของความสมพนธระหวางตวละครกบสายน า

อยางเดนชด โดยช ใหเหนถงกจกรรมตางๆของตวละครท ง “ผดดา” วายน าตามสญชาตญาณ “เงอก” และลง “เลนน า” “ปล าปลา” ในมหาสมทรอนกวางใหญ อาจกลาวไดวาฉากมหาสมทรน ทาใหเหนถงอตลกษณของตวละครทสมพนธกบชาตพนธ

สายน ามบทบาทเปนฉากทแสดงความสมพนธกบตวละคร กวใชน าเปนฉากทแสดงภาพชวตของตวละครเพอขบอตลกษณของตวละครทมตอสายน า โดยมงใหผอานไดเขาใจถงลกษณะหรอพฤตกรรมของตวละครผานฉากทกวไดสรางข น

3.1.3 ฉำกทสมพนธกบแกนเรอง แกนเรองเปนขอคดทผแตงตองการสอถงผอาน โดยใหเหนถงความเขาใจอยาง

ลกซ งของประสบการณชวต แสดงมมมองทแตกตางไปจากผอานทคนเคย หรอแสดงความคดเหนทวๆ ไปเกยวกบธรรมชาต หรอสภาพของมนษยซงแสดงผานทางพฤตกรรมของตวละคร เหตการณทเกดข นและจนตภาพ (ราชบณฑตยสถาน, 2552, น.232) แกนเรองเปนสงทโยงท งหมดเขาดวยกน ท งโครงเรอง ฉาก ตวละคร บทสนทนา และสวนประกอบอนๆ สวนประกอบเหลาน อาจจะมบทบาทหรอ

Page 40: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

28

ความวจตรพสดารมากจนทาใหผอานลมนกถงแกนเรอง แตกใชวาเรองน นจะไมมแกนเรอง หากแตสวนประกอบอนๆ น นจงใจใหผอานลมสนใจแกนเรอง (สวรรณา เกรยงไกรเพชร, 2518, น.9)

“สายน า” เปนฉากสาคญในวรรณกรรมนทานทจะชวยทาใหผอานวรรณกรรมเขาใจถงแกนแทของเรองในวรรณกรรม ในวรรณกรรมนทานของไทยพบวา ฉากมความสมพนธ กบแกนเรองในวรรณกรรมหลายเรอง แตฉาก “สายน า” ทสมพนธกบแกนเรองมเพยงเรองเดยว คอในกาพยพระไชยสรยา ทแกนของเรองคอ “การสอนใหคนยดมนในศลธรรม” เพราะหากผดศลธรรมกจะไดรบการลงโทษจากธรรมชาต ดงความตอนท เมองสาวตถน าเขาทวมเมองเพราะอามาตยไมรกษาศลธรรม ดงความทวา

จาไปในทะเลเวรา พายใหญมา เภตรากเหเซไป

สมอกเกาเสาใบ ทะลปรไป น าไหลเขาลาสาเภา

ผน าซ าไตใบเสา เจากามซ าเอา สาเภาระยาควาไป

ราชาความออรไทย เอาผาสะไบ ตอไวไมไกลกายา

เถาแกชาวแมเสนา น าเขาหตา จระเขเหราคราไป

(กาพยพระไชยสรยา, 2529, 522) ฉากขางตนคอมหาสมทรทนาหวาดกลว กวแสดงภาพความโหดรายของฉากท ง

“พายใหญ”ซดเรอ สมอเรอก “ทะละปรไป” อกท งน ายงไหลเขาไปภายในเรอ ผน าตางก “ไตใบเสา” ผคนบางก “ลมตาย”บางก“น าเขาหตา”บางกถก “จระเขเหรา”คาบไป ในบทประพนธน แสดงถงโทษของการผดศลธรรมของผคนในเมองสาวตถโดยเนนใหสายน าเปนผทาลายลาง ซงสอดคลองกบความเชอโบราณในคมภรอภไทธบาทว ในลกษณะอบาทวท 5 หรอทเรยกวา“อบาทวพรณ” ทกลาวไววา “หากมนษยไมประพฤตตนตามศลธรรม โดยเฉพาะผปกครองบานเมองทไรความยตธรรม จะสงผลใหธรรมชาตวปรต” (สกญญา สจฉายา, 2555, น.115) กวใช“มหาสมทรคลง”เปนฉากทสอใหเหนถงความโหดราย ท งความตายและการพลดพรากในเหตการณคร งน จงเปนเครองเนนย าไดวาสายน าเปนฉากทมความสมพนธกบแกนของเรอง เพราะเปนฉากทจะนาพาใหผอานเหนถงภาพของความโหดรายทารณของการทาลายลางดวยสายน า อนจะทาใหผอานทเขาถงแกนแทของเรองนนคอ “การสอนใหคนยดมนในศลธรรมและดารงไวซงความยตธรรม”

Page 41: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

29

สายน ามบทบาทสาคญในการเปนฉากของเรองทสมพนธกบโครงเรอง ตวละครและแกนเรอง อาจกลาวไดวาในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย กวใชสายน าเปนสถานทสาคญท ทาใหเกดเหตการณตางๆทมผลตอการดาเนนเรอง และเกดปมปญหาของเรอง รวมถงการกาหนดพฤตกรรมของตวละครทเปลยนไปตามสภาพแวดลอม ดงน นจงกลาวไดวาสายน ามบทบาทสาคญในการเปนฉากทมความสมพนธกบองคประกอบตางๆ ในวรรณกรรมนทานของไทย

3.2 บทบำทในกำรสรำงอำรมณสะเทอนใจ

วรรณกรรมเปนผลงานทเกดจากความตองการทจะสอแสดงความรสกนกคดเมอมสงใดมากระทบอารมณ (กสมา รกษมณ, 2534, น.656) เมอกวเกดอารมณสะเทอนใจจากเรองราวตางๆ กวกอาจพรรณนาเน อเรองและความรสกของตนตามเจตนาน น ดงเชน หากกวตองการกลาวถงความทกขโศกของคนรกทตองพลดพรากจากกน กวกอาจพรรณนาความรสกของตวละครทตองสญเสยคนรกวามความทกขทรมานมากเพยงใด และความรสกน นสงผลตอชวตตวละครอยางไร ท งน ความรสกนกคดของกวอาจจะเกดจากความผดหวง ความรก และความเสยใจ บทพรรณนาความรสกนกคดดงกลาวจงเปนสอแสดงความรสกนกคดมากกวาทจะแสดงขอเทจจรง จงกลาวไดวาการสรางอารมณสะเทอนใจจงเปนหนาทสาคญของวรรณกรรม

การสรางอารมณสะเทอนใจคอ การสรางเหตการณในวรรณกรรมใหกระทบใจผอาน ทาใหผอานเกดการรบร และเกดปฏกรยาทางอารมณ เปนการตอบสนองสงทกวเสนอมาเรยกวา “รส” ท งน “รส”จงเปนความรสกท เกดข นในใจของผ อาน (กสมา รกษมณ,2534, น.22) ในวรรณกรรมนทานของไทยน น การสรางอารมณสะเทอนใจเปนสงสาคญของกว ดงคากลาวทวา “ผชมจะไมยอมรบละครเรองน น หากไมกอใหเกดรสหรอปฏกรยาแกผชม” (กสมา รกษมณ, 2547, น.37)วรรณกรรมนทานกเชนกน หากไมสรางใหผอานเกด“รส”ผอานกจะไมประทบใจ

ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน าเปนวสดสาคญทสรางใหผอานเกด “รส”เพราะสายน ามลกษณะทหลากหลาย อาท ความเว งวาง ความแปรปรวน ความสวยงาม ฯลฯ ซงลกษณะตางๆน นเปนสงทไมแนนอน บางคร งกดสงบชนเยน แตบางคร งกโหดรายทารณ กวจงใชลกษณะดงกลาวในการสรางอารมณสะเทอนใจ อนเปนอารมณพ นฐานของมนษย ดงน

3.2.1 อำรมณอศจรรยใจ (อทภตรส)

อารมณอศจรรยใจเปนอารมณทเกดจากความพศวง ซงอาจเกดจากเหนสงทแตกตางไปจากโลกแหงความเปนจรง เชน เทวดา วมาน สวรรค ตลอดจนธรรมชาตทผดแปลกไป

Page 42: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

30

จากเดม นอกจากน อารมณน ยงเกดข นจากการชนชมความงดงามทเปนปรากฏการณพเศษ เชน อทยาน วหาร ปาเขา แมน าลาธาร ทมความนาตนตาตนใจยง (กสมา รกษมณ, 2534, น.169) ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน าเปนวสดสาคญทกอใหเกดอารมณอศจรรยใจ ดงน

3.2.1.1.อำรมณอศจรรยใจกบลกษณะของสำยน ำในเชงอดมคต สายน าในอดมคต หมายถง สายน าทมพ นฐานเหมอนสายน าทวไป

หากแตมความงดงามมากกวา กลาวคอเปนสายน าทมความงามเลศ ดเลศ มความพเศษความสมบรณมากกวาสายน าในโลกแหงความเปนจรง กวสรางความรสกผานรป ส เสยง ผานถอยคาเพอใหผอานไดเหนลกษณะของสายน าทมความงามเปนเลศ มความพเศษเหนอสายน าในชวตจรง ซงลกษณะดงกลาวเรยกวาเปนความงามใน “อดมคต”(เสฐยรโกเศศ, 2531,น.68) ในวรรณกรรมนทานของไทย ปรากฏสายน าในเชงอดมคตไวใหผอานเกดอารมณอศจรรยใจ โดยไดกลาวถงความงามเปนเลศของสายน าบนสรวงสวรรคและในปาหมพานต อาท สระอโนดาต สสนดรมหาสมทร ดงสระอโนดาต ทปรากฏในรามเกยรต กากคากลอน อณรท และสมทรโฆษคาฉนท ตวอยางในอณรท เมอคร งททาวกรงพาณประพาสสระอโนดาต ดงความวา

ชมอโนดาตสระไพศาล ชลธารลกซ งเยนใส ดงสแกวผลกอาไพ กวางใหญหาสบโยชนา น าเปยมเหลยมขอบสระศร มทาท งสทศา บนไดแกวดาดสะอาดตา โอฬารละอยางตางกน ทาหนงเปนทสระสรง นางเทพอนงคสาวสวรรค ทาหนงสาหรบเทวญ ทาหนงคนธรรพวชาธร ทาหนงสาหรบอสรยกษ มเหสกขลงสรงสโมสร เปนนจทกวนนรนดร แสนสถาวรในวาร มชองคลองชลสดาน หนงสณฐานปากราชสห หนงน นเปนปากกรณ หนงมเปนปากอาชา แหงหนงเปนปากอสภราช น าผาดไหลผานฉานฉา แยกไปเปนสคงคา ในปาหมวนตบรรพต อนเขาท งหาซงลอมน น ลวนสวรรณเงนงามอลงกต เชงชดตดพนเปนหลนลด ดงปากกาคอมคดภายใน แมนพระสรยาเดนดง ไมสองแสงลงในสระได ตอเดนโดยอดรทกษณไป จงสองตองในสระน น ถงมาตรลมใหญจะชายพด ไมกาจดน าใหไหวหวน

Page 43: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

31

ดวยเขาลอมรอบเปนขอบคน เนองกนจนยอดคร อนจอกแหนเตาปลามจฉาชาต ไมมในอโนดาตสระศร น าน นจงใสสะอาดด ดงวารในสทนดร ขนมารลดเล ยวเทยวชม สาราญภรมยสโมสร กบหมโยธาพลากร บทจรตามเชงครไป

(อณรท, 2545, น.6-7) บทประพนธขางตน กลาวถงสระอโนดาต ท งลกษณะของน าทใสไหลเยน

มสดงแกวผลก กวางใหญหาสบโยชน ม “บนไดแกวดาดสะอาดตา” มทาสรงทแบงแยกชนช นท ง ของเทพ เทวญ คนธรรพ วทยาธร อสร ยกษ ม “ชองคลองชลสดาน” เปนปากราชสห ปากกรณ ปากอาชา และปากอสภราช ซงไหลออกเปนแมน าใหญสสายหลอเล ยง รอบนอกของเขาหมพานตมภเขาใหญหาลกรายลอมรอบสระ ซง “ลวนสวรรณเงนงามอลงกต” ชดตดกนเปนหลนลด “ดงปากกาคอมคดภายใน” โอบปดดานบนสระอโนดาตไวไมใหตองกบแสงอาทตย โดยแสงจะลอดเขาดานขางในแนวเหนอใต ตรงระหวางรอยตอยอดเขากบยอดเขาเทาน น และถงแมลมจะพดแรงเพยงใดกไมสามารถทาใหน าน น “ไหวหวน”ได เนองดวย “เขาลอมรอบเปนขอบคน” นอกจากน ในสระยงไมมจอกแหน ไมมเตา ไมมปลา ทาใหน าจงใสดง “วารในสทนดร” เมอตวละครไดพบกบลกษณะของ สระน าดงกลาวกทาใหตวละคร “สาราญภรมยสโมสร” ภาพทผอานไดรบรคอภาพของสระน าทมลกษณะงดงามเปนเลศ และงามมากกวาสายน าทวไปทพบเหน อนเปนความงามในเชงอดมคต ภาพดงกลาวยอมทาใหผอานเกดจนตภาพเกดความตนตาตนใจกบลกษณะของสระอโนดาตทาใหผอานเกดความอศจรรยใจ

ในสมบตอมรนทรคากลอน ตอน ชมสวรรคของพระอนทร กวไดกลาวถงสระน าในอทยานนนทวนทมลกษณะงามเลศกวาสายน าปกตทวไปในชวตจรง ดงความวา

แตนามนนทวนโบกขรณ เปนพ นทสนามสนกแหงเทวญ ระเบยบสระท งสวารทพ เหมอนจะหยบเสาวรสใหทรงสวรรค มโกสมปทมซอนสลบกน ท งช นจตวาจงกลบาน กวางยาวรอยโยชนจตรส ใหโสมนสในทาสนธสนาน แมนจตถวลวาจะลงไปสรงธาร กบนดาลพงฟงมายงองค

(สมบตอามรนทรคากลอน ,2504, น.55) บทประพนธขางตน กลาวถงอทยานนนทวน ซงเปนพ นทแหงความ

สนกสนานของเหลาเทวดา ภายในสวนนนทวนมสระน ามหานนทวนโบกขรณ ซงภายในสระน นม “โกสมปทมซอนสลบกน” นอกจากน สระน าน มลกษณะพเศษคอ “แมนจตถวลวาจะลงไปสรงธาร ก

Page 44: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

32

บนดาลพงฟงมายงองค” ภาพอนวจตรงดงามของสระน า ตลอดจนลกษณะพเศษดงกลาว ทาใหผอานเกดความอศจรรยใจ

นอกจากน ในสมบตอามรนทรคากลอนยงกลาวถงสทนดรมหาสมทรไวอยางนาอศจรรยใจ ดงทปรากฏในตอนทพระอนทรพานางสชาดา ขามทะเลสทนดร ขามภเขาสตบรภณฑ และชมปลาในทะเลสทนดร ดงความวา

พระช ชวนสชาดายาใจ ใหชมน าในสทนดร แปดหมนสพนโยชนลกกวาง อยหวางมหาสงขร กาหนดเขาสตภณฑชโลธร ชะงอนสงกวางลกละกงกน ใสสะอาดมาตรแมนมยรหงส จะวางแววหางลงไมหวนหน จนกระทงทรายแกวอนแพรวพรรณ เจดช นลอมรอบพระเมรทอง ฝงพระยาวาสกรลงสรงเลน โลดเตนฝาหลงชลาลอง ฉวดเฉวยนเวยนพนบงหวนฟอง ละอองน าดงสายสหรายรน จงเบอนพกตรไปพศสาคเรศ นอกเขตเขาอสกรรณกระแสสนธ ดงคงคาในทามจลนท สงมลทนมไดปนระคนพาน ชนองคลนสงแตพ นสมทร หกสบโยชนโดยสดประมาณสถาน ชมมหามจฉาเจดประการ บางวายแหวกแถกธารในวงวน เหลามหรมงศโรหา มนคลาไลคอยสบสน ตมงคลชงตมงเชยชล อานนทลอยเศยรหางข นขวางกาย ยาวพนโยชนเยนดงเนนผา กลอกตาดดวงพระสรยฉาย ไมยายเย องเพลงพลกกระดกกาย กถอยหลงยงสายชโลธรฯ

(สมบตอมรนทรคากลอน, 2504, น.65) ในบทประพนธขางตนจะเหนถงความงดงาม และยงใหญของสทนดร

มหาสมทร กวไดบรรยายภาพของมหาสมทรแหงน ไวอยางละเอยดท งพ นททกวางใหญแปดหมนสพนโยชน ต งอยในระหวางเขาสตบรภณฑคอภเขาท งเจดคอ ภเขายคนธร อสนธร กรวก สทสนะ เนมธร วนตกะ และอศกณ และทวปท งส มหานทน มน าใสสะอาด เน อน าน นละเอยดเปนทพย และไมอาจมสงใดสามารถลอยอยบนน าน ได แมแตขนนกอนเบาบางกตอง “ลงไมหวนหน” เหลาพระยาวาสกรตางสรงน ากนอยางสนกสนาน บางกระโดด “โลดเตน” บาง“ฉวดเฉวยน”พนน า ละอองน าโปรยปรายดง “สายสหรายรน”ดรนรมยงดงามยง นอกจากน พระอนทรยงได “พศสาคเรศ”นอกเขตเขา อสกรรณ กพานพบน าใสดงทามจลนท “สงมลทน”ไมมปะปน คลนใหญสงจากพ นมหาสมทรหกสบโยชน ชมปลาท งเจดตวทวายอยในมหานทท ง “มหรมงศโรหา มนคลาไลคอยสบสน” “ตมงคลชงตมง

Page 45: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

33

เชยชล อานนทลอยเศยรหางข นขวางกาย”เปนทนาสงเกตวาชอปลาบางตวทกลาวถงในวรรณคดเรองน ไมตรงกบทกลาวไวในไตรภมกถา (รนฤทย สจจะพนธ , 2556, น.7) เพราะในไตรภมกถากลาวชอปลาท งเจดตวไววาตม ตมงคล ตมรปงคล อานนท ตมนทะ อชฌนาโรหะ และมหาตมระ ท งน ภาพของสทนดรมหาสมทรทยงใหญ ทาใหผอานเหนภาพของมหาสมทรทมความงดงามเปนเลศเกนกวาความเปนจรงของสายน าทวไป สงผลใหผอานเกดอารมณอศจรรยใจในลกษณะของมหาสมทรดงกลาว

3.2.1.2.อำรมณอศจรรยใจกบลกษณะของสำยน ำตำมปกตทมควำมงดงำมและนำรนรมย

สายน าทงดงามและนารนรมยปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยสวนใหญมกเกดข นเมอตวละครเดนทาง ในระหวางการเดนทางตวละครจะตองพบกบสายน าในลกษณะตางๆ ท ง ธารน า สระน า คลอง บง และมหาสมทร กวไดบรรยายถงลกษณะของสายน าดงกลาว ท งในรามเกยรต อเหนา ขนชางขนแผน โคบตร ลกษณวงศ พระอภยมณ สงหไกรภพ สรรพสทธคาฉนท จนทโครบ ดงตวอยาง ตอนจนทโครบเดนปา ดงความวา

เปนธารน าอามฤคพลกไป คงคาใสดงแสงมณด ในทองธารลานแลลวนกรวดแกว บางพรอยแพรวพรางพรายเปนหลายส มจฉาวายรายเรยงในวาร ประกอบมปทมมาศดาษดา ................................ ................................... ทหวางเขาเงาเง อมชะโงกโกรก ชลกระโชกสาดซดฉะฉดฉาน กระแทกดงพงแผนศลาลาน กระทบธารโกงกองกะกางกง

(จนทโครบ, 2557, น.146) บทประพนธขางตน กวไดแสดงภาพของธารน าไวอยางงดงามตระการ

ตา ภายในทองธารมน าใสราวกบแกวมณ มกรวดแกวแพรวพราวงดงามหลากหลายสสน มปลาวายน าเรยงกน มดอกบวทเบงบาน นอกจากภาพของความงดงามวตรดงกลาว ผอานยงไดรบรจนตภาพ การเคลอนไหวของสายน า “ชลกระโชกสาดซดฉะฉดฉาน” และเสยงของคลนทกระทบกบแผนศลา “กระทบธารโกงกองกะกางกง” ลกษณะอนงดงามวจตรของสายน า ประกอบกบจนตภาพทผอานไดรบ ทาใหผอานไดรบรสแหงความอศจรรยใจจากธรรมชาตทงดงามรนรมย

ในพระอภยมณ เมอคร งทนางสวรรณมาลไปเทยวทะเล ทาวสลราชไดพานางสวรรณมาลชมมหาสมทร ดงความวา

กรงกษตรยตรสชวนพระลกแกว ใหชมแถวทชลาคงคาใส เหลาละเมาะเกาะเกยนเหมอนเขยนไว มเขาไมโขดคมงมชะเงอม บางงอกง าน าทวมถงเชงผา แผนศลาแลลนคลนกระเพอม

Page 46: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

34 เสยงดงโครมใหญไมกระเท อม เปนไคลเลอมเลอมผาศลาราย พอลมเรอยเฉอยชนคลนสงด ใหแลนตดไปตามวนชลสาย ชมมจฉาสารพดพวกสตวราย เหนคลายคลายวายเคลาสาเภาจร ฝงกระโหโลมาข นคลาคลา บางผดนาเคลอนคลอยลอยสลอน ท งกรวกราวเตาปลาในสาคร เทยวสญจรหากนในสนธ ฝงฉลามลวนฉลาดมาตามคลน ฉนากตนชมฉนากไมจากค ปลาวาฬวนพนฟองข นฟองฟ ท งราหเหราสารพน

(พระอภยมณ, 2555, น.273) บทประพนธขางตนแสดงใหเหนถงลกษณะของมหาสมทรทงดงาม มน า

ใส ม “เหลาละเมาะเกาะเกยนเหมอนเขยนไว” บางงอกง าถงเชงผา มแผนศลาท “แลลน”ทมคลนมากระทบ มลมพดเรอยๆ “เฉอยชน”นอกจากน ยงมสตวน าตางๆวายน าเคยงกบสาเภา ท งฝงกระโห โลมา เตา ปลา ทหากนในมหาสมทร มฉลาม มฉนาก มวาฬข นพนฟองเปน“ฟองฟ” มปลาราห มเหรา นานาชนด ภาพดงกลาวน น เปนภาพแสดงใหเหนถงความงดงาม และความหลายหลากของสตวน าในมหาสมทรทยงใหญ ทาใหผอานทเกดอารมณอศจรรยใจกบลกษณะของมหาสมทรทพบ และอศจรรยใจกบความหลากหลายของสตวน านานาชนด

สายน ามบทบาทสาคญในการสรางอารมณอศจรรยใจใหเกดข นแกผอาน กวไดสรางสายน าในวรรณกรรมนทานของไทยข นเปนสองลกษณะ ไดแก สายน าทมความงดงามในเชงอดมคต และสายน าตามปกตทมความงดงามและนารนรมย เพอมงใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจในเหตการณตางๆ และสถานทตางๆในวรรณกรรมนทานของไทย

3.2.2 อำรมณสงสำร (กรณำรส) อารมณสงสารหรอกรณารส เปนปฏกรยาทเกดจากการรบรความทกขโศก

ของตวละคร กรณารสคอความสงสาร คดจะชวยผอนใหพนทกข เมอตวละครไดรบความทกขโศกจากเหตการณทเกดข น จตของผอานทเปนสหฤทยยอมเกดกรณารสและคอยเอาใจชวยกบชะตากรรมชวตทตวละครตองพบ(กสมา รกษมณ, 2534, น.158 -159) สายน าในวรรณกรรมนทานของไทยเปนวสดสาคญอยางหนงทกวใชเพอทาใหผอานเกดอารมณสงสาร ดงน

3.2.2.1 อำรมณสงสำรเมอตวละครตองพลดพรำกจำกบคคลผเปนทรก อารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากบคคลผ เปนทรก ดง

ตวอยางในสงขทอง ทกลาวถงตอนทาวยศวมลถวงน าพระสงข พระสงขไดลงไปสเมองบาดาลของทาวภชงค กาลตอมาทาวภชงคคดถงนางพนธรตเพราะไรบตรสบสกล จงสงใหพระสงขไปเปนบตรบญ

Page 47: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

35

ธรรมของนางพนธรต ดวยการเนรมตเรอสาเภาใหลอยไปในมหาสมทร ระหวางการเดนทางในมหาสมทร กวไดบรรยายถงความเว งวางของมหาสมทร ดงความวา

ควางควางมาในกลางทะเลวน ทกขทนแลเหลยวเปลยวใจ มอยแตน ากบฟา จะแลเหนฝงฝากหาไม ดเปนหมอกมวออกทวไป หวนไหวไมเคยไปมา

............................... ..................................... คดถงพระแมอยแดดาล เหมอนมวยปราณไปจากกน ลกรกพลดไปแหงใด แมอยหนไหนไมผายผน มตายใหญกลาจะมาพลน เสาะหาแมน นใหพบพาน ราไรอยในเภตรา เทวาพศวงนาสงสาร ชวยสงใหตรงเมองมาร เขายงสถานดานแดน (สงขทอง, 2545, น.56)

บทประพนธขางตน กวไดนาลกษณะของสายน าเชอมโยงกบความรสกของตวละคร กลาวคอพระสงขนงอยบนสาเภาทองเพยงลาพงกลางมหาสมทร ลกษณะของมหาสมทรทเควงควาง กวางใหญ มอยแตน ากบฟา และเตมไปดวยเมฆหมอก ทาใหพระสงขเกดอารมณอางวาง เปลาเปลยว อารมณดงกลาวสงผลกระทบตอความรสกของตวละคร ทาใหคดถงมารดาทตองพลดพรากจากมา อกท งตางฝายตางไมรชะตาชวตของกนและกน ความรสกน จงรนแรงข น “เหมอนมวยปราณไปจากกน”แต พระสงขกยงไมส นหวงทจะไดพบแม เพราะไดต งใจไววาเมอเตบใหญจะ“เสาะหาแมน นใหพบพาน” ภาพของมหาสมทรทเว งวางกวางใหญ ประกอบกบความรสกอางวาง เปลาเปลยว ตลอดจนภาพของความเศราสลดของลกทกาลงคราครวญหาแมอย เพยงลาพงกลางมหาสมทร สงผลใหผอานรสกสงสารตวละครอยางจบใจ

ในพระอภยมณหลงจากทผเส อสมทรลกพาพระอภยมณไป ศรสวรรณไดเดนทางไปกบพราหมณในมหาสมทร เมอมองเหนทะเลจงคดถงพชายทตองพลดพรากกน ดงความวา

คดคะนงถงองคพระเชษฐา ถาแมนมาดวยนองเปนสองศร จะชวนชมฝงสตวในนทท โอยามน นองมาดแตผเดยว จะเหลยวซายแลขวากวาเหว ทองทะเลลกล าลวนน าเขยว คลนระลอกกลอกกล งเปนเกลยวเกลยว ทางกเปลยวใจกเปลาเศราฤทย ยงโศกแสนอาดรพลเทวษ ชลเนตรหลอหลงละลมไหล เจาพราหมณนอยคอยปลอบประโลมใจ แลวชวนใหชมละเมาะทกเกาะเกยน

(พระอภยมณ, 2555, น121-122)

Page 48: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

36

บทประพนธขางตน กลาวถงศรสวรรณ ทคราครวญถงพระอภยมณวา หากพระอภยมณมาดวยกนในสถานทน คงจะชวนกน ชม “ฝงสตวในนทท”แตยามน ศรสวรรณเดนทางมาคนเดยวทาให “เหลยวซายแลขวากวาเหว” เพราะมองเหนทองทะเลลกลวนน าสเขยว มระรอกคลน “กลอกกล งเปนเกลยวเกลยว” ทาใหดเปลยวใจยง กวไดกลาวถงลกษณะเว งวางของมหาสมทร ดวยความรสกอางวางเปลาเปลยว สมพนธกบความรสกของตวละคร ดงความท วา“ทางกเปลยวใจกเปลาเศราฤทย”ลกษณะของสายน ามบทบาทในการเปนสอสรางอารมณใหตวละครเกดความรสกอางวาง เมอผอานไดรบรภาพของทองทะเลเว งวาง ทสงผลตอความรสกของตวละครใหวาเหว ทาใหผอานเกดอารมณสงสารกบชะตากรรมทตวละครตองพลดพรากจากบคคลอนเปนทรก

3.2.2.2 อำรมณสงสำรเมอตวละครตองพลดพรำกจำกถนทอย อารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากถนทอย ดงตวอยางใน

โคบตร เมอโคบตรไดออกเดนทางไปหาเน อคตามคาของพระอาทตย ระหวางการเดนทางโคบตรพบหศกณฐมจฉา ซงเปนอสรกายท ใชชวตอย ในทองน า โคบตรไดฆาหศกณฐมจฉา ในขณะท หศกณฐมจฉากาลงจะตาย หศกณฐมจฉาไดครวญราลาสายน า ดงความวา

โอเสยดายสายชลกระแสเชยว เคยมาเทยวปรเปรมเกษมสนต ยามสบายเคยเลนไมเวนวน ประพาสพรรณมจฉากมภาพาล โอนบปนบเดอนจะเลอนลบ มไดกลบมาชมกระแสสาร

โอเสยดายคหาในบาดาล เคยสาราญเชาเยนอยเปนนจ ยงระลกนกไปกใจหาย ราพรายโหยหวนรญจวนจต พอส นคาอสรนทรส นชวต กขาดจตอยยงฝงคงคา

(โคบตร, 2557, น.37-38) ในบทประพนธขางตน จะเหนถงการพรรณนาคราครวญถงความผกพนท

มตอสายน าของหศกณฐมจฉา ภาพของความผกพนในอดตไดปรากฏชดเจนข นในหวงชวตสดทายของตวละคร ดวยการระลกถงความสนกสนานทเกดข นในสายน า เชน การเทยวเลนชมกระแสธาร และสตวน าตางๆ ตลอดจนระลกถงคหาทอยในบาดาลอยางเปนสขสบมา เมอยงระลกถงกทาใหตวละครเศราใจกบชะตาชวตของตนทจะตองส นสดลง และไมมวนหวนกลบมาใชชวตในสายน าแหงน ไดอก เมอถงคราวทจะตองลาจากสายน าอนเปนทรกยงไปชวชวต จงเปนธรรมดาทตวละครจะตองอาลยสายน าแหงน มาก ภาพของความอาลยคราครวญของตวละครทปรากฏ ประกอบกบภาพของตวละครทส นใจอยรมฝงคงคา ยอมทาใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจ และเกดความสงสารในชะตากรรมของตวละคร สงผลใหผอานเกดอารมณสงสารหรอกรณารส

Page 49: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

37

“สายน า” มบทบาทในการสรางอารมณเศราโศกใหตวละคร เพอใหผอานเกดอารมณสงสาร(กรณารส) ในสองลกษณะ คอ อารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากบคคลผเปนทรก และอารมณสงสารเมอตวละครตองพลดพรากจากถนทอยอาศย ท งน อารมณท งสองลกษณะดงกลาวจะเกดข นเมอผอานมอารมณรวมไปกบชะตากรรมของตวละครทพลกผนไปตามการดาเนนเรองโดยมสายน าเปนองคประกอบสาคญ

3.2.3 อำรมณซำบซ งในควำมรก (ศฤงคำรรส) อารมณรกในวรรณกรรมเรยกอกอยางวา “ศฤงคารรส” ซงเปนปฏกรยาทาง

อารมณทเกดจากการรบรความรกของตวละคร ผอานจะซาบซ งในความรกของผทอยหางจากกน (วประลมภะ)และความรกของผทไดอยดวยกน(สมโภคะ) (กสมา รกษมณ, 2534, น.135-137) ซงอารมณรกเปนอารมณหลกของมนษย เพราะมนษยทกคนดารงชวตอยไดดวยความรก ความรกจงอยคกบมนษยทกคน ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน ามบทบาทในการสรางอารมณซาบซ งในความรก ดงน

3.2.3.1 อำรมณซำบซ งในควำมรกเมอตวละครตองพรำกจำกกน อารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครตองพรากจากกนเพราะอปสรรค

ปรากฏในรามเกยรต อณรท โคบตร ขนชางขนแผน ดงตวอยางในรามเกยรต ปรากฏตอนทพระรามเดนทางมาถงคนธมาทนภผาหลงจากทนางสดาไดถกทศกณฐลกพาตวไป พระรามไดครวญถงนางสดา ดงความวา

พระเทยวชมพพวงดวงแกว วาวแววเหลอบเลอมมกดาหาร ไพทรยจารสสายสงวาล แกวประพาฬมรกตแกมกน .................................... .................................... มท งน าพดด น ไหลลนลงธารกระแสสนธ ดงนนทวนในช นอนทร พระถวลถงองคบงอร

(รามเกยรต ล2, 2549, น.44) ในบทประพนธขางตนกลาวถงตอนทพระรามไดออกเดนทางตามหานาง

สดา ระหวางทางไดพบกบธรรมชาตทงดงามยง ท งดอกไมนานาพรรณ ท งน าพทไหลหลงลงธารน า พระรามไดกลาวชมธารน าแหงน วาสวยงามราวกบสระ “นนทวนในช นอนทร”ความงดงามดงกลาวสงผลให “พระถวลถงบงอร” ท งน อาจเปนเพราะพระรามอยากจะใหนางสดามาอยในสถานททงดงามน รวมกน กวไดบรรจงสรางภาพของสายน าทงดงาม สงผลใหตวละครโหยหา และคราครวญถงคนรก สายน ามบทบาทในการเปนสอถงความรกและความคดถง เมอตวละครตองพรากจากคนรกเพราะอปสรรค เมอพานพบสงใดกคราครวญถงคนรก สงผลใหผอานทไดรบรภาพความสวยงามของสายน า

Page 50: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

38

และรบรอารมณคดถงคนรกของตวละคร เอาใจชวยใหตวละครฝาฟนอปสรรค และไดสมหวงในความรก ผอานจงเกดอารมณซาบซ งในความรกและเอาใจชวยใหตวละครไดกลบมารกกนอกคร งหนง

ในขนชางขนแผน ตอนทพลายแกวตองนาทพข นเมองเชยงใหม พลายแกวไดครวญถงนางพมพลาไลย ดงความวา

คร นเดนลงธารละหานหน น ารนแลลาดสะอาดใส กรวดกระจายพรายเมดเปนมนไป โอพมพลาไลยของพอา มาดวยผวจะเกบกรวดให ทชอบใจพจะเกบใหหนกหนา กรดเลบเกบเลนลออตา อนจจาเน อคเจาอยไกล

(ขนชางขนแผน ล1,2544 น.166) บทประพนธขางตน ปรากฏภาพของธารน าทมน าใสสะอาดไหลรน และ

มกอนกรวด “กระจายพรายเมดเปนมนไป” ธารน าทงดงามทาใหพลายแกวคดถงนางพมพลาไลย เพราะถาหากนางมาอยดวยกน ท งสองคงจะไดเบกบาน คงจะหยอกลอกนตามประสาคนรก แต นาเสยดายท “เน อคเจาอยไกล”กวไดใชธารน าทงดงาม เปนสอแสดงบทบาทใหเขาถงอารมณความรสกของตวละคร ตวละครพรากจากนางอนเปนทรกพานพบสงใดกคราครวญถ งคนรก และอยากจะใหคนรกมาอยดวยกน ภาพทผอานไดรบคอภาพของธารน าทไหลรนสะอาดใสทเชอมโยง กบความรสกคดถงทตวละครมใหกน ผอานยอมรบรถงความรกอนยงใหญของตวละคร แมอยไกลกน แตใจไมเคยหางกน ทาใหผอานเกดอารมณซาบซ งในความรก

3.2.3.2 อำรมณซำบซ งในควำมรกเมอตวละครไดสมหวงในรกและไดอยเคยงกน

อารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครไดสมหวงในรกและไดอยเคยงกน ปรากฏในวรรณกรรมนทานหลายเรอง เชน รามเกยรต โคบตร คาว อเหนา อณรท ขนชางขนแผน ดงตวอยาง ในขนชางขนแผน ทปรากฏหลงจากทขนแผนไดลกพานางวนทองมาจากเรอนของ ขนชาง ท งสองไดอยดวยรวมกนดวยความรกระหวางทางกลางปา ดงความวา

มาถงเนนผาทาตนไทร น าเปยมสระใสสะอาดหนก ทธารแกงแรงไหลมาคกคก เปนชะงกชะงอนผานาสาราญ ................................ ................................... ชกชวนวนทองนองยา ผลดผาโผลงในทองธาร วายกระทมเทยวทองในทองน า ผดดาปรดเปรมเกษมสานต หวระรกซกซ กนสาราญ บวบานเกสรออนละออ น าใสไหลหลงศลาลาด ใสสะอาดจรงจรงหนอเจาหนอ

Page 51: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

39

แสนสบายวายรเขาคลคลอ ระรกร หวรอแลวหยอกเยา (ขนชางขนแผน ล1, 2544, น.339)

ในบทประพนธขางตน จะเหนถงความรกของขนแผนและนางวนทอง ท งสองไดอยรวมกนในปาอยางมความสข เพราะไดอยกบคนทตนรก ขนแผนชวนนางวนทองลงไปเลนน าในทองธารทใสสะอาด ท งสองตางมความสข หยอกลอกน “หวระรกซกซ กนสาราญ” กวใช “สายน า”มบทบาทในการเปนเครองมอใหตวละครไดแสดงออกถงความสขสมหวง ผอานทไดรบรถงภาพของน าทใสสะอาด ภาพของคนรกกาลงหยอกลอกนอยในน า และไดรบรความรกทตวละครมใหกน ธารน าดงกลาวเปนฉากทเชอมโยงกบอารมณรกของตวละคร ทาใหผอานเกดอารมณรวมกบความรกของ ตวละคร สงผลใหผอานซาบซ งในความรกทตวละครมใหกนดวยในวนทอยเคยงกน

ในอเหนา ตอนจนตะหราพาอเหนาไปชมสวน ท งสองไดลงสรงน ากนอยางมความสข ดงความวา

สรงสนานสาราญในสระศร วารลกซ งเยนใส พระสาดน าหยอกสามทรามวย นางแฝงพกตรบงใบปทมมาลย แลวโฉมยงทรงเกบโกสม วายกระทมธาราฉาฉาน พระเดดดอกบษบงท งนงคราญ เยาวมาลยปองปดไปมา เฝาเหนบแนมแกมกลปนไป ฉวยฉดชายสไบจนตะหรา ตลบหลงเล ยวไลไขวควา กมกรสการะวาต แลวหลกลดสกดก นกาง นวลนางมาหยารศม สามนางพลางผลกภม หยกตทากระบวนใหยวนใจ

(อเหนา, 2546, น.185) บทประพนธขางตนกลาวถงอเหนากบจนตะหรากาลง “สรงสนานสาราญ

ในสระศร” มน าลกใสไหลเยน ท งสองไดหยอกลอกน “สาดน าหยอก”กน เกบดอกบวเลน นาง จนตะหราเขนอายจง “หยกตทากระบวนใหยวนใจ” กวใชสายน าใหมบทบาทในการเปนสอใหเหนกจกรรมของคนรกทไดอยเคยงกน สายน าจงมบทบาทแสดงความรสกของตวละครใหกระทบอารมณของผอาน ผอานจะไดรบรภาพการหยอกลอกนระหวางอเหนากบจนตะหราทกาลงสรงน า ทาใหผอานรสกซาบซ งในความรกทตวละครมใหกนและไดอยเคยงกน

สายน ามบทบาทตอการสรางอารมณซาบซ งในความรกในวรรณกรรมนทานของไทยในสองลกษณะ คออารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครตองพรากจากกนเพราะอปสรรค และอารมณซาบซ งในความรกเมอตวละครไดสมหวงในรกและไดอยเคยงกน กวใชสายน าให

Page 52: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

40

มบทบาทเปนสอทเชอมโยงเรองราวความรกของตวละครทาใหผอานเกดอารมณซาบซ งในความรกทตวละครมใหแกกน

3.2.4 อำรมณหวำดกลว (ภยำนกรส) อารมณหวาดกลวหรอภยานกรส เปนปฏกรยาทางอารมณทเกดจากการรบร

ความนากลว (กสมา รกษมณ, 2534, น.169) ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน ามบทบาทในการสรางใหผอานเกดอารมณหวาดกลว โดยกวไดประโยชนจากลกษณะความเชยวกราก และความ เว งวางของสายน า มาสรางใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจ ในวรรณกรรมนทานหลายเรองไดแก กาพยพระไชยสรยา พระอภยมณ สงหไกรภพ ปรากฏภาพของน าทนาหวาดกลวในฐานะเปนผทาลาย ดงเชน ใน“สงหไกรภพ” เมอคร งเรอของโจรสลดลม ทาใหโจรหลายคนตองจบชวตลงในมหาสมทร ดงความวา

ลมกระโชกโบกกลบมาตามคลน ประจปนหวทายคอยหมายมน ชาวดานแลนไลชดเขาตดพน ละลอกปนปดหนานาวาโคลง .................................... ......................................... พวกโจรลมจมในวนวง สาเภาพงพลดพรายกระจายกน พวกโจราหารอยข นลอยน า ชาวดานซ าเขนฆาใหอาสญ มใชโจรโยนพวยไปชวยกน ทรบทนรอดตายไมวายปราน ทคลนซ าน าถกจมกปาก ประมาณมากฝงปลาเปนอาหาร ในลาเรอเหลออยแตกมาร กอดกระดานรองไหในสายชล

(สงหไกรภพ, 2529, น.126) ในบทประพนธขางตน ผอานจะไดรบรถงการตอสกนระหวางมนษยกบสายน า

กวพรรณนาฉากสายชลเปนสสานแหงความตายเพอชวยเสรมเหตการณและการประหตประหารกนอยางไมปราณดวยการแสดงออกผานภาษาทสอใหเหนถงความโหดรายท ง “ลมจม”“คลนซ า” น าซดเขา “จมกปาก” อกท งผอานยงไดรบรภาพของตวละครวยเดกทกาลงกอดกระดานรองไหอยใน “สายชล” หมายจะเอาชวตรอด ภาพความโหดรายท งหมดเกดข นจากมหาสมทรทแปรปรวน เชยวกราก และโหดราย เมอผอานไดรบรภาพของความทรนทราย ภาพของความตายอนเกดจากสายชล ผอานยอมเกดอารมณหวาดกลวกบมหาสมทรทมอานาจทาลายลางชวตมนษย

ในพระอภยมณ ตอนสดสาครเดนทางพรอมเสาวคนธและหสไชยเพอตามหาพระอภยมณ กวไดพรรณาถงความนากลวของทะเล ดงความวา

เหนกวางขวางวางโวงละโลงลว เหนหววหววหวนหวนมงขวญหาย เกาะกระพมคมเคยงเรยงเรยงราย จะเหลยวซายแลขวากนากลว

Page 53: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

41 กลางอากาศกลาดกลมฉอมเมฆ แลวเวกเวหาฟาสลว เสยงครกคร นคลนระลอกเปนหมอกมว ระวงตวตางภาวนาดง ฯ (พระอภยมณ, 2555, น.589)

กวพรรณาภาพของทะเลท “กวางขวาง” “วางโวง” “ละโลงลว” จะมองไปทางซายหรอขวากนาหวาดกลว อกท งทองฟายงเตมไปดวยเมฆหมอก ฟาสลว คลนระลอกเสยงดง ลกษณะเชนน สอดคลองกบสภาวะอารมณของตวละครทกาลงหวาดกลวทาใหตอง“ระวงตวตางภาวนาดง” สายน าทาใหเกดความนาหวาดกลว ท งภาพความกวางขวางเว งวางของทะเล และบรรยากาศทมแตเมฆหมอกกลางมหาสมทร ผอานทรบรไดถงบรรยากาศน จะเกดอารมณหวาดกลวกบลกษณะของทะเลทปรากฏ

สายน ามบทบาทในการสรางอารมณหวาดกลว กวไดใชลกษณะทเชยวกรากของสายน า ตลอดจนความเว งวางของมหาสมทร เปนเครองมอททาใหผอานเกดอารมณสะเทอนใจ ภาพของมหาสมทรทเว งวาง กอปรกบภาพของมหนตภยทยงใหญทาใหผอานรสกกลว

บทบาทของสายน าในการสรางอารมณสะเทอนใจ ไดแก อารมณอศจรรยใจ อารมณสงสาร อารมณรก อารมณหวาดกลว กวไดใชลกษณะของสายน า ท งความเว งวาง ความงดงาม ความเชยวกราก มาเปนวสดสาคญในการสรางอารมณสะเทอนใจ สายน าจงมบทบาทโดดเดนในการสรางอารมณสะเทอนใจ ผอานทไดรบรภาพของสายน าทกวไดสรางข นจะรบรสหรอเกดอารมณสะเทอนใจ อนเปนจดมงหมายสาคญในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย

3.3 บทบำทในกำรประกอบพธกรรม

พธกรรม หมายถง การบชา แบบอยาง หรอแบบแผนตางๆ ทปฏบตในทางศาสนา (ราชบณฑตยสถาน, 2554, น.835) ในการประกอบพธกรรม”น า” มบทบาทสาคญเพราะใชในการประกอบพธ อาท พระราชพธลงสรง พระราชพธโสกนต ดวยความเชอทวา “น าเปนเหตนามาซงความเจรญงอกงาม” อนเนองจากลกษณะมงคล 10 ประการตามโบราณคต ดงน

ประการแรกคอน าเปนของเหลวทไมมส ไมมกลน ไมมรส เปนสงบรสทธตาม

ธรรมชาต ประการทสอง คอน าเปนของเหลวทคงสภาพเปนเชนน นถาวร แมจะทาใหจบตวเปนกอน หรอทาใหเปนไอ ทสดจะกลบคนคงเปนน าดงเดม ประการทสาม คอน าเปนของเหลวทสามารถปรบและเปลยนรปไดอยางเหมาะสม เขากนไดกบภาชนะทขงน าน นไวทกโอกาส ประการทส คอน าเปนของเหลวทสามารถรกษาผวหนาใหเรยบอย

Page 54: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

42

เสมอ ไมวาจะอยในหวงน าใด ประการทหา คอน าเปนอนหนงอนเดยวกน ไมอาจตดใหขาดจากกน กบยงรวมตวกนสนทไดเสมอ ประการทหก คอน ามอณหภมเปนกลาง ไมรอนและไมเยน ประการทเจด คอน าเปนของเหลวทมลกษณะละเอยด ประณต สามารถชาแรกแทรกกาซาบเขาถงทลกไดดยง ประการทแปด คอน าเปนของเหลวทมคณสมบต ทสามารถชาระลางสงสกปรกโสมม และมลทนใหหมดจดไดดยง ประการทเกา คอน าโดยปรกตตามธรรมชาตยอมไหลจากทสงลงสทตาไดเสมอ และน ายงไมไหลทวนกลบสตนน า และประการสดทายคอ น าเปนปจจยสาคญในการหลอเล ยงมนษย สตว พชพนธธญญาหาร (จลทศน พยาฆรานนท, 2550, น.23)

ลกษณะมงคลดงกลาวขางตน ทาใหน าเปนปจจยสาคญในพธกรรมตางๆ โดยเฉพาะใน

วรรณกรรมนทานของไทย ปรากฏพธกรรมหลายพธทใชน าเปนองคประกอบสาคญ ท งน อาจเปนเพราะการประกอบพธกรรมถอเปนเหตการณหนงในการดาเนนเรองของวรรณกรรมนทาน เมอ ตวละครประกอบพธกรรมตางๆ การดาเนนเรองจะเปลยนไปตามความสาคญของพธกรรมน นๆ ดงเชน หากตวละครเขารวมพระราชพธบรมราชาภเษก ดวยน ามรธาภเษก ตวละครจะมฐานะเปนกษตรย สงผลใหการดาเนนชวตของตวละครเปลยนไป และเหตการณตางๆในเรองกเปลยนแปลงไปเชนกน

3.3.1 น ำกบควำมเชอ ความเชอ หมายถง การยอมรบขอเสนอขอใดขอหนงวาเปนจรง การยอมรบ

เชนน โดยสารตถะสาคญแลว ความเชอเกดจากสงทมอานาจเหนอมนษยเชน อานาจของดนฟาอากาศ อนมพระอาทตย พระจนทร ดาว ลม ไฟ และน า ตลอดจนเหตการณทเกดข นโดยไมทราบสาเหต (สมปราชญ อมมะพนธ ,2536,น.7) ในวรรณกรรมนทานของไทย กวแสดงใหเหนถงความเชอทเกยวของกบน า ดงน

3.3.1.1“น ำ” กบกำรสรำงสรมงคล น าเปนสวนหนงของการสรางสรมงคลแกชวตมนษย ตามความเชอของ

คนไทยโบราณทกลาวไววา มนษยตองชาระรางกายใหบรสทธกอนทาการใดๆ ทสาคญ เชน การเดนทาง การยกทพ เปนตน (กสมา รกษมณ, 2547, น.67) ซงความเชอดงกลาวไดปรากฏ ในวรรณกรรมนทานของไทย เปน “การลงสรง” กอนทากจตางๆของตวละคร โดยพธลงสรงสวนมากมกจะปรากฏข นในกอนและหลงของการทาสงคราม และเปนพธทปรากฏเปนจานวนมาก จนกลายเปนจารตหนงในการแตงวรรณกรรม คอ“บทสระสรงทรงเครอง” ซงมขอสงเกตวาใน บทสระสรงทรงเครองตวละครทจะทาพธไดตองเปนกษตรย ดงคาทกลาววา

Page 55: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

43

บทสระสรงทรงเครองในวรรณกรรม ผลงสรงมกเปนกษตรย ท งน อาจจะเปน

เพราะความเปนกษตรยเกยวของกบน าอยไมนอย กลาวคอกอนข นเปนกษตรยโดยสมบรณตองผานพธบรมราชาภเษก นนคอ การสรงน าทนามาจากสถานทซงถอวาศกดสทธ (เอมอร ชตตะโสภณ, 2539 น.52)

“บทสระสรงทรงเครอง” เปนบทพรรณนาสาคญในวรรณกรรมนทาน

ของไทย เพราะปรากฏในวรรณกรรมทกเรองทมตวละครเปนกษตรยและมการเดนทาง ดงเชน ในอณรท ตอนทาวกรงพาณเคลอนทพไปยงเมองบาดาล หรอในรามเกยรตปรากฏบทสระสรงทรงเครองในเกอบทกตอนทมการเดนทาง การยกทพ และการรบ และในอเหนา ทปรากฏบทสระสรงเปนจานวนมากเชนกน ดงตวอยางในรามเกยรต กอนทพระลกษณจะออกรบกบอนทรชต ดงความวา

เมอน น พระลกษมณทรงสวสดรศม คร นใกลศภฤกษนาท เสดจเฝาทสรงชลธาร น าทพยธารทพยบปผา สคนธากลนฟงหอมหวาน สนบเพลาเครอหงสอลงการ แกวประพาฬรายพ นเชงงอน (รามเกยรต ล2, 2549, น.508)

บทประพนธขางตนกลาวถง “บทสระสรงทรงเครอง” ทปรากฏ ในเหตการณกอนทาการรบระหวางพระลกษมณกบอนทรชต จากบทประพนธกวไดบรรยายถง ความเชอเรอง “น า”กบการสรางสรมงคลไวอยางชดเจน โดยบรรยายไววาเมอถง “ศภฤกษนาท” พระลกษมณกเสดจ “สรงชลธาร” ซงจากตวอยางสอดคลองกบความเชอทกลาวมาขางตน อนจะเปนเครองเนนย าถงความสาคญของน าทมตอการสรางสรมงคล และยงเปนความเชอทฝงรากลกจนกลายเปนจารตหนงในการแตงวรรณกรรมนทานของไทย

นอกจากน ยงปรากฏความเชอเรองน าในการสรางสรมงคลในข นตอนกอนการประกอบพธกรรมตางๆ ดงเชน ในรามเกยรต กลาวถงพธถอดจตท งของทศกณฐ และไมยราพ พธถอดจตของท งสองมความเหมอนกนอยมาก เพราะตองสรงน ากอนทจะประกอบพธ ดงตวอยางตอนท ทศกณฐจะถอดจตเพอใหตนเองมชยชนะเหนอศตร ทศกณฐตองกระทาพธลงสรงในสระ ใหรางกายสะอาดบรสทธ จากน นจงสวดคาถาผกจต เอาน าสงข น าเทพมนตรของพราหมณรดเศยร ดงความวา

จงเอาน าสงขน ากลด รดเหนอเศยรเกลายกษ

Page 56: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

44

แลวรายพระเวทอนฤทธ เปาทวอนทรยกมภณฑ (รามเกยรต ล1, 2549, น.151)

ในพธดงกลาวจะเหนไดวาพธลงสรงมความสาคญในการถอดจตของทศกณฐ เพราะกอนททศกณฐจะถอดจตตองผานการสงสรงชาระรางกายใหสะอาด นอกจากน ยงมการใช “น าสงขน ากลด”รดไปเหนอเศยรของทศกณฐในพธคร งน จงกลาวไดวา น าเปนองคประกอบทเสรมสรางความขลงและความศกดสทธของพธ อกท งยงคงใชในการชาระลางความสกปรกกอนทจะเรมการประกอบพธกรรมทสาคญกบชวตของตวละคร

อนงการใชสงขทปรากฏในพธกรรมขางตนน นมทมาจากความเชอทางศาสนาพราหมณ โดยมตานานทกลาววา

เมอพระพรหมเสดจไปเฝาพระอศวรเจา อสรตนหนงไดสงเกตเหน จงไดแอบไปลกเอา

คมภรไตรเพทจากทประทบของพระพรหมหนไป และมอบพระเวทใหอสรมจฉารอยโกฏ พระอศวรหยงรไดดวยพระญาณ จงใหพระนารายณเสดจตามไปเอาคมภรคน พระนารายณจงไดอวตารจากเกษยรสมทรเนรมตกายเปนเตาทองนาม “กจฉปาวตาร” ไลลาอสรมจฉารอยโกฏ เมอจวนจะถกสงหาร อสรมจฉารอยโกฏจงสงคมภรให “สงขอสร” เมอพระนารายณทอดพระเนตรเหนดงน น จงไดเนรมตกายเปนปลากรายทองนาม “มจฉาวตาร” ไลตาม สงขอสรไป สงขอสรเหนจะสมได จงไดกลนคมภรไตรเพทลงทองไป มจฉาวตารจงสงหาร สงขอสรตาย จากน นพระนารายณทรงกระทาเทวฤทธ ใชพระหตถงางปากสงขอสร แลวลวงคมภรไตรเภทจากทองสงขอสร และทรงสาปวา ถามนษยจะทาการมงคลพธไปภายหนา กจงเอาสงขเขาไปอยในพธน น ผใดรดน าในอทรสงขกใหเปนมงคลกนอบาทวเสนยดจญไร ดวยเหตทสงขน นเคยกลนคมภรไว (ไพฑรย เตชะรงโรจน, 2549, น.34-35)

ดวยเหตดงกลาวทาใหพราหมณจงถอวาบรเวณปากหอยสงขทมร ว 2-4

ร วจงเกดจากน วพระหถตของพระนารายณ และทาใหในงานมงคลจงตองมการ “รดน าสงข”เพอความเปนสรมงคล ดงจะเหนไดในพธตางๆ ท งการพระราชพธในราชสานก รวมถงประเพณเนองในการแตงงาน ฯลฯ อนสบเนองจากตานานสงขอสรตามทกลาวมาขางตน

นอกจากน ในรามเกยรต ยงมพธท เกยวของกบอาวธ และการขอ เทพศตราเปนจานวนมาก ท งพธขอศรของรณพกตร พธมหาพทกลปของกมภกาศ และพธลบหอกโมขศกดของกมภกรรณ ในแตละพธตางมข นตอนการลงสรงเปนเบ องตนของการประกอบพธท งส น ดงตวอยาง “พธขอศร” เมอ รณพกตรหรออนทรชต ไดศกษาเลาเรยนศลปศาตรกบพระฤๅษจน

Page 57: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

45

เชยวชาญ รณพกตรจงไดทาพธขอศรทภเขาโพกาศ แตกอนทรณพกตรจะทาพธ รณพกตรตองเรมตนพธดวยการลงสรงอาบน าชาระรางกายใหสะอาด ดงความทวา

จงชาระสระสนาน ใหสาราญกายยกษ ทรงขาวโขมพสตรสะอาดตา สไบเฉยงบาอสร (รามเกยรต ล1, 2549, น.150)

ในบทประพนธขางตน จะเหนวาการลงสรงเปนข นตอนแรกของการประกอบพธกรรม ในพธขอศรถอเปนพธทเกยวกบการศกสงครามเพราะเปนการเตรยมอาวธใหพรอมในการสรบ ความสาคญของพธน จงใหความสาคญอยทการขออาวธจากพระผเปนเจาท งสาม โดยมการลงสรงเปนเพยงองคประกอบสาคญสาหรบการเรมตน เปนการเตรยมรางกายใหสะอาดบรสทธ เพอเตรยมพรอมในการประกอบพธทางศาสนา และพรอมรบสงทเปนมงคลแกชวตตอไป

จากทกลาวมาขางตนจะเหนวามการลงสรงในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏเปนจานวนมาก ท งน เปนเพราะการลงสรงเปนข นตอนแรกของทกพธกรรม โดยเชอวาจะนามาซงความเจรญงอกงามแกผเขารวมพธ ในพธน น ามความสาคญและสอนยของการชาระลางสงสกปรก ทาใหตวละครเกดความเปนสรมงคล

3.3.1.2 “น ำ” กบกำรเสยงทำย น ากบการเสยงทาย หรอในทน เรยกวา “การเสยงน า” หมายถง “การต ง

จตอธษฐานขอใหน าในแมน าหรอในทะเลใหคาตอบแกตนในเรองอนาคตทกลาวขอ” (ชลดา เรองรกษลขต, 2542, น.312) การเสยงน าปรากฏหลกฐานคร งแรกจากวรรณกรรมนทานสมยอยธยาเรองลลตพระลอ เมอคร งทพระลอเดนทางจากเมองสรวง พระลอเดนทางไปจนถงแมน ากาหลง ซงก นเขตแดนระหวางเมองแมนสรวง กบเมองสรองของพระเพอนและพระแพง ขณะน นพระลอเกดลงเลใจวาควรจะเดนทางตอไปเพอใหไดพบกบพระเพอนพระแพงตอหรอไม พระลอจงเสยงน าโดยต งจตอธษฐานวา หากไปเมองสรองแลวไมอาจรอดชวตกลบมาได กขอใหน าในแมน ากาหลงไหลเวยนวนใหเหน เมอพระลอเสยงทายเสรจกระแสน าในแมน ากาหลงไดไหลเวยนวนใหเหนตรงหนา ทาใหพระลอตกใจเปนอยางยง ทายทสดแลวผลของการเสยงทายน นกถกตอง พระลอจบชวตลงทเมองสรองตามผลของการเสยงน าทปรากฏ

ในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน ปรากฏการเสยงน า ในเหตการณสาคญเพอตดสนความ และคลายความแคลงใจของตวละครในรามเกยรต ตอนฤๅษโคดมเสยงลก ในขนชางขนแผนตอน ตอน ดาน าพสจนความระหวางขนชางกบพระไวย ในสงขทอง ตอนนางพนธรตเสยงเรอ ดงทปรากฏในเหตการณตอไปน

Page 58: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

46

ในรามเกยรตตอนพระฤาษโคดมพาลกท งสามไปอาบน า นางสวาหะเกดความนอยใจจงพดจาตดพอบดาของตนวาไปหลงรกลกคนอน ท งอมและใหขหลง สวนลกของตนกลบใหเดนดวยตนเอง พระฤๅษเกดความแคลงใจจงกลาวถามนางสวาหะ นางจงเลาความจรงใหฟง พระฤๅษโคดมจงทาพธเสยงทายโดยโยนเดกท งสามคนออกไปกลางน า แลวอธษฐาน ดงความวา

แมนวาสามเจาน เปนเน อ เช อสายโลหตของขา จะท งออกไปกลางคงคา จงวายกลบมาทนใด แมนวาเปนลกชายอน อยาใหวายคนเขามาได จงเปนสวาวานรไพร เสยงแลวขวางไปทนท แตนางสวาหะผธดา กลบวายมาหาพระฤๅษ สองกมารน นขามวาร เปนกระบเขายงพนาลย

(รามเกยรต ล1, 2549, น.69) บทประพนธขางตน ฤๅษโคดมไดอธษฐานเพอเสยงลกวา ถาเดกคนไหน

เปนลกของตนกใหวายน ากลบมา ถาเปนลกของคนอนกใหวายน าขามฝงไปแลวใหกลายเปนลงเขาไปอยในปา เมอเสยงทายเสรจ ปรากฎวามแตนางสวาหะผเดยวเทาน นทวายน ากลบมาหาพระฤๅษ สวนพาลและสครพน นกลายเปนลง และวายน าข นฝงเขาไปในปา ในบทประพนธน จะเหนไดชดวาสายน าเปนองคประกอบสาคญในพธเสยงลก และมบทบาทเปนตวเฉลยความจรงใหตวละครไดรบร เรองทกลาวขอ

ในขนชางขนแผน ตอน ขนชางและพระไวยดาน าพสจนในการตดสนความเพอหาตวคนทาผดในเหตการณทขนชางถวายฎกาใสความพระไวยวากลาววาจาทาทายสมเดจ พระพนวษา แตสมเดจพระพนวษาทรงคดวาขนชางนาจะกลาวหาเกนขอเทจจรง จงมรบสงใหท งสอง ดาน าพสจนหนาตาหนกแพ ดงความวา

พระหมนไวยใหข นขางเหนอน า ขนชางดาฝายใตใหสมควร เดมขนชางเปนโจทกกจรงแล แตไตถามคดกนถถวน เปนสตยรบรองทองสานวน ขอพสจนน เปนสวนของพระไวย กบอนงซงเขาเปนขนนาง ขนชางตองดาขางฝายใต ปรกษาเหนพรอมกนในทนใด แลวจงคมออกไปนอกมณฑล พาดาเนนยางยองท งสองนาย ผคมรายกากบอยสบสน ชาระตวสระหวท งสองคน ชนไกแลวกลงในคงคา ..................................... ............................... ดวยขนชางน นพรธทจรต พอดามดไมถงสกกงกล น

Page 59: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

47

บนดาลเหนเปนงเขารดพน ตวสนกลวสดผดลนลาน พระกาญจนบรโดดน าตามลงไป อมพระไวยข นมาตอหนาฉาน เหลาพวกผคมนครบาล เอาคลงใสไอหวลานลากข นมา (ขนชางขนแผน, 2544, น.203-205)

บทประพนธขางตน พระไวยกบขนชางตองดาน าเปนสองรอบดวยกน เพราะคร งแรกขนชางโผลหวข นกอน และอางวาพระไวยเปามนตร จงตองดาใหมอกคร ง แตในทสดแลวความจรงยอมคอความจรง ดวยความทขนชางใสรายพระไวย ขนชางจงดาน าลงไปเหนจง “บนดาลเหนเปนงเขารดพน” กเกดอาการ “ตวสนกลว”และรบข นจากน า ในเหตการณคร งน ขนชางมโทษถงประหารชวต แตนางวนทองขอรองใหพระไวยกราบทลขอพระราชทานชวตขนชางไว ขนชางจงรอดจากการถกประหารชวต ในเหตการณน สายน ามบทบาทในการผดงความยตธรรมใหแก ตวละครทถกกลาวขอครหา

ในสงขทอง ตอนนางพนธรตเหนเรอสาเภาทองทพญานาคราชเนรมตข น แลวใหพระสงขนงไปยงเมองของนางพนธรต นางจะจบพระสงขกนแตจบกนไมได เพราะมนตคมครองของพญานาค นางจงอธษฐานเสยงน า ดงความวา

มาถงหาดทรายชายทะเล เหนเภตราลอยคอยทา

ลดองคลงรมชลธา หตถาจบน าไดสามท แลวนางต งจตพษฐาน กมารบญหนกศกดศร จะมาเปนลกขาในคราน เทวญจนทรจงเลงแล ขอใหลอยเขามาถงฝง เหมอนหนงยงขาเหนใหเปนแน เสยงพลางแลวนางผนแปร ลกยนชะแงแลไป สาเภาลอยเลอนเคลอนคลา ไมทนพรบตาเขามาใกล เกยยงฝงพลนทนใด บดใจเหนทวทกตวมาร (สงขทอง, 2545, น.60)

ในบทประพนธขางตน เรอสาเภาทองของพระสงขไดลอยอยในมหาสมทร นางพนธรตได “หตถาจบน าไดสามท”และอธษฐานวา หากกมารในเรอจะมาเปนบตรของนางกขอใหลอยเขาสฝง หลงจากการเสยงทายส นสดลง ทนใดน นเรอสาเภาของพระสงขก “เกยยงฝงพลนทนใด” กวไดสรางเหตการณเสยงน าของนางพนธรตในคร งน เพอคลายขอสงสย และเปนขอส นสดของปมปญหาน การเสยงน าในคร งน จงเปนการเสยงททาใหเรองราวดาเนนตอไปอยางสมบรณ น ามบทบาทเปนสอใหตวละครไดรบรถงสงทตองการจะร

Page 60: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

48

กลาวไดวาน ามบทบาทสาคญตอการเสยงทายในวรรณกรรมนทานของไทย ท งบทบาทในการเฉลยความจรง และบทบาทในการผดงไวซงความยตธรรม นอกจากน น ายงมบทบาทในการทาใหผอานทราบวาจะเกดเหตการณใดข นในเรอง การเสยงน าจงเปนสอใหเหนความคดและความเชอของคนไทยเรองคาอธษฐานและความเชอวาธรรมชาตมอานาจเหนอมนษย

3.3.1.3 "น ำ" กบควำมเชอทำงไสยศำสตร ไสยศาสตร หมายถงอานาจพเศษของบคคลใดบคคลหนงทอาจบนดาลให

เกดข นหรอเปนไปตามปรารถนาของบคคลน นๆ โดยเชอวาเปนอานาจพเศษ เปนเครองมอททาใหสมความปรารถนา ไมวาจะเปนการทารายผอนกตาม (ทศนย สจนะพงษ, 2516, น.24) ไสยศาสตรหากแบงตามจดประสงคทตองการจะแบงออกเปน 2 ประเภทคอ ไสยดา (Black Magic) และไสยขาว (White Magic) ซงมความแตกตางกนกลาวคอ ไสยขาวจะเปนวชาลกลบทมงใชเวทมนตไปในทางทด เชน การปลกเสกเมตตามหานยม สวนไสยดาจะใชในทางชวราย เชน การทาเสนห การบงคบวญญาณ เปนตน (ทศนย สจนะพงษ, 2516, น.18) ในวรรณกรรมนทานของไทยกลาวถงการประกอบพธกรรมทางไสยศาสตรเปนจานวนมากโดยปรากฏท ง “ไสยดา” และ “ไสยขาว” และทสาคญคอในการประกอบพธกรรมตางๆน นมการใช “น า”เปนสวนหนงของการประกอบพธ

การใชน าในพธกรรมทางไสยศาสตรปรากฏในการใชมนตเสนห อนเปน “ไสยดา” ดงตวอยางในโคบตร ตอน นางอาพนใหเถรกระทาเสนหใหโคบตรหลงนาง ในขนชางขนแผน ตอน สรอยฟาทาเสนหพระไวย ในสงขทอง ตอน นางจนทาทาเสนหใหทาวยศวมลหลงรก ในสงหไกรภพ ตอน นางเทพกนราใหนางยกขณชวยทาเสนหใหสงหไกรภพหลงรก สาหรบเรองทปรากฏบทบาทของ “น า”ในการประกอบพธชดเจนทสดคอขนชางขนแผน ตอน สรอยฟาขอใหเถรขวาดทาเสนหใหพระไวยหลงรก ดงความวา

วาแลวเทาน นมทนชา จดธปเทยนบชาเขานงท หยบขนสารดประสทธ ฤกษดตกน ามาเสกพลน อดใจเปาไปกพลานพลง เปนฝอยฟงฟองฟข นทวมขน สงไปใหเจาสรอยฟาน น อธษฐานเสยใหทนทฤกษด (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.282)

ในบทประพนธขางตน จะเหนวาน าทเปนองคประกอบสาคญในการประกอบพธกรรมทางไสยศาสตร พธกรรมเรมตนจากการจดเทยน หยบขนสารด“ตกน ามาเสก” และเปาออกไปเปน “ฝอยฟง” สรอยฟาอธษฐานขอใหความตองการของตนสาเรจเปนอนเสรจพธ ในพธกรรมน ใชน าเปนสอในการกระทาทางไสยศาสตร เนองจากลกษณะของน าทสามารถนาความชวรายและเวทมนตรคาถาซมเขาสรางกายของมนษยไดอยางด

Page 61: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

49

ในสงขทอง ตอน ทาวยศวมลถวงน าพระสงข ทาวยศวมลไดสตและกาลงจะคลายจากมนตเสนหของนางจนทา แตวานางจนทาไดเสกน าและรายมนตใหกลบมาอยในอานาจของเสนหยาแฝดดงเดม ดงความวา

เอาน าสคนธลกพกตร ผวรกคอยฟนคนมาได รานมนตรเปาพลางทางทลไป จะโศกาอาลยไปใยม (สงขทอง, 2545, น.41)

ในบทประพนธขางตน จะเหนถงการใชน าเปนเครองมอทางไสยศาสตร เพราะน าเปนของเหลวทสามารถซมเขาสรางกายได น าจงเปนตวนามนตรเสนหตางๆเขาสรางกาย และควบคมจตใจของผทตองมนตไมใหมสตในการหยงรถงความจรง

นอกจากจะปรากฏบทบาทของน าในพธกรรมทางไสยศาสตรประเภท“ไสยดา”แลวในวรรณกรรมนทานของไทยยงปรากฏ “น า” ในพธกรรมเกยวกบ “ไสยขาว”อกดวย ท งในพธสะเดาะเคราะหทปรากฏในขนชางขนแผน พระอภยมณ หรอในพธซดน า เสกน า เพอใหหายจากอาการเจบปวย ดงตวอยางในขนชางขนแผน ตอน เจาเมองเชยงใหมไดรบการปลอยตวจากอยธยา พระสงฆจงรดน าเพอสะเดาะเคราะห ดงความวา

สวกเสรจสงฆราชเอาบาตรน า เสกซ าดวยพระมนตดลขยน รดสะเดาะเคราะหรายใหหายพลน เสยงประโคมคร นครนสนนดง (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.179) ในบทประพนธขางตนจะพบข นตอนหนงของการสะเดาะเคราะหคอ

“การเสกน า”ในการประกอบพธกรรมทางไสยศาสตรประเภท “ไสยขาว” ซงน าเปนสอทสามารถซมเขาสรางกายมนษยไดเหมอนกบ “ไสยดา”แตมความแตกตางกนตรงท “ไสยขาว”จะนาพาสงทด หรอนาพาลกษณะความเปนมงคลเขาไปสรางกาย สวน “ไสยดา”จะนาพาความชวรายและความเดอดรอนใหแกชวต

จะเหนไดวาในการประกอบพธทางไสยศาสตร น า เปนเครองมอในการประกอบท ง“ไสยดา”และ“ไสยขาว” ดวยลกษณะของน าทสามารถซมเขาถงทลกไดดยง ลกษณะดงกลาว “น า” จงเปนผนาอานาจทางไสยศาสตรเขาสรางกายของมนษย และเปนสอสาคญในการประกอบพธตามความเชอทางไสยศาสตร

กลาวไดวาความเชอเรองน าในวรรณกรรมนทานของไทยน น เปนความเชอทแสดงใหเหนถงความเชอเรองอานาจของธรรมชาต อนเปนความเชอพ นฐานของมนษย ซงน าเปนสวนหนงของธรรมชาตและยงเปนธาตสาคญในธาตท งส มนษยจงมวธคดทแสดงความเคารพตอสายน า จงปรากฏเปนความเชอเรองน าตางๆอยางหลากหลายมต ดงทปรากฏในวรรณกรรมนทาน

Page 62: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

50

ของไทยพบ 3 ลกษณะคอ น ากบการสรางสรมงคล อนเนองมาจากลกษณะทชนเยนและนยแหงความสมบรณของน า น ากบการเสยงทาย อนเปนความเชอมาจากอานาจของธรรมชาตในการใหคาตอบแกมนษย และน ากบความเชอทางไสยศาสตร อนเนองมาจากลกษณะของน าทจะนาพาเวทมนตรทางไสยศาสตรซมเขาสรางกายของมนษย ความเชอดงกลาวน นไดฝงรากลกในสงคมจนกลายเปนรากเหงาทางวฒนธรรมและกอใหเกดพธกรรมอนๆอกมากในสงคมไทย

3.3.2 “น ำ” กบกำรพระรำชพธในรำชสำนก น าเปนองคประกอบสาคญในการพระราชพธในราชสานก เพราะน ามลกษณะ

เปนมงคล อกท งในวรรณกรรมนทานของไทยตวละครสวนมากเปนกษตรยและราชวงศ จงปรากฏพธกรรมในราชสานกเปนจานวนมาก ในพธกรรมแตละพธยงปรากฏบทบาทสาคญของน า ท งการใชน าเปนสารตถะในพธ และการใชน าเปนสวนประกอบในพธ ดงน

3.3.2.1 “น ำ” ในพระรำชพธบรมรำชำภเษก พระราชพธบรมราชาภเษก หรอพระราชพธลงสรงมรธาภเษก เปน

พระราชพธทมท งคตพราหมณ หรอฮนด และพทธปะปนกนอย การใช “น ามรธาภเษก” ตามคตความเชอของศาสนาพราหมณถอวาเปนการยกผใดใหเปนใหญ จะตองทาพธรดน าศกดสทธจากแมน าคงคาซงไหลลงมาจากสวรรค และแมน า7 สาย (สปตสนธวะ) แตคตไทยยดตามคมภรเวสสนดรชาดก คอถอเพยง 5 สาย (ปญจมหานท) พระราชพธน เมอแปลตรงตวแลว หมายถงการอภเษก หรอการแปรสภาพขององคพระมหากษตรย ดวยธาตน า (สเมธ ชมสาย ณ อยธยา, 2529, น.42) น ามรธาภเษกจงเปนสงสาคญในการพระราชพธ

น ามรธาภเษกตามตาราขางพราหมณกลาววา มาจากแหลงน าสาคญและศกดสทธทใชในพธการตางๆ ไดแก น าจากแมน าหาสายในชมพทวป คอ แมน าคงคา แมน ามห แมน ายมนา แมน าอจรวด และแมน าสรภ รวมเรยกวา “ปญจมหานท”(กรมสงเสรมการปกครองทองถน, 2550, น.12) เพราะเชอวาแมน าท งหาสายไหลมาจากเขาไกรลาส ซงเปนทสถตของพระอศวร ดงทกลาวไวในเรองรามเกยรตตอนเตรยมอภเษกพระรามวา “ท งน าในปญจคงคา เอามาเตรยมไวทกประการ” ซงสะทอนใหเหนถงความเชอตามคตของศาสนาพราหมณ ทมอทธพลตอการประกอบพธกรรมในวรรณกรรมนทานของไทย

อนง ตามตาราขางพราหมณกลาววาน ามรธาภเษกเปนเครองชาระลางบาปกรรมทเคยกระทา และชาระลางจตใจใหปราศจากความเศราหมองคอ กเลส ซงในประเทศไทยไดรบอทธพลของศาสนาพราหมณกอนทจะนบถอพทธศาสนา จงเหนไดวาคตของศาสนาพราหมณน นคลกเคลาอยกบพระพทธศาสนาจนแยกกนไมออกโดยเฉพาะในเรองของพธกรรม ดงน นในพธกรรมตางๆทปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยจงมท งคตพทธและพราหมณปะปนกน

Page 63: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

51

ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏพระราชพธบรมราชาภเษกตามคตฝายพราหมณเปนจานวนมาก ดงตวอยางทชดเจนในรามเกยรต อณรท อเหนา พระอภยมณ โดยการประกอบพระราชพธทปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยน น มลาดบข นตอนเหมอนกบพธกรรมจรงทกประการ ท งน ในพระราชพธบรมราชาภเษกมข นตอนแรกคอการนาน าจากสถานทศกดสทธทวราชอาณาจกรมารวมกน หลงจากน นจะทาพธต งน าวงดวยสายสญจน โดยมสงฆหรอพราหมณ สวดมนต และประกาศตอเทพารกษเปนเวลาสามวน หลงจากน นในวนทสพระมหากษตรยจะเรมสรงพระองคดวยน ามรธาภเษก ในพธจะมการเบกบายศร มการเปาแตรสงขตามลาดบพธ (ฐาพร, 2542, น.10) พธกรรมดงกลาวสอดคลองกบในวรรณกรรมนทานของไทย แตในวรรณกรรมนทานของไทยน นยดคตพราหมณดงน นจงไมมพระสงฆสวดมนตประกอบพธเหมอนกบพธในราชสานก แตมพราหมณอานพระเวทตามคตความเชอของพราหมณ ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏข นตอนพธ ดงตวอยางตอไปน

ในรามเกยรต ตอน อภเษกไพนาสรยวงศ กวไดกลาวถง “น ามรธาภเษก”ในพระราชพธไว ดงความวา

โหราพฤฒาพญาร ชาวพอชพราหมณาจารย จงเอาน าสงขน ากลศ รดพระมรธาภเษกสนาน แกองคพระราชกมาร แลวโอมอานพระเวทข นพรอมกน (รามเกยรต ล4, 2549, น.4-5)

จากบทประพนธขางตน จะเหนถง ความสาคญของการถวาย “น าสงขน ากลศ” แกไพนาสรยวงศ ซงสอดคลองกบความเชอเรองสงขอสรตามทกลาวมาขางตน ในพธน ความสาคญอยทการแปรบคคลใหเปนกษตรยโดยสมบรณ น าในพธกรรมดงกลาวขางตนจงมบทบาทในการเปลยนผานจากราชวงศให เปนกษตรย นอกจากน ลาดบข นตอนในพธดงกลาวยงม ความสอดคลองกบการประกอบพระราชพธจรงในพระราชสานก เพราะหลงจากทถวายน ามรธาภเษกเรยบรอยแลว ในข นตอนตอไปคอการอานพระเวท การเบกบายศรขวญ และลนฆองชย ประโคมแตรสงข ตลอดจนเวยนเทยนไปเบ องขวาหรอทกษณาวรรษ และปดทายดวยการนาจลเจมเฉลมพกตรเปนอนจบพธ

นอกจากน ยงปรากฏพระราชพธบรมราชาภเษกในอเหนา ตอนอภเษก สงคามาระตา กอนทสงคามาระตาจะกลบไปครองเมองปกมาหงน ซงสงคามาระตาตองเขาพระราชพธบรมราชาภเษกดวย “น ามรธาภเษก” ตามโบราณราชประเพณ เพอแปรสภาพจากราชวงศใหเปนพระมหากษตรย ดงความทกลาววา

รบสงทรงธรรมอญชล มาเขาทโสรจสรงคงคา

Page 64: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

52

เสดจเหนอแทนสบรรณบลลงก พราหมณถวายน าสงขซายขวา (อเหนา, 2546, น.1008)

จะเหนไดวาในพธตองมข นตอนของการถวายน ามรธาภเษกจากสงขตามความเชอของสงขอสร ดงความวา “พราหมณถวายน าสงขซายขวา” ซงในพธหลงจากน นจะมการตฆอง เวยนเทยน และปดทายดวยพธจลเจมเฉลมพกตรเหมอนกนกบพระราชพธบรมราชาภเษกของ ไพนาสรยวงศ สวน “น ามรธาภเษก” ในพระราชพธบรมราชาภเษกสงคามาระตา มความหมายไมตางกบพระราชพธบรมราชาภเษกของไพนาสรยวงศ กลาวคอเปนเครองมอในการแปรสภาพบคคลเปนกษตรยโดยสมบรณเชนกน

3.3.2.2 “น ำ” ในพระรำชพธลงสรง พระราชพธลงสรงเปนพระราชพธทพระราชโอรส พระราชธดา

ตลอดจนพระบรมวงศานวงศท งหลายสรงน าในแมน า เพอชาระลางพระวรกายใหสะอาด ปราศจากมวหมอง ท งกายและจตใจ น าในพระราชพธน จงเปนสงสาคญทสดในพธ (ฐาพร , 2542, น.11) สนนษฐานวาไดรบอทธพลจากวฒนธรรมอนเดย เนองจากพธนะหานะดตถมงคล ซงเปนพธสอนใหเดกวายน า ไดปรากฏอยในคมภรพระเวทของศาสนาพราหมณทกลาวถงพธมงคลของเดกซงมอย 10 พธดวยกน (ณฏฐภทร นาวกชวน, 2518, น.3) ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏพระราชพธลงสรงในรามเกยรต ตอน องคตลงสรง เมอพาลเหนวาองคตบตรของตนเตบใหญข น จงคดจะทาพธลงสรงเพอเปนสรมงคล ดงความวา

คร นถงศภฤกษเวลา พอจบอสราไดพรอมกน ใหลนฆองประโคมแตรสงข เภรมดงครนครน สครพอมนดดาวลาวณย จรจรลลงสรงนท

เสรจซงมงคลสรงสนาน กเชญพระกมารเรองศร ข นจากทองทาวาร กระบแหแหนแนนมา ฯ คร นถงพระมหาปราสาท อนโอภาสจารสพระเวหา โยคชพราหมณพฤฒา ราชครโหราท งน น เขามาถวายอาเศยรพาท โดยศาสตรพระอศวรรงสรรค โอมอานพระเวทข นพรอมกน เฉลมขวญองคพระกมารา ฯ

บดน น ราชครผใหญซายขวา กจดเทยนเวยนแวนรตนา ใหประโคมกาหลดนตร ฆองกลองพณสงขกงสดาล ประสานเสยงดรยางคองม เจดรอบชอบโดยประเวณ ดบอคคโบกควนไปทนใด

Page 65: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

53

แลวเอาจณเจมเฉลมพกตร ตามลกขณาตาราไสย บรรดาเสนาวานรใน กอวยชยใหพรสวสด ฯ

(รามเกยรต ล1, 2549, น.155-156) กวไดกลาวถงข นตอนการประกอบพระราชพธลงสรงไวอยางชดเจน

ตามลาดบของพธ ซงเปนลาดบข นตอนทสอดคลองกบข นตอนของพระราชพธจรง ในพระราชพธจรงจะเรมต งแตการดฤกษเวลา การเตรยมแพลงสรงซงเปรยบเสมอนรปจาลองภมจกรวาล อนประกอบดวยเขาไกรลาส (หรอเขาพระสเมร) ซงมน าลอมรอบ จากน นจะมพราหมณหรอพระทาพธสวดมนตต งน าวงดายและพระสงฆเจรญพระพทธมนต คร นไดฤกษจงใหพระบรมวงศานวงศลงสรงยงแพลงสรงทจาลองเขาไกรลาศไว ในพธลงสรงองคตสอดคลองกบพธจรง เพราะเรมพธต งแตการดฤกษเวลา การบรรเลงเครองดนตร ท งฆอง แตร สงข เพอเปนสญลกษณแหงการเรมตน เมอถงเวลาอนควรจง “อมนดดาวลาวณย จรจรลลงสรงนท” หลงจากทพระกมารข นจากแมน า พราหมณ ราชคร และโหรา ตางก “เขามาถวายอาเศยรพาท”อานคมภรพระเวทตามความเชอของศาสนาพราหมณเพอ “เฉลมขวญองคพระกมารา” ลาดบตอมากคอ “จดเทยนเวยนแวนรตนา” โดยในขณะทกาลงเวยนเทยนน นจะมการบรรเลงดนตรจากวงมโหรดวยเครองดนตรหลายหลากท ง ฆอง กลอง พณ สงข และกงสดาล เสยงเพลงดงกองกงวาน ตลอดการประกอบพธกรรม จนถงข นตอนลาดบสดทายของพธคอการเอา “จลเจมมาเฉลมพกตร” ตามความเชอในตาราไสยศาสตร และปดพธดวยการกลาว “อวยชยใหพรสวสด”เปนอนเสรจพธ ในพธกรรมน น ามบทบาทเปนสารตถะสาคญในการประกอบพธ เพราะเปนพธทเกดอนเนองมาจากลกษณะความเปนมงคลของน า กลาวคอน าเปนสงทนามาซงความเจรญงอกงาม เปนสงทสามารถเปลยนหรอแปรสถานะหรอแปรสภาพจากเดกใหกลายเปนผใหญ อกท งพธกรรมน ยงสอดคลองกบพธนะหานะดตถมงคล หรอพธสอนใหวายน า อนเปนพธมงคลสาหรบเดกทปรากฏในคมภรพระเวทอกดวย (ณฏฐภทร นาวกชวน, 2518, น.3)

3.3.2.3 “น ำ” ในพระรำชพธโสกนต พระราชพธโสกนตเปนพระราชพธมงคลสาหรบเดกตามคมภรพระเวท

คอพธจฬากนตะมงคล จดประสงคหลกของพระราชพธกคอ เพอสรางความสวสดมงคลใหแกเดก กอนทจะเรมเขาสวยผใหญ และถอวาเปนการแยกเพศใหรหนาทของตว ซงถอวาสาคญเทากน กลาวคอหญงเปนผสราง และชายคอผปกปกรกษา (ณฏฐภทร นาวกชวน, 2518, น,3-7) และพธน ยงถอวาเปนมงคลยงใหญสดในชวตเดก พธน จะจดข นในพระบรมมหาราชวง ซงในพธจะตองสรางเขาไกรลาศจาลอง สมมตพระบรมวงศานวงศหรอผใหญทนบถอเปนองคพระอศวรประทบบนเขาไกรลาศช นแหบษบก จากน นสมเดจพระเจาลกยาเธอเสดจข นไปบนยอดเขาเฝาพระอศวร เปนการประสานคตไตรภมและพราหมณเขาดวยกน ในการประกอบพธจะเรมจากพระสงฆสวดชยมงคลคาถา

Page 66: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

54

พราหมณถอยจกแบงเปน 3 ปอยแลวขอดผมแตละปอยดวยแหวนนพเกา จากน นรดน าสงขบนศรษะเดก นาเดกไปอาบน า กรวดน า เปนอนจบพธ ในวรรณกรรมนทานของไทยพระราชพธโสกนตปรากฏในอเหนา ตอน ทาวดาหาใหทาพธโสกนตสยะตรา เมอพระราชยานประทบทเกย ทาวดาหาจงพระกรสยะตรา ลงจากราชรถ แลวเรมพธโสกนต ดงความวา

นางชาระบาทลางบาทา ในถาดทองถมยาราชาวด คร นเสรจเชญเสดจจรจรล ข นยงสวรรณปราสาทศร ทรงถอดเครองพลนทนท แลวออกไปอญชลพระอาจารย นงเหนอผาลาดบรรจง ผนพกตรไปตรงทศอสาน ชาวภษามาลามากราบกราน เอางานแลวแบงพระเกศพลน จงหยบหญาแพรกพระธามรงค ผจงผกท งสามกระหมวดมน ขนโหรลนฆองสาคญ ประโคมข นนนนสนนไป พระองคทรงภพดาหา ทรงหยบกรรไกรมาตดเกศให ฝายสงปะลเหงะท งสไซร กอานเวทอวยชยมงคล แลวหยบกรรบดพระแสงทรง เปลยนปลงเกศเลมละสามหน ประน าซ าอานเวทมนตร ใหจาเรญมงคลพระกมาร (อเหนา, 2546, น.674-675)

บทประพนธขางตน กลาวถงลาดบข นตอนของพระราชพธโสกนต เรมตนดวยการใชน าเพอชาระลางพระบาทในถาดทองเพอขจดสงสกปรกใหหมดมลทน หลงจากน นสยะตราไดข นยงสวรรณศรปราสาท ถอดเครองททรงไวออก ไปกราบพระอาจารย จากน นนงเหนอผาลาดหนหนาไปทางทศอสาน ให “ชาวภษามาลามากราบกราน” แลวเตรยมแหวนพรอดทถกดวยหญาแพรกรวมสามวง อนหมายถงพทธมงคล ธรรมมงคล สงฆมงคล (ณฏฐภทร นาวกชวน, 2518, น.9) ไวเกยวปอยผม ฝายขนโหรลนฆองประโคมเพอเปนการเอาฤกษชยเรมพธ เมอทาวดาหา “ทรงหยบกรรไกรมาตดเกศ” สวนพราหมณรายพระเวท แลวหยบเอา มดเงน มดทอง มดนาค ปลงเกศสยะตราอกเลมละสามท เมอเสรจพธการโกนจก สยะตราเสดจทรงเสล ยงมายงเขาไกรลาศจาลองเพอสรงสนาน ดงความวา

แลวเสรจทรงเสลยงเคยงมา ยงภผาไกรลาสสรงสนาน ใหทรงนงบนบลลงกโอฬาร พนกงานไขสหสธารา น าพจากปากโคราชสห วารหอมตรลบอบบหงา บางออกจากปากชางแลอาชา ตกตองกายาเยนสบาย ฯ

บดน น พราหมณชบกท งหลาย

Page 67: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

55

ตางคนเคารพนบนอบกาย แลวรายพระเวทอนฤทธ บางถวายน าสงขน ากลศ รนรดมรธาภเษกศร อวยชยใหพรสวสด โดยคมภรไสยศาสตรสมควร

(อเหนา, 2546, น.675) ในบทประพนธขางตนจะเหนถงข นตอนของการลงสรงในการประกอบ

พระราชพธโสกนต ในพธพนกงานจะไขน าพหอมออกจาก ปากโค ราชสห ชาง และมา สยะตราทรงสรงสนาน พราหมณรายเวท และรนรดน าสงขถวายเพอถวายพระพรชย หลงจากน นพระบรมวงศทรงจงสยะตราข นบษบกยอดเขาเพอเปลยนฉลองพระองค แลวทรงพระยานมาศเวยนซายวนรอบเขาไกรลาศจาลองเจดรอบ โหรเบกบายศรขวญ เปาแตรสงข ตามะหงงจดเทยนแวนแกว เวยนไปทางขวาจนรอบมณฑลพธ คร นครบเจดรอบจงดบเทยน โบกควน นาจลเจมเฉลมพกตร และแซซองอวยชยถวายพระพร ทาวดาหาพรอมพระมเหส และเหลาพระบรมวงศานวงศตางกพระราชทานของขวญ และอวยพรสยะตรา เปนอนจบพธ ในการพระราชพธน ามบทบาทคอชาระลางคราบจากการเปลยนวย จากวยเดกสวยผใหญ บทบาทของน าจงถอเปนสารตถะรองจากการโกนจก เพราะความสาคญของพระราชพธน อยทการโกนจก สวนน าเปนองคประกอบทชวยเสรมสรางความเปนมงคลในพธ

3.3.2.4 “น ำ” ในพระรำชพธถอน ำพพฒนสตยำ

พระราชพธถอน าพพฒนสตยา เปนพระราชพธสาหรบความมนคง ของบานเมองมการใช “น าสาบาน” ตวแทนของ “คาสญญา” โดยมจดประสงคของพระราชพธคอ มงเนนใหบานเมองเกดความสงบสข พระราชพธน เปนพระราชพธทถวายความซอตรงตอพระมหากษตรย น าสาบานน ไดมาจากการเสกเปาของพระมหาราชคร จะมการชบพระแสง และอานโองการ(จลทศน พยาฆรานนท, 2552, น.23) ในการประกอบพธน น ผทเขารวมพธถอน าพพฒน สตยาจะตองดมน าลางอาวธของพระราชา เพอเปนการบงบอกวาจะจงรกภกดตอพระราชา หากผใดไมรกษาคาปฏญาณทไดกลาวไว กอาจจะตองมอนเปนไปดวยอาวธหอกดาบอนใชจมในน าดมไป ในวรรณกรรมนทานของไทย ปรากฏพระราชพธถอน าพพฒนสตยา ดงเชนในรามเกยรต ตอน พเภกถอน า เมอคร งทพเภกมาถวายตวเปนทหารของพระราม ดงความวา

จงเอาน าหอมใสสะอาด โสรจสรงพรหมาสตรพระแสงศร ใหนองทศพกตรฤทธรอน ชลกรต งความสตยา ฯ

บดน น พญาพเภกยกษา นอมเศยรกราบลงดวยปรดา อสราต งสตยสาบาน ขอฝงอมรเทเวศร อนเรองเดชสถตทกสถาน ท งหกสวรรคช นวมาน จงเปนทพพยานคร งน

Page 68: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

56

แมนขามตรงตอเบ องบาท พระนารายณธราชเรองศร เขาดวยพวกพาลไพร มจตคดคดเปนกลมา ขอใหพระแสงศรสทธ สงหารชวตของขา แลวรบพระพพฒนสตยา จบเหนอเกศาดมกน ฯ

(รามเกยรต ล2, 2549, น.193) ในบทประพนธขางตนกลาวถง พเภกทถวายความสตยแดพระราม ดวย

การถอน าพพฒนสตยา ในการพระราชพธน เรมพธต งแตการนา “น าหอมใสสะอาด” มาโสรจสรงกบ “พรหมมาศพระแสงศร” หลงจากน นพเภกไดถวายคาสตยสาบานตอเหลาเทพยดาวา “แมนขามตรงตอเบ องบาท”ก “ขอใหพระแสงศรสทธ สงหารชวตของขา” ในการพระราชพธน น าเปนองคประกอบสาคญของพระราชพธเพราะ “น า”มนยของการโนมนาวใจผกลาวคาปฏญาณ กลาวคอน าเปนสงทแปรจตใจและนาพาคาสาบาน นาพา “พรหมมาสตรพระแสงศร”เขาสรางกาย เมอน าสาบานไดเขาสรางกายแลว กเปรยบเสมอนวาอาวธตางๆในการประกอบพธน นไดเขามาอยในรางกายของตน หากคดกบฏเมอใด “พระแสงศรสทธ”ยอมสงหารชวต

จากทกลาวมาทาใหเหนบทบาทของน าในการพระราชพธในราชสานกอาจจดเปนสองลกษณะดวยกน ไดแก การใชน าเปนสารตถะหลกในพธกรรม ปรากฏในพระราชพธบรมราชาภเษก พระราชพธลงสรง ซงน าเปนสวนสาคญในการเปลยนสถานะจากสงหนงไปสอกสงหนง ดวยน าเปนสอถงความเจรญงอกงามของชวตทาใหบคลมสถานะเปลยนไปจากคนธรรมดากลายเปนกษตรย จากเดกกลายเปนผใหญ สวนอกบทบาทคอการใชน าเปนองคประกอบในพธกรรมปรากฏ อนเนองมาจากลกษณะของสายน าทสามารถแทรกกาซาบเขาไปในรางกายของมนษยได ในพธกรรมตางๆจงใชน าเปนสอทมนยถงความเปนสรมงคลหรอคาสญญา โดยปรากฏในพระราชพธโสกนต และพระราชพธถอน าพพฒนสตยา ลกษณะของน าสาบานทดมจะเปนเครองคอยย าเตอนไมใหผใหคาสาบานคดคดตอกษตรย จะเหนวาน ามบทบาทสาคญตอพธกรรมในการราชสานกในวรรณกรรมนทานของไทย

3.3.3 “น ำ”กบกำรศกสงครำม

ในการศกสงคราม การสรางขวญและกาลงใจดวยการประกอบพธโดยม “น า”เปนปจจยสาคญในการกระทาพธตลอดจนการชาระลางรางกายใหสะอาดบรสทธเปนสงจาเปน สบเนองมาจากความเชอทวา “น า” เปนสอในการสรางสรมงคลและความเจรญงอกงามแกชวต ดงน นน าจงมบทบาทสาคญในการประกอบพธกรรมทเกยวของกบการศกสงครามอยางหลายหลาก โดยปรากฏเดนชดในวรรณกรรมนทานของไทย เพราะในวรรณกรรมนทานมเน อหาทเกยวของ

Page 69: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

57

กบการทาศกสงครามเปนจานวนมาก จงไดปรากฏข นตอนของการประกอบพธกรรมอยางชดเจน ซงในแตละพธน าจะมบทบาทและความสาคญแตกตางกนไป ดงน

3.3.3.1 “น ำ” ในพระรำชพธสรงสนำน พระราชพธสรงสนานหรอสระสนาน คอการสรงสนานเพอใหเกดสรมงคล

อกอยางหนง (ส. พลายนอย, 2553 น.408-409) แตเปนการสรงทแตกตางจากการสรงน าธรรมดาทวไปเพราะมลาดบข นตอนของพระราชพธ ในพระราชพธน จะจดข นเมอกษตรยกลบมาจากการรบ ดงทปรากฏในอเหนา ตอนทอเหนายกทพมาชวยทาวดาหา เพราะทาวกะหมงกหนงกบ วหยาสะกา ไดยกทพมาตเมองดาหาเพอแยงนางบษบา อเหนาไดทาศกชนะกองทพของทาวกะหมงกหนง ทาวกเรปนจงจดพธสรงสนานเพอสรางความเปนสรมงคล ดงความวา

ประเพณกษตรามาแตกอน รณรงคราญรอนศกใหญ แมนชนะไพรมชย ยอมไปสระสนานสาราญองค ขอเชญเสดจพระภวนาถ ลลาศไปชาระสระสรง ยงสระชอเบญจบษบง ใหเปนมงคลสวสด (อเหนา, 2546, น.287)

บทประพนธขางตนกลาวถง “ประเพณกษตรามาแตกอน” เมอชนะศกสงครามตองสระสรงเพอ “เปนมงคลสวสด” เมออเหนาเสดจลงจากหลงมาพระทนงแลวสรงน าในสระ“เบญจบษบง”หลงจากน นไดข นเกยพลบพลาโรงพธ พราหมณในพธกพรอมกนสวดมนตอานคมภรพระเวท ดงความตอมาทวา

จงเอาใบมะพราวมาจาหลก เปนรปจกรหอกดาบพระแสงขรรค ท งกรชแลเสนาเกาทณฑ สารพนอาวธนานา ลอยลงในน าพธการ ซ าอานอาคมคาถา โสรจสรงหาองคกษตรา ใหเมาะตารยะกดสวสด ................................ ............................... คร นเสรจสรงน าพธ ภมชนชมภรมยา จงสาอางอาองคทรงเครอง อรอมเรองจารสทดบหงา ข นทรงสนธพอาชา ควบขบกลบมาพลบพลาทอง (อเหนา, 2546, น.289)

ในบทประพนธขางตนจะเหนไดถงการประกอบพธสรงสนานหลงการรบ โดยมพราหมณเปนผประกอบพธ เรมต งแตเอาใบมะพราวมาสานเปนรปอาวธตางๆ ท งจกร หอก ดาบ พระขรรค กรช หลงจากน นเอาไป “ลอยลงในน าพธการ” อานพระเวท และนาน าน นมาสรง เปนอน

Page 70: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

58

จบพธ ในพธน ถอเปนพธทสอดคลองกบความเชอของคนไทยเรองน าเปนสงเสรมสรมงคลแกชวต เพราะเปนพธทแสดงใหเหนถงรากฐานทางวฒนธรรมและความเชออนสบเนองมาจากความสาคญของน า ในพระราชพธสรงสนานน น าเปนสอถงการชาระลางมลทนหลงการทาศกสงครามและสรางเปนมงคลแกชวต ท งน เปนเพราะน ามความบรสทธ จงมความสาคญ และไดรบเขามาเปนปจจยสาคญ ในพธ

3.3.3.2 “น ำ” ในพธสญชพ (หงน ำทพย) พธสญชพ (หงน าทพย) กลาวถงไวในรามเกยรต หลงจากเหตการณท

ทศกณฐสงใหกองทพของตนออกรบกบกองทพพระราม แตฝายทศกณฐพายแพและเสยกาล งพลไปมาก ทศกณฐจงไดปรกษานางมณโฑใหชวยเหลอดวยการทาพธสญชพ หรอหงน าทพย ซงน าทไดจากพธดงกลาวมคณสมบตพเศษชวยชบชวตผทตายไปแลวใหกลบฟนคนดงน าอมฤตของพระอนทร ดงความวา

ใหทาตบะกจวทยา ชอวาสญชพพธ จะเกดน าทพยอนวเศษ ดงอมฤตตรเนตรเรองศร บรรดาใครมวยชว รดดวยน าน กเปนมา จะใชสงใดกใชได เรองฤทธไกรแกลวกลา (รามเกยรต ล3, 2549, น.312)

ในบทประพนธขางตนจะเหนถงความสาคญของ “น าทพย”ของนางมณโฑวามอทธฤทธราวกบ “น าอมฤต” ของพระอนทร แมนใคร “มวยชว” ไปแลว กสามารถจะฟนกลบมาม “ฤทธไกรแกลวกลาว” ดงเดม ดงความวา

บดน น ฝายพวกหมอสรานอยใหญ บรรดาทมวยบรรลย คร นไดน าทพยวารน ตายเกาตายใหมท งนายไพร กเปนอสรกายข นส น ผดลกข นจากแผนดน ดงหนงวามวญญาณ (รามเกยรต ล3, 2549, น.329)

บทประพนธขางตน แสดงใหเหนวา “น าทพย” อนเปนน าทเกดจากการกระทาพธดงกลาวมคณสมบตพเศษทสามารถชบชวตของ “อสรานอยใหญ” ผทตายไปใหการรบใหฟนข นมาอกคร งหนง “พธหงน าทพย”จงเปนพธทชบชวตใหกาลงพลของทศกณฐใหกลบคนมาดงเดม แมทสดแลวหนมานจะทาลายพธหงน าทพยไดสาเรจกตาม น าทพยในพธจงเปนเครองมอทมความสาคญในการเรมตนใหมอกคร ง เปนกาลงของกองทพ และเปนการใหชวตใหมแกผทลวงลบไปแลวกลบมามชวตเพอเปนกาลงสาคญในการกระทาการศกสงคราม

Page 71: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

59

3.3.3.3 “น ำ” ในพธทดน ำ พธทดน า กลาวถงไวในรามเกยรต ซงพธน เปนหนงในกลศกของกองทพ

ทศกณฐ เพอมงสกดก นการไหลของน ามใหไหลไปหลอเล ยงไพรพลกองทพพระราม เพราะน าเปนปจจยสาคญในการดารงชวต กอนเรมพธ กมภกรรณสรงน าและทรงเครอง เหาะไปรมแมน าทไหลมายงภเขามรกต ซงเปนทต งกองทพของพระราม จากน นหลบตาอานพระเวท และทาพธทดน า ดงความทวา

ทอดองคนอนขวางกลางน า บรกรรมพระเวทคาถา จมอยในทองพระคงคา มไดเหนกายาอสร น าทนวนวงไมหลงไหล ไปหนาพลบพลาชยศร เดชะดวยฤทธพธ วารแหงส นจนดนทราย (รามเกยรต ล2, 2549, น.436)

ในพธกรรมขางตน จะเหนวาเมอกมภกรรณดาเนนพธ สงทเกดข นตามมากคอ “น าทนวนวงไมหลงไหล” เมอกมภกรรณทาพธทดน าสาเรจ ทาใหเหลาวานรตองอดน าอนเปนปจจยสาคญในการดารงชพ ดงความวา

กถงทฟากฝงชลธ กระบจะลงลางหนา เหนน าแหงถงพ นพสธา วานรคดอศจรรย

ตางทกขทจะอดน าตาย ไพรนายตกใจตวสน หมลงวงวนพลวน บางปรกษากนองไป (รามเกยรต ล2, 2549, น.436)

จะเหนไดวาพธทดน าเปนพธท เปนอบายกลศกหนงในการสงคราม กมภกรรณทาพธทดน าเพอสรางความเดอดรอนใหเหลาวานรตอง “ทกขทจะอดน าตาย”ท งน เพราะน าเปนสงจาเปนยงสาหรบการดาเนนชวต ในพธกรรมน น าจงมความสาคญในการสรางความเดอดรอนใหฝายศตร และสงผลทาใหเกดการสรบระหวางกมภกรรณกบหนมาน เมอหนมานมาทาลายพธทดน า ดงน นจงกลาวไดวาน ามความสาคญอยางยงสาหรบพธกรรมคร งน ในฐานะของการเปนกลอบายของการรบในการตดทอนกาลงของฝายตรงขาม

3.3.3.4 “น ำ” ในพธแกพษไฟกรด พธแกพษไฟกรด กลาวถงไวในพระอภยมณ เมอนางละเวงใหเจาละมาน

ยกทพไปตเมองผลกจนเจาละมานเสยชวตแลว นางละเวงจงใหทพเมองตางๆมาตเมองผลกอกเกาทพ แมทพท งเกาตางมอาวธวเศษทแปลก และมความรายกาจแตกตางกน โดยเฉพาะจนตงนอกจากกายจะฝงเพชรททาใหอยยงคงกระพนฟนแทงไมเขา จนตงยงมอาวธรายคอทรนไฟ และไดใชทรนไฟน

Page 72: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

60

ฟาดเกดพษตดเตมตวสนสมทรและสดสาคร ฝายแมทพของพระอภยมณจงใหทหารไปสบเอาความลบในการแกพษไฟกรด ไดความวา ยาทจะรกษาพษไฟกรดไดคอ “น าฝน” แมทพเหลาน นจงบอกความลบแกพระอภยมณ พระอภยมณจงใหพราหมณสานนทาพธเรยกลมเรยกฝน เพอแกพษไฟกรด ดงความวา

ทาพธพลบวงสรวงพระเวท ศกดาเดชดนฟาโกลาหล พรณรองกองกระหมคร มคารณ เปนสายฝนฟงฟาลงมาดน ใหประคองสององคออกสรงน า คอยชนฉาชวาตมดวยธาตสนธ ถอนน ามนอนเปนกรดหมดมลทน หนอนรนทรรสกลกคกคก

(พระอภยมณ, 2555 น.627) ในบทประพนธขางตนจะเหนถงความศกดสทธของพธเรยกฝนของ

พราหมณสานน เมอเรมพธ “ดนฟาโกลาหล” และ“พรณรองกองกระหมคร มคารณ” เมอฝนตกลงมากทาใหสนสมทรและสดสาครทตองพษไฟกรด “หมดมลทน”ทาใหกลบมา “คกคก”ดงเดม ในพธน น ามความสาคญในการแกกลศกสงครามของฝายศตร เพราะกลศกของศตรคอ “ไฟ” น าจงเปนสงททาลายไฟไดอยางดบส นบรบรณ

อนง นอกจากพธกรรมดงกลาวขางตน ยงมพธกรรมในการทาศกสงครามอกหนงพธคอพธเบกโขลนทวารซงปรากฏในอเหนาและขนชางขนแผน หากแตในตวบทวรรณกรรมน นไมปรากฏบทบาทของน าอยางชดเจนแตยงมความหมายสาคญของน าอยใน“พธเบกโขลนทวาร” จะกระทาเมอพระมหากษตรยเสดจพระราชดาเนนเปนพยหยาตราไปในพระราชสงคราม โดยจะมการจดโขลนทวาร หรอประตปา มเกยหอต งข นสองขางสาหรบพราหมณข นปรายน าเทพมนต เพอเปนสรมงคลและขวญกาลงใจแกทหาร (จลทศน พยาฆรานนท, 2550, น.29) ดงเชน ในอเหนา ตอนทตอนทอเหนาจะยกทพไปชวยเมองดาหากอนทจะยกทพออกจากเมองจะตองมการประกอบพธ “เบกโขลนทวาร” ดงความวา

ชพอกเบกโขลนทวาร โอมอานอาคมคาถา เสดจทรงชางทนงหลงคา คลาเคลอนโยธาทกหมวดกอง

(อเหนา, 2546, น.265) “พธเบกโขลนทวาร” เปนพธกรรมทสาคญของการออกรบ ในเรอง

อเหนาเปนเหตการณขณะอเหนากาลงต งทพเพอทจะไปชวยทาวดาหาทาศกสงคราม แตกอนทจะออกจากเมองตอง “เบกโขลนทวาร”ดวยการพรมน าเทพมนตจากหอเกยท งสองขาง มพราหมณอานคาถาเพอเสรมสรางพพฒนมงคลตลอดพธ ความสาคญของน าในพธกรรมน เปนสอในการสรางขวญ

Page 73: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

61

และกาลงใจใหทหารฮกเหมอยตลอดเวลา เพราะเชอวาน าเทพมนตทไดรบคอน ามงคล อนจะนามาซงชยชนะและความสาเรจในการทาสงคราม

กลาวไดวาน ามความสาคญในพธเกยวกบการศกสงครามสามประการ ประการแรกคอการชาระลางสงไมด และเสรมสรางความศกดสทธ ความเปนมงคลใหชวต ไดแก น าในพระราชพธสรงสนาน และพธเบกโขลนทวาร ประการตอมาคอการใชเปนกลศก ไดแก น าในพธ ทดน า ในรามเกยรต และประการสดทายคอการแกกลศก ดงเชน ในพธหงน าทพยของนางมณโฑ และ พธแกพษไฟกรด จากลกษณะความเปนมงคลของน า ท งการชาระลางสงสกปรกมลทนใหสญส น และความสาคญในการหลอเล ยงชวตมนษย และสรรพสง รวมถงความเยนชมฉาเปนคณลกษณะสาคญทเก อกลตอการประกอบพธและทาลายพธไปพรอมกน

3.3.4 "น ำ"กบพธทเกยวของกบวถชวต วถชวตของมนษยมความผกพนกบสายน า ดวยน าคอสงทหลอเล ยงมวล

มนษยชาตใหดารงชวตอยได ฉะน นในการประกอบพธกรรมตางๆจงมน าเกยวของอยไมมากกนอย ท งพธกรรมทเกยวของกบการเกด การแตงงาน และการตาย ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏพธกรรมตางๆทเกยวกบวถชวตของมนษยเปนจานวนมาก ซงแตละพธน นน ามบทบาททหลากหลายแตงตางกนออกไป ดงน

3.3.4.1“น ำ” ในพธเกยวกบกำรเกด การเกดถอเปนชวงระยะเวลาทสาคญและมความหมายตอการเรมตนชวต

ดงน นในการเกดจงตองประกอบพธกรรมอนเปนมงคลแกชวต สาหรบการประกอบพธกรรมเกยวกบการเกด “น า” เปนสงสาคญทสดอนดบแรก เพราะน าตองชะลางใหทารกสะอาดบรสทธ ในข นตอนของการอาบน าเดกแรกเกดเรมจากการอาบน าอนหลงจากการตดสายสะดอเดก โดยผอาบน นจะเหยยดแขงแลวใหเดกนอนหงายในชองวางระหวางแขง หนศรษะเดกไปทางปลายเทา สนนษฐานว าเปนประเพณทสบทอดมาแตโบราณ เมอคร งทยงไมมอางสาหรบใชอาบน า และกลาวไววาพธน เรยกวาการ “อาบ” หากนาเดกอาบในอางน าเรยกวา “แช” ถาเปนการแชนยมนาของมคาใสไปในอางดวย อาท สรอย แหวน ฯลฯ หลงจากน นข นตอนตอมาคอพธ “รอนกระดง” การนาเดกอาบน าในอางทแชดวยของมคา นอกจากจะเปนการชาระลางรางกาย ยงเปนการถอเคลดวาเดกจะมงมเงนทองในอนาคตตอไป (เสฐยรโกเศศ, 2531, น.33-34)

ในวรรณกรรมนทานของไทย ปรากฏการอาบน าเดกแรกเกด ในพธสมโภชพระกมารในรามเกยรต พธสระสนานพระไกรสทในอณรท พธสมโภชลกหลวงประสตใหมในอเหนา โดยในพธแตละพธน นมน าเปนองคประกอบสาคญ ดงความวา

เชญใหสรงสาครแกว น าทพยธารแลวดวยบปฝา

Page 74: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

62

เสรจสรงวางลงใหไสยา เหนอพานรตนาอลงการ (รามเกยรต ล1,2549 น.269) จงเอาขายเพชรรตนรจ ชลกรรบองคพระกมาร เชญลงในสาครแกว แลวจงชาระสระสนาน เสดจทรงทพยสคนธธาร วางเหนอพานทองรจนา (อณรท,2545, น.26) จงเอาขายแกวแววไว รบพระดนยโฉมยง แลวเอาน าดอกไมใสสด มารนรดชาระสระสรง ลบไลดวยเครองสคนธทรง วางลงบนยภพานสวรรณ (อเหนา, 2546, น.13)

จากบทประพนธขางตน จะเหนไดถงลกษณะของการประกอบพธกรรมในการเกดของพระกมารท งสามพระองคในวรรณกรรมนทานท งสามเรอง ซงมลกษณะการประกอบพธกรรมสอดคลองกน ท งการนา “ขายเพชรรตนรจ” หรอ “ขายแกวแววไว”มารบพระกมาร ข นตอนตอมาคอการ “สระสรง” ดวย “น าทพยสคนธาร” หรอ “น าดอกไมสด”ดวยการเชญพระกมารลงใน ขนสาคร หรอ“สาครแกว”เพอชาระลางพระวรกายใหสะอาดบรสทธ และข นตอนสดทายคอวาง พระกมารใน “พานทอง” ซงพธกรรมดงกลาวน นเปนพธกรรมในราชสานกจงมการใช “พานทอง”แทน “กระดง”ในข นตอนสดทายของพธ

นอกจากพธกรรมในแบบของราชสานกแลว ยงปรากฏพธกรรมเกยวกบการเกดในวถของสามญชน ดงตวอยาง ในขนชางขนแผน ตอน กาเนดพลายเพชร ดงความวา

ยาทวดทองประศรรบรมา อาบน าแลวทาขม นพลน เรยกบาวเอาผาทเน อด ทากระโจมทนทขมขมน เบาะเมาะวางรองปองกน ใสกระดงลงพลนกอนนอน (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.379)

ในบทประพนธขางตนกลาวถง ข นตอนของการอาบน าเดกแรกเกด เพอชาระลางสงสกปรก ซงจะเหนไดวาพธน สอดคลองกบลาดบข นตอนของพธเกยวกบการเกดทกลาวมาขางตน เพราะเดกทเกดมาเปนสามญชน โดยข นตอนของการอาบน า เรมต งแตการ “อาบน า” หลงจากน นนาเดก“ทาขม น”และผามาทาเปนกระโจม จากน นนาเบาะวางไว และนาเดก “ใสกระดง” ในพธน สะทอนใหเหนถงลกษณะของน าทเกยวของกบการเรมชวต กลาวคอน าเปนสงทชาระลางมลทนใหหมดส น

Page 75: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

63

น าเปนปจจยสาคญในพธเกยวกบการเกด ซงถอเปนปจจยแรกของชวตมนษย ความหมายของน าอยทการชาระลางรางกายใหสะอาดสมบรณ เปนการเสรมสรางมงคลแกชวต รวมถงน าเปนสญลกษณของการเรมตนใหมของชวตอกดวย

3.3.4.2 “น ำ” ในพธเกยวกบกำรแตงงำน การแตงงาน หมายถง การทาพธใหบาวสาวอยกนเปนผวเมยกน ซงใน

การแตงงานจะตองมการรดน าสงขเพอเปนสวสดมงคล (ส พลายนอย, 2553, น.296) ดงน นน าจงมความสาคญในพธแตงงานอยางยง รวมถงเปนองคประกอบในข นตอนสาคญคอ การหลงน าพทธมนตบนมอบาวสาว ซงเปนภาพแทนพธการแตงงานโดยรวม การหลงน าหรอรดน าในพธอนมงคลน แตกอนเรยกกนวา “ซดน า” หรอสาดน า อนเปนพธทใหความสาคญกบน า ดงคากลาวทวา

การใชน าในประเพณแตงงานพบในหลายทองถน คนไทยภาคกลางในปจจบนม

พธรดน าเปนสวนสาคญของการประกอบพธสมรส ผทไดรบเชญใหรดน าอวยพร นอกจากญาตผใหญท งสองฝายแลว กมกเปนผหลกผใหญและผมอาว โสกวาเจาบาวเจาสาว คสมรสจะจดเทยนบชาพระรตนตรย และกราบหนาแทนบชากอนข นนงบนเตยงรดน า ผทไดรบเชญใหรดน าจะกลาวคาอวยพรแกบาวสาวขณะหลงน าพระพทธมนตจากหอยสงข บางแหงขณะรดน าพระสงฆจะสวดชยปรตร หรอทเรยกวา“สวด ชยนโต” เสถยรโกเศศอธบายวา เรองพระสงฆสวดชยนโตเวลารดน าเปนธรรมเนยมทพระสงฆซงเปนประธานในพธสวดมนตเปนผสวมมงคลค และซดน าพระพทธมนตแกผบาวสาว ซงการซดน าหมายถง การตกน าพระพทธมนตซดสาดไปนนเอง ปรกตพระสงฆจะซดกนจนหมดบาตร ผทถกซดจงเปยกปอน(ประคอง นมมานเหมนทร,2550 น.33)

ในวรรณกรรมนทานของไทย กลาวถงการใชน าในพธแตงงานหลายเรอง

ท ง ในรามเกยรต อณรท โคบตร อเหนา สงหไกรภพ พระอภยมณ สรรพสทธคาฉนท เรองทกลาวถงน าในพธอยางเดนชดคอ รามเกยรต ตอน อภเษกของพระรามกบนางสดา ดงความวา

พระสธามนตนผปรชา พระวสษฐสวามตรฌานกลา จงเอาน าสงขน ากลศ รดพระจกราเรองศร กบนางสดาเทว พราหมณช พรอมกนอานวยพร สององคจงทรงศรสวสด เสวยแสนสมบตสโมสร เปนสขอยทกนรนดร สถาวรอยามโรคน (รามเกยรต ล1, 2549, น.345)

Page 76: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

64

บทประพนธขางตนกลาวถงพธอภเษกของพระรามกบนางสดา ในพธน มการรดน าสงขเพอความเปนสรมงคลแกบาวสาว โดยมผประกอบพธเปนพราหมณ หลงจากรดน าสงขแลว มการกลาวอวยพรใหท งสองพระองคทรงมความสขในการเสวยราชสมบต และมความสขในครองคกนตราบนรนดร ในพธน แสดงใหเหนถงความสาคญของน า ทวา “จงเอาน าสงขน ากลศ รดพระจกราเรองศร” ซงตามประเพณน นมความเชอวา การรดน าสงขเพอความเปนมงคลแกผบาวสาว และยงสอดคลองกบความเชอของศาสนาพราหมณเรองสงขอสรตามทกลาวมาขางตนอกดวย

ในโคบตร ตอน โคบตรอภเษกกบนางมณสาคร และนางอาพนมาลาทเมองปราการบรรพต ดงความวา

ฝายวาพวกมนฤาษสทธ สวดประดษฐทพมนตบนคาถา ขดสมาธสาดน าเปนโกลา ฝงเทวาสาวสวรรคเปนผงคล เจาบาวเสยดเบยดสระร รก นางฟาหยกเอาทขาผนหนาหน พวกมนษยเหนสนกเขาคลกคล พระฤาษซดน ากระหนาไป นางอปสรกรก นเทวญเบยด ออกยดเยยดเบยดกนยนทนไมได กระทงอาสนบาตรน าจนควาไป ฤาษไพรตองย งกาลงซด เทวราชเพอนบาวเบยดสาวรก ฤาษลกข นปองตาลปตร จนสดส นวารไมมซด คอยสงดเงยบเสยงในเวยงชย พวกเทวนอนทราพระดาบส ตางประณตลาองคพระสรยใส แตบรรดามาชวยตางอวยชย แลวกลบไปยงสถานสาราญกาย

(โคบตร, 2557, น.92) ในบทประพนธขางตน กลาวถงพธสาดน าหรอซดน า ในเรองน ให “ฤๅษ”

เปนผประกอบพธ ในพธน จะอบอวลไปดวยความสข และความสนกของบาวสาว บาวสาวจะ “เบยดเสยดสระร รก” พระฤๅษกจะ “ซดน ากระหนาไป” จน “วารไมมซด” จากน นบรรดาผรวมงานตางรวมแสดงความยนดกบบาวสาว เปนอนจบพธ ในพธกรรมขางตนจะเหนถงการ “ซดน า” อนเปนข นตอนหนงในงานแตงงาน เปนข นตอนหลงจากทประธานในพธสวดมนต และสวมมงคลแกบาวสาวเรยบรอยแลว จะนาน าพระพทธมนตซดสาดไปจนหมดน าเพอสรางความสนกสนานและความเปนมงคลแกชวตบาวสาว

พธซดน าดงกลาวยงปรากฎในขนชางขนแผน ตอน พลายแกวแตงงานกบนางพม ตอน ขนชางแตงงานกบนางวนทอง และ ตอน พระไวยแตงงานกบนางศรมาลา ดงความตอนพลายแกวแตงงานกบนางพมวา

พระสงฆสวดมนตรากระหนาไป เอาน าซดสาดใหอยฉานฉา

Page 77: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

65

นางมนแมแปรกแทรกเขามา ขนชางเขาคราเอาขอมอ นางมนรนหวลงต าเปาะ พอเงาะวางฉนอยาดนด อ ขนชางฉดผาควาจ มดอ ไมวางฤๅอายถอยตอยเขกลง สวดมนตจบพลนมทนชา เอาน าชามาประเคนใหพระสงฆ ฉนแลวลาไปดงใจจง ลกลงบนไดไปกฎ ฯ

(ขนชางขนแผน ล1, 2544, น.136) นอกจากตวอยางขางตน ยงมพธแตงงานทปรากฏข นตอนของการ

ประกอบพธอยางชดเจน และแสดงความสาคญของการ “ซดน า”ไวอยางละเอยดคอ ตอน พระไวยแตงงานกบนางศรมาลา ดงความวา

คร งถงนอมนงฟงพระธรรม พระสดาจบมงคลคใส สายสญจนโยงศรมาลามาพระไวย พอฆองใหญหงดงต งชยนโต หนมสาวเคยงคงเขานงอด พระสงฆเปดตาลปตรซดน าโร ปราลงขางสกาหาหกโอ ทานยายโพสาวนาน าเขาตา อดอดยดเยยดเบยดกนกลม เอาหนามสมแทงทองรอยอยหนา ทไมถกเทายนดนเขามา ทานยายสาออกมานงบงกนไว มหาเลกโลนโลกโดนกระแทก โอยพอข จะแตกไมทนได ทานยายสาเตมทลกหนไป จนพระไวยศรมาลามาชดกน ทานขรวหวรอซดตอไป พวกผใหญหนาวครางจนคางสน อยาเตมน าอกเลยเฮยตาจน เตมทเทาน นเถดเจาคณ (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.185) ในบทประพนธขางตน กลาวถงการซดน าในงานแตงงานของพลายแกวกบ

นางพมพลาไลยและพระไวยกบนางศรมาลา ท งสองงานมลาดบข นตอนในพธทสอดคลองกนและมลาดบข นตอนตรงกบการประกอบพธแตงงานจรงทกประการเพราะในพธจรงจะเรมต งแตการลนฆองเปนสญญา พระสงฆ “สวดชยนโต” หลงจากน นพระสงฆทาพธเปดตาลปตรทบงหนา พรอมกบตกน ามนตใสบาตร และซดสาดไปทตวบาวสาวรวมท งเพอนของบาวสาวทเลอนมานงออกกนนอกชาน (เสฐยรโกเศศ,2539 น.129) ซงจากตวอยางขางตนโดยเฉพาะพธแตงงานของพระไวยกบนางศรมาลาตรงกบลาดบข นตอนจรงทกประการ สวนความสาคญของน าในพธน มความหมายเปนสอในการหลอเล ยงชวตใหม (คณะอนกรรมการสงเสรมและพฒนาเอกลกษณทางธรรมชาต,2538 น.57)

กลาวไดวาน ามบทบาทในพธแตงงาน เพราะถอวาน าเปนสอแหงการเรมตน และความสมบรณของชวตค ในพธแตงงานจะปรากฏพธทเกยวของกบน าอยมาก ท งการรด

Page 78: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

66

น าสงข การซดน า พธท งสองเกดข นไดเนองจากลกษณะมงคลของน าทกลาวไววาน าคอสอสรางความอดมสมบรณ น าจงเปนปจจยหลกในการประกอบพธเพอสะทอนใหเหนถงความสมบรณ และการเจรญเตบโตของชวตค

3.3.4.3 "น ำ"ในพธเกยวกบกำรตำย ความตาย เป นส จ ธรรม ท ท กช ว ต ใน โลกน ต อ งประสบร วมก น

ในวรรณกรรมนทานของไทยไดแสดงสจธรรมน และไดปรากฏพธกรรมเกยวกบความตายเปนจานวนมาก ซงในการประกอบพธมการใช “น า” เปนองคประกอบสาคญ ท งการอาบน าศพ การกรวดน า การลอยองคาร อนเปนข นตอนของการประกอบพธทางศาสนาทสบเนองมาจากความเชอตางๆ

ในวรรณกรรมนทานของไทย กลาวถงพธกรรมทเกยวของกบความตายหลายเรองท งในรามเกยรต ตอน ทาวทศรถสวรรคต ในขนชางขนแผน ตอนทาศพนางวนทอง ในลกษณวงศ ตอนทาศพยกษ ในอเหนา ตอนถวายพระเพลงพระศพพระอยยกาของอเหนา ตวอยางเรองทกลาวถงน าสาหรบการกระทาในพธชดเจนคอเรองรามเกยรตตอนถวายน าสรงพระศพ ทาวทศรถ ดงความทวา

คร นถงหองแกวสรกานต องคพระอาจารยท งสองศร ใหเอาสคนธวาร อนมกลนตลบโอฬาร ใสสาครรตนโสรจสรง ชาระศพบรมวงศนาถา ประดบเครองทรงอลงการ โดยศพมหาจกรพรรด (รามเกยรต ล, 2549, น.427)

ในบทประพนธขางตน กลาวถงพระฤๅษท งสองใหนาน าทมกลนหอมใสภาชนะททาดวยแกวมาสรงชาระพระศพทาวทศรถ เสรจแลวจงใหประดบเครองแตงกายตามฐานะของ “มหาจกรพรรด”แลวบรรจศพลงในพระบรมโกศ ในบทประพนธน แสดงใหเหนพธกรรมสาคญคอ “การอาบน าศพ” ดวยน าหอม อนเนองมาจากความเชอทวาเปนการชาระรางกายใหสะอาดเพอเดนทางไปสภพภมตอไปอยางสวสด อกท งยงเปนการกลาวอโหสกรรมแกกน นอกจากน การอาบ น าศพยงพบในพธกรรมของชาวบาน ดงตวอยางในขนชางขนแผน ตอนทาศพนางวนทอง ดงความวา

แลวพรอมกนจดแจงแตงเครองศพ คร นครบถวนถดหนกหนา ใหขนของรบรดไปวดวา ญาตกาหอมลอมพรอมเพรยงกน ทานยายศรประจนกมาดวย แกมาชวยปลงศพวนทองนน เกอบจะบายชายแสงพระสรยน ขดศพน นอาบน าแลวชาระ ยกศพใสหบพระราชทาน เครองอานแตงต งเปนจงหวะ

Page 79: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

67

ปชวารารองกลองชนะ นมนตพระใหนาพระธรรมไป (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.250)

ในบทประพนธขางตน จะเหนถงการอาบน าศพดงความทวา “ขดศพน นอาบน าแลวชาระ”กอนทจะยกศพใสหบพระราชทาน ในพธจะมเสยงดนตรจากปชวา กลอง และมพระสวดพระธรรม การอาบน าศพน นเปนความเชอทฝงลกในสงคมไทย โดยเฉพาะพธกรรมทาศพทเกยวของกบพทธศาสนา ดวยความเชอทวาเปนการเตรยมพรอมใหผลวงลบไดไปนมสการพระจฬามณบนสรวงสวรรคช นดาวดงส น าทใชในการอาบน าศพน นจงมความหมายเปนสงชาระลางสงสกปรกท งกาย และใจ เพอเตรยมใหผตายเดนทางไปสภพใหมดวยความบรสทธ (เสฐยรโกเศศ, 2515, น.157)

ในอเหนา กลาวถงพธถวายเพลงพระศพของพระอยยกาของอเหนาไว ตามลาดบข นตอนของการพระราชพธตางๆ เมอเสรจส นการพระราชพธดงกลาวแลว กมาถงข นตอนสดทายคอ การลอย“พระองคาร”ดงความวา

เมอน น ระเดนจนตะหรามารศร เขยหาพระธาตอยก เทวพลางทรงโศกาลย ฯ

เมอน น ระเดนมนตรศรใส เหนนางหยบลงทแหงไร ภวไนยหยบลงทตรงน น พระกระทบกรนางเทว ทาทแยบคายคมสน แลวแสรงทรงโศกาจาบลย มใหสองประหมนกนใจ ฯ

เมอน น พระผผานหมนหยาเปนใหญ เสรจสรงพระธาตทนใด ใสในโกศรตนชชวาล ใหเชญเขาไปไวในวง สถตยงปราสาทราชฐาน แลวสงใหลอยพระองคาร ตามจารตบราณแตกอนมา บดน น เสนรบสงใสเกศา มาจดแจงแตงตามพระบญชา ชาวมาลาไปกวาดพระองคาร เอาหอหมคลมผาโขมพตถ แลวผกรดพนเขาท งเถาถาน ใสในขนทองรองพาน เชญพระยานมาศมา คแหแตลวนใสลาพอก พนมมอถอดอกบปฝา เสยงประโคมฆองกลองกองโกลา แหไปยงทาชลาลย คร นถงตะพานเหนอตาหนกแพ เรอแหธงทวปลวไสว จงเชญพระองคารลงไป เรอทนงเอกชยฉบพลน พลพายนงพายเปนคค ใสเส อปศตดขบขน

Page 80: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

68

เรอขนนางเรอทนงด งกน แหแหนแนนนนตนทธาร คร งถงกงกลางสายชล เปนวงวนกวางใหญไพศาล ชาวภษามาลาพนกงาน กเชญพระองคารลอยลง (อเหนา, 2546, น.55-56)

ในบทประพนธขางตน กลาวถงข นตอนสดทายของพระราชพธถวายเพลงพระศพ คอข นตอนของการลอยพระองคาร ในข นตอนน เรมต งแตระตหมนหยาพรอมกบพระมเหส พระธดา และอเหนา “สรงพระธาต” และแปรพระธาตเกบใสใน “โกศรตน” หลงจากน นจงเชญพระธาตเขาไปในพระราชวง และมรบสงให “ลอยพระองคาร” ตาม “จารตบราณแตกอนมา”ใน การลอยพระองคารน นมข นตอนคอการใช “ผาโขมพตถ” หอหมเถาถานของกระดก วางไวในพานทอง ต งขบวนแห คแหพนมมอถอดอกไม มเสยงกลองประโคมไปสทาชลาลย คร นเมอถง “กลางสายชล” กเชญ “พระองคาร”ลอยลง ในการลอยองคารเปนธรรมเนยมทสนนษฐานวา ไดแบบอยางมาจากพราหมณในเรองการท งธาตลงน าตามประเพณโบราณของอนเดย ซงมนยถงการลางบาปใหดวงวญญาณ (นนทพร อยมงม, 2551, น.389)

นอกจากพธดงกลาวขางตน ในวรรณกรรมนทานของไทยยงปรากฏการกรวดน า ท งน การกรวดน าแผสวนบญใหผตายนาจะไดรบอทธพลมาจากพระมาลยคาหลวง ดงทพระมาลยเถระไปเทยวเมองนรก ผทลวงลบไปแลวไดขอใหพระมาลยนาความไปบอกแกหมญาตของตนใหเรงทาบญและ “ทกษโณทกสงมา แกฝงขาทกคน จงจะพนทกขา” (สภาพรรณ ณ บางชาง, 2535, น.254) ความเชอน เปนความเชอทสบเนองมาจากพทธศาสนา ดงทปรากฏในสมยพทธกาล ความวา

เมอพระพทธเจาผจญกบพระยาวสวดมาร พระยามารโกรธ จงยกพหลโยธาเขามา

ทาราย แตดวยบารมของพระองค อาวธทพระยามารถอเขาทารายไดกลายเปนดอกบว เมอพระยามารไมอาจทาอะไรไดจงคดจะไลท โดยหาวาพระองคเอาบลลงกของตนไปประทบ และอางเสนามารท งหมดเปนพยาน สวนพระพทธองคไมรจะอางใคร กอางแมพระธรณเปนพยาน แมพระธรณจงปรากฏกายเฉพาะพระพกตร และประกาศวาเมอพระพทธองคไดบาเพญทานในแตละคร งทรงหลงน าลงเหนอธรณทกคร งไป น าน นนางยงเกบไวทมวยผมจะเอาออกมาใหดเปนพยานกได วาแลวนางกบดมวยผมออกมาเปนน าไหลทวมพลมารลอยคอไปตามๆกน (ส. พลายนอย, 2553, น.22-23)

ความเชอดงกลาวขางตนไดเปนความเชอทฝงรากลกในสงคมไทย ซงได

ปรากฏใหเหนไดชดในขนชางขนแผน ทกลาวถงประเพณทาบญในวนสงกรานต ในเรองชาวบานตาง

Page 81: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

69

นาอาหาร ดอกไมธปเทยนไปกราบพระ จากน นรบศลและฟงธรรม และสดทายคอการกรวดน าเพออทศบญใหแกบคคลผลวงลบ ดงความวา

คร นพระสงฆฉนเสรจสาเรจพลน ทานสมภารมน นกยถา อนดบรบสพพโมทนา สปบรษสกากกรวดน า (ขนชางขนแผน ล1, 2544, น.45)

ในบทประพนธขางตนกลาวถงการ “กรวดน า”เพออทศสวนกศลใหบคคลผลวงลบ ในการกรวดน าน นเปนพธทสะทอนใหเหนถงความรกและความคดถงทหลงออกจากผานสายธารแหงความชนเยนเพออทศสวนบญใหแกบคคลอนเปนทรกทจากไป อกท งยงสอดรบกบแนวความคดของพทธศาสนาตามทกลาวมาขางตนอกดวย

นอกจากน ยงพบการกรวดน า ในพระอภยมณ ตอน พธศพพระเจากรงลงกา โดยกลาวถงข นตอนการประกอบพธศพแบบฝรง เรมตนดวยการใหบาทหลวงมาควกดวงตาของศพไปสวรรค วางไมกางเขนเปนสาคญ พรอมมการเทศนหนาศพ เมอเทศนจบบาทหลวงกใหญาตท งหลายนอนควาหนาตามถนน และแบกศพเดนตามหลงไปยงหองเกบศพ และพรมน ามนตไปถง หองลบทฝงศพ ดงความวา

คอยเดนตามขางหลงคนท งหลาย ทนอนเรยงรายขวางกลางถนน บาทหลวงพระประพราดวยน ามนต ตลอดจนหองฝงบงคบลบ (พระอภยมณ,2555, น.549)

พธกรรมดงกลาวสอดคลองกบพธจรงในศาสนาครสต เพราะในการประกอบพธจรงเมอบาทหลวงมาถงทต งศพ จะพรม “น ามนต” และสวดมนตเปนภาษาละตนมชอวา Exsequiarum Ordo (สมปราชญ อมมะพนธ, 2536, น.196) ซงมใจความกลาวถงการขอขมาพระผเปนเจาเพอใหผตายไปสสรวงสวรรค แตในพธศพน ยงไดปรากฏการประกอบพธกรรมทเกยวกบพทธศาสนาคอ “การกรวดน า” ดงความวา

แลวกรวดน าทาบญกบบาทหลวง ตามกระทรวงสงใหไปสวรรค คร นสาเรจเสรจศพทาครบครน มาพรอมกนบรรดาเสนาใน

(พระอภยมณ,2555, น.549) จากบทประพนธขางตนจะเหนวาปรากฏการ “กรวดน า”ในลาดบสดทาย

ของพธศพ ซงเปนพธทคอนขางทจะแปลกจากความเปนจรงเพราะการกรวดน าไมมอยในความเชอทางศาสนาครสตโดยการกรวดน าน นหมายถงการหลงน าอทศถวายแกผลวงลบตามความเชอทสบมาแตสมยพทธกาลดงทกลาวมาขางตน ซงจะเหนไดวาความเชอน เปนความเชอทหยงลกในสงคมไทย น าในการกรวดน าจงมนยถงการเปนสอในการอทศบญแกผทจากไป

Page 82: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

70

น าในพธเกยวกบความตายเปนสอแสดงใหเหนถงการชาระลางมลทน ชาระลางบาปกรรมทเคยกระทาไวเพอใหกายและใจสะอาด เพอพรอมทจะกาวไปสโลกใหม อกท งน ายงเปนสอถงการลางบาปใหดวงวญญาณ ตลอดจนเปนสอในการสงบญเพออทศใหแกผลวงลบ

อนง นอกจาก “น า” จะเปนปจจยสาคญในพธสาคญทเกยวของกบวถชวตท งการเกด การแตงงาน และการตาย น ายงมบทบาทสาคญในพธทเกยวของกบวถชวตพธอนอกท งการบวช ทจะมข นตอนการอาบน านาค ซงในวรรณกรรมนทานของไทยไมไดปรากฏข นตอนของการอาบน านาคไว หากในพธโกนจกปรากฏการใชน าพระพทธมนตในพธ ดงน

“พธโกนจก” เปนพธทจดข นเพอใหเดกทราบวาตนไดกาลงเปลยนสถานะจากเดกเปนผใหญ จะกระทาเมอเดกชายมอาย 13 ป เดกหญงมอาย 11 ป ซงในการประกอบพธมลาดบข นตอนเรมจากการแบงผมเดกเปนจก 3 ปอย โหรลนฆองชย พระสวดชยนโต จากน นจะมการประโคมปพาทยเพอเปนสญญาณบงบอกการเรมตนพธกรรม ซงประธานจะตดจกท 1 ผใหญในตระกลตดปอยท 2 และสดทายคอพอเดกตดปอยท 3 จนมาถงข นตอนสดทายคอการรดน าพระพทธมนตเพอเสรมสรางความเปนสรมงคลแกชวตเดก (สมปราชญ อมมะพนธ, 2536, น.220) ดงความวา พอพณพาทยคาดตระสะธการ ทานสมภารพาพระสงฆสบองคมา นงสวดมนตจนจบพอพลบคา กซดน ามนตเสยงฉานฉา (ขนชางขนแผน, 2544, น.445)

ในบทประพนธขางตนจะเหนวาในพธมการ “ซดน ามนต” เพอเปน สรมงคลในชวตของเดก ซง “น ามนต”มความหมายถงความเปนสรมงคล ดงทราชบณฑตยสถาน (2554)ไดใหความหมายไววาน าทเสกเพอใชอาบ กน หรอประพรม เปนตน ถอกนวาเปนมงคล

กลาวไดวาน ามความสาคญในพธทเกยวของกบวถชวต ท งการเกด การแตงงาน และการตาย ความหมายและนยของน าอยทการชาระลาง การเรมตน และการส นสด กลาวคอในพธกรรมเกยวกบการเกดน ามบทบาทเปนการชาระลางและเปนสญลกษณของการเรมตน ในพธแตงงานน าเปนสอการเรมตนของชวตค สวนในพธกรรมเกยวกบความตายน าเปนสญลกษณแหงการส นสดในภพน และเรมตนเดนทางสภพภมใหม น าจงมความสาคญในการประกอบพธกรรมทแสดงถงการเปลยนผานของชวต

น ามบทบาทในการประกอบพธกรรม ท งบทบาททสะทอนใหเหนถงความเชอเกยวกบน า บทบาทในการประกอบพระราชพธในราชสานก บทบาทในการศกสงคราม บทบาทในพธกรรมทเกยวของกบวถชวต บทบาทของน าน นแบงไดออกเปน 2 ลกษณะคอ บทบาทของน าทเปนสารตถะของพธ กลาวคอในพธทมงเนนน าเปนปจจยหลกในการประกอบพธ และบทบาทของน าในการเปนองคประกอบของพธ กลาวคอน าเปนปจจยเสรมหรอเปนองคประกอบในการประกอบพธ อนแสดงให

Page 83: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

71

เหนวาน าเปนปจจยทมความสาคญในการประกอบพธกรรม ซงครอบคลมต งแต การเกด การมชวต และการตาย

3.4 บทบำทในกำรแสดงทศนคตของกว

ทศนคต หมายถง “แนวความเหน” (ราชบณฑตยสถาน, 2554, น.562) การทาความ

เขาใจทศนคตของกวทาใหเขาใจความรสกนกคดของกวทมตอสงใดสงหนง ซงเปนสงสาคญในการศกษาวรรณกรรม ดงคาทกลาววา “ทศนะของกวเปนสงทคมวรรณกรรม ถากวเหนชวตเปนทกขกยอมแตงเรองซงทาใหผอานมความรสกวาชวตมทกข” ดงน นทกสงทกอยางในงานวรรณกรรมจงยอมบงบอกทศนะของกวไวแมทศนคตน นจะซอนเรนอยอยางไรกตาม (วทย ศวะศรยานนท, 2544, น.78-79)

ธรรมชาตมบทบาทสาคญในการแสดงใหเหนทศนคตของกวในการสรางสรรคผลงาน ท งน เพราะการดารงชวตของมนษยตองทาความเขาใจความสมพนธระหวางมนษยกบธรรมชาต ซงเปนความสมพนธทซบซอนเพราะในบางคร งธรรมชาตกมความสมพนธเปรยบเสมอนมตร แตบางคราวกเปรยบเสมอนศตรทโหดรายทารณ ความหมนเวยนเปลยนผนของธรรมชาตเปนเหตใหกวมทศนคตเกยวกบธรรมชาตสองดานควบคกนท งความออนนอมขอเปนทพงและความหวาดกลวตอความคกคามของธรรมชาต (ดวงมน จตรจานงค, 2544, น.87)

น าเปนสวนหนงของธรรมชาต จงเปนวสดสาคญทกวใชในการสรางสรรคผลงาน กวไดแสดงทศนคตเกยวกบน าไวท งทศนคตทางดานบวก และดานลบ เพราะในบางคราวกวกไดแสดงวาน าเปนความอดมสมบรณ ความงดงาม เปนเพอนทคอยปลอบประโลมมนษย แตในทางตรงกนขามกวกไดแสดงวาน าคออปสรรค คอความนากลว เปนอนตรายตอมนษย และมอานาจทาลายมนษยและ สรรพสง กวไดแสดงทศนคตเปนคขนานกนระหวางดานบวกและดานลบ ซงในแตละดานน นมผลตอ ตวละคร และการดาเนนเรอง และทสาคญยงบงบอกใหรแนวความคดของกวทมตอธรรมชาตอยางสายน าดวยมมมองทหลายหลาก ดงน

3.4.1 น ำเปนควำมอดมสมบรณ ควำมงดงำม และรนรมย น าเปนปจจยสาคญในการหลอเล ยงชวตมนษยเปรยบเสมอนเสนเลอดใหญ

ของเผาพนธมนษยชาต ในวรรณกรรมนทานของไทยกวแสดงใหเหนวาน าเปนความอดมสมบรณ ความงดงามและความรนรมย สวนมากการสอมมมองน จะปรากฏระหวางการเดนทางของตวละคร ซงถอเปนเหตการณสาคญเพราะเปนธรรมเนยมของการแตงทกาหนดใหตวละครตองออกผจญภยเพอ

Page 84: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

72

พสจนความสามารถของตวละครเอก ในวรรณกรรมนทานของไทยหลายเรองตวละครตองออกเดนทางไปผจญภยในปาหรอไมกกลางมหาสมทร ท งน ในการออกเดนทางดงกลาวกวไดแสดงทศนคตตอสงทพบพานไว สายน าเปนสงหนงทตวละครตองพบพานซงจะสมพนธกบการแสดงทศนคตของกว ดงเชนในเรองรามเกยรต ตอนทพระรามและนางสดาขามแมน าสะโตง กวแสดงใหเหนวาสายน ามอดมสมบรณมสตวน าตางๆ นานาชนด ดงความวา

เปนหมหมคเคลาคลงวาย คลายคลายตามสายกระแสสนธ ปลามาลาเล ยวเลมกน อนทรสเสยดสลมพร นวลจนทรจนทรเมดลอยลอง เพยนทองเคลาคสโมสร ปลากรายวายแหวกสาคร พระสกรช ชวนใหนางด ฉนากวายวนปนฉลาม เน อออนพรวนพราหมณตามค แกมช าดาดนกนสนธ ราหเหราหนาคน โลมาผดพนวาเรศ กระดงพรวนหวเกศสบสน มงกรไลเล ยวเวยนวน เงอกน าวายปนปลาวาฬ บรรดามจฉาในวาร วายรตามระลอกกระฉอกฉาน เหมอนจะชวยสงเสดจพระอวตาร ถงสถานฝงฟากคงคา (รามเกยรต ล1, 2549, น.432)

กวกลาวถงสตวน านานาชนดในแมน าสะโตงท ง “ปลามา” “ปลาอนทร” “ปลานวลจนทร” “ปลาจนทรเมด” “ปลาเพยนทอง” “ปลากราย” “ฉนาก” “ฉลาม” “ปลาเน อออน” “ปลาแกมช า” “ปลาราห” “เหรา” “ปลาโลมา” “ปลากระดง” “ปลาหวเกศ” “ปลามงกร” และ“ปลาวาฬ”ความหลายหลากดวยการพรรณนาชอสตวน านานาอยางเกนความจรง คอมงทปรมาณทอยในสายน า ดงกลาวทาใหเหนมมมองของกวทมตอสายน าวามความอดมสมบรณ นาสนใจ และดงดดทาใหพระรามตอง “ช ชวนใหนางด” ภาพของสายน าทปรากฏในบทประพนธขางตนเปนเครองมอการสอสารของกว และยงใหภาพททาใหผอานทราบถงทศนคตของกวทมตอแมน าในบทประพนธดวย

ในลกษณวงศ ตอนนางสวรรณอาภาและลกษณวงศตองออกเดนปาเพราะทาวพรหมทตตองมนตเสนหนางยกษและสงประหารชวตบคคลท งสอง นางสวรรณอาภาและพระโอรสตางเดนกลางปาดวยความทกขและยากลาบากยง เมอท งสองเดนทางมาถงสระน าแหงหนงตางพากนพกผอนดวยความชนใจ ดงความวา

บรรลถงสระหนงในกลางเถอน มบวเผอนสตตบษยผดไสว จอกกระจบข นสลบสลอนไป คงคาใสดงกระจกกระจางด

Page 85: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

73 มจฉาวายเรยงมาเคยงค บางผดฟพนน าแลวดาหน หมกงกามรากกามรามวาร ดกกระดดากระเดอกลงเสอกดน กระโหใหญไลลดสลดกง ด นสะดงโดดดดกระแสสนธ สองกษตรยทศนาในวารน ตระหลบกลนเกสรขจรไกล รนรนรมรงนานงเลน พระพายพดเยนรมสระใหญ นางชวนองคโอรสยศไกร เขานงใตรมรงรมฝงชล (ลกษณวงศ, 2529, น.364)

ในบทประพนธขางตนจะเหนถงความงดงามและนารนรมยของสระน า ดงปรากฏความหลายหลากของระบบนเวศเปนจานวนมากท งพชน าตางๆอาท “บวสตตบษย” “จอก” “กระจบ” อกท งน ากใสดง “กระจก” และมสตวน านานาชนด บางวายน าเคยงคกน บางก “ผดฟพนน า” บางก “ดาน าหน” สวนปลาดกและปลากระดตางก “กระเดอกลงเสอกดน” ปลากระโหใหญตางกไลกงกามกาม “ด นสะดงโดดดดกระแสสนธ” เมอสองกษตรยไดมาพบเหน สระน าทรมรนจงเกดอารมณ“นานงเลน” อกท งบรเวณสระยงมสายลมทพดเยนโชยกลนขจรของเกสรดอกไมหอมตลบอบอวล ลกษณะดงกลาวสงผลใหนางและพระโอรสเขาประทบ ณ รมฝงชล ในบทประพนธน กวแสดงใหเหนวาแหลงน าเปนสญลกษณของความอดมสมบรณและการอยรอดของชวต สงคมสตวและพชน าในสระชวยผอนคลายความทกขของตวละคร

3.4.2 น ำเปนควำมลำบำก ยำกแคน นำหวำดกลว และอปสรรคของมนษย ในวรรณกรรมนทานของไทยกวไดแสดงทศนคตเชงลบตอสายน าไวเปนจานวน

มาก ท งน เปนเพราะสายน ามลกษณะนาหวาดกลว มความเชยวกราก มความกวางใหญเว งวาง ตลอดจนมอนตรายจากสตวน านานาชนด กวไดกลาวถงความลาบากยากแคนและนาหวาดกลวของสายน าอนปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยหลายเรอง ดงเชนในพระอภยมณวาสายน ามความ นาหวาดกลวหลายคร งทกวบรรยายภาพของสายน าไววาลกลบ เปลาเปลยว และอางวาง ในกาพยพระไชยสรยา ภาพความรนแรงของสายน าทเชยวกรากกนาหวาดกลวยงสาหรบผอาน เพราะคลนมหาสมทรทคลงและฆาชวตมนษย นอกจากน ยงปรากฏภาพของสตวรายตางๆ ทกาลงกดกนผคนเปนอาหารทามกลางพายในมหาสมทรใหญ หรอในสงหไกรภพ ตอน สงหไกรภพรบนางสรอยสดากลบไปปกครองนครโกญจา ระหวางนงเรอมาทามกลางมหาสมทร กว ไดกลาวถงสายน าท เว งวาง ดงความวา

เปนทงแถวแนวล าลาสมทร ไมส นสดเรยงรายท งซายขวา ครเรยงเคยงคนอรญวา ดไกลตาตาเต ยเรยไรไร จนสดส นดนแดนแผนพภพ มหรรณพแลละลวหววหววไหว

Page 86: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

74

ดกวางขวางวาวเวงวเวกใจ ไมมไมหมอกมวไปทวทศ ฝงมจฉาปลารายข นวายเกลอน สงเกตเหมอนปลาซวซาปลาสลด เหลาละเมาะเกาะแกงแกลงพนจ กระจรดเรยน าข นราไร (สงหไกรภพ, 2529, น.214)

ในบทประพนธขางตน กวกลาวถงเรอสาเภาลาหนงทามกลางมหาสมทรใหญ มองไมเหนแมแต “แผนพภพ” มหาสมทรทกวางใหญทาใหใจ “หววหวว” มองไมเหนตนไม เหนแตหมอกมวไปทวทศ นอกจากน ยงปรากฏภาพของ “ฝงมจฉาปลาราย” ทข นมา “วายเกลอน” ในมหาสมทรในบทประพนธน กวไดแสดงใหเหนวาสายน าน น “กวางใหญ” ทาใหใจหววและเปนสงทซอนเรนความนาหวาดกลว ดงคาวา “หววหวว” “วเวกใจ” และ“ปลารายวายเกลอน” ทาใหผอานมองเหนวาสายน าเปนสงทเว งวาง นาหวาดกลว และซอนเรนไวดวยอนตราย นอกจากน กวยงไดกลาวถงความยงใหญของมหาสมทรเมอนางสรอยสดาทลถามสงหไกรภพวาทองทะเลน นยงใหญเพยงใด สงหไกรภพทรงเลานทานใหนางฟง ดงความวา

แตโบราณทานวาครฑวฒไกร กายาใหญยงครมศกดา แตบนหนกกวกละโยชนเปนโสดสด ขามสมทรหมายฝงดวยกงขา ออกบนโบยโดยกาลงอหงการ จนสรยาเยนรอนกออนใจ ไมเหนแดนแผนดนจะส นชพ ลงจบครบมจฉาพออาศย แลวถามปลาวาฝงน นยงไกล หรอเกอบใกลจงแสดงใหแจงความ ฝายมจฉาปลาแขยงแถลงเลา วาตวเรากะจรดใหคดขาม อยอาศยใกลพสธาพยายาม หากนตามชายฝงระวงภย จะออกลกนกกลวเจยมตวอย มไดรขางโนนอยหนไหน ครฑสดบกลบหลงไมหวงไป จงมไดแจงเหตประเทศทาง

(สงหไกรภพ, 2529, น.215) จากบทประพนธขางตน จะเหนวา “มหาสมทร”มความกวางขวาง แมพระยา

ครฑทมกายยงใหญราวกบ “คร” ออกแรงบนคร งหนงไปได “กวกละโยชน”ยงตองขออาศยบนครบปลาและ “กลบหลงไมหวงไป” ซงจากเรองเลาดงกลาวแสดงใหเหนมมมองของกวทมตอมหาสมทรทมความยงใหญ อนเปนอปสรรค เปนความลาบากยากแคน และนาหวาดกลวยง แมแต “ครฑ”ทมพลกาลงอนยงใหญยงไมอาจทจะขามมหาสมทรไปได

ในสมทรโฆษคาฉนทตอนปลาย กลาวถงตอนทพระสมทรโฆษใชพระขรรคพานางพนทมดเหาะไปประพาสปาหมพานต แตถกพทยาธรลกพระขรรคไป ท งสองพระองคจงตองตกระกาลาบาก คร งเดนทางขามมหาสมทร และในทามกลางมหาสมทรทกวางใหญ ตางอาศยเพยงการเกาะ

Page 87: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

75

ขอนไมเพอมใหจมเทาน น แตเมอมพายใหญพดมาทาใหขอนไมขาด พระสมทรโฆษและนางพนทมดจงตองพลดพรากจากกนกลางมหาสมทร ดงความวา

ฟองฟดซดสสมทรทารดพรยพล พางเพยงจะวายชมน ชวาตม เหลอทนเหลอทกขเหลอจะถอนอสประสาส เหลอถวลเทวษอนาถ อนจ สดแรงสดทจะราราจวนกาสรวญสดคด พงใครกสดจตร ราพง แสนโศกแสนทกขแสนแสวงสานกนสานง แสนรอนเรงรอนรง อรา หาเพอนผจะพกพานพนจะหา หาฝงกเหนฟา กบฟอง ใครชวยชวยกบมแลมแตชลนอง ปองรอดฤปองปอง ฤรอด กายกบชพตจะสถตเทงอทกทอด ลอยลองบปลอดปลง เปนตน เรยมเน อมอดดงฤยอดยพนจะยนจะยล โอมงวมลแม บพาน ปานฉน นชจะเนาในชฤาถลสถาน มลายชพฤชนมาน ยงม โอปางใดจงจะพบประสบสมรช วดวอดและรอดชว ดจเดยว หาเยาวยศกเปนพนจะเพงจะเลงจะเหลยว ลบจกษจรงเจยว จรลง แตครวญครางอยยงหวางมหรรณพหง สตวานสานง ชเล (สมทรโฆษคาฉนท, 2519, น.221-222)

ในบทประพนธขางตน กวแสดงใหเหนถงความลาบากยากแคนทเกดข นเพราะสายน าเปนอปสรรค จะเหนไดจากการทพระสมทรโฆษวายน าอยกลางมหาสมทรดวยความเหนอยลาถก“ฟองฟดซด” เพยงจะวายชนม ทาใหตวละครตอง “เหลอทนเหลอทกข” จะหาคนชวยกไมม จะ

Page 88: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

76

“หาฝงกเหนฟากบฟอง” สายน ายงเปนอปสรรคททาใหตวละครตองพลดพรากจากนางอนเปนทรก ตวละครตองทกขใจเพราะไมรวานางจะ “มลายชพ” หรอยงม “ชนมาน” เพราะแมแต “เพงจะเลงจะเหลยว” สดสายตากยงไมพบพาน ไดแตครวญครางอยกลาง “ชเล” สายน าน จงเปนความลาบากยากแคนและเปนอปสรรคของมนษย

3.4.3 น ำเปนเพอนและศตรของมนษย ในวรรณกรรมนทานของไทย กวแสดงใหเหนวาสายน ามความเปนมตรตอมนษย

เปนทพกพงกาย และใจในวนทมนษยมปญหาชวต ดงจะเหนไดจากบทบาทของน าในวรรณกรรมนทานหลายเรองดงเชน

ในรามเกยรต ตอนนางวารนแนะนาใหวรณจาบงเขาไปซอนตวในฟองน านทสทนดร ดงความวา

อนจะหนศรพระจกร เราน จะบอกอบายให จงไปยงฝงสมทรไท ทศใตเชงเขาสตภณฑ นอนวนนตกสงขร สทนดรระหวางอสกรรณก น เปนทภชงคชาญฉกรรจ นอกน นไมมใครไปมา จงนมตตวใหเทาไร ดวยฤทธไกรยกษา เขาซอนในฟองคงคา เหนวาจะรอดชว

(รามเกยรต ล3, 2549, น.210) บทประพนธขางตน กวมองน าวาเปนทหลบภย เนองจาก “สทนดรมหาสมทร”

เปนสถานททไมมใครไปมา และฟองน าในมหาสมทรมเปนจานวนมาก จงใหตวละครปลอมตวเปน “ไร” เขาซอนใน “ฟองคงคา” โดยมงหวงวาจะ“รอดชว”ในบทประพนธน สะทอนใหเหนถงแนวความคดของกวทมตอสายน าวา สายน าเปนทพกพง เปนทหลบซอนจากภยอนตรายทจะเขามาทาลายชวตของมนษย

ในอณรท ตอนทาวอทมราชถวายนางศรสดาแกพระอณรท นางศรสดาได คราควรญถงพระราชบดาและพระมารดา ขณะเดนทางทามกลางมหาสมทรพระพเล ยงทรวมเดนทางไปดวยจงปลอบนางโดยใหนางชมมหาสมทรทงดงาม ดงความวา

ทอดพระเนตรไปในชะเลน น ชมหมพวกพรรณมจฉา เปนอเนกอนนตเพยงขวญตา ใหคลายวญญาณททกขรอน ............................... ............................... เสดจนงยงทายเภตรา ชมหมมจฉานอยใหญ วายคลาดาด นอยไวไว ทในมหาชลธาร

Page 89: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

77

ราหวายหาปลาวาฬ โลมาผดพานอลวน พมทองทองเลนเปนหมหม สเสยดปนอยกบยสน จนทรเมดแมวมาหนาคน ฉลามลอยลองพนวารณ มงกรเก ยวกนกลบกลอก เหราเลนระลอกกระฉอกสนธ ชางน างามล าหสดน ผดเคลานางกรนกาเรบฤทธ ฝงฉนากมากหมปลาราย เหนสาเภาแลนวายตามตด นางกบพเล ยงรวมชวต ตางพศชมปลาคอยคลายใจ (อณรท, 2545, น.94)

ในบทประพนธขางตน กวแสดงใหเหนวาสายน าเปนเครองปลอบใจใหนางศรสดา“คลายวญญาณททกขรอน” โดยใหนางชมหมมจฉานอยใหญทกาลงแหวกวายอยในมหาชลธาร ท ง“ราห” “ปลาวาฬ” “โลมา” “พมทอง” “ยสน” “จนทรเมด” “แมวมา” “ฉลาม” “มงกร” “เหรา” “ชางน า” “นางกรน”และ“ฉนาก” เมอนางศรสดาไดชมความหลายหลากของสงมชวตในทองทะเลอนกวางใหญนางจง“คอยคลายใจ”จากความทกขโศกอนเกดจากการพลดพรากจากบพการ ทาใหเหนมมมองของกวทมตอสายน าวา สายน าเปนทพกพงใจ คอยปลอบประโลมมนษย เมอยามทความทกขเขามาเปนสวนหนงของชวต

นอกจากกวจะมองวาสายน าเปนทพกพงของมนษยแลวยงมองในทางตรงกนขามดวยวา “สายน า” คออนตรายของมนษย ดงเชนในเรอง โคบตร ตอนทโคบตรเขาเมองพาราณส แลวชบชวตทาวพรมทตและมเหส ทาวพรหมทตจงสงประหารราชปโรหตและบตรดวยการถวงทะเล โดยใหเอาหนถวง ดงความวา

ตระเวนรอบขอบเมองทกบานชอง ลงเรอลองไปกลางทะเลใหญ เอาพอลกผกแผนศลาชย โยนลงในสาชลกวายปราน (โคบตร, 2557, น.37)

จากบทประพนธตน กวมองวาสายน า คอ อนตรายของชวตเพราะสายน ามฐานะเปน“ผฆา” ทาใหจบชวตลง ดงความวา “โยนลงในสาชลกวายปราน” ซงสะทอนใหเหนวา“น า”มอานาจทจะทาลายชวตมนษยใหดบส น

ในมณพชย ตอนนางจนทราลงสรงสนาน นางเหนดอกบวลอยน ามาจงหยบข นมาแตทวาในดอกบวน นกลบมงพษและกดนางสลบลง ดงความวา

คร นถงจงลงสนาน กบบรวารขาสาวชาวแม หวระรกซกซ กนซอแซ ชมแชชลธารสาราญใจ นางจนทราทอดทศนา เหนดอกบวลอยมาในน าไหล

Page 90: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

78 ไมแจงวางรายอยภายใน คร นเขามาใกลกหยบเอา

(มณพชย, 2545, น.159) กวแสดงใหเหนวา “สายน า”คออนตรายของมนษย เพราะเรมแรกนางจนทรา

ต งใจจะมาแสวงหาความชนใจจากสายน าดวยการสรงสนานอยาง “สาราญใจ” แตในความงามกลบมความตาย สายน าไดนาความเดอดรอนมาใหนาง ดวยการนาพา “ดอกบว”ทม “งราย”แอบซอนอย ทาใหนางตองพษง ซงจากเหตการณน สะทอนใหเหนถงมมมองของกวทมตอสายน า และเหนถงแนวคดเกยวกบธรรมชาตวาธรรมชาตทมภยอยรอบตว

น ามบทบาทในการแสดงทศนคตของกวท งดานบวกและดานลบเปนคขนานกนไป ในดานบวกคอกวมองสายน าเปนทพกพงของมนษย ใหความปลอดภย และคอยปลอบประโลมในวนทมปญหา สวนทางดานลบคอกวมองวาสายน าเปนอนตรายของมนษย คอยฆา และนามาซงความเดอดรอน ความตายแกมนษย

3.4.4 น ำมอำนำจทำลำยมนษยและสรรพสง สายน าในวรรณกรรมนทานของไทยมสวนแสดงใหเหนถงมมมองของกวทวา

“สายน ามอานาจทาลายมนษยและสรรพสง” ซงสอดคลองกบความเชอทางศาสนาทปรากฏในไตรภมพระรวง ดงความวา “สงททาลายโลกม ๓ สง คอไฟบรรลยกลป น าบรรลยกลป และลมบรรลยกลป”(รนฤทย สจจพนธ, 2556, 16) จะเหนไดวาแนวคดดงกลาวปรากฏ “น า” เปนผทาลายโลก และเปนทนาสงเกตวาในผลงานของสนทรภ สายน ามบทบาทเปนผทาลายเปนจานวนมาก ดงปรากฏในพระ อภยมณในเหตการณหลายตอน ดงเชนตอนพระอภยมณเรอแตก สายน าทเชยวกรากทาหนาททาลายมนษย ลกษณะดงกลาวยงสอดคลองกนกบเรองสงหไกรภพ ตอนเรอของโจรสลดล ม ในกาพยพระไชยสรยา น าเปนผทาลายเมองสาวตถใหลมจมลงในชวพรบตา ในคร งทเหลาอามาตยคดโกงบานเมอง ตดสนคดไมเปนธรรม ผปาจงบนดาลใหน าทวมเมอง ดงความวา

ผปามากระทา มรณะกรรมชาวบร น าปาเขาธาน กไมมทอาไศรย

ขาเฝาเหลาเสนา หนไปหาพาราไกล ชบาลาล ไป ไมมใครในธาน …………………………….. ……………………….

จาไปในทะเลเวรา พายใหญมา

เภตรากเหเซไป

สมอกเกาเสาใบ ทะลปรไป

Page 91: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

79

น าไหลเขาลาสาเภา

ผน าซ าไตใบเสา เจากามซ าเอา

สาเภาระยาควาไป

ราชาความออรไทย เอาผาสะไบ

ตอไวไมไกลกายา

เถาแกเชาแมเสนา น าเขาหตา

จระเขเหราคราไป (กาพยพระไชยสรยา, 2529 น.520-522)

บทประพนธขางตนแสดงใหเหนวาน ามอานาจทาลายมนษยและสรรพสง อนเกดจากกรรมของมนษย กวแสดงความโหดรายผานภาพของ “ทะเลเวรา” อนเปนทะเลแหงเวรกรรม และ “น าปา”ทไหลเขา “ธาน” อนเกดจากกรรมทผปกครองเมองไดกระทา ดงน นจงสะทอนใหเหนถงมมมองของกวทมตอสายน าอนเกดจากกระแสแหงกรรมวามอานาจทาลายลางคนชวใหหมดไป ไมวาจะอย ณ ทแหงใดกไมมใครสามารถทจะกาวพนกฎแหงกรรมอนเกดจากการกระทาของตนได

ในพระอภยมณ กวไดกลาวถงเหตการณ “คลนคลง”ในตอนทเกดอาเพทแผนดนไหวท งตอนทนางเสาวคนธขดโคตรเพชร และฝายมนตรนาโคตรเพชรไปลอบฝงไว ดงความวา

ฝายมนตรทตวโปรดถอโคตรเพชร พาแกวเกจไปถงวงนรงสรรค ลอบฝงแกวแลวออกมาเวลาน น แผนดนลนครนครกสะทกสะทอน ตลอดท งวงเวยงเพยงจะควา อเล งน าเปนระลอกกระฉอกกระฉอน ตกเรอนโรงโงงเงงโคลงเคลงคลอน สะทานสะทอนทวท งเกาะลงกา ดตนไมไกวกวดสะบดโบก เขย อนโยกขยอนทกตนรกขา ฝงนกตกใจบนไปมา ชางมาลาลมลกตะคลกคลาน ทะเลลกครกคร นเปนคลนคลง กระทบฝงฟมฟาดเสยงฉาดฉาน ชายหญงยนข นกลมตองกมกราน ตางเซซานซวนทรงไมตรงกาย

(พระอภยมณ, 2555, น.1235-1236) จากคาประพนธขางตน กวแสดงใหเหนวาน ามอานาจทาลายมนษยและสรรพสง

โดยอานาจของสายน ามความสมพนธกบการกระทาของมนษย ดงจะเหนไดจากเหตการณแผนดนไหวในทะเล ซงปรากฏภาพแหงความโหดรายตางๆท ง “แผนดนลนครกคร น” “อเล งน ากระฉอกฉาน”

Page 92: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

80

“ตกเรอนโคลงเคลง” “ฝงนกบนไปมา” “ทะเลครกคร น” “คลนคลง” ทาใหชายหญงตางลมกน “เซซานซวน” การใชภาษาดงกลาวเปนหลกฐานทเนนย าใหเหนถงมมมองของกวทมตอน าวาน ามอานาจทจะทาลายมนษยและสรรพสงใหสญส น

กวในสมยรตนโกสนทรตอนตนมมมมองตอสายน าท งเชงบวกและลบ ซงทศนคตน นเปนทศนคตทสะทอนใหเหนถงมมมองของมนษยทมตอสายน า อนเกดจากวฏจกรความเปลยนผนของสายน าทเกดข นอยตลอดเวลา แมความผกพนระหวางมนษยกบสายน าจะทาใหมนษยมองวาน าเปนความอดมสมบรณ มความงดงาม และมเปนทพกพงของมนษย แตในบางคร งกอาจจะมมมมองวาน าเปนผทาลายลาง เปนผนามาซงความหายนะแกชวตของมนษยและสรรพสง ดวยเหตน มมมองของกวทมตอสายน าจงมความหลายหลาก และปรากฏเปนคขนานกนไปท งดานบวกและดานลบ

3.5 บทบำทในกำรเสรมสรำงลกษณะของตวละคร

ปจจยสาคญของการสรางสรรควรรณกรรมนทานคอตวละคร ซงตวละครคอสงทผแตง

สมมตข นมาเพอใหกระทาพฤตกรรมในเรอง เปนผมบทบาทในเน อเรอง หรอเปนผ ทาใหเรองเคลอนไหวดาเนนไปสจดหลายปลายทาง (สายทพย นกลกจ, 2539, น.420) ดวยเหตน ตวละครจงเปนปจจยสาคญยงสาหรบการดาเนนเรอง กวจงตองมรปแบบการนาเสนอตวละครใหชดเจนตามลกษณะนสยทปรากฏในเรอง

ในวรรณกรรมนทานของไทย“น า”มบทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละคร ท งน อาจจะเปนเพราะน าเปนสวนหนงของธรรมชาต ซงในวรรณคดบาลนยมใชธรรมชาตท เปนปรากฏการณพเศษในการเสรมสรางลกษณะของตวละครดงเชนเมอตวละครทาความด เทวดารบร ในอานสงสน นกจะบนดาลใหฝนหรอดอกไมตกลงมาเพอรวมแสดงความยนด จนกลายเปน “ขนบ” ในการแตงวรรณกรรม และขนบน นไดสงทอดตอไปในวรรณกรรมนทานเรองอน (ศรญญา ขวญทอง, 2547, น.420) ซงน ามบทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละครดงน

3.5.1 ตวละครเปนผมบญญำธกำร และมอำนำจเหนอมนษย ตวละครในวรรณกรรมนทานของไทย มกมฐานะเปนกษตรย หรอเปนตวละครท

มความสามารถพเศษมากกวามนษยปกตทวไป กวจงตองมกลวธการแตงเพอแสดงใหเหนวาตวละครมบญญาธการ มอานาจเหนอมนษย ในการสรางลกษณะพเศษดงกลาวใหตวะครน น สายน าเปนวสดสาคญทมบทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละคร โดยปรากฏเปนลกษณะของสายน าทเปลยนแปลงไปจากธรรมชาตเดม หรอสายน า สายฝนทแปรปรวน ดงเชน ในอเหนา เมอใกลกาหนดทประไหมสหรจะประสตอเหนา ไดมเหตอศจรรยเกดข น ดงความวา

Page 93: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

81

พสธาสะเทอนเลอนลน เปนควนตลบท งเวหน มดมดปดแสงพระสรยน ฟาลนองอลนภาลย แลบพรายเปนสายอนทรธน สกครกเกดพายใหญ

ไมไหลลลมระทมไป แลวฝนหาใหญตกลงมา เปร ยงเปร ยงเสยงฟาฟาดสาย แตมไดอนตรายจกผา เยนทวฝงราษฎรประชา ท งเจดทวาราตร

(อเหนา, 2546, น.10) ในบทประพนธขางตนจะเหนถงลกษณะของธรรมชาตทวปรตแปรปรวนท ง

“พสธาสะเทอน” “ฝนหาใหญตกลงมา” ตางกสงผลดทาให “เยนทวฝงราษฎรประชา” ซงเหตการณดงกลาวน นเกดกอนทใกลจะประสตอเหนา ทาวกเรปนจงทรงมพระราชกระแสรบสงใหโหรเขาถวายคาทานาย ดงความวา

คณควณสวนสอบทกตารา ดชะตานคเรศเขตขณฑ วางลคนอนทพาทบาทจนทร กไมเหนสาคญอนตราย เพราะอานภาพพระโอรส ใหปรากฏแกโลกท งหลาย ซงฟารองสนนลนแลบพราย บนดาลเปนสายอนทรธน จะกกกองเกยรตยศท งทศทศ เรองฤทธไมมทเคยงค พระจะเทยวโรมรนพนต ปราบหมอรราชทกบร อนเกดพายใหญไมลม ระตจะบงคมบทศร ซงฝนตกเจดวนเจดราตร บรรณาการจะมเนองมา (อเหนา, 2546, น.11)

ในบทประพนธขางตนโหราจารยทงสได “วางลคนอนทพาทบาทจนทร” เพอทานายเหตการณทเกดข นกพบวาเปนเพราะ “อานภาพพระโอรส” ทปรากฏใหเปนทประจกษ เหตท “ฟารองสนนลน”กเพราะพระเดชานภาพและพระเกยรตยศปรากฏไปในทกทศ พระราชโอรสจะปราบอรราชศตรราบคาบทกแวนแควน และการท “ฝนตกเจดวนเจดราตร” กเพราะบานเมองนอยใหญจะพากนมาสงเครองบรรณาการถวาย ซงจากปรากฏการณธรรมชาตทปรากฏ กอปรกบ คาทานายของโหราจารยท งสจะเหนวา เหตการณทพายซดกระหนา เปนเวลา “เจดวนเจดคน” น นเปนเหตการณทเสรมใหเหนถง “บญญาธการ”ของตวละครเอก พายฝนในบทประพนธขางตน จงทาหนาทเสรมสรางใหเหนวาตวละครเอกเปนผมบญญาธการ มอานาจมากกวามนษยสามญชนทวไป

Page 94: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

82

นอกจากน ในสงหไกรภพยงปรากฏลกษณะเหตการณธรรมชาตทวปรตเชนเดยวกบเรองอเหนา ในตอนกาเนดสงหไกรภพ ดงความวา

พระครรภเลอนเคลอนคลอดโอรสราช โลกธาตเคลอนคลอนขยอนไหว พภพพ นตนทวท งกรงไกร สมทรไทคลงคลนเสยงคร นโครม

เมฆชอมกลมเกลอนอยกลบกลด พายพดหอบห วกระพอโหม พระจนทรสองสวางกลางโพยม ดาวดงโคมเตยงเดอนกระเดนลอย สนปวนครวญลนอยครนคร น พยบพ นอากาศเปนฝนฝอย ดรยางคดงเองเปนเพลงพลอย ดวยลกนอยนางคลอดออกจากครรภ (สงหไกรภพ, 2529, น.138)

จากบทประพนธขางตนบรรยายถงการกาเนดสงหไกรภพ เมอ “เคลอนคลอดราชโอรส”โลกธาตกแปรปรวน ท งแผนดนไหว มหาสมทรก “คลงคลน”เสยงดง “คร นโครม” อากาศ“พยบพ น” และมฝนตกเปน “ฝอย” ซงจากเหตการณขางตนทาใหพราหมณผหนงในเมองมถลานามวา “วรณฉาย” เหนผดสงเกตจงพลกตาราด ดงความวา

วรณฉายพอจะวายวางชว พลกคมภรอานดกรพลน จงเรยกบตรสดสวาทมาบอกเหต ซงเพศหวนไหวท งไอศวรรย ผมบญจลจกรออกจากครรภ จงสาคญหรดตามตารา (สงหไกรภพ, 2529, น.138)

ในบทประพนธขางตน เหตการณท งหมดทเกดข น “พสธาทปนปวน” สมทรไทท “คลงคลน”ตางเกดข นเพราะ “ผมบญจลจกรออกจากครรภ”ตามคาทานายของวรณฉาย จะเหนไดวาการเสรมสรางลกษณะของตวละครเอกใหมลกษณะทเหนอกวามนษยทวไปน น กวมกใชธรรมชาตทแปรปรวนเกนธรรมชาตจรง ซงน าเปนสวนหนงของธรรมชาต จงปรากฏภาพของน าทแปรปรวนท ง “มหาสมทรทคลง” “พายฝนทโหมกระหนา”ฯลฯ อาจกลาวไดวา น ามบทบาทสาคญในการสราง ใหเหนถงบญญาธการและอานาจของตวละครเอกทเหนอมนษยทวไป

สายน ามบทบาทในการเสรมสรางลกษณะใหตวละครเปนผมบญญาธการ และมอานาจเหนอมนษย กวไดใชลกษณะของสายน าทเปนปรากฏการณพเศษท งน าบนฟา และน าบนพ นโลก ทาใหผอานไดรบรถงการเปลยนแปลง และความแปรปรวนอนเกดจากบญญาธการของตวละคร สายน าจงเปนเครองมอของกวทมบทบาทสาคญในการแสดงใหเหนวาตวละครเอกมใชมนษยธรรมดาทวไป หากแตวาตวละครเอกน นเปนผมบญญาธการ และมอานาจเหนอมนษย

Page 95: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

83

3.5.2 กำรกระทำของตวละครเปนสงยงใหญและดงำม น ามบทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละครทาใหผอานเหนวาการกระทา

ของตวละครเปนสงยงใหญ ดงาม และควรคาแกการสรรเสรญ ดงจะพบไดจากตอนทตวละครสรางบญบารมทปรากฏในรามเกยรต ดงในตอนทพาลรบชนะทรพ เทวดาท งหลายตางโสมนสยนด และได บนดาลใหฝนตกลงมาเพอเปนสญลกษณของความโสมนสยง ดงความวา

ตางองคชนชมโสมนส ตบพระหตถฉดฉานองม อวยชยใหพรแกพาล สรรเสรญฤทธองอล ท งองคเทเวศวลาหก บนดาลตกโปรยปรายสายฝน ฝงเทพนกรทกตาบล ทวท งไพรสณฑกปรดา ฯ (รามเกยรต ล1, 2549 น.367)

ในบทประพนธขางตนจะเหนไดวา สายน ามบทบาทในการเสรมสรางลกษณะ การกระทาของตวละครใหเหนวา การกระทาน นเปนการกระทาทยงใหญ และดงาม โดยจะเหนไดจากการทเหลาเทวดาท งหลายตางกชนชมโสมนสในชยชนะของพาล ตางกตบพระหตถกน“ฉดฉานองม” และอวยชยสรรเสรญพาลวาเปนผม “ฤทธองอล”แผไพศาลกวางไกล นอกจากน เหลาเทวดาท งหลายยงบนดาลใหฝนตกลงมาทวไพรสณฑเพอเปนสญลกษณของความปตยง น าฝนในทน จงมบทบาทสาคญในการเปนสอแสดงความยนดของเหลาเทวดา และทสาคญคอมบทบาทในการแสดงใหเหนวา การกระทาของตวละครเปนสงทยงใหญ และนาสรรเสรญ แมแตเทวดายงกลาวสรรเสรญและรวมยนด

น ามบทบาทในการเสรมลกษณะตวละครใหเหนวาการกระทาของตวละครเปนสงทยงใหญและดงาม กวใช “ขนบ”ของวรรณคดอนเดยในการแสดงความโสมนสยนดของเหลาเทวดาเพอแสดงถงความยงใหญในการกระทาของตวละครเชนกน

น ามบทบาทในการเสรมลกษณะตวละครท งสองลกษณะ ลกษณะแรกคอเสรมใหเหนวาตวละครเปนผมบญญาธการ และมอานาจเหนอมนษย ในลกษณะน กวไดใชน าในปรากฏการณพเศษท งลกษณะของมหาสมทรทแปรปรวน และลกษณะของพายฝนทซดกระหนา สวนลกษณะทสองคอเสรมใหเหนวาการกระทาของตวละครเปนสงยงใหญและดงาม ในลกษณะน กวไดใชขนบในการแตงวรรณคดอนเดยมาใชเสรมลกษณะของตวละคร ดงน นจงกลาวไดวาสายน าเปนวสดสาคญของกวในการแสดงใหเหนถงลกษณะของตวละครใหเดนชด

Page 96: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

84

3.6 บทบำทในกำรเชอมโยงเหตกำรณ

การเชอมโยงเหตการณ หมายถง การเชอมโยงความสมพนธของเหตการณสองเหตการณ เพอใหเรองราวสามารถทจะดาเนนตอไปไดอยางสมบรณ ในวรรณกรรมนทานของไทยธรรมชาตอยางน ามบทบาทในการเชอมโยงเหตการณในเรองใหสมพนธกน กลาวคอสายน าทาหนาทเชอมเหตการณหนงไปสเหตการณหนง

ในวรรณกรรมนทานของไทย สายน าทาหนาทเชอมโยงเหตการณสาคญหลายเหตการณดงตอไปน

ในรามเกยรต ปรากฏในเหตการณทพาลรบกบทรพในถ าแกวสรกานต พาลไดตรสแกสครพ ดงความวา

ถาเลอดขนน นเลอดมหงสา เลอดไหลเหลวมาน นเลอดพ จบขบพวกพลโยธ ขนศลาปดปากถ าไว (รามเกยรต ล1, 2549, น.371)

พาลสงสครพเชนน น เปนเพราะไมตองการใหใครเหนศพของตน อกท งถาพาลพายใหทรพในการรบ กจะไดปดปากถ าเพอขงทรพไว แตเหตการณกลบพลกผน เพราะหลงจากทพาลรบชนะทรพ บรรดาเทวดาบนสวรรคตางกชนชมโสมนสยนด บนดาลใหฝนตก ดงความตอมาทวา

ตางองคชนชมโสมนส ตบพระหตถฉดฉานองม อวยชยใหพรแกพาล สรรเสรญฤทธองอล ท งองคเทเวศวลาหก บนดาลตกโปรยปรายสายฝน ฝงเทพนกรทกตาบล ทวท งไพรสณฑกปรดา (รามเกยรต ล1, 2549, น.376)

การแสดงความยนดของเหลาเทวดาและปวงเทพดงกลาว ทาใหเกดเหตการณคร งสาคญในเรอง เพราะน าฝนทไดมาจากการแสดงความยนดน น ไดไปปะปนกบเลอดขนของทรพ กลายเปนเลอดเหลว ทาใหสครพเขาใจผดคดวาเปนเลอดของพาล ดงความวา

มาถงถ าแกวแกมสวรรณ ลกพระสรยนเรองศร ไมรวาฝนตกในราตร ขนกระบกเทยวดไป เหนโลหตไหลใสจาง จะขนอยางเลอดควายกหาไม คดวาพระเชษฐาบรรลย ตกใจกราไหโศกา ........................... ............................. ใหขนศลามาสมทบ กลบปดปากคหาใหญ

Page 97: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

85

ตามพระบญชาสงไว อยาใหมทสาคญ (รามเกยรต ล1, 2549, น.377)

จากตวอยางทนาเสนอขางตน เหนไดวาน าฝนทเกดจากการแสดงความยนดของเหลาเทวดา มบทบาททาใหเกดเรองราวของความเขาใจผด โดยสครพ “คดวาพระเชษฐาบรรลย”เพราะเลอดทไหลออกมาเปน “เลอดไหลใสจาง” จะขนอยาง “เลอดควาย”กหาไม จงสงบรวารใหชวยกนขนหน “กลบปดปากคหาใหญ”ตามพระบญชารบสงของพาล แตเมอพาลออกมาถงปากถ า เหนปากถ าปด จงเขาใจผดและโมโหสครพ พาลโยนเศยรของทรพทตดไวออกมาทปากถ า ทาใหปากถ าเปดออกมา ในเหตการณคร งน พาลโกรธสครพมาก จนไมยอมรบฟงเหตผลของสครพ แมสครพพดแกเก ยวอยางไรกตาม ท งน เพราะพาลเขาใจวาสครพตองการทจะฆาตน เปนนองชายททรยศ จงไดตรสแกสครพวา

ตวเองกบกในวนน ขาดวงศพงศพพนองกน เรงไปเสยจากเวยงชย หาไมชวาจะอาสญ (รามเกยรต ล1,2549, น.379)

พาลตดพตดนองกบสครพและไลสครพออกจากเมอง สครพจาใจตองออกจากเมองไปตามยถากรรม จนกระทงสครพเดนมาพบธรรมชาตและธารน าทชนเยน จงพกแรม ณ รมธารน น ซงเปนชวงเวลาเดยวกบหนมานทออกจากพธตบะฌาน และไดเดนทางเทยวในปา ดวยความบงเอญทาใหหนมานไดพบสครพ จะเหนไดวา“น าฝน”ในเหตการณคร งน เปนตนเหตททาใหเกดความเขาใจผดระหวางพาลและสครพ หากในเหตการณคร งน ไมมน าฝนมาปะปนกบเลอดขนของทรพใหกลายเปนเลอดเหลวไหลดงเลอดของพาล ความเขาใจผดในคร งน กจะไมเกดข น และจะไมสงผลใหเรองดาเนนตอไปยงเหตการณทสาคญกคอ พาลเนรเทศสครพออกจากเมองและสครพตองออกเดนไปในปา เหตการณดงกลาวทาใหสครพพบกบตวละครสาคญคอหนมาน จงกลาวไดวากวไดใชสายน าในการรอยเรยงเหตการณตางๆใหเชอมโยงกน สายน าจงมบทบาทเปนในการเชอมเหตการณท งสองเหตการณ ไดแก เหตการณของความเขาใจผด และเหตการณทตวละครไดพบกบตวละครสาคญใหสมพนธกน

นอกจากน ในรามเกยรต ยงไดปรากฏเหตการณทกวสรางใหสายน ามบทบาทในการเชอมโยงเหตการณอกหลายเหตการณ ดงเชน ตอนกมภกรรณทดน า เรมจากกมภกรรณมความแคนทพเภกนองชายบอกอบายแกไขใหพระลกษณฟนคนชพจากการถกหอกโมกขศกด กมภกรรณจงอาสาทศกณฐไปทาพธทดน าปดก นทางน าไหล ไมใหพวกไพรพลวานรไดอาบกน กมภกรรณไดเหาะมายงฝากฝงชลาลย จากน นนงบรกรรมคาถาอยบนแทนศลา และไดทาพธทดน า ดงความวา

บดเดยวกลบกลายอาเพศ เทาบรมพรหมเมศสงใหญ

Page 98: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

86 อสรยางเย องคลาไคล ลงไปยงทองธารา ทอดองคนอนขวางกลางน า บรกรรมพระเวทคาถา จมอยในทองพระคงคา มไดเหนกายาอสร น าทนวนวงไมหลงไหล ไปหนาพลบพลาชยศร เดชะดวยฤทธพธ วารแหงส นจนดนทราย (รามเกยรต ล2, 2549, น.436)

ในบทประพนธขางตน พญากมภกรรณนอนทอดตวขวางอยใตแมน า ตวสงใหญเทา “บรมพรหมเมศ” แต “ดวยฤทธพธ”จาก “พระเวทคาถา” จงทาใหไมมใครเหนกายของกมภกรรณ การ ทดน าคร งน ทาใหน า “วารแหงส นจนดนทราย” เปนเหตใหทหารโยธาวานรนอยใหญของพระรามตางตกใจทไมมน าในคงคาไวดมกน เรองราวดาเนนตอมาถงตอนทพเภกไดกลาวทลพระรามถงเหตการณคร งน วา เปนเพราะกมภกรรณทดน าไว พระรามจงมพระบญชาใหหนมานไปทาลายลางพธทดน าผลกคอ หนมานทาลายพธทดน าสาเรจ โดยใชกลลวงทแยบยลดวยการปลอมตวเปนหนงในเหลาสนมของกมภกรรณ ดงความวา

ปลอมมากบพนกงาน ทาเปนวางพานจะบชา แลเหนน าทนวนอย ไมไหลไปบรพาทศา จงพนจพศดดวยปรชา กรวาพญากมภกรรณ .............................. ............................... ฉวยชกตรเพชรออกจากกาย ลกพระพายกวดแกวงเง องา โลดโผนโจนถบอสรา ดวยกาลงกายาวานร (รามเกยรต ล.2, 2549, น.442-443)

บทประพนธขางตน กลาวถงหนมานทปลอมตว เปนสาวสนมของกมภกรรณ เหลาสนมกาลงวางพานบชา จดแจงพานดอกไมเรยบรอย เพอเตรยมถวายแกกมภกรรณบรเวณฝงรมแมน า แตเมอถงรมฝงแมน าหนมานได “พนจพศดดวยปรชา” จงเหนวาเปน “พญากมภกรรณ” นอนขวางเอาตวทดน าไว หนมานจงไดกลบรางเดมเปนกลายเปนพญาวานร และแหวกลงไปใตน า “ฉวยชกตรเพชร”ไลแทงจนพญากมภกรรณตองหนไปดวยพายแก “พญาวานร”

กวไดสรางเหตการณสองเหตการณใหสมพนธกน ท งเหตการณทกมภกรรณทาพธทดน า อนเปนหนงในกลลวงศกของกองทพทศกณฐ และเหตการณทหนมานทาลายพธทดน าไดสาเรจ จะเหนไดวาเหตการณท งสองสมพนธ และเชอมโยงกนดวยสายน าเปนสอกลาง กวใชสายน าเปนอบายในกลศก สายน าจงมบทบาทในการเชอมโยงเหตการณใหสอดคลองกบโครงเรอง

Page 99: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

87

กลาวไดวาสายน ามบทบาทในการเชอมโยงเหตการณทเกดข นในวรรณกรรมนทานของไทย กวได ใชสายน า เปนเครองมอในการรอยเรยงเหตการณแตละเหตการณใหสมพนธกบ โครงเรองไดอยางเหมาะสม ทาใหผอานตดตามเน อเรองไปไดอยางราบรนและสมจรง

การศกษาบทบาทของน าในวรรณกรรมนทานของไทย พบวา “น า”มความสาคญตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทยอยางหลากหลายมต กลาวคอน ามบทบาทเปนฉากของเรอง กวใชน าในมหาสมทร แมน า ปาหมพานต ลาธาร สระ ใหเปนฉากทมความสมพนธกบ โครงเรอง ตวละคร ตลอดจนแกนเรอง ในการสรางอารมณสะเทอนใจกวใชลกษณะของน าทเปลยนผนไปตามสภาพแวดลอม ท งความงดงาม ความเว งวาง หรอความเชยวกราก ของน าในลาธาร มหาสมทร น าบนสระในสรวงสวรรค หรอน าในปาหมพานต มาเปนวสดในการทาใหผอานเกดอารมณสะเทอน ในสวนของบทบาทในการประกอบพธกรรมปรากฏการใชน าในแมน า น าฝน น าทพย เปนปจจยสาคญในการประกอบพธกรรมหลายพธ ดวยมความเชอวาน ามนยถงความเปนสรมงคล ตลอดจนสามารถทจะแทรกกาซาบเขาถงทลกไดดยง ในการแสดงทศนคตของกว กวใชน าในมหาสมทร ลาธาร แมน า ทแสดงใหเหนถงมมมองท งดานบวกและดานลบของมนษยทมตอสายน า ในการเสรมสรางลกษณะของตวละครเอก กวใชน าฝนมาเปนเครองมอในการบงบอกวาตวละครเปนผมบญญาธการและการกระทาของตวละครเปนสงทยงใหญและดงาม สดทายในการเชอมโยงเหตการณกวใชน าฝน น าในลาธาร ใหเปนตวเชอมเหตการณใหเรองดาเนนตอไปไดอยางสมบรณ

จะเหนไดวา “น า”มบทบาทสาคญในวรรณกรรมนทานอยางหลายหลาก เพราะมนษยมวถชวตทผกพนกบสายน าต งแตเกดจนตาย ดงน น“น า”จงเปนวสดสาคญอยางหนงของกวในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย นอกจากน าจะมบทบาทในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทยแลว น ายงมความสาคญในการสรางความเปรยบและสญลกษณโดยมงใหผอานเขาถงความหมายในตวบทวรรณกรรมไดดยงข น ดงทจะกลาวถงในบทถดไป

Page 100: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

88

บทท 4 ควำมเปรยบและสญลกษณเกยวกบ“น ำ”ในวรรณกรรมนทำนของไทย

วรรณกรรมเปนงานเขยนทแตงข นอยางมช นเชง เปนงานศลปะทกวไดสรางความงดงาม

ผานการใชภาษา ดงน นภาษาทใชในงานวรรณกรรมจงจาเปนตองมการใชคาทไพเราะ มความหมายทลกซ ง ตลอดจนมใชความเปรยบเพอใหผอานเหนภาพ และเขาใจสงทกวตองการนาเสนอ ดงเชน หากกวตองการทจะกลาวถงความเปลงปลงของใบหนานางอนเปนทรก กวกอาจยกดวงจนทรมาเปรยบกบดวงหนาของนาง ท งน เพราะดวงจนทรเปนสงทมความเปลงปลง งดงาม อนเปนลกษณะรวมกบใบหนาของนาง และทสาคญคอเปนสงทผอานเขาใจและรบรรวมกน อนจะทาใหผอานเกดจนตภาพของความงามตามทกวตองการนาเสนอ ดงน นในการสรางสรรควรรณกรรม กวจงใชถอยคาทประณตกวาภาษาทวๆไปและนยมใชความเปรยบในการสรางสนทรยะ(เจตนา นาควชระ, 2549, น.152-153) ซงบางความเปรยบอาจพฒนาเปนสญลกษณ เพราะสญลกษณเปนกระบวนการใชแทน กลาวคอใชสงหนงแทนอกสงหนงโดยมตองใชกลวธการเปรยบอก เพราะสญลกษณพฒนามาจากความเปรยบทใชซ าจนเกดความเขาใจรวมกนในขนบวรรณศลปของชาตใดชาตหนง (สจตรา จงสถตยวฒนา, 2548, น.47-48)

การใชความเปรยบและสญลกษณในงานวรรณกรรมมความสาคญอยางยง เพราะในการสรางสรรควรรณกรรม กวตองถายทอดเรองราวมาจากความคด และประสบการณของมนษย ผานตวหนงสอ ดงน นกวจงตองมกลวธในการใชภาษาซงเปนนามธรรมใหผอานเหนเปนรปธรรม ดวยการเลอกใชภาษาทชดเจน ไพเราะ เพอมาสรางจนตภาพท เป นรปธรรมใหเกดข นแกผ อาน ในวรรณกรรมนทานของไทย พบความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าเปนจานวนมาก เพราะน ามท งความงดงาม ความเยน ความแปรปรวน ความไมมนคง ตลอดจนความลก กวจงไดใชประโยชนจากลกษณะของน าเปนวสดในการรงสรรคผลงาน ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏความเปรยบและสญลกษณเกยวกบ “น า” อยางหลากหลาย ดงน

4.1 ควำมเปรยบเกยวกบ"น ำ"ในวรรณกรรมนทำนของไทย

ความเปรยบหมายถง การสอความหมายของคาททาใหผอานเหนภาพทผแตง

ตองการกลาวถงไดอยางแจมชด และกวางขวางยงข นกวาคาอธบายธรรมดา เพราะความเปรยบเปนขอความทแนะใหผอานใชความคด จนตนาการ และประสบการณของตนเอง ดวยเหตน ความเปรยบจงเปนกลวธทใชเราความรสกของผอานใหเกดความสนใจทจะตความ ตลอดจนมอารมณรวมไปกบ

Page 101: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

89

บทประพนธดงกลาวตามทกวตองการ (ญาดา อรณเวท ,2526 น.4) ความเปรยบเกยวกบน าในวรรณกรรม กวใชเปนสอในการสรางภาพ สรางอารมณ และความคดใหเดนชดดงน

4.1.1 "น ำ"กบจนตภำพทำงประสำทสมผส ในงานวรรณกรรมนทานของไทย พบความเปรยบเกยวกบน าทแสดงใหเหนถง

ความอดมสมบรณเปนจานวนมาก ในการสรางความเปรยบน กวตองใชจนตนาการมาขยายสงทรบรดวยใจใหมรปราง มส มกลน มรสชาต ราวกบรบรดวย ตา จมก ล น ซงเปนประสาทสมผสมาแสดงเรยกวา “อายตนะ”หรอแดนเชอมตอม 6 ทางคอตา ห จมก ล น กาย ใจ (ป.อ. ปยตโต, 2547, น.45-46) ในงานวรรณกรรมกวไดใชกลวธใหผอานแปรสารจากนามธรรมสรปธรรมดวยวธ การใชความเปรยบเปนสอแสดงใหเหนภาพ รวมถงสอสรางบรรยากาศ ใหสมพนธกบสถานท เวลา ฤดกาล และสภาพแวดลอมตางๆ ดงน

4.1.1.1 แสง ในวรรณกรรมนทานของไทย กวสรางจนตภาพใหผอานเหนลกษณะของ

สายน าผานทางจกษประสาทดวยวธการใชแสงของสงของตางๆ มาเปรยบเทยบกบสายน า ดงน ในรามเกยรต ตอน พระลกษณกบพระรามลงสรงน าระหวางการเดนทาง

ในปา กวไดบรรยายวาสายน ามความใสดง “แสงแกวมณ” ดงความวา ชาระสระสนานสาราญกาย ในกระแสสายนทศร น าใสดงแสงแกวมณ แลเหนถงททองธาร (รามเกยรต ล2, 2549, น.289)

ในอณรท ตอน ทาวกรงพาณเดนทางไปสรงสระอโนดาต กวไดบรรยายถงลกษณะของน าในสระอโนดาต วาลกเยนใสดง“สแกวผลก”ดงความวา

ชมสระอโนดาต ชลธารลกซ งเยนใส ดงสแกวผลกอ ำไพ กวางใหญหาสบโยชน

(อณรท, 2545, น.5) ในอเหนา ตอน ชมเมอง กวไดกลาวถงสระโบกขรณ ทมน าเตมเปยมถง

ปากสระ น าใสสะอาดปราศจากราค แวววาวราวกบ“แสงแกวมณรจนา” ดงความวา อนโบกขรณสเหลยม น าเปยมเทยมปากสระศร ใสสะอาดปราศจากราค ดงแสงแกวมณรจนำ

(อเหนา, 2546, น.5)

Page 102: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

90

ในสมทรโฆษคาฉนทตอนปลาย ตอน พระสมทรโฆษและนางพนทมดประพาสชมสระอโนดาตและสระฉททนต กวกลาวเปรยบน าวามความใสเหมอนกบ “รตนประภศรพลาศ” หรอแสงของดวงแกว ดงความวา

ใสสรำงพรำงพฤกษรตนประภศรพลำศ จอกแหนนราสฤๅ รคน (สมทรโฆษคาฉนท, 2519, น.185)

ในจนทโครบ ตอน จนโครบเดนทางไปเรยนศลปศาสตรกบพระฤๅษ ระหวางการเดนทางไดพบธารน าทใสดง“แกวมณ” ดงความวา

แลวเดนชมพนมพนาเวศ สาคเรศกรวยกรอกซอกไศล เปนธารน าอามฤคพลกไป คงคำใสดงแกวมณ (จนทโครบ, 2557, น.146)

กวไดกลาวเปรยบสายน ากบดวงแกว เพอแสดงความบรสทธของน าใหผอานเกดจนตภาพความใสบรสทธ ตลอดจนเหนความแวววาวของสายน า ดวยการใช “แกวมณ”และ “ผลกแกว” อนเปนสงทมลกษณะรวมกบสายน า กลาวคอเปนสงทมความใส บรสทธ และแวววาว รวมกน ดวงแกวจงเปนวสดสาคญของกวในกลวธการสรางความเปรยบเพอใหผอานเกดจนตภาพ

นอกจากน กวยงใช “เพชร”มาเปรยบเทยบกบสายน าเพราะเพชรเปน อญมณทมคาเปนรตนะทแขงทสด และมน าแวววาว กวจงนาเพชรมาใชเปนวสดทางภาษาเพอใหผอานเกดจนตภาพแสงของน าทแวววาวเมอยามตองกบแสงอาทตย หรอแสงจนทร ดงน

ในขนชางขนแผน ตอน พลายแกวอาบน ากบนางพมพลาไลย แสงของดวงจนทรไดสาดตองกระทบกบน าทกระทบกบทรวงอกของนางพมระยบระยบดง “เพชรรวงหรบ” แลวกระจายไป ดงความวา

พระจนทรลอยลลาเวหาหอง สอดสองตองเตาดขาวชวง น ำกระทงหลงไหลกระทบทรวง ดงเพชรรวงหรบตองกระจำยพรำย (ขนชางขนแผน ล1,2544, น.115)

ในพระอภยมณ ตอน พระอภยมณโดยสารเรออศเรน กวไดแสดงภาพเมอเรอกระทบกบคลนจนกลายเปนน ากระเซน แวววาวราวกบ “เพชรรตน” ดงความวา

เหนเดอนหงายแสงแจงกระจาง ตองน าคางซดสาดอนาถหนาว น ำกระเซนเปนฝอยดพรอยพรำว อรำมรำวเพชรรตนจ ำรสรำย (พระอภยมณ, 2555, น.387)

Page 103: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

91

การทกวใช “เพชร”มาเปรยบเทยบกบแสงของน าเพอแสดงใหเหนวา สายน ามความใสและแวววาว งดงามราวกบอญมณทมความงดงามทสด เฉกเชนเพชร ผอานจะเหนภาพของสายน าทมความแวววาว “พรอยพราว” และด “อราม” ราวกบ “เพชรทจารสแสง” เพชรจงเปนวสดทางภาษาทกวใชเปรยบเพอใหผอานเกดจนตภาพผานความคด ออกมาทางจกษประสาทราวกบวาผอานเหนความงดงามของสายน าน นดวยสายตาของตน

นอกจาก “เพชร” กวยงกลาวเปรยบแสงของน ากบไพฑรย อนเปนรตนะชนดหนงมสเขยวแกมเหลอง มความใส แวววาว เพอทาใหเหนวา น าน นเปนน าสเขยวใส มความแวววาว ดง “ไพฑรย”อนเปนรตนะอนมคา ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏความเปรยบน ากบ “ไพฑรย” ดงน

ในอณรท ตอน พระอณรทเสดจพรอมนางอษา และนางสนมเพอทจะไปสรงธาร กวไดกลาวบรรยายถง “สายน าใส” มสดง “แกวไพฑรย” ดงความวา

พาองนคนาฏลงในลาธาร น าใสไหลซานฉานฉา ดงสแกวไพฑรยจ ำรญตำ โอฬารสะอานสาราญองค (อณรท, 2545, น.328)

ในรามเกยรต ตอน พระรามกบพระลกษณลงสรงในลาธารระหวางการเดนทางตามนางสดา กวไดเปรยบน าในลาธารวาใสสะอาดปราศจากราค “ดงไพฑรย” ซงการทกวเปรยบน ากบไพฑรยน น เพราะวาไพฑรยเปนอญมณทงดงาม มสเหลองปะปนกบเขยว ซงทาใหผอานเหนลกษณะของน าในลาธารทมสเขยวใสงดงามราวกบอญมณชนดน ดงความวา

สองกษตรยลงสรงในลาธาร ทาสนานแทบเนนครศร น ำสะอำดสะอำนไมรำค ดงไพฑรยทสมทรไท (รามเกยรต ล2, 2549, น.54)

ในสรรพสทธคาฉนท ตอนกลาวชมสระโบกขรณ กวกลาวถง “น า” ทมแสงดง “พทฑรย” ดงความวา

น ำใสคอแสงสทธพฑรย แลจ ำรญจ ำรสพรำย เยนทราบสมรบวรกาย กลทพยธารา (สรรพสทธคาฉนท, 2511, น.95)

จากบทประพนธท งหมด แสดงใหเหนวาสายน าทกวสรางข นมความงดงาม มแสงเปนประกายแวววาว ในน ามสเขยวใสราวกบ “ไพฑรย” อนเปนอญมณมคา การใชภาษาเพอสอความเปรยบของกวน ชวยแปรสารจากนามธรรม ใหเปนรปธรรมไดอยางชดเจน สงผลใหผอาน

Page 104: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

92

เกดจนตภาพแสงของน าผานทางจกษประสาท ผอานจะรบรไดถงสายน าทมสเขยวใส มแสงเปนประกายงดงามดง “ไพฑรย”

นอกจากน ในวรรณกรรมนทานของไทย กวยงใช “กระจก”เปนวสดในการกลาวเปรยบ ซง“การใชกระจกเปนสอเปรยบความใสปรากฏคร งแรกในสมยสโขทย กวไดแสดงความใสของแผนดนในปราสาทโชตกเศรษฐวาใสเปนผลกแกวเหมอนหนาแวนหรอกระจกเงา” (นตยา แกวคลณา, 2551, น.80) ความเปรยบน ไดสบมายงวรรณกรรมนทานของไทย กวไดใชกระจกเปรยบกบสายน าทในสะอาด เพอใหผอานเหนความงามของน าอยางเปนรปธรรม ดงน

ในลกษณวงศ ตอน นางสวรรณอาภาและพระโอรสเดนทางมาในปา จนบรรลถงสระน าแหงหนง กวไดกลาวถงความใสของสระน าวามความใสราวกบ“กระจก” ดงความทวา

บรรลถงสระหนงในกลางเถอน มบวเผอนสตตบษบผดไสว จอกกระจบข นสลบสลอนไป คงคำใสดงกระจกกระจำงด

(ลกษณวงศ, 2529, น.364) จากบทประพนธขางตน เหนไดวากวเปรยบน าใน “คงคา” ใสดง

“กระจกกระจางด” เพอใหผอานเกดจนตภาพของสายน าทมความใส สะอาดราวกบ “กระจก” ผอานจะเกดจนตภาพราวกบไดประจกษกบความใสน นดวยสายตาของตน ความเปรยบความใสกบกระจกน เปนความเปรยบทสบเนองมาจากสมยสโขทยดงคากลาวขางตน อนสะทอนใหเหนถงลกษณะของการสบทอดการสรางความเปรยบของกวในการรงสรรควรรณกรรมนทานของไทย

นอกจากการใชรตนมณในการกลาวเปรยบเพอใหผอานเกดจนตภาพของสายน าผานทางจกษประสาท กวยงใชลกษณะของสายน าในเชงอดมคตเพอใหผอานเหนภาพทงดงามยงเกนกวาจะทเทยบกบสงของทมอยบนโลกมนษย ดงเชน ในอณรท กวไดกลาวเปรยบน าในสระวาใสราวกบ “สระทพของเทพเทวา”อนเปนสายน าในอดมคต ดงความวา

น ำสะอำนใสสะอำดจ ำเรญใจ ดงสระทพเทพไทสถำวร (อณรท, 2545, น.30)

ความเปรยบขางตนสะทอนใหเหนวาสายน าแหงน นมความงดงามยง จนหมดคาทจะกลาวเปรยบกบสงตางๆในโลกมนษย การทกวกลาวเปรยบสายน าธรรมดากบสายน าในเชงอดมคตน นเปนการแสดงใหเหนถงความใสยงกวาสายน าธรรมดาในชวตจรง เพอใหผอานประจกษราวกบรบรดวยจกษประสาทของตน การกลาวเปรยบเชนน ผอานจาเปนตองอาศยประสบการณในการอานงานวรรณกรรมนทานของไทย และมพ นฐานความรเกยวกบเรองราวของสระน าบนสรวงสวรรค จงจะเขาใจความหมายทกวตองการจะสอออกมาอยางชดเจน

Page 105: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

93

การใชความเปรยบเพอสอแสดงความงดงามของสายน าในวรรณกรรมนทานของไทยมหลายลกษณะ กวใช “ไพทรย” “แกวมณ” “แกวผลก”“กระจก”“เพชร” เพอใหผอานเกดจนตภาพแสงของน า และใชความงามของสายน าในเชงอดมคตมาเปรยบเทยบกบความใสของน าในวรรณกรรมนทาน ท งน เพราะกวมจดประสงคมงใหผอานเหนสายน าทมแสงความใส มแสงแวววาว ผอานทเขาใจความเปรยบทกวสรางจะเกดจนตภาพความงดงามของสายน าผานภาษาทกวใชเปนวสดในการสอความหมาย ราวกบไดเหนดวยตาของตนเอง

4.1.1.2 เสยง เสยงเปนจนตภาพหนงทสาคญทกวมงสรางใหผอานเกดจนตภาพทางโสต

ประสาทเพอใหผอานรวมกบรถงสภาวการณทเกดข นในวรรณกรรมนทานของไทย ประหนงวาเหตการณน นเกดข นจรง กวจงใชเสยงทผอานคนเคยและเขาใจลกษณะรวมมาเปรยบเพอใหผอานเกดจนตภาพ ดงความในโคบตร ตอนทพระโคบตรเทยวชมชมพทวปกวไดแสดงภาพของยมนาสาครทกระฉอกคลนเสยงดง“ครกคร น”เปนเสยง “หาฝน” ดงความวา

ยมนำสำครกระฉอกคลน เสยงครกคร นโครมฉำเปนหำฝน มจฉาชาตกลาดเกลอนอยกลางชล บางผดพนฟองน าแลวดาจร (โคบตร, 2557, น.26)

“หาฝน” เปนเสยงทเกดจากจานวนฝนทตกลงมาอยางหนก และเปนเสยงทผ อานทกคนยอมคนเคย เพราะวาเปนเสยงธรรมชาตทผกพนกบมนษยท งชวต กวจงใชประโยชนจากเสยงทคนเคยมงทาใหผอานเกดจนตภาพเสยงของน าเมอ “มจฉาชาต”พลกตวทาใหเสยงดงราวกบ “หาฝน” เมอผอานไดรบรถงการใชความเปรยบน ผอานยอมเกดจนตภาพของเสยงน าทกอง รนแรง ครกโครม ดงกบฝนทตกลงมาอยางหนก หรอ “หาฝน”

อนง มขอสงเกตวาการสรางจนตภาพเสยงของน าทปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยกวไมนยมการใชความเปรยบดวยการนาเสยงของน าไปเปรยบกบเสยงของสงอน แตกวเลอกใชภาพพจนชนด “สทพจน” เพอแสดงเสยงของสายน า ใหปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยดงเชน ใน อณรท ตอน พระอณรทเดนทางไปในปากบนางอษา กวไดใชสทพจนเพอใหผอานเกด จนตภาพเสยงของน าไหลคอ “ฉานฉา” ดงความวา

มทอน าพดด น ไหลลนเซนซานฉานฉา (อณรท, 2545, น.326)

Page 106: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

94

ในจนทโครบ ตอน จนทโครบเดนทางไปในปา ไดพบธารน าทรนรมย กวไดใชสทพจนทาใหผอานรบรถงภาพของสายน าทเคลอนไหว และไดเกดจนตภาพเสยงของน า “โกงกองกะกางกง” ดงความวา

ทหวางเขาเงาเง อมชะโงกโกรก ชลกระโชกสาดซดฉะฉดฉาน กระแทกดงพงแผนศลาลาน กระทบธารโกงกองกะกางกง (จนทโครบ, 2557, น.32)

จะเหนไดวา ภาพพจนในการบรรยายเสยงของสายน าทไหลลน “ซานฉานฉา”ทาใหผอานเกดจนตภาพเสยงถงเสยงของน าทประสบพบในชวตจรง การทกวใชการเลยนเสยงธรรมชาต หรอการเปรยบเทยบกบเสยงของฝนทาใหผอานเขาใจถงลกษณะของสายน าทปรากฏในวรรณกรรมขางตน และการทใชสทพจนทาใหผอานรสกเสมอนวาไดรบร และไดยนเสยงของน าดวยตนเอง อกท งเสยงของน าทไหลดง “ฉานฉา” กระทบกบแผนหนกอง ยงทาใหเหนถงความบรบรณของสายน า อนเปนสงทเปนมโนทศนของกวอกดวย

4.1.1.3 สมผส กวไดสรางความเปรยบน าทเกยวกบสมผสเพอใหผอานไดรบรในสภาวะ

ของสงน น ในขณะน น และใหผอานเกดจนตภาพการสมผส ราวกบไดสมผสสภาวะของน าทกระทบผานรางกายของตวละครดวยตนเอง การใชความเปรยบลกษณะน ทาใหผอานรบรถงสภาวะของน าทเปนนามธรรม ดวยการใชภาษาททาใหเกดรปธรรม ผอานจงไดรบรเสมอนกบวาไดสมผสกบความเยนของสายน าดวยตนเอง ในวรรณกรรมนทานของไทย น ามสวนสรางจนตภาพเกยวกบสมผสทเปน“ความเยน”ดงน

ในรามเกยรต กลาวถง “ความเยน” ของน าในตอนทศกณฐลงสรงพรอมพระโอรสท งสองวาเยนดง “สายฝน” ดงความวา

สามกษตรยสระสนานอนทรย วำรเยนใสดงสำยฝน (รามเกยรต ล3, 2549, น320)

ในอเหนา ตอน ทาวกเรปนชวนพระอนชาท งสองมาสรงน าทเยนฉาราวกบ “น าฝน” ดงความวา

ตางองคสรงสหสขดส วำรเยนฉ ำดงน ำฝน พนกงานถวายพานพระสคนธ ปรงปนนพคณหนนเน อ (อเหนา, 2546, น.232)

Page 107: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

95

จะเหนไดวา กวใชสายฝนเปนความเปรยบเพอใหผอานเกดจนตภาพของความเยน ราวกบไดสมผสความเยนน นดวยตนเอง เพราะความเยนของสายฝนเปนสงทผอานทกคนยอมรบรรวมกน

นอกจากการใชสายฝนแลว ในวรรณกรรมนทานของไทยยงมการสรางจนตภาพของความเยนดวยการใช “ความเยน” ของนทสสนดรมาใชเปรยบกบสายน าปกต ดงเชน ในรามเกยรต ตอนพระลกษณกบพระรามไดลงสรง กวไดเปรยบน าในทองธารเชงครน น ใส และเยน “ซาบอนทรย” ราวกบ “นทในสทนดร” ดงความวา

สองกษตรยชาระสนาน ในทองธารแทบเชงครศร น ำใสเยนซำบอนทรย ดงนทในสทนดร

(รามเกยรต ล2, 2549, น.173) อนง ดวยเหตทน าในสทนดรมหาสมทรมลกษณะพเศษคอเปนน าทนง

และมความละเอยดยงจนเรอไมสามารถลอยอยได แมแตแววหางนกยงซงเปนสวนทมน าหนกเบาทสด ถาตกลงไปกจมลงมอาจลอยอยได อกท งน ายงมความเยนชนใจกวาสายน าปกตทวไป กวจงใช “ความเยน” อนเปนความเยนในอดมคตมาเปรยบเทยบกบ “ความเยน”ของสายน าในสภาวะปกตคอ “ทองธารแทบเชงคร” ทาใหผอานไดรบรถงความเยนของสายน าทมความพเศษ ดงสายน าในอดมคต

ในสรรพสทธคาฉนท ตอนพระสรรพสทธสรงน าในสระโบกขรณ กวกลาวถงน าทเยนราวกบ “ทพยธารา”ดงความวา

น าใสคอแสงสทธพฑรย แลจารญจารสพราย เยนทรำบสมรบวรกำย กลทพยธำรำ (สรรพสทธคาฉนท, 2511, น.95)

การสรางจนตภาพเกยวกบความสมผสปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยไมมาก เพราะในวรรณกรรมนทานของไทยกวมกกลาวถงความเยนของน าดวยการกลาวตรง ดงความวา “วารลกซ งเยนใส” “เยนใสบรสทธไมราคน” ในสวนความเปรยบทพบน นสวนมาก จะกลาวถงความเยนของน าทชนเยนดง “น าฝน” หรอ “สายฝน” การทกวใชสายฝนในการสราง จนตภาพการสมผสน น ทาใหผอานเกดจนตภาพของความเยนทางกายสมผส เพราะสายฝนเปนสงทมนษยทกคนยอมเคยสมผส นอกจากน ยงกลาวเปรยบความเยนของสายน าดงน าในอดมคตเพอใหผอานเกดจนตภาพทเยนกวาสายน าในชวตจรง ผอานจงเกดจนตภาพของความเยนราวกบ ไดสมผสผานทางกายสมผสของตน

Page 108: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

96

ตำรำงท 4.1 ตารางแสดงความสมพนธของ“น า” กบจนตภาพทางประสาทสมผส

สงทนำมำเปรยบ สงทตองกำรเปรยบ แกว

แสงของน า

เพชร ไพทรย

กระจก

น าในสระบนสรวงสวรรค

น าฝน ความเยนของน า น าทพย

มหานทสทนดร

หาฝน

เสยงของน า

จากตารางแสดงความสมพนธ จะเหนไดวา กวไดมงสรางจนตภาพของน าผานทางประสาทสมผสท งจกษประสาท กายสมผส และโสตประสาท โดยใชความเปรยบตางๆเพอแสดงใหเหนถงความบรบรณของสายน า กวกลาววาน าเปนของมคามแสงแวววาวราวกบ “ดวงแกว” “เพชร” “ไพฑรย” “กระจก” และ “น าในสระบนสรวงสวรค” นอกจากน กวยงมงสรางจนตภาพของน าผานทางกายสมผส โดยมงใหเหนวาน ามความเยนราวกบ “น าฝน” และสดทายคอกวมงสรางจนตภาพเสยงของน าทมความรนแรงเหมอนกบ “หาฝน” เมอผอานเกดจนตภาพของสายน าผานทางประสาทสมผสท ง ตา ห และกาย ราวกบไดเหน สมผส และไดยนเสยงของสายน าแหงน นดวยตนเอง ผอานยอมเพลดเพลนไปกบการอานวรรณกรรมนทานของไทย

4.1.2 “น ำ” กบอำรมณพ นฐำนของมนษย วรรณกรรมเปนงานศลปะประเภทหนงทเกดข นมาจากอารมณสะเทอนใจเปน

สาคญ เมอกวเกดอารมณสะเทอนใจ กวยอมถายทอดความรสกน นผานออกมาทางภาษาทกวสรางข นเพอแสดงความรสกและอารมณของตนผานการดาเนนเรองของตวบทวรรณกรรม ในพ นฐานของมนษยทกคนยอมมอารมณเปนตวกาหนดพฤตกรรมในการดาเนนชวต มนษยจงมอารมณพ นฐานแตกตางกนตามสภาวะการณ โดยอารมณพ นฐานของมนษยประกอบดวย ความรก ความทกขโศก ความขบขน ความโกรธ ความมงมน ความนากลว ความนารงเกยจ ความนาพศวง ความสงบ ซงในวรรณกรรมนทานของไทยมการดาเนนเรองทแสดงชวตของตวละครเปนสาคญ ดงน นกวจงตองแสดง

Page 109: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

97

ใหผอานเหนวาตวละครมความรสก มความรก ความเสยใจ ฯลฯ สายน าเปนวสดสาคญอยางหนงทกวใชสรางความเปรยบใหผอานเขาใจตวละคร และเขาถงอารมณของตวละคร อนเปนอารมณพ นฐานของมนษย ดงน

4.1.2.1 ควำมสข ในวรรณกรรมนทานของไทย เมอตวละครกาลงดใจ หรอมความสขใจ

และยนดกบสภาวะทกาลงประสบ กวจะเปรยบวา มความสขราวกบไดดม “น าอมฤต” ท งน น าอมฤตหมายถงน าทพยบนสรวงสวรรค มสรรพคณวเศษทาใหผดมไมรจกตาย ใครกตามทดมน าอมฤตยอมเกดความยนดทจะมภาวะเปนอมตะ ดงน นการใชน าอมฤตจงเปนสญญาณทบอกวาตวละครกาลงยนดและมความสขใจเปนอยางยง (ญาดา อรณเวช, 2526, น.72) ความเปรยบน ไดปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทยหลายเรอง ดงตวอยางเชน

ในอณรท กลาวถงนางอสาหลงจากทไดรวมรกกบพระอณรทกมความสขใจ ดงได “อามฤตวารน” ดงความวา

แรกรสสมชมสวาท วรนาฏพศวงหลงไหล แสนซำบอำบอมหฤทย ดงไดอ ำมฤตวำรน

(อณรท, 2545, น.159) ในอเหนา ตอน นางยบลคอมหลงทางอยในปา เมอนางไดมาพบกบ

อเหนาโดยบงเอญ นางจงดใจยงราวกบได “อมฤทยฟา” ดงความวา คร นเหนพระองคผทรงไชย ความดใจเปนสดคด บงคมกมกราบบาทา ดงอมฤทยฟำมำยำจตร (อเหนา, 2546, น.324)

ในคาว เมอคร งททาวสนนราชไดพบผอบลอยผมหอมของนางจนทรสดามากบสายน า จากทเคยทกขรอนใจอยางยง เพราะอยากจะพบกบเจาของเสนผมน น เมอไดขาวของนางสมอารมณนกกมความสขดง “เอาน าอามฤคมารดให” ดงความวา

ใหเสนาขาเฝาเทยวปาวรอง ไดขาวนองเพราะยายคอยคลายใจ ทน เสรจสมอำรมณนก ดงเอำน ำอ ำมฤคมำรดให

(คาว, 2545, น.411) จากท กล าวมาท งหมดขางตน จะเหนว ากว ใช “น าอมฤต” มา

เปรยบเทยบกบสภาวะความดใจของตวละคร ท งน เปนเพราะลกษณะความ“ชนใจ” ของน าอมฤตมลกษณะรวมกบความปล มปต ความเบกบานใจ กลาวคอน าอมฤตเปนน าวเศษททาใหผดมมสภาวะ

Page 110: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

98

ยนด การใชน าอมฤกเปนความเปรยบททาใหผอานเขาใจถงความสขของตวละคร “น าอมฤต”จงเปนเครองมอในการสออารมณของตวละครใหผอานไดเหนอยางเดนชด

4.1.2.2 ควำมรก ความรก คอ ความรสกพ นฐานทเกดข นในชวตของคนทกคน ในความรก

จะประกอบไปดวยความสขทมกจะมาควบคกบความทกขจนมคากลาวทเปนสากลวา “ทใดมรกทนนมทกข” อนงในวรรณกรรมนทานของไทยเปนเรองเกยวกบการดาเนนชวตของมนษย ดงน นในงานวรรณกรรมจงจาเปนอยางยงทจะตองปรากฏ “ความรก” ซงมหลากหลายรปแบบ ท งความรกทผดหวงและความรกทสมหวง กวใช “น า” เปนสอสรางความเปรยบใหผอานเหนถงความรกของตวละคร ดงน

ในอณรท ตอน นางกนนรท งหาอาลยพระอณรททกาลงจะเดนทางกลบเมอง นางจงไดตดพอความรกของพระอณรทวา เหมอนกบ “สายน า” ทไหลไปแลวแลวไมหวนกลบคน ดงความวา

เสดจไปแลวไหนจะคนหลง เหมอนดงสำยน ำอนหลงไหล มแตกระแสเชยวเปนเกลยวไป ไหลเลยจะไหลกลบมา (อณรท, 2545, น.422)

ลกษณะของความเปรยบดงกลาวขางตนยงปรากฏในอเหนา ตอน จนตระหราตดพออเหนาวาความรกของอเหนาเหมอนกบสายน าทไหลไปแลวไมยอนคน ดงความวา

แลววำอนจจำควำมรก พงประจกษดงสำยน ำไหล ต งแตจะเชยวเปนเกลยวไป ทไหนเลยจะไหลคนมา

(อเหนา,2546 น.301) จากบทประพนธขางตน กวใชความจรงของสายน าทไหลไปแลวไมยอน

คน มาเปรยบเทยบกบความรกทจบไปแลวไมมวนหวนกลบมา เมอผอานเขาใจลกษณะธรรมชาตของสายน าผอานยอมเขาใจความรก

จากทกลาวมาท งหมดจะเหนถงการใชสายน าเปนความเปรยบกบความรก โดยจะใหนยของความผดหวง เพราะสายน ามลกษณะทไหลไปไมหวนคน อนเปนลกษณะรวมกบความรกของมนษยเพราะหากความรกจบไปแลวความสมพนธกมหวนกลบคนเฉกเชนเดยวกบสายน าไหล

Page 111: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

99

4.1.2.3 ควำมเมตตำ ความเมตตา เปนคณธรรมอยางหนงทชวยค าจนโลก เมตตาหมายถง

ความรกทมงเพอปรารถนาด โดยไมหวงผลตอบแทนใด ๆ เมตตา เปนหนงพรหมวหาร 4 ไดแกเมตตา กรณามทตา อเบกขา ในวรรณกรรมนทานของไทย กวใชสายน าสรางความเปรยบเพอใหเหนถงความเมตตาของตวละคร ดงน

ในรามเกยรตตอนทาวทศรถสอนพระราม หลงจากทอภเษกกบนางสดาเพอเตรยมตวเปนกษตรย ดงความวา ตดโลภเอำควำมกรณำ เปนปญจมหำนท

ไหลมาไมรสดส น อาบกนเปนสขเกษมศร อยาเบยดเบยนไพรฟาประชาช ใหมดวามเดอดรอนเวทนา น ำเยนฝงปลำกอำศย ปกษำพงไมใบหนำ ปากวางยอมมมฤคา พากนมาอยสานก จงแผเดชาวรายศ ใหปรากฏเกยรตไปท งไตรจกร แกมนษยเทวญคนธรรพยกษ ลกรกจงฟงพอสอนไว (รามเกยรต ล1, 2549, น.383)

จากบทประพนธขางตน ทาวทศรถไดสอนพระรามวาพงใหทานท งตดความโลภ เมอมเมตตาแลว กตองมความกรณาแจกจายทาน มน าใจ เหมอนแมน าท งหา ทชาวฮนด ถอวา ไหลมาจากสวรรค ดวยความเมตตาของมหาเทพ ไดแก คงคา ยมนา มห สรภ และ อจรวด เรยกรวมคอ “ปญจมหานท” ทหลงไหลมา ใหปวงราษฎรไดอาบกน นอกจากน ยงมการกลาวเปรยบความกรณากบน าวา “น าเยนฝงปลากอาศย” ซงเปนความเปรยบทสะทอนใหเหนวากษตรยคอความรมเยน น าพระทยและพระมหากรณาธคณของพระองคคอธารน าสาหรบการดารงชพของราษฏรท งปวง

ใน อณรท ตอนอภเษกพระไกรสท ทาวบรมจกรใหพระบรมราโชวาทแกพระโอรสวาใหใชเมตตาเปน “น าอามฤก”ใหประชาชนไดอาบกน ดงความวา

เอำเมตตำเปนน ำอ ำมฤก กวำงลกซ งเยนใสเกษมศร ท วท งโลกาประชาช เปนทวดหาบอาบกน (อณรท, 2545, น.58)

จากบทประพนธขางตน กลาวถงคณธรรมทสาคญของกษตรย คอความเมตตา กวเปรยบความเมตตาเหมอน “น าอามฤก” ดวยลกษณะตางๆคอ “กวาง” “ลกซ ง” และ

Page 112: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

100

“เยนใส” อนเปนคณลกษณะรวมของความเปนพระมหากษตรย เพราะกษตรยตองมน าพระทยทยงใหญ กวางและเยน เพอใหพระบารมปกแผไปยงปวงราษฏรทวท งโลกา

ในสงหไกรภพ ตอน ทาวจตพกตรสวรรคต บรรดายกษไดกลาวเปรยบพระคณของทาวจตพกตรวาเปรยบเหมอนน าใน “มหาชลาไหล” เพราะเคยดบทกขเขญใหเหลาอสราทกวน ดงความวา เคยดบเขญเยนเกลำทกเชำค ำ เปรยบเหมอนน ำในมหำชลำไหล จะแลนบนบปแตน ไป จะเปลยวใจอสราทวสากล (สงหไกรภพ, 2529, น.208)

จะเหนไดวา น าเปนสอททาใหผอานเหนถงความเมตตาของตวละคร โดยเฉพาะความเปรยบเกยวกบกษตรย เนองดวยน าเปนสญลกษณของความเยน ซงตรงกบกษตรยทตองมความรมเยน เปนทพกพง และเปนเครองยดเหนยวแกปวงราษฏร ลกษณะของน าจงมลกษณะรวมกบพระทยของพระมหากษตรย คอความเยน กษตรยทดจงตอง มพระมหากรณาธคณ มพระเมตตา ในการปกครองบานเมองใหผานพนสรรพอปทวท งปวง

4.1.2.4 ควำมโศกเศรำ ความโศกเศรา เปนอารมณทมนษยทกคนตองประสบในชวต ความ

โศกเศราอาจมาจากสภาวะของความผดหวง การพลดพราก ฯลฯ ซงในวรรณกรรมนทานของไทย กวใชสายน าเปนเครองมอในการแสดงออกใหเหนถงความโศกเศราของตวละครเพอทาใหผอานเขาถงความโศกเศรา อนเปนอารมณพ นฐานของมนษยดงน ดงน

ในรามเกยรต หลงจากททศกณฐรวาหนมานทรยศตน ทศกณฐไดตรสถงความเสยใจกบนางมณโฑดวยความโศกเศรา น าตาไหลดงสาย “สหสธารา” ดงความวา

คดความวโยคโศกศลย มอาจจะกล นกนแสงได น ำพระเนตรอำบองคลงไป ไหลดงสหสธำรำ (รามเกยรต ล3, 2549, น.414)

ในไชยเชษฐ ตอน พระนารายณธเบศรทรงเรารอนพระทยเพราะอยากจะรวาใครคอพระบดาของตน นางสวญชาสงสารลกของตนจงรองไหน าตาไหลดง “ธารา” ดงความวา

เหตน ดรายพระบดา ตามมาแลวลกจงนกได แสนสงสำรลกนอยกลอยใจ ชลนยนไหลหลงดงธำรำ (ไชยเชษฐ, 2545, น.263)

ในลกษณวงศ ตอน นางเกสรพลดพรากจากพระลกษณวงศ นางเกสรเดนอยกลางปาเพยงลาพง เมอนางเหน “น านอง” จงเปรยบเหมอนกบ “น าตา” ดงความวา

Page 113: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

101 โอเปลาเหมอนหนงปลดใหเปลยวขาง ผลมะทรางเหมอนเทยวแทรกหา

น ำนองเหมอนเมยนองชลนำ โอผวำเหมอนเมยวอนทกเทวญ (ลกษณวงศ, 2529, น.464)

จากบทประพนธขางตนจะเหนถงการเปรยบปรมาณของน าตากบสายน าเพอแสดงความทกขใจยง กวใช “สหสธารา” “ธารา” และ “น านอง” เปรยบเทยบกบ “น าตา” ท งสหสธารา ธาราและน านองตางเปนน าในเหตการณปกตของธรรมชาต แต น าตาทไหลหลงดง “ธารา” หรอ “น านอง” ตางเกดจากความทกข การทกวกลาวเปรยบเชนน เพอใหผอานเขาใจความทกขของตวละครผานปรมาณของน าตา ดงน นจงกลาวไดวาความเปรยบน เปนความเปรยบทแสดงใหเหนถงปรมาณของความทกขและความเศราโศกทมความสมพนธกบปรมาณของน าตาทหลงไหลออกมาจากความเสยใจ

นอกจากจะกลาวเปรยบกบกบน าตาแลว กวยงกลาวถงความทกขทม มากราวกบมหาสมทร ดงเชนในพระอภยมณ ตอน สนสมทรเก ยวนางอรณรศมไมสมประสงค กวแสดงใหเหนถงความโศกเศราของสนสมทรทมมากราวกบ “ทะเลหลวง” ดงความวา

จะรอไปจนสมอำรมณรก ทกขจะหนกดงคะเนทะเลหลวง แลวพศพกตรลกขณาสดาดวง ใหเหงางวงหงอยจตหงดหงดใจ (พระอภยมณ,2555, น.1088) จากบทประพนธจะเหนวากวใช “ทะเลหลวง” มาเปรยบเทยบกบความ

ทกขโศกในจตใจของตวละคร กลาวคอ ใชความ “มหาศาล” ของทะเลมาขยายภาพของ “ความทกขโศก”ในจตใจของตวละคร เพอขยายแนวคดใหผอานเขาใจ และรบรถงความทกขภายในหวใจของ ตวละคร

จะเหนไดวา “น า” เปนวสดสาคญทกวใชในการสรางความเปรยบ ดวยการใช “ความมหาศาล” ของน ามาเปรยบเทยบกบ “ความทกขโศก”อนมหาศาลในจตใจของตวละคร และใช “สายธาร” มาเปรยบเทยบกบน าตา อนเกดจากความทกข การใชความเปรยบน ทาใหผอานเกดจนตภาพตลอดจนเขาใจอารมณและความรสกของตวละคร

Page 114: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

102

ตำรำงท 4.2 ตารางแสดงความสมพนธของความเปรยบ“น า” กบอารมณพ นฐานของมนษย

จากตารางจะเหนวาสายน ามความสาคญทมความสมพนธกบอารมณพ นฐานของมนษย

กวใชลกษณะของสายน าเปนความเปรยบทสมพนธกบลกษณะของอารมณท งหมด 4 อารมณ ดงน “ความสข” กวใช “น าอาฤต”ทมความชนใจมาเปรยบเทยบกบอารมณยนดเพอแสดงใหเหนถงความสขสมหวงของตวละคร “ความรก” กวใช “สายน าไหล” มาเปรยบเทยบกบ “ความรก”ของมนษยทมอาจหวนคน “ความเมตตา” กวใชน าอมฤต เบญจมหานท น าเยน และน าในมหาสมทรเปรยบเทยบกบความเมตตาของตวละครทมฐานะเปนกษตรยทตองใชพระเมตตาในการปกปองประชาราษฎรใหผานพนพบตภยท งปวง และอารมณสดทายคอ“ความเศราโศก” กวแสดงความเศราโศกของตวละครผานปรมาณของน าตา ความเศราโศกในจตใจจงมความสมพนธกบปรมาณของน าตา ยงน าตาไหลหลงเปนจานวนมากความเศราโศกในจตใจกมากเชนกน นอกจากน กวยงใชความกวางใหญของมหาสมทรมาเปรยบเทยบกบความทกขในจตใจของตวละครเพอขยายแนวความคดใหผอานไดเขาใจความรสกของตวละคร

น าเปนวสดสาคญในการสรางอารมณของตวละคร เพอใหผอานเกดการรบรความรสกรวมไปกบตวละครในเหตการณน นๆเพราะน ามลกษณะตางๆทสมพนธกบอารมณ กลาวคอน ามความชนใจทสมพนธกบความยนด มลกษณะของการไหลทไมหวนกลบคนทสมพนธกบความรกของมนษย มความชนเยนทสมพนธกบความเมตตา และมจานวนมหาศาลทสมพนธกบความทกขและน าตาอน

สงทนำมำเปรยบ

สงทตองกำรเปรยบ

น าอมฤต ความสข สายน าไหล ความรก

น าอมฤต ความเมตตา เบญจมหานท

น าเยน

น าในมหาสมทร มหาสมทร ความโศกเศรา

(สมพนธกบปรมาณของน าตา) ธารา

น านอง

Page 115: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

103

เปนเครองมอในการแสดงออกถงความทกข ดงน นลกษณะของน าจงมประโยชนตอกวในการสรางสรรควรรณศลปในวรรณกรรมนทานของไทย

4.1.3 น ำกบควำมยงใหญของกองทพ การทาศกสงคราม หรอการรบเปนธรรมเนยมสาคญในการแตงวรรณกรรมนทาน

ของไทย เพราะตวละครเอกจะตองมการผจญภย มการพสจนฝมอใหเปนทประจกษวาเกงกลาสมฐานะกบการเปนผมบญญาธการ ซงในการรบน นจะตองประกอบไปดวยกาลงพล กลศก และอาวธ ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏการรบเปนจานวนมาก และกวไดใชสายน าแสดงการเปรยบเทยบทมความสมพนธกบกบความยงใหญของกองทพ ดงน

4.1.3.1 กำลงพล กาลงพล คอ หวใจของการรบ ในการรบหากกาลงพลไมมความแขงแกรง

หรอชานาญในยทธวธ จะไมเกดความยงใหญ ยอมสงผลใหการรบไมสาเรจ ในวรรณกรรมนทานของไทยกวใชน ามาเปรยบเทยบกบกาลงพลเพอแสดงถงความยงใหญและปรมาณทมมากของกาลงพล ดงน

ในรามเกยรต ตอนทพระลกษณกลาวถงฤทธของพระรามวาพระราม จะไมแพพวก“ยกษา”แมพวกของทศกณฐจะมกาลงพลมากนบ “สมทร” ดงความวา อนองคพระนารายณอวตาร หรอจะแพพวกพาลยกษา แตทษณขรตเศยรศกดำ โยธำนบสมทรไมทำนฤทธ (รามเกยรต ล1, 2549, น.580)

ในอณรท เมอทาวกรงพาณจะเคลอนพลไปหาพญานาคในโลกบาดาล กวไดกลาวถงกองกาลงทหารของทาวกรงพาณ ดงความวา ทวยแสนเสนร พล แตละตนเรองฤทธพษกลา นบดวยสมทรคณำ รำยกำจหยำบชำชำญฉกรรจ (อณรท, 2545, น.15)

ในอเหนา กลาวถง กองทพของจรกาทมไพรพลมากมาย และกาลงเคลอนทพ กวแสดงจนตภาพการเคลอนทพ ดง “สายน าไหล” ดงความวา

พรอมพรงต งพยหโยธำ ดำษดำดงสำยน ำไหล ตามะหงงเสนาน นรบไป ยงกรงไกรลาสาธาน

(อเหนา, 2546, น.291)

Page 116: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

104

ในสรรพสทธคาฉนท กวกลาวเปรยบการเคลอนกาลงพลราวกบคลนใน “อรรณพ” ดงความวา

เย องยทธบรรฏากเดอร จตรงคคลายไคล คอคลนครรไลใน อรรณพคนองฟอง (สรรพสทธคาฉนท, 2511, น.67)

จะเหนวาจานวนของ “น า” มความสมพนธกบจานวนของ “กาลงพล” กวใช “มหาสมทร”มาเปนจานวนนบ เพอเปรยบเทยบกาลงพลวามมากราวกบ “มหาสมทร” อนจะทาใหผอานเกดจนตภาพถงความยงใหญของกาลงพล นอกจากน กวยงสรางจนตภาพของกาลงพลทกาลงเคลอนไหวดวยการใช “สายน าไหล” มาเปรยบทาใหเหนภาพทชดเจน

4.1.3.2 กลศก กวช ใหเหนถงความยงใหญและความซบซอนของกลศกวาม “ความลก”

มากกวา “มหาสนธ”แสนทว ดงเชน ในลกษณวงศ ตอนทพระฤๅษสอนลกษณวงศใหรถงความลกและซบซอนของกลศก ดงความวา แตตวตาปรารมภปรารภนก ดวยหลานรกยงออนพระชญษา กลศกเหลอจะอปมำ ยงกวำมหำสนธแสนทว (ลกษณวงศ, 2529, น.380)

บทประพนธขางตน จะพบวา “กลศก” มความลกเหลอทจะอปมา ล าลกยงกวา “มหาสนธ”แสนทว กวใช “มหาสนธ” ในการขยายจนตภาพทางความคดใหเกดข นแกผอาน เพอใหผอานเขาใจความล าลกของกลศกท “เหลอจะอปมา”

4.1.3.3 อำวธ อาวธเปนสงสาคญในการทาศกสงคราม ในวรรณกรรมนทานของไทยกว

ไดกลาวเปรยบน ากบจานวนของอาวธมหาศาล ดงน ในรามเกยรต ตอนทกมภกรรณสงใหนนทกาลสรไปรบกบกองทพ

พระราม กวแสดงภาพของการรบระหวางยกษกบลงทประกอบดวยอาวธจานวนมากดง “หาฝน” ดงความวา

พงซดอำวธดงหำฝน ตำงตนลนปนธนศร ถาโถมโรมรนประจญกร ฟนฟอนไมละลดกน (รามเกยรต ล1 ,2549 น.453)

Page 117: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

105

ในสงหไกรภพ กลาวถงทาวเทพาสรตรสกบนางเทพกนรากอนออกทาสงครามวา เมอถงคราวทตนเองตองไปรบวา หากแมนยงมบญตอให “อาวธศตรา” เปน “หาฝน” กไมสามารถทาใหเกดอนตรายตอ“วญญาณ” ได ดงความวา แมบญหลงยงชวยไมมวยมด ถงอำวธศตรำเปนหำฝน กมไดกรายกายสกนธ นรมลอยาไดแหนงแคลงวญญาณ (สงหไกรภพ, 2529, น.269)

จากบทประพนธท งหมดขางตน จะเหนวากวเลอกใช “หาฝน”มาขยายจานวนของอาวธ โดยมงใหผอานเกดจนตภาพของอาวธทมจานวนมาก ดง “หาฝน” ซง หาฝน หมายถง ฝนทตกหนกและมน าฝนเปนจานวนมาก อกท งยงเปนสงทผอานวรรณกรรมมความเขาใจรวมกน กวจงใชจานวนของ “หาฝน” มาเปรยบกบ “อาวธ” เพอใหผอานเกดจนตภาพของอาวธทมจานวนมหาศาล เหนถงความยงใหญของการรบ เพอกระตนใหผอานตนเตนไปกบเหตการณในวรรณกรรมนทานของไทย

ตำรำงท 4.3 ตารางแสดงความสมพนธของความเปรยบ“น า” กบความยงใหญของกองทพ

สงทนำมำเปรยบ สงทตองกำรเปรยบ

มหาสมทร จานวนของกาลงพล สายน าไหล การเคลอนทพ

คลนในมหาสมทร

มหาสนธ ความลกล าของกลศก

หาฝน ปรมาณของอาวธ

จากตารางจะเหนวา “น า”มความสาคญในการเปนวสดทแสดงความยงใหญของ

กาลงพล กวใชมหาสมทรมาขยายความยงใหญของกาลงพล ใชสายน าไหล และคลนในมหาสมทร เพอทาใหผอานเกดจนตภาพของกองทพทกาลงเคลอนไหว และใหมหาสนธ หรอมหาสมทรเพอทาใหเหนความยงใหญและลกล าของกลศกสงคราม นอกจากน กวยงใชหาฝนมาขยายปรมาณของอาวธทมจานวนมาก ดงน นน าจงเปนความเปรยบทใชแทนความยงใหญของกาลงพลในวรรณกรรมนทานของไทย

อนงในการศกษาคร งน ผวจยมขอสงเกตวานอกจากความเปรยบท งหมดขางตนในวรรณกรรมนทานของไทยทกลาวมาแลว ในการศกษายงปรากฏความเปรยบเกยวกบน าทแสดง

Page 118: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

106

ความสมพนธกบพฤตกรรมของมนษยอกหลากหลายลกษณะ ท งเปรยบน ากบคาพด กบน าใจ หรอความซบซอนของจตใจมนษย ดงเชนในไกรทอง ตอน ไกรทองตอวานางวมาลาวาชางสาบดสานวนราวกบ “หนองลาธารอนเซาะซ ง” ดงความวา เจาสสนดสาบดสานวน ท งกระบวนกระบดตดปนปง ดงหนองน าลาธารอนเซาะซ ง เปนทพงสารพดไมขดใคร (ไกรทอง, 2545, น.309)

จากตวอยางคาประพนธขางตนจะเหนไดวา กวใชลกษณะของ “หนองน า”ทมความคดเค ยวเล ยวเลาะมาเปรยบเทยบกบคาพดของนางทชาง “สาบดสานวน” กวใชลกษณะธรรมชาตของลาธารท “เซาะซ ง” มาใชประโยชนในการสรางความเปรยบ

นอกจากน ยงปรากฏความเปรยบน าทเกยวกบจตใจของมนษยในจนทโครบ ตอนนางโมราหกหลงจนทโครบ ดวยการสงดาบใหโจรปา จนทโครบไดตดพอวา “น าใจ” ของนางแรงราวกบ “น าคาง” เมอยามดกหวงวาจะรองไวดม แตพอรงเชากหายไป ดงความวา

อารมณนางเหมอนน าคางทรมพฤกษ เมอยามดกดงจะรองไวดมได พอรงแสงสรยฉายกหายไป มาเหนใจเสยเมอใจจะขาดรอน (จนทโครบ, 2557, น 166)

ในเรอง กากคากลอน ยงปรากฏความเปรยบเกยวกบ “จตใจของสตร” ตอนท พญาครฑรความจรงวากากเปนชกบคนธรรพ กวไดกลาวเปรยบใจของนางวามความซบซอน หลายใจเปรยบเหมอน “ชลาลย” ทไหลไมเลอกหวย หนอง คลอง ดงความวา

น าใจนางเปรยบอยางชลาลย ไมเลอกไหลหวยหนองคลองละหาน เสยดายทรงวไลแตใจพาล ประมาณเหมอนหนงผลอทมพร

(กากคากลอน, 2504, น.25) กวไดใชลกษณะของน ามาเปรยบเทยบกบจตใจของมนษย ท งลกษณะของน าทไหล

ลงท งหวย หนอง คลอง บง เปรยบดงจตใจของนางทหลายใจจตใจโลเล ใชลกษณะความลกของมหาสมทรกลาวเทยบกบน าใจของสตรทาใหใหผอานเขาใจถงความซบซอนของจตใจมนษยทไมสามารถทจะหยงถงได

ในงานวรรณกรรมนทานของไทยกวใชน าในการสรางความเปรยบหลายลกษณะ ท งทาใหเกดจนตภาพผานทางประสาทสมผสอนจะทาใหผอานเกดจนตภาพของสายน าผานทางตา ห และกาย ความเปรยบทสมพนธกบการสรางอารมณพ นฐานของมนษย อนเนองมาจากน ามลกษณะทหลากหลายเชนเดยวกบอารมณของมนษยทเปลยนแปลงไมมนคง ความเปรยบทแสดงใหเหนถงความยงใหญของกาลงพล อนเนองมาจากลกษณะการเคลอนไหวของสายน า และมหาสมทรทกวาง

Page 119: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

107

ใหญสมพนธกบความยงใหญของกาลงพล และใชความลกเพอแสดงความซบซอนของกลศก นอกจากน กวยงใชความลกของน าใหสมพนธกบจตใจของมนษย และใชลกษณะของธารน าทคดเค ยวมาเปรยบเทยบกบคาพดของมนษย จงกลาวไดวาน าเปนวสดสาคญในการสรางวรรณศลปในงานวรรณกรรมนทานของไทยอนจะทาใหผอานเขาใจสงทกวตองการนาเสนอ

4.2 สญลกษณเกยวกบ "น ำ" ในวรรณกรรมนทำนของไทย

สญลกษณ (Symbol) หมายถง การใชแทนมความหมายถงสงใดสงหนง มกจะเปน

รปธรรมทเปนเครองแทนนามธรรม (บญเหลอ เทพยสวรรณ, 2522, น.15) สญลกษณมกแบงออกเปน 2 ชนด ไดแก สญลกษณทเปนความหมายสากล ซงเปนสงทเขาใจกนด ดงเชน สดา หมายถง ความตาย และสญลกษณสวนตน ซงเปนสญลกษณทผแตงคดข นมาเฉพาะตวโดยแนะจนตนาการใหผอานมองเหน และรสกรวมดวยจนสามารถตความหมายใหเขาใจความได ในวรรณคดไทยน นเรามกจะพบเหนในบทอศจรรยเสมอ (กอบกล องคทานนท, 2539, น.136 ) นอกจากน สญลกษณยงมความสมพนธกบภาพพจน แตสญลกษณมใชประเภทหนงของภาพพจน ดงคากลาวทวา

สญลกษณในบรบทของการศกษาวรรณคดเปนกลวธทางวรรณศลปประการหนง

ทอาจจะมความสมพนธเชอมโยงกบภาพพจน แตมใชประเภทหนงของภาพพจน สญลกษณหลายอยางอาจพฒนามาจากการใชภาพพจนเปรยบเทยบ เชนการเปรยบความงามของนางอนเปนทรกกบดอกไม เปรยบความบรสทธกบน าคาง เปรยบกาลงอานาจกบราชสห หรอแสงอาทตยเจดจา ฯลฯ เมอมการเปรยบเทยบจนเกดเปนความเขาใจกนใน “ขนบวรรณศลป” อยางใดอยางหนง หรอของชาตใดชาตหนง ภาพพจนเหลาน นจะกลายเปนสญลกษณ คอเปนสงหนงทใชแทนอกสงหนงโดยมตองใชกลวธการเปรยบอก (สจตรา จงสถตยวฒนา, 2548, น.47-48)

ในวรรณกรรมนทานของไทยน าเปนสญลกษณทปรากฏในบทอศจรรยเปนจานวนมาก

เพราะเปนบททแสดงสงทเปนธรรมชาตในเรองเพศของมนษย (สชาต พงษพาณช, 2519, น.183) อกท ง “การเสพสเนหาในงานศลปะไมวาจะเปนบทอศจรรยในวรรณคดราชสานก หรอวรรณคดชาวบาน ตางกเปนการแสดงออกททาใหเขาถงงานศลปะ”(นตยา แกวคลณา,2557,น.231) ในบทอศจรรยจะมการใชสญลกษณตางๆทมใชการกลาวอยางตรงไปตรงมาเพราะสงคมไทยเปนสงคมทตกรอบเรองเพศ

Page 120: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

108

กวจงใชสญลกษณในการสอความหมายและแสดงออกใหเหนถงนยทางเพศ ดงเชน เรอใชแทนอวยวะเพศของผชาย เปนตน

นอกจากน ในบทอศจรรยยงไดปรากฏการใชสญลกษณหนงทสาคญคอ “น า” กวใชน าเปนสญลกษณเพอแทนกจกรรมทางเพศของตวละครอยางหลากหลาย ดงน นการจะเขาถงความหมายทลกซ งจงข นอยกบการเขาใจความหมายของสญลกษณของกว ในวรรณกรรมนทานของไทยปรากฏบทอศจรรยในวรรณกรรมทกเรอง ซงแตละเรองมลกษณะการใช “น า” เปนสญลกษณทเหมอนกน ดงน

4.2.1 กำรใช "น ำ" เปนสญลกษณแทนอวยวะเพศและพฤตกรรมทำงเพศ “น า”เปนสงหนงตามธรรมชาตเฉกเชนเดยวกบอารมณธรรมชาตของมนษย

ในวรรณกรรมนทานของไทยกวจงเชอมโยงธรรมชาตกบอารมณตามธรรมชาตของมนษยเขาดวยกน ดวยการใชธรรมชาตเปนสญลกษณแทนเรองทมอาจกลาวตรงได เชน กจกรรมทางเพศ ซงน าเปนสวนหนงของธรรมชาต จงเปนปจจยสาคญทกวใชในบทอศจรรยหรอบทแสดงความรกของครก ในวรรณกรรมนทานของไทย กวใช“น า” เปนสญลกษณแทนอวยวะเพศและพฤตกรรมทางเพศในบทอศจรรยดงน

4.2.1.1 กำรใช "น ำ"เปนสญลกษณแทนอวยวะเพศ ในรามเกยรต ตอนพาลไดนางดารา กวไดใช “มหาสมทร”แทน “อวยวะ

เพศหญง”และใช “มจฉา”ทวายน าอยาง “สาราญใจ”แทน “อวยวะเพศชาย” ดงความวา วายพดพานตองทองสมทร กระฉอกฉานดาลผดเปนคลนใหญ มจฉาชนบานสาราญใจ ทในสายสนธสาคร ฯ (รามเกยรต ล1, 2549, น.93)

ในกากคากลอน ตอน พระยาครฑไดนางกาก กวใช “คงคา”แทนอวยวะเพศหญง และใช “มจฉา”แทนอวยวะเพศชาย ใชกรยาทสอใหเหนถงการกระทาทางเพศคอ “โดดด น” ดงความวา สตภณฑบรรพตกไหวหวน คงคาลนเปนระลอกกระฉอกสนธ ฝงมหามจฉาในวารน กโดดด นเลนน าลาพองกาย (กากคากลอน, 2504 น.6)

ในสมบตอามรนทรคากลอน ตอน พระอนทรไดนางสชาดา กวใช “สระนนทโบกขรณ”แทนอวยวะเพศหญง ดงความวา

นนทโบกขรณสสถาน บนดาลแลงแหงทางระหวางสนธ

Page 121: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

109 สวนพระยาคชเรศเทวนทร กระหายวารด นพมานทอง (สมบตอมรนทรคากลอน, 2504, น.52)

ในขนชางขนแผนตอนพลายแกวไดนางพมพลาไลย กวใช “คลอง”แทน “อวยวะเพศหญง”และใช “เรอ”แทน “อวยวะเพศชาย” ใชกรยาเพอสอใหเหนถงพฤตกรรมทางเพศคอ “แลนลองเขา” ดงความวา

เรอไหหลาแลนลองเขาคลองนอย ฝนปรอยฟาลนสนนเลอน ไตกงบานศราะเชอน เบอนหนาตดต นแตกกบตอ (ขนชางขนแผน ล1, 2544, น.114)

ในพระอภยมณตอนศรสวรรณไดนางเกษรา กวใช “ทะเล” แทน “อวยวะเพศหญง”และใช “มงกร” “ปลามดตมงค” แทน “อวยวะเพศชาย”ใชกรยาเพอสอพฤตกรรมทางเพศคอ “ดาดงถงพสธา”และใชกรยาเพอขยายใหเหนถงความรนแรงคอ “ทวปไหว” “เมรไกรโยก”“คลนคลง” ดงความวา

ดงกาลงมงกรสาแดงฤทธ ใหมดมดกลางทะเลและเวหา ลงเลนน าดาดงถงพสธา สะทานกระทงหลงปลานอน ปลากระดกพลกครบทวปไหว เมรไกรโยกยอดจะถอดถอน มดตมงกลนเลนชโลธร คงคาคลอนคลนคลงฝงสนธ (พระอภยมณ,2555 น.237)

จากบทประพนธท งหมด จะเหนไดวากวใช “ทะเล” “คลอง” “สระ” “บง” แทนอวยวะเพศหญงและใชสตวน าตางๆเชน “มจฉา” “มดตมงค” “ภชงค” หรอใช “เรอ”แทนอวยวะเพศชาย โดยกใชคากรยาตางๆ ทสอใหเหนถงการรวมเพศเชน “ลงเลน” “ผดพน” “แลนลอง” และใชคาขยายเพอสอใหเหนถงความรนแรงของการรวมเพศเชน “คลนคลง” “สนนฟา” “ไหวหวน” เปนตน ซงลกษณะดงกลาวเปนการใชสญลกษณแทนเรองทละเอยดออนในสงคมไทย คอ เรองเพศ อนเปนเรองทไมสามารถกลาวตรงได กวจงตองใชสญลกษณเพอทาใหผอานรบรและเขาถงงานศลปะทกวไดบรรจงสรางข น

4.2.1.2 กำรใช "น ำ"เปนสญลกษณแทนพฤตกรรมทำงเพศ ในวรรณกรรมนทานของไทยกวใช “น า” เปนสญลกษณแทนพฤตกรรม

ทางเพศ ซงลกษณะดงกลาวไดปรากฏซ าในวรรณกรรมนทานหลายเรอง จนเปนสงทผอานรบรรวมกนดงน

ในอณรท ตอน อณรทไดนางอษา กวใช “ฝนฝอย”แทน “น ากาม”ของเพศชายและใชคากรยาคอ “พรอยพรม”แทนการหลงน ากาม ดงความวา

Page 122: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

110 ฟาลนครนคร นโพยมพราย สนบาตฟาดสายในเวหา ฝนฝอยพรอยพรมลงมา ตองผกาโกเมสแบงบาน (อณรท, 2545, น.159)

ในอเหนา ตอน อเหนาไดจนตหรา กวใช “พรณ”แทนน ากามของเพศชาย ใชกรยา “โปรายปราย”แทนการหลงน ากาม ดงความวา

เปร ยงเปรยงเสยงสนนลนแลบพราย พระพรณโปรยปรายละอองฝน ผกาแกวโกสมภประทมมาลย กแบงบานรบแสงสรยสอง (อเหนา, 2546, น.154)

ในสงหไกรภพ ตอน สงหไกรภพไดนางสรอยสดา กวใช “ฝนฝง”แทนน ากามของเพศชาย ดงความวา

สนบาตฟาดเปร ยงเสยงสนน พลกลนโกลาโกลาหล พอฟาแลบแปลบสวางกลางอมพน เปนสายฝนฟงฟาสธานอง (สงหไกรภพ,2529 น.170)

ในสรรพสทธคาฉนท ตอน พระสรรพสทธไดนางสวรรณโสภา กวใช “พรรษาฉาสนธ” แทน “น ากามของเพศชาย”ดงความวา

คฤานครนอรรณพเออกอง นฤโฆษถดง ถคกดวยคลนฟนฟอง พรรษาฉาสนธนานนอง หลงลนชรลอง กระเชนกระเษยรวาร

(สรรพสทธคาฉนท, 2511, น.58) จะเหนไดวากวใช “ฝน” เปนสญลกษณแทนน ากามของเพศชาย โดยม

กรยาทสอใหเหนถงการกระทาทางเพศคอการหลงน ากามของเพศชาย เชน “พรอยพรม” “โปรยปราย” “หลงลน” ซงการใชฝนควบคกบกรยาดงกลาวเปนการใชสญลกษณททาใหผอานรบรถงกจกรรมในการรวมรกของตวละคร อนเปนศลปะอยางหนงในการอานวรรณกรรมนทานของไทย

นอกจาก “สายฝน” ในวรรณกรรมนทานของไทย กวยงใชสญลกษณ “น าคาง” แทนน ากามของเพศชาย ดงเชน

ในโคบตร ตอน โคบตรไดนางมณสาคร กวใช “น าคาง”แทนน ากามของเพศชาย และใช “ทพปทม”หรอดอกบว แทนอวยวะเพศของเพศหญง ใชกรยาเพอสอถงการหลงน ากามของเพศชายคอ “ประปรอยปรบ” และ “อาบละออง” ดงความวา

น าคางหยดหยดยอยประปรอยปรบ อาบละอองตองทพปทมสงวน

Page 123: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

111 หอมระรนชนชเรณนวล กชนชวนสมผสระบดบาน (โคบตร,2557 น.96)

ในสงขทอง ตอน พระสงขไดนางรจนา กวใช “น าคาง” แทน “น ากามของเพศชาย” ดงความวา

อศจรรยบนดาลในกลางหาว เดอนดาวสองแสงแจงกระจาง เยนซาบอาบละอองน าคาง คอยสระสรางเศราหมองท งสองรา

(สงขทอง, 2545 น.106) จะเหนไดวากวใช “ฝน”และ “น าคาง” แทนน ากามของเพศชาย และใช

กรยาตางๆแทนการหลงท ง “หยดยอย” “โปรยปราย” เปนตน นอกจากจะใชน าเปนสญลกษณแทนน ากามของเพศชายแลว น ายงใชแทนการขบน าหลอลน (Preocital secretion) ของเพศหญง ดงตวอยางเชน

ในรามเกยรต ตอน หนมานไดนางสพรรณมจฉา กวไดใช “มหาสมทรตฟอง” เปรยบกบ “การขบน าหลอลนของเพศหญง” ดงความวา

พระสมทรตฟองนองระลอก คลนกระฉอกฟดฝงกลาหล เมฆมวทวทศพโยมบน ฝนสวรรคพรอยพรมสมาล

(รามเกยรต ล2,2549, น.256) จากบทประพนธขางตน กวไดเปรยบกจกรรมทางเพศเปน “พระ

มหาสมทรตฟอง” เมอคลนกระฉอก “ฝนสวรรค”กพรอยพรมสมาล ในบทน กวใชสญลกษณฝนแทน “น ากาม” และใช “พระมหาสมทรตฟองนองระลอก”แทนการขบน าหลอลนของเพศหญง เมอผอานไดรบรถงบทอศจรรยบทน ผอานยอมเขาถงความงดงามของศลปะผานถอยคาทกวไดกลาวเปรยบไวเปนสญลกษณ

ในพระอภยมณ ตอนสนสมทรไดนางอรณรศม กวใช “คลน”แทนการขบน าหลอลนของเพศหญง และใช “สาเภา” แทนอวยวะเพศชาย ดงความวา

สาเภาโยงโคลงเคลงเขยงโขยด ทะลงโลดเล ยวทายตามปลายเขม ถกคลนสาดฟาคงคาเตม ตองและเลมแลนกระดดดวยมดมว

(พระอภยมณ,2555 น.1106)

จะเหนไดวากวใช “มหาสมทรลน” “คลนคลง” แทนการขบน าหลอลนของเพศหญง ซงเปนการใชสญลกษณธรรมชาตแทนการรวมกจกรรมทางเพศทมอาจกลาวตรงได ทาใหเหนวาน ามความสาคญในการเปนสอเพออธบายถงนยทางเพศ และกจกรรมทางเพศทไมสามารถกลาวตรงได

Page 124: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

112

4.2.2 กำรใช "น ำ"เปนสญลกษณแทนอำรมณและควำมรสกทำงเพศ ในวรรณกรรมนทานของไทย กวไดใช “น า”เปนสญลกษณทจะทาใหผอานเขาใจ

ถงอารมณทางเพศทรนแรง และปนปวนในจตของตวละคร ดวยการแสดงออกถงภาพของสายน าทรนแรงโดยปรากฏออกมาเปนสญลกษณซ ากนในหลายๆเรอง ดงน

ในโคบตร ตอน พระสรยาไดนางสวรรคทเกดในดอกบว กวไดบรรยายถงภาพของสายน าทปนปวน ดงความวา

อศจรรยบรรดาสาคเรศ อรญเวศหวนไหวไพรพฤกษา เทพท งต งโหเปนโกลา สนนปาลนเสยงสาเนยงดง (โคบตร, 2557, น.18)

ในบทประพนธขางตน กวไดกลาวถง “สาคเรศ”หรอแมน าในปาท “ลนเสยงสาเนยงดง” กวแสดงภาพของ “สาคเรศ”ทปนปวน และธรรมชาตทวปรตแปรปรวนแทน “อารมณทางเพศทเรารอน”ทาใหผอานไดเหนภาพ และเขาใจความหมายทางเพศทเชอมโยงกบลกษณะของธรรมชาต

ในขนชางขนแผน ตอน พลายงามไดนางศรมาลา กวไดบรรยายถงพายของอารมณทปนปวนในหวใจของชายหญง ดงความวา

เหมอนเกดพายกลามาเปนคลน ครนครนฟารองกองสนน พอฟาแลบแปลบเปร ยงลงทนควน สะเทอนลนดนฟาจลาจล (ขนชางขนแผน ล2, 2544, น.67)

ในบทประพนธขางตน กวไดกลาวถงพายใหญ ผอานจะไดรบรภาพของธรรมชาตทปนปวน ภาพของ“น า” ทลมพดมาเปน “คลน” ภาพของพายทโหมกระหนาพดรนแรงน น มลกษณะรวมกบอารมณรกของตวละครทปนปวน กระวนกระวาย และเรารอน กวจงใชภาพของ “พายคลง”แทน “พายแหงอารมณทางเพศ”เพอสอใหผอานรบรพฤตกรรมทางอารมณของตวละคร

ในพระอภยมณ ตอน พระอภยมณไดนางเงอก กวได กลาวถงมหาสมทรทแปรปรวน ดงความวา

พระเชยปรางทางฉะออนออนอนทรย รวมฤดเดอนหงายสบายใจ อศจรรยครนคร นเปนคลนคลง เพยงจะพงแผนพาสธาไหว กระฉอกฉาดหาดเหวเปนเปลวไฟ พายใหญเขย อนโยกกระโชกพด (พระอภยมณ,2555 น.267)

Page 125: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

113

ในบทประพนธขางตนกลาวถง “คลนคลง” อนเปนสญลกษณแทนอารมณทางเพศท “คลง”และรนแรง กวไดใชธรรมชาตเชอมโยงกบอารมณเพอทาใหผอานเกดจนตภาพของ “พายแหงกามารมณ”

การเชอมโยงธรรมชาตทปนปวนกบอารมณทางเพศทรนแรงน น กวไดใชภาพของธรรมชาตตางๆใหสมพนธกน ท งลม น า และทองฟา ทวปรตหรอคะนอง และในฐานะทน าเปนสวนหนงของธรรมชาต กวจงสรางภาพของน าทปนปวน ดงเชน มหาสมทรคลง เพอเชอมโยงใหเปนสญลกษณในการแสดงออกถงอารมณทางเพศทรนแรง กวใชวธการเชอมโยงอารมณและสญลกษณดงกลาวในวรรณกรรมนทานหลายเรองจนกลายเปนสงทผอานรบรรวมกนหรอเปนสญลกษณทางเพศทปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทย

ตำรำงท 4.4 กำรใช “น ำ”เปนสญลกษณในวรรณกรรมนทำนของไทย

สญลกษณ สงทใชแทน

มหาสมทรคลง พายฝน

อารมณทางเพศทรนแรง

มหาสมทร คลอง

สระโบกขรณ แมน า

อวยวะเพศหญง

ฝน น าคาง

น ากามของเพศชาย

น าในมหาสมทร การขบน าหลอลนของเพศหญง

จากตารางจะเหนถงความสาคญของ “น า”ในการเปนสญลกษณแทนในบทอศจรรยในวรรณกรรมนทานของไทย กวไดใชความแปรปรวนของมหาสมทร และพายฝนแทนอารมณทรนแรง นอกจากน กวยงใชมหาสมทร คลอง สระ แมน า แทนอวยวะเพศของผหญงโดยใชสตวน าตางๆทากรยาเพอสอใหเหนถงการรวมเพศ กวยงใชฝน น าคาง เทยบกบน ากามของเพศชาย และใชน าในมหาสมทรแทนการขบน าหลอลนของเพศหญง การใชสญลกษณตางๆไดปรากฏซ าในงานวรรณกรรมนทานของไทย จนผอานเกดการรบรรวมกนวาสงทกวตองการทจะสอหมายถงอะไร ตลอดจนทาใหผอานเหนความงามของศลปะในวรรณกรรมนทานของไทย

Page 126: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

114

สญลกษณน าในวรรณกรรมนทานของไทย เปนสญลกษณทกวใชสบเนองแบบเดยวกนในงานวรรณกรรมนทานทกเรอง จงกลาวไดวา น ามความสาคญในการเปนสญลกษณในงานวรรณกรรมนทานของไทยโดยเฉพาะในบทอศจรรย อนเปนบททแสดงใหเหนถงการรวมเพศ เพราะในสงคมไทยเรองเพศเปนเรองทละเอยดออน ไมสามารถทจะกลาวตรงได หากแตเปนเรองธรรมชาตของมนษย กวจงตองใชธรรมชาตในการกลาวแทนพฤตกรรมธรรมชาตของมนษย

น าเปนวสดสาคญในการสรางความเปรยบและสญลกษณเพราะน ามลกษณะทหลากหลาย กวจงใชประโยชนจากความหลากหลายของ “น า”มาสรางเปนจนตภาพใหเกดข นทางประสาทสมผสใหผอานไดรบรราวกบไดสมผสน าผานตา ห และสมผสของตน นอกจากน กวยงใชลกษณะของ “น า”ในการขยายความคดเกยวกบบางสงทกวตองการทจะนาเสนอดวยการใชลกษณะของน าไปเทยบกบสงน น อาท เมอกวตองการจะใหเหนความลกของบางอยาง กวกอาจใชความลกของสายน ามาขยายเพอใหผอานเขาใจตวบทวรรณกรรมยงข น ซงการใช “น า”มาขยายความคดเปนความเปรยบบางคร งอาจจะมการใชซ าจนกลายเปนสญลกษณ

Page 127: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

115

บทท 5 สรปผลกำรวจยและขอเสนอแนะ

5.1 สรปผลกำรวจย

การวจยเรอง “น า”ในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3) มวตถประสงคเพอศกษาบทบาทของน าตอการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย และศกษาความเปรยบและสญลกษณเกยวกบน าในงานวรรณกรรมนทานของไทย ผลการศกษาสรปไดดงน

น ามบทบาทเปนฉากของเรองท งฉากทสมพนธกบโครงเรอง ฉากทสมพนธกบตวละคร ฉากทสมพนธแกนเรอง ท งน เพราะน าเปนสถานทสาคญทรองรบการเกดเหตการณตางๆในการแตงวรรณกรรมนทานของไทยของกว อกท งเหตการณตางๆ ยงช ใหเหนถงความสมพนธของน าทมตอ ตวละคร ตลอดจนมความสมพนธกบโครงเรองและแกนเรอง อาจกลาวไดวาในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทยไมมวรรณกรรมเรองใดเลยทไมมฉากหรอเหตการณทเกดข น ณ รมฝงน า หรอในแมน าและมหาสมทร

น ามบทบาทในการสรางอารมณสะเทอนใจอนเปนอารมณพ นฐานของมนษย อนเนองมาจากลกษณะของน าทมท งความงดงาม ความเชยวกราก ความชนเยน เปนตน อารมณสะเทอนใจจะเกดข นเมอผอานไดรบรภาพของสายน าทมลกษณะตางกนตามวาระ กอปรกบการดาเนนเรองในวรรณกรรมนทานของไทบ ผอานจงเกดอารมณสะเทอนใจหรอ “รส” ในงานวจยน พบวาน ามความสาคญตอการสรางอารมณสะเทอนใจไดท งหมด 4 อารมณไดแก อารมณอศจรรยใจ อารมณสงสาร อารมณซาบซ งในความรก อารมณหวาดกลว

น ามอทธพลทางความเชอของมนษย ท งการสรางสรมงคล การเสยงทาย ตลอดจนความเชอทางไสยศาสตร ซงความเชอตางๆ น นไดกอใหเกดพธกรรมตางๆในวรรณกรรมนทานของไทยเปนจานวนมาก ต งแตระดบราชวงศจนถงระดบสามญชน ซงครอบคลมต งแตการเกดจนถงการตาย บทบาทของน าในพธกรรมและความเชอสะทอนใหเหนถงแนวคด คานยม ความเชอ ทสะทอนใหเหนถงความสาคญของน าทมตอการดาเนนชวตของมนษย มลเหตททาใหน าไดรบเขามาเปนปจจยสาคญในการประกอบพธกรรมหลายพธเพราะลกษณะความเปนมงคลของน า 10 ประการ และความเชอของศาสนาพราหมณ

น ามบทบาทในการแสดงทศนคตของกวท งดานบวกและลบเปนคขนานกนไป ในดานบวกกวมองวาน าคอความอดมสมบรณ คอทพกพงของมนษย ในดานลบกวมองน าวาน าคอความลาบากยากแคน ความนากลว ตลอดจนมอานาจทาลายมนษยและสรรพสง กวถายทอด

Page 128: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

116

ประสบการณและแนวคดทมตอสายน าอยางหลายหลาก ซงมมมองของกวน นไดปรากฏในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย

น ามบทบาทในการเสรมสรางลกษณะของตวละครเอก โดยแสดงใหเหนวาการกระทาของตวละครเปนสงทยงใหญและดงาม ตลอดจนแสดงใหเหนวาตวละครเอกมบญญาธการ มอานาจเหนอมนษย กวไดใชน าเปนเครองมอในการเสรมใหผอานเหนถงความยงใหญของตวละคร ดวยวธการสรางสายน าหรอสายฝนทมลกษณะผดไปจากเดม ท งแปรปรวน เมอตวละครกระทาบางอยาง หรอมเหตการณทเกยวของกบตวละคร ซงในการแตงวรรณกรรมวธการน นยมใชเปน“จารต”นยมสบมา

น ามบทบาทในการเชอมโยงเหตการณจากเหตการณหนงไปสเหตการณใหม และเปนวสดททาใหเหตการณในวรรณกรรมนทานของไทยรอยเรยงกนอยางสมบรณ

ในดานความเปรยบและสญลกษณ กวใชลกษณะตางๆ ของสายน าท งความเยน ความสะอาด ความแปรปรวน ความโลเล ความลก มาเปรยบเทยบกบสงทกวตองการนาเสนอโดยมงใหผอานเกดจนตภาพ และมงทจะขยายแนวคดเกยวกบสงทกวตองการเปรยบ ความเปรยบเกยวกบน าในวรรณกรรมนทานของไทยจะแสดงใหเหนถงสงตางๆ ดงน คอจนตภาพทางประสาทสมผส อารมณพ นฐานของมนษย การแสดงความยงใหญของกองทพ และอนๆ

ในดานสญลกษณ กวใชน าเปนสญลกษณแทนในบทอศจรรยในวรรณกรรมนทานจนกลายเปนสงทผอานรบรและเขาใจความหมายของน าในบทอศจรรยรวมกน ดงน การใชน าแทนอวยวะเพศและพฤตกรรมทางเพศของตวละคร เชน ใชสระ บง มหาสมทรแทนอวยวะเพศหญง และใชน าฝนแทนน ากามของเพศชาย การใชน าแทนการแสดงออกถงอารมณและความรสกทางเพศ กวใชมหาสมทรคลงหรอสายน าทรนแรงกวาปกตมาขยายอารมณทางเพศทรนแรง จงกลาวไดวาน าคอวสดสาคญทกวนามาใชเพอมงใหผอานเขาใจความหมายของเรองทมอาจกลาวตรงได

การศกษาวจยคร งน มขอสรปวา น าเปนวสดสาคญของกวในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย ท งในดานบทบาท ความเปรยบ และสญลกษณ รวมถงแสดงใหเหนถงการสอความคดของกวในแงมมตางๆผานสายน าทปรากฏในวรรณกรรมนทานของไทย

การศกษา “น า” ในวรรณกรรมนทานสมยรตนโกสนทรตอนตน (รชกาลท 1-3) ทาใหเขาใจถงความสาคญของน าในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย อนจะทาใหเขาใจตวบทวรรณกรรม เขาใจแนวคดและทศนของกวในการสรางสรรควรรณกรรมนทานของไทย และยงนาไปสการตระหนกถงคณคาของวรรณกรรมไทยสบไป

Page 129: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

117

5.2 ขอเสนอแนะ

ในการศกษาวจย ผวจยมขอเสนอแนะในการทาวจยคร งตอไปดงน (1) ศกษามโนทศนของกวทมตอน าในวรรณกรรมของไทยทกสมย (2) ศกษากวนพนธไทยสมยใหมทสอแสดงแนวคดเรองน ากบสงคมวฒนธรรมรวมสมย

Page 130: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

118

รำยกำรอำงอง

หนงสอและบทควำมในหนงสอ

กอบกล องคทานนท. (2539.) ศพทวรรณกรรม.กรงเทพฯ: ษรฉตร.

กสมา รกษมณ. (2534).การวเคราะหวรรณคดไทยตามทฤษฎสนสกฤต. กรงเทพฯ: มลนธโครงการ

ตาราสงคมศาสตรและมนษยศาสตร.

กสมา รกษมณ. (2547).วรรณสารวจย.กรงเทพฯ: แมคาผาง.

กสมา รกษมณ. (2548).ตาราวชาภาษาไทย.กรงเทพฯ: สาขาวชาศลปศาสตร มหาวทยาลยสโขทย

ธรรมมาธราช.

กหลาบ มลลกะมาศ. (2521).วรรณคดวจารณ.กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามคาแหง.

เจตนา นาควชระ. (2549).วถแหงการวจารณ ประสบการณจากสามทศวรรษ.กรงเทพฯ: ชมนาด.

ฐาพร. (2541). วถชวตคนไทยกบน า.กรงเทพฯ: บรษท เอส.ท.พ. เวลด มเดย จากด.

ณฏฐภทร นาวกชวน. (2518).พระราชพธโสกนต.กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

ดวงมน จตรจานงค. (2544).คณคาและลกษณะเดนของวรรณกรรมสมยรตนโกสนทรตอนตน.

กรงเทพฯ: มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

นตยา แกวคลณา.(2557).บทพรรณาในกวนพนธไทย: ลลา ความคด และการสบสรรค.กรงเทพฯ:

สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

บญเหลอ เทพยสวรรณ,หมอมหลวง. (2522). วเคราะหรสวรรณคดไทย.กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพาณช.

ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระ,. (2511). สรรพสทธคาฉนท. กรงเทพฯ: กรม

ศลปากร.

ปรมานชตชโนรส,สมเดจพระมหาสมณเจากรมพระ,. (2519). สมทรโฆษคาฉนท.กรงเทพฯ: ศกษา

ภณฑพาณชย.

ประคอง นมมานเหมนท. (2554).ไขคาแกวคาแพงพนจวรรณกรรมไทย-ไท.กรงเทพฯ:

จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

พจนานกรมศพทวรรณกรรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. (2552). กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

Page 131: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

119

พระคลง(หน),เจาพระยา. (2504).กากกลอนสภาพและสมบตอมรนทรคากลอน.ม.ป.ท: ม.ป.พ.

พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต). (2546).การสรางสรรคปญญาเพออนาคตของมนษยชาต.กรงเทพฯ:

ธรรมสภาและสถาบนลอธรรม.

พทธยอดฟาจฬาโลก,พระบาทสมเดจพระ. (2545).บทละครเรองอณรท.กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

พทธยอดฟาจฬาโลก,พระบาทสมเดจพระ. (2549).บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เลม 1.กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

พทธยอดฟาจฬาโลก,พระบาทสมเดจพระ. (2549).บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เลม 2.กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

พทธยอดฟาจฬาโลก,พระบาทสมเดจพระ. (2549).บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เลม 3.กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

พทธยอดฟาจฬาโลก,พระบาทสมเดจพระ.(2549).บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธใน

พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก เลม 4.กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

พทธเลศหลานภาลย,พระบาทสมเดจพระ. (2545).บทละครนอกพระราชนพนธรชกาลท 2 .

พมพคร งท 10.กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร.

พทธเลศหลานภาลย,พระบาทสมเดจพระ(2546).บทละครเรองอเหนา.พมพคร งท 15.กรงเทพฯ:

ศลปาบรรณาคาร.

ไพฑรย เตชะรงโรจน. (2549). ตานานแหงมหาสงข.กรงเทพฯ : แรบบทโกลดกรป.

รนฤทย สจจพนธ. (2540).สสรรพวรรณศลป.กรงเทพฯ: ตนออแกรมม จากด. วทย ศวะศรยานนท. (2544).วรรณคดและวรรณคดวจารณ.กรงเทพฯ: ธรรมชาต. สมบต พลายนอย. (2553). สารานกรมวฒนธรรมไทย.กรงเทพฯ: พมพคา.

สมปราชญ อมมะพนธ. (2536). ประเพณและพธกรรมในวรรณคดไทย.กรงเทพฯ: โอเดยนสโตร.

สายทพย นกลกจ.(2543).วรรณกรรมไทยปจจบน.กรงเทพฯ: เอส.อาร.พร นด ง.

สกญญา สจฉายา.(2555).วรรณคดนทานไทย.กรงเทพฯ: คอมเมอรเชยล เวลด มเดย จากด.

สจตรา จงสถตยวฒนา.(2548). เจมจนทนกงสดาล: ภาษาวรรณศลปในวรรณคดไทย.กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สนทรโวหาร (ภ),พระ. (2529). รวมนทานบทเหกลอม และสภาษต ของสนทรภ.กรงทพฯ: กองวรรณคดและประวตศาสตร.

Page 132: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

120

สนทรโวหาร (ภ), พระ. (2555). พระอภยมณ. กรงเทพฯ : ไทยควอลต บคส. สนทรโวหาร (ภ),พระ. (2557). นทานคากลอนสนทรภเรองโคบตรและจนทรโครบ.กรงเทพฯ:

กรมศลปากร.

สภาพรรณ ณ บางชาง. (2535). ขนบธรรมเนยมประเพณ : ความเชอและแนวการปฏบตในสมย

สโขทยถง สมยอยธยาตอนกลาง. กรงเทพฯ: สถาบนไทยศกษา จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สเมธ ชมสาย ณ อยธยา. (2529).น าบอเกดแหงวฒนธรรมไทย.กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพาณช. สวรรณา เกรยงไกรเพชร. (2518).พระอภยมณ การศกษาในเชงวรรณคดวจารณ. ม.ป.ท.:สมาคม

หองสมดแหงประเทศไทย. เสภาเรองขนชางขนแผน เลม 1.(2544).กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร. เสภาเรองขนชางขนแผน เลม 2.(2544).กรงเทพฯ: ศลปาบรรณาคาร. อนมานราชธน,พระยา. (2531).หมวดวรรณคด เลมท 3 เรอง การศกษาวรรณคดแงวรรณศลป.

กรงเทพฯ: กรมศลปากร.

อนมานราชธน, พระยา. (2531). ประเพณเนองในการเกด. กรงเทพฯ: แมคาผาง.

เอมอร ชตตะโสภณ. (2535). จารตนยมทางวรรณกรรมไทย: การศกษาวเคราะห. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

บทควำมวำรสำร จนตนา ดารงคเลศ (2550) “น าในเพลงลกทง” ”วารสารราชบณฑตยสถาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550, 269-289.

จลทศน พยาฆรานนท. (2548). “น ากบบทบาทในพธกรรมของไทย”.วารสารไทยคดศกษา 1 (1):

1-12.

จลทศน พยาฆรานนท. (2550). “น ากบการพระราชพธในราชสานกสยาม”.วารสาร

ราชบณฑตยสถาน ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรง

เจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550: 22-31.

ชลดา เรองรกษลขต. (2550). “เสยงน าในวรรณคดไทย”วารสารราชบณฑตยสถาน ฉบบ

Page 133: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

121

เฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550, 310-342.

ตรงใจ หตางกร. (2554). “มหาอทกภยในตานาน” จดหมายขาวศนยมานษยวทยาสรนทร (องคกรมหาชน). ปท 14.ฉบบท 74 (ตลาคม-ธนวาคม 2554):19-21.

ดนย ปรชาเพมประสทธ. (2550). “น าในพทธประวต”วารสารราชบณฑตยสถาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา

80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550, 101-117.

ประคอง นมมานเหมนท. (2550). “น ากบประเพณพธกรรมพ นบานไทย”วารสารราชบณฑตยสถาน ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550, 32-47.

รนฤทย สจจพนธ. (2550). “น า”ในวรรณกรรมรวมสมย”วารสารราชบณฑตยสถาน ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550, 343-362.

ศรสรางค พลทรพย. (2550). “ตานานแมน าคงคาแหงอนเดย”.วารสารราชบณฑตยสถาน

ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80

พรรษา 5 ธนวาคม 2550,118-125.

สกญญา สจฉายา. (2550) “ชนฉาลานาชล บทเพลงกบสายน า” วารสารราชบณฑตยสถาน ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ในโอกาสททรงเจรญพระชนมพรรษา 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550,290-309

วทยำนพนธ ญาดา อรณเวช. (2526). ความเปรยบในบทละครในพระราชนพนธในรชกาลทสอง.(วทยานพนธ

ปรญญามหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร, สาขาวชาภาษาไทย,ภาควชาภาษาไทย.

ทศนย สจนะพงษ. (2516). การใชไสยศาสตรในเสภาเรองขนชางขนแผน. กรงเทพฯ, แผนกวชา ภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ธญญพชา โรจนะ. (2550). พระราชพธถอน าพระพพฒนสตยาในสงคมไทยจนถงพ.ศ.2475.

Page 134: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

122

(ปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต). มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, คณะมนษยศาสตร, สาขาวชาประวตศาสตร, ภาควชาประวตศาสตร.

นตยา แกวคลณา. (2551). การสบสรรคจนตภาพในกวนพนธไทย. (วทยานพนธดษฎบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาภาษาไทย, ภาควชาภาษาไทย.

เบญจวรรณ ฉตระเนตร. (2526).พระราชนพนธบทละครนอกในรชกาลท 2:การศกษาในเชงวจารณ (วทยานพนธปรญญามหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร, สาขาวชาภาษาไทย, ภาควชาภาษาไทย.

วรรณพน สขสม. (2545). ลงสรงโทน: กระบวนทาราในการแสดงละครในเรองอเหนา.(ปรญญา มหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย,คณะศลปกรรมศาสตร, สาขาวชานาฎยศลปไทย.

วฒนา เอ อศลามงคล. (2528). เสาวรจนในวรรณคดนทานสมยอยธยา.วทยานพนธ (ปรญญามหาบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร, สาขาวชาภาษาไทย,ภาควชาภาษาไทย.

ศรญญา ขวญทอง. (2547). การวเคราะหบทพรรณนาธรรมชาตในวรรณคดไทยสมยอยธยา.(วทยานพนธมหาบณฑต). มหาวทยาลยศลปากร, บณฑตวทยาลย, สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย.

สชาต พงษพานช. (2517). วเคราะหบทอศจรรยในวรรณคดไทยต งแตสมยกรงศรอยธยาถงสมยรตนโกสนทรตอนตน (พ.ศ. 1991-2411). (ปรญญานพนธ). มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สภค มหาวรากร. (2552). ความเปรยบเกยวกบน ากบมรรคาสนพพานในอรรถกถาชาดก. (วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต). จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร,สาขาวชาภาษาไทย,ภาควชาภาษาไทย.

สออเลกทรอนกส รนฤทย สจจพนธ. “อทธพลของคตไตรภมตอการสรางสรรควรรณคด.” วารสารมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร มหาวทยาลยราชภฏสราษฎรธาน.[ออนไลน] สบคนเมอวนท 30 กนยายน 2558 จาก htt p://e-journal.sru.ac.th

สงเสรมการปกครองสวนทองถน,กรม. “น าพทธมนตศกดสทธ : แหลงน าสาคญตามโบราณ ราชประเพณ”. [ออนไลน]. 2550. สบคนเมอวนท 10 กรกฏาคม 2558).จาก http://www.pr.moi.go.th/water2.pdf

Page 135: น ้ำ ในวรรณกรรมนิทำนสมัย ...ethesisarchive.library.tu.ac.th/thesis/2015/TU_2015... · 2018-03-05 · ในวรรณกรรมนิทานของไทย

123

ประวตผเขยน

ชอ นายกญจณปภสส สวรรณวหค วนเดอนปเกด 18 มนาคม 2531 วฒการศกษา ปการศกษา 2553 ศกษาศาสตรบณฑต (ภาษาไทย)

มหาวทยาลยศลปากร วทยาเขตพระราชวงสนามจนทร ทนการศกษา ปงบประมาณ 2557: ทนสนบสนนการวจยประเภทวจย

ทวไปสาหรบนกศกษาระดบบณฑตศกษา กองทนวจย มหาวทยาลยธรรมศาสตร