MA aVlep-se

| erissa Libao, 62 years old, community leader at dating barandesekapitana

(Ang Salaysay ni Bb. Lerissa Libao ay kinuha noon 08 Marso 2018 sa [00%ng opisina ng Greenpeace Southeast Asia — Philippines, JGS Building, 30 scoul

Street Brey, Laging Handa, Quezon City nila Attys. Zelda DI. soriane @D. ‘Paudac, kasama sila Bb. ‘Anna Dominique Esmeralda at Bo.

Veronica Cabe, isa sa mga naghain ng Petisyon.)

Ano po ang inyongPagkokopras, pagtatanim ng iba’t-ibang gulay at coco sugat.

Bakit po iyan ang naging kabuhayan ninyo-ryan na ang nakalakihan ko dahil isa akong. anak ng magsasaXa,Pagkatapos ng high school, nag-asawa na ako tapos ako na lang dinang nagpatuloy ng pagkokopras sa aming magkakapatid

Gaano na po ninyo katagal ginagawa ito’Sa pagkokopras at pagtatanim ng mga gulay, noong high schoo’ paako, mea 1972 pa. S; a coco sugar naman, noon 20 5 Jang nun g nakitavamin na may “value” at nakakadagdag sa kita namin dahilkumokonti na ang kita sa pagkokopras at paggugulay.

Mula noong nag-umpisa kayo sa pagkokopras at pagtatanim ngmga gulay, mayroon po ba kayong napansin na pagbabago noonkumpara sa ngayon?Napakalaki. Noong 1970-80s kalamansi basket ang Alabat IslandNeayon, hindi na kasi biglang namatay ang kalamansi.

Bakit po nangamatay ang mga kalamansi-Dahil sa sobrang init. Naalala ko noon mga 1990s, mula Januaryhanggang July o August ‘yun. Nakaranas kami ng sobrang tagtuyot,“drought” ba. Dati-rati nalalaman pa namin kung kailan ang tag-uian> tag-araw, December noon medyo tag-ulan dahil malapit kami sdPacific “Ocean. Tapos January paunti-unti nawawala at okey ‘na.Kitang-kita iyong pabago-bago ng ating panahon na hindi tulad gannasusunod yung | normal na “cycle” kung uujan at aarawNeayon, “very. unpredictable,” hindi mo na talaga masabi angpanahon.

Maaari mo bang ipaliwanag kung paano itong pagkokopras atpagtatanim ninyo ng gulay?

8 | DATE 2 tured 20Salaysay ni Bb. Lerissa Libao Tie:2 WO Peae,NN eNO er SeadNR en ow

sa Villa Jesus Weste, Alabat, Quezon.

Malulukad o maaani mo yung kopras mga tatlong (3) Duwan. aa |kod sa niyog, nagtatanim kami ng iba pang mga gulay pula ne me

Kalamansi para may kita kami bago male . a °“Cash erops” Kumbaga. lyong kalamansi extra na Ive?caso ngayon Kumonti kita doon nung nea a ©Seon nA dahil sa sobrang ‘init. lyong mga natira | vena,Sd na bumubunga ‘ng marami kasi sa sobran g init may nalik’ aneneste na naging “resistant” siya, Nahuhulog na lang O68 ©Pe icira, Nabubutas iyong kalamansi at nahuhulog kaya nawawalan nghalaga at hindi mo na maibenta.,

Ano po ang naging personal na epekto sa inyo ng pagkawals ng-alamansi at pagbabago ng “cycle” ng pagkokopras:pag-unti ng kita, bawas sa oras ng pagtatrabaho, mada. Te

dahil sa tindi ng init ng araw at lamig sa BO ee‘inom, ubo, at ‘asthma an g mga sakit na nararanasan. M aca as a

ay talagang sa ‘matinding init at pagbabago ng ima angjehilan hn » pagkasira ng aming pangkabuhayan. ., pinagkakakitaan.

Bukod sa inyong nasabi kanina, ano pa po ang inyong napansinsa pagkakaiba sa inyong pagkokopras at pagtatanim ngat $a ngayon, kung mayroon man.

veri marami kaming nalulukad na kopras. Sa isang hektaryang ‘upskinokopras namin, 2,500 han ggan hi git si a 3 000 “nuts” | °sng nalulukad namin (mga 10-15 nuts kasi bawat puno). nde Ievsone 2000, humigit-kumulang 1,000 nuts na lang. Ngayon,sa ‘yan, Sa gulay naman, dati makakaani ka ng hind) babadé &

(10) kilo na petsay, mustasa, talong, at iba | pa.nim (6) na kilo lang. Pati yung paraan ng pagtatanim naiba na rin.

Ano po ang pagkakaiba sa paraan Ng pagtatanim noon alngayon?ee sobrang init, nababawasan lyong namin, Kung’ dati oe7-00 ng umaga hanggang 11:00 ng umaga, ngayon 6:005.00 na lang ng umaga. ‘Mga dalawang oras lang kasi mainit na. 9asobrang init nga, hindi na magamasan (“weeding ).

or “na kasi ang kita sa pagkokopras dahil nga_maiakin e

Nabanggit mo kanina iyong coco sugar na inumpisahan mo noone015. Bakit mo naman pinasok ito?

vabawas sa nalulukad pati narin sa nakukuha naming gulay. NoongSeman namin na pwede pala ito at may “‘value,’ umupa kami ng 1.6na ektarya para Sa COCO Suga,

kK wmusta naman po ang pagcoco sugar ninyo?

Maayos naman siya kaso napansin namin na mabilis mass Octvane tuba, Tyong dating nagsimula kami, isa (1) hanggang enim!eee na hintay namin na pwede pang gawing coco Suge oy naae ae can na ng dalawang oras. Mga isa 1) hanggang apaee wt lang ‘pag jumagpas pa riyan mahirap na siyan g ou °a a ag ‘sobrang init, ‘pumuputi na ang coco sap a ee“wede gawing coco sugar. Pag kulay “pink” okey pa Sly" Do BS

ha, matamis pa naman siya pero hindi na magawang sugal.

Sa inyong paunang salita, nasabi ninyo po na kayo ay Cluneoa kapitana sa inyong lugar. Gaano kayo katagal saposisyong ito:Limang (5) taon.

Bilang dating kapitana sa inyong barangay, mgasa inyong mga problema na halintulad nito:ie Kami halos ng problema. Dahil sa sobrang ttPe yung pagkokopras namin at pagtatanim ng gulay- Dat!rn xin ng mga kasamahan ko na pati iyong huli ng isda

Sled moong araw, lumayo ka lang ng dalawang ipa apyaan ka na ng maraming isda. Ngayon, mga isang Si On'taro bago ka makabuli. Dati rin ang daming Klase ng foeve kimpi iyong maliit na talangkang ilog. Ngayon, wala né 620th"mahull.

Handa po ba kayong panumpaan ang salaysay niyong ito kungkinakailangan?Onpo. pd - Pe

Mag,

naapektuhan.

~ YToerissa Libao(17 Marso 2018)

OB cage