5 Lekovi Vo Psihijatrija

5 ЛЕКОВИ ВО ПСИХИЈАТРИЈАТА

Одговорен уредник: проф. д-р Георги Чадловски

Автори: проф. д-р Георги Чадловски доц. д-р Тања Кадифкова (фармацевтски препарати)

СОДРЖИНА

1. Анксиолитициихипнотици 1482. Антидепресиви 1593. Антипсихотици 1714. Психостабилизатори 1855. Лековипротивдеменција(Alzheimerоваболест) 1866. Ноотропи 187

160 Фармакотераписки прирачник

1АНКСИОЛИТИЦИ И ХИПНОТИЦИ

А. АНКСИОЛИТИЦИ Тоаселековинаменетизаотстранувањенавнатрешни чувства на напнатост, загриже-ност, евентуално и страф, а предизвикуватрелаксацијаимир.Анксиолитицитесепсихотропикоисеспо-собнидајаредуцираатанксиозностаинеј-зинитеподициврзсоматскотоиврзпсихич-котоздравје.КласификацијаСпоредхемискитеособености,анксиолити-цитесеподеленина:1.бензодијазепинскианксиолитици2.небензодијазепинскианксиолитици2.бензодијазепинскихипнотици3.небензодијазепинскихипнотици

1. БЕНЗОДИЈАЗЕПИНСКИ АНКСИОЛИТИЦИ

Терминот „бензодијазепини” доаѓа од ос-новниот ароматичен бензенски прстен које накалеменнадруг азепинскипрстен.Врзтаакласичнахемискаконструкција,соразнисупституции,сеизведуваатмногуразличнидеривати софармаколошка (главно анксио-литична)активност.Класификација

Споредполувреметонанивнотораспаѓање,тиесеподелениво3групи:1. бензодијазепини со долг полуживот наелиминација(однад24часа)–ситетиепо-седуваатактивниметаболити;2.бензодијазепинисосреденполуживотнаелиминација(од5до24часа);3.бензодијазепинисоултракратковременаелиминација (со дејство под 5 часа), кадештоспаѓаатситебензодијазепинскихипно-тици.

Фармакодинамички својства

Бензодијазепините својот анксиолитичен,седативен и хипнотичен ефект го оствару-ваатпрекуврзувањезабензодијазепинскитерецептори во лимбичниот, таламичниот ихипоталамичниот систем, кои се инкорпо-

рирани во рецепторскиот GABAA – BZDкомплекс.Тие јафацитилираат активностанаGABAијазголемуваатнејзинатаинхи-биторнаактивност.

Фармакокинетички својства

Заедничкифармакокинетички особини ско-ронаситебензодијазепиниенивнатаречисикомплетнаресорпцијаодгастроинтестинал-ниоттракт.Попарентералната(интрамускул-на)администрацијаапсорпцијатаеразлична:хлордијазепоксидот и дијазепамот, порадинивната липосолубилност и скоро стопро-центното врзување за плазматичните и замускулнитепротеини, бавноинепостојаносеапсорбираатодмускулнототкиво,додекалоразепамотимидазоламот,коинесеврзу-ваатзамускулнитепротеини,сеапсорбираатбрзоикомплетно.Поинтравенознатаапли-кацијанахлордијазепоксидотидијазепамотдејството настапува мошне брзо, за 1 до 5минути,нотраемногукратко(од15минутидо1час),додекапоi.v. администрацијаналоразепамотнеговатаакцијатраеод12до24часа. Интравенозната апликација е директ-на (собавнаадминистрацијаналекот)или,пак,воинфузија.Вакватаадминистрацијаерезервиранасамозаургентнипсихијатрискииневролошкислучаи(епилептиченстатус)изавоведвоанестезија.Бензодијазепинскитехипнотици,главно,имаатпобрзаресорпцијаод анксиолитиците и покус полуживот наелиминација.Пик – плазмата на концентрацијата набензодијазепините и на нивните активниметаболитиеваријабилна (помеѓу0,6и4,0часа по администрацијата), а терапевтскатаконцентрацијатешкоседефинира.Нивнатабиорасположливост се качуваидо95%,пазатоатиелеснојаминувааткрвномозочнатаифетоплацентарнатабариера,алесномину-ваативомлекотонадоилката.Сите бензодијазепини комплетно и брзосе катаболизираат во црниот дроб (освенхлоразепатот кој се хидролизира уште вожелудникот) и се излачуваат главно прекууринарниотсистем.Воодноснанивниотполуживотнаелимина-ција,бензодијазепинитеседелатнаониесокус,сосреденисодолгполуживот.

Клинички својства

Ситебензодијазепинипоседуваат5заеднич-ки клинички својства: анксиолиза, седацијаили хипнотично дејство, миорелаксација,антиконвулзивниефектиикраткотрајнаам-незија.

161Лекови во психијатријата

Зависност, толеранција, апстиненцијаленсиндромисиндромнапрекинЗависноста обично се инсталира по подол-готраентретмансобензодијазепини,атесноеповрзанасотолеранцијатаисопотребатаод покачување на дневните дози на лекотипочестосејавувакајлицакоиипредте-рапијата со бензодијазепини биле зависниод некоја друга психоактивна супстанција.Толеранцијата се развива речиси по иститепатофизиолошки механизми како и физич-катазависноститоасоистабрзинаискоровоистовреме.Апстиненцијалниотсиндром(„withdrawalsymtoms”)настанувапопреки-нувањеилипонамалувањенапрекинување-то на бензодијазепините кои претходно ре-довносеземалевоподолгвременскипериод.Синдромотнапрекин(„reboundsyndroms”)серазвивапонаглопрекинувањенаподол-готрајнатерапијасобензодијазепинисокусилисосреденполуживот.Секарактеризирасореанимацијанаситепсихичкисимптомиштопациентотгичувствувалпреддагикон-сумирапсихотропите.

Индикации

1.разниоблицинаанксиозност (одгенера-лизирано анксиозно растројство, паничнорастројство, опсесивнокомпулсивни рас-тројства, социјални фобии, посттрауматскостреснорастројство)иразнименталнирас-тројствасосимптомиинаанксиозност,2.инсомнија,3.воведвоанестезија,4. мускулна ригидност и разни облици наконвулзии,5.лекувањенаалкохолизмотизависноста.

Избор и доза

Изборотидозирањетонабензодијазепинитеестрогоиндивидуалноизависиодвозраста,полот, физичката и психичката состојба напациентот, истовремената асоцијација содругилекови,фармакокинетичкитеособено-стиналекот,клиничкатасликанаанксиоз-нотоилинапсихотичноторастројствоиодцелтанатерапевтот.Порадипостоењенаре-алнаопасностодсоздавањетолеранцијаиза-висност,несепрепорачуванивнокористењеповеќеод4месеци,додекакајпаничнитесо-стојбинеповеќеод10недели.Вопринцип,поради сличните фармакокинетички особе-ности,скороситебензодијазепинисеадми-нистрираатпоперораленпат,трииличетирипатинаден.Парентералнатаинтрамускулнаапликацијаереткаинесигурна,бидејќибен-зодијазепните некомплетно, бавно и неси-

гурносересорбираатодмускулнототкиво.Интравенознатаадминистрација,запоголемдел од нив, е резервирана единствено затретманотнаепилептичниотстатус.

Несакани ефекти и токсичност

Бензодијазепините главно се психотропикоимошнедобро сеподнесуваатод странанаконсументот,бидејќипредизвикуваатми-нималнипопатниитоксичниефекти.Нивни-телеталнидозисемошневисокиипотребное да се злопупотреби поголема количинана таблети од кој било бензодијазепин зада настанат посериозни токсични ефекти.Нивните несакани дејства најчесто се бе-нигни,бидејќинивниоттерапискииндексеекстремно широк. Само при интравенознаадминистрација постои опасност од депре-сијанацентралнитереспираторницентрисореперкусијаврзреспираторнатафункција.Хронична токсичностможеда семанифес-тирапоподолготрајнатерапијасобензодија-зепиниитоавопоголемидози.Симптомитесе слични со барбитуратната или со алко-холната хронична токсичност: дремливост,атаксија,неразбирливговоривертиго.Бензодијазепините спаѓаат во групата набезбедни психотропи, кои и во екстремновисоки дози не предизвикуваат посери-озни компликации по соматското здравјена консументот. Високите дози може дапредизвикаат подолготрајна сомноленција,дизартриченговор,миозаилимидријазаназениците,хипотермија,конфузнииконфуз-ноделирантни состојби, намалување на те-тивните рефлекси, хипотензија, конвулзии,респираторнаинсуфициенција, апнеа, запи-рањенасрцето(cardiacarrest),сопорикома.Леталнатадозаемошневисокаиризикотодсмртемногумал.

Контраиндикации и претпазливост

Релативни Контраиндикации: акутна ал-колизирана состојба, коадминистрација содруги супстанции кои создаваат зависност,понапреднатавозраст(потребнаередукцијана 1/3 или од вообичаената доза), респира-торна, хепатална и бубрежна инсуфициен-ција,ноќниапнеи(хипнотици),бременоствопрвитеивопоследнитетримесеци(особенобензодијазепинитесокусполуживот).Апсолутни Контраиндикации:индивидуалнахиперсензитивностконлекот,мијастенијагравис.


ALPRAZOLAM(АЛПРАЗОЛАМ)Состав:Алпразоламотебензодијазепинскидериватодгрупатанатриазолобензодијазе-пините.Дејство: фармакодинамичките и фармако-кинетичките својства сеидентичнисоониенадругитебензодијазепини.Највисокатасе-румскаконцентрацијајапостигнувазавремеод1до2часа.Времетонаполуелиминацијаеод 12до15часа,акајпостарителицасепродолжуваидо16часа. Заедно со своитеметаболити се излачуваат претежно прекуурината.Индикации:индикативнотоподрачјееиден-тичносодругитебензодијазепини.Посебносе препорачува за лекување на анксиознисостојби,особеноониекоисе придруженисо депресивно расположение, од која билоетиопатогенеза (невротски синдром, психо-органскорастројство).Дозирање:прианксиознитесостојбисо(илибез)знацинадепресија,дозитеседвижатод0.75до1.5mg,вотрикратнаадминистрација(3х0,25до3х0,5mg).Дозитеможатдасепо-качатдо3,0mg,меѓутоазакусовреме.Анк-сиолитичкиот ефект се одржува со 0,5 или1,0mg.Кајпостарителицадозитесепомалииседвижатод0,5до1,0mg.Кајпаничнитерастројствадневнитедозивопочетокотсеод1,5до3,0mg.Тиеможатдасезголемуваатза0,5mgнасекои3до4денадо10mg.Несакани ефекти: несаканите ефекти сеидентичнисотиенадругитебензодијазепи-ни.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепини.Готови лековиHELEX–ХЕЛЕКС(Krka),табл.0.25mg,0.5mg,1mgалпразолам..

BROMAZEPAM(БРОМАЗЕПАМ)Состав: бромазепамот е анксиолитик одгрупата на бензодијазепините кој, покрајнагласеното анксиолитичко, покажува ихипнотичко,миорелаксантноиантиконвул-зивнодејство,нобезвлијаниенамоторнатаактивност.Дејство:фармакодинамичкитеифармакоки-нетичкитесвојствасеидентичнисодругитебензодијазепини.Максималната концентра-цијавоплазматасепостигнуваза1до2часапо земањето на лекот. Се метаболизира воцрниотдроб.Околу70%сеизлачувапрекубубрезите, главно во конјугиран облик, а

преостанатиотделпрекуфецесот.Неговиотполуживотнаелиминацијае8до20часа,акајпостарителицатојеподолг.Индикации: идентични со другите бензо-дијазепини.Дозирањеиначиннаупотреба:дозирањетонабромазепамотеиндивидуално.Воамбу-лантниусловидозитеседвижатод1.5до3mg,2до3патидневно.Вохоспиталниусло-видозитесе од6до12mg.Максималнатадневнадозаеоколу60mg.Дозитепостепе-но,на3до4дена,сезголемуваатза0.5mgдооптималнатадоза.Третманотнесмеедабидеподолгод8до12недели.Лекотобичнонесепрепорачуваводетскатавозраст.Ако лекарот процени дека е неоп-ходно да се администрира бензодијазепин,тогашдозата се приспособува на телеснататежина(околу0,1до0,3mg/kgтелеснатежи-на).Дозитесе значителнопомали (до50%)кајпостарителицаикајлицатасонамаленахепаталнаи/илиреналнафункција.Несакани ефекти: идентични со другитебензодијазепини.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепини.Готови лековиBROMAZEPAM–БРОМАЗЕПАМ(Јака80),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.LECOTAM–ЛЕКОТАМ(Lek),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.LEKSAN–ЛЕКСАН(Реплекфарм),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.LEXAURIN–ЛЕКСАУРИН(Krka),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.LEXILIUM–ЛЕКСИЛИУМ(Алкалоид),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.RELAXIN–РЕЛАКСИН(ICNMakedonija),табл.1.5mg,3mg,6mgбромазепам.

CHLORDIAZEPOXID(ХЛОРДИЈАЗЕПОКСИД)Состав:хлордијазепоксидотепрвиотсинте-тизиран бензодијазепин, кој во клиничкатапрактикаевоведенвеќеводалечната1959година.Поклиничкотодејствоемошнесли-ченнасвоитенебензодијазепинскипретход-ницимепробаматотирезерпинот.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини и се поврзува со зголеме-натаактивностна гамааминобутернатаки-селина. Времето на неговиот полуживот седвижиод10до70часа.Индикации: индикативното подрачје му еидентичносодругитебензодијазепини.Дозирање: во лекувањето на анксиознитесостојби кај возрасните дневните дози се


движатод5до10mg,водведотриадми-нистрации.Максималнитедозинесмеатданадминат20mg.Водетскатавозрастдозитесе помали. Кај акутните и кај хроничнитепсихозидозитеседвижатод50до100mg.За неколкудневна примена се дозволуваатдневнидозиидо300mg.Несакани ефекти: идентични како и кајдругитебензодијазепини.Контраиндикации: идентични како и кајдругитебензодијазепини.Готови лекови:(лекотнеерегистриранвоРМакедонија).LIBRIUM–ЛИБРИУМ(ICNGalenika),табл.1.5mg,3mgи10mgхлордијазепоксид.

CHLORAZEPAT(ХЛОРАЗЕПАТ)Состав:хлоразепатот(potassiumclorazepate)етипиченбензодијазепинсодолгодејство.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини.Поседуваактивенметабо-литдеметилдијазепамкојсеизлачувамошнебавно,пазатоахлоразепатотможедасеад-министрираивоеднодневнадоза.Соогледна долгото полувреме на елиминација, ста-билнатаконцентрацијаналекотвоплазматасепостигнувадуриза2недели.Индикации:хлоразепатот,какоиситебен-зодијазепини, дејствува анксиолитично, гинамалувастравотинапнатоста,јаублажуваагресивноста, ги отстранува немирот и не-соницата, дејствува седативно и антикон-вулзивно.Имаголематерапискаширина,пазатоаопасностаодпредозирањеемала.Ин-дициранекај ситесостојбикоисепридру-женисоанксиозност,психосоматскитегобиинесоница.Сепрепорачувазалекувањенаапстиненцијалниотсиндромкајалкохолича-ритеинаепилепсијата(какододатнатера-пија).Дозирање: дозите се приспособуваат кониндивидуалните потреби на болниот. Кајанксиознитесостојбидневнитедозисеод10до30mg,поделениводвеилитриадмини-страции,сооброк.Вечернитедозиможатдабидатнештопоголеми.Максималнитедози(вохоспиталниуслови)можатдасепокачатидо60mgдневно.Времетраењетоналеку-вањетотребадасеограничимаксималнона2до3месеци.Во лекувањето на апстиненцијалниот алко-холен синдром, во почетокот на терапијатахлоразепатот сеадминистрираод30до60mg,воподеленидози, анајмногу90mgвотекотнапрвиотден.Задендвадозитепосте-пено можат да се намалуваат: вториот ден

4590mg,третиотден22,5–45mgичетвртиотден15–30mg.Подоцнадозатасенамалувана7,5–5mgдневноисосемасепрекинувакогаќесестабилизирасостојбатанаболниот.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепини.Готови лековиTRANEX–ТРАНЕКС(Zdravlje),капс.5mg,10mgхлоразепат.

DIAZEPAM(ДИЈАЗЕПАМ)Состав: дијазепамот е најупотребуваниотбензодијазепинсоизразеноседативно, анк-сиолитично, антиконвулзивно и миорелак-сантнодејство.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини. Ресорпцијата од мускул-нототкиво(поi.m.апликација)енесигурнаи некомплетна. Пикот на плазмаконцен-трацијата го достигнува за 90мин. Брзо седистрибуира во телесните масти, брзо гиминувакрвномозочнатабариераиплацента-та.Минуваивомајчинотомлеко.Неговиотполуживотседвижиод20до42часа,апо-луживотот на неговиот активен метаболитоксидесметилдијазепамот од 42 до 96 часа,штоебитно заможностаодкумулацијанадозитеприподолготрајнаприменавопови-сокидози.Стабилнатаконцентрацијасеодр-жува4до5денапоподнатаадминистрација.Дејствотомуедолготрајно(околу12часа).Клиничните ефекти се манифестираат веќепо 30 минути. Се метаболизира во црниотдробиво75%сеизлачувавовиднакиселиметаболити,аво25%каконепроменет.Индикации: индикациите се идентични содругитебензодијазепини.Посебноеиндици-ранзалекувањенацентралниинаперифернимускулнигрчевивосклопнаразницентрал-ни и периферни невролошки заболувања.Вопоследно времемногучесто се користикакоанксиолитикволекувањетонапсихози-те(заедносоосновниотантипсихотик),приштодневнитедози, занеколкудена,можатдасепокачатидо100mg.Дозирање: дозирањето е индивидуално, возависностодтежинатанасимптомите,возра-стаисостојбатанаболниот.Прианксиозни-терастројствапрепорачливитедневнидозисе движат од 4 до 15mg, поделени на триадминистрации.Залекувањенанесоницатадозитесе5или10mgнавечер,предспиење.За терапија на апстиненцијалниот синдромвопрвите24часадозитесе30до40mg,апотоапостепеносенамалуваат.Залекувањенамускулнитегрчевидневнитедозиседви-


жатод15до30mg,трипатинаден.Запоста-риизаизнемоштенилицапрепорачливиседозиод6до10mgдневно.Воранатадетскавозраст(децапостариод6месеци)дневнитедозисеод0,1до0,3mg/kgТТ (1–2,5mg3патидневно).Поради специфичната фармакокинетика надијазепамот не се препорачуваат паренте-рални (i.m.) апликации на лекот. Мускул-нитепротеинизакоисеврзувадијазепамотјазабаваатресорпцијатаинејаправатком-плетна. Интравенозните администрации сеповрзанисореалнатаопасностодсупресијанареспираторнатафункција,пазатоатиесерезервиранисамозатерапијанаепилептич-ниотстатус.Волекувањетонаделириумтременсотднев-нитедозиседвижатод10до20mg.i.v.До-зата,попотреба,можедасеповторуванасе-кои4часа.Волекувањетонаепилептичниотстатусдневнитедозисеод0,15до0,25mg/kg.наТТ,бавноi.v.илиi.m.Попотреба,тиесеповторуваатпо30до60минути.Постоиможност дијазепамот да се администрираивоинфузија,капкапокапка.Најголематадневна доза изнесува 3mg/kg во тек на 24часа. Дозите во детската возраст (постариод5години)се 1mgбавноi.v.,насекои2до 5минути, вкупнодо 10mg.Дозата, попотреба, се повторува по 2 до 4 часа. Кајдецанавозрастод30денадо5 години i.v.администрацијатасодозаод0,2до0,5mgемошнебавна.Дозатаможедасеповторуванасекои2–5минути,довкупно5mg.Вотерапијатанаакутнитемускулнигрчевикајвозраснипарентералнитедневнидозиседвижатод10до20mgнаден(i.v.илиi.m.),додека кај децата по 2–10mg два пати наден.Во премедикација лекот се ординира 1 часпред планираната операција, обично 10 до20mgкајвозраснитеи2до10mgкајдецата.Какововедвоанестезијадијазепамотсеад-министрира0,2до0,5mgбавноi.v.Дијазепамот не смее, во истшприц или воинфузискошише,дасемешасорастворинадругилековиилисонивдасеразредува.Несакани ефекти: идентични со оние надругитебензодијазепини.Контраиндикации: идентични како и кајдругитебензодијазепини.Предозирање:вослучајнапредозирање,не-говспецифиченантидотефлумазенилоткојседаваi.v.Бидејќидејствотонафлумазени-лотезначителнопократкоотколкунадијазе-памот,потребноедасеследатреспирација-та,пулсотитензијата,итоаповеќечасапобудењето.

Готови лековиAPAURIN–АПАУРИН(Krka),амп.10mg/2mlдијазепам.BENSEDIN–BENZEDIN(Galenika),амп.10mg/2mlдијазепам.DIAZEPAM–ДИАЗЕПАМ (Реплекфарм,Јака 80, BalkanpharmaDupnitza,Алкалоид),драж.2mg,5mg,10mg,табл.2mg,5mg,супозит.5mg,10mg,амп.10mg/2mlдија-зепам.ZUMAKS–ЗУМАКС(Реплекфарм),табл.2mg,5mg,10mgдијазепам

LORAZEPAM(ЛОРАЗЕПАМ)Состав: лоразепамот е силен бензодијазе-пинскианксиолитиккоједобиенпосинте-тичкипат,соадицијанахлоротнафенилно-тојадронаоксазепамот.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини.Пикотнаплазмаконцентра-цијатагопостигнувавопрвиотчасодприме-ната,обичнопо20минути.Семетаболизиравоцрниотдробсоконјугација.Непоседуваактивни метаболити. Главно се елиминирапреку уринарниот систем. Полувремето наелиминацијамуеод8до15часа.Индикации: индикациите на лоразепамотсе совпаѓаат со другите бензодијазепини.Посебноеиндициранзалекувањенаанкси-ознисостојбиприкоидоминираинтензивенстравираздразливост.Порадинеговотопо-тентно анксиолитично и седативно дејствочестосеупотребува,какододатнатерапија,волекувањетонаакутниинахроничнипси-хозиодшизофрениоткруг,наакутнаманијаи напсихотичнадепресија.Сеупотребува,како додатна терапија, и во лекувањето наепилепсиите.Дозирање:дозирањетоестрогоиндивидуал-но.Секогаштребадасеприменуваатмини-малниефективнидозивоколкуштоеможнопократок временски период.При евентуал-на подолготрајна примена на лоразепамот,терапијататребапостапнодасепрекинува.Дневните дози, поради индивидуалнотоприспособување,седвижатод2до6mgнаден,вотриадминистрации.Вечернитедозиможат да бидат поголеми од дневните.Вотретманот на психомоторната агитација кајакутните и кај хроничните психози дозитеможат да бидат и поголеми (3х2,5mg). Вопредоперативнатаподготовкасеординира1до2mgвечертапредоперацијатаи/или1до2mg1 до 2 часапредоперативниот зафат.Кајпостаритеболнипочетнитедозисеод1до2mgнаден.Контраиндикации: идентични со другите


бензодијазепини.Мерки на претпазливост: лоразепамот несмее да се зема долготрајно, бидејќи можебрзодадоведедозависност(веќепо4до6неделипримена,почестопо3месеци,какои кај наглото прекинување на земањето налекот). Во случај на нагло прекинување натерапијатаможедасеразвиеапстиненцијал-на криза, чии симптоми се слабост, анкси-озност, напнатост, главоболка, пречки воспиењетоиконцентрацијата,треска,потење,мачнинаизабрзанаработанасрцето.Интеракции: идентични со другите бензо-дијазепини.Готови лековиLORAZEPAM–ЛОРАЗЕПАМ (Zorka–Pharma),табл.1mg,2.5mgлоразепам.LORSILAN–ЛОРСИЛАН (Belupo), табл. 1mg,2.5mgлоразепам.LORAM–LORAM(Lek),табл.1mg,2.5mgлоразепам.

OXAZEPAM(ОКСАЗЕПАМ)Состав: оксазепамот е бензодијазепинскидериватсодобрианксиолитични,седативни,централни миорелаксантни и антиепилеп-тичнисвојства.Дејство: фармаколошките особености сеидентичнисодругитебензодијазепини.Вре-метонаполуживотмуеоколу30часа.Индикации: идентични со другите бензо-дијазепини.Дозирање: оксазепамот се дозира од 20 до120mgдневно,возависностодтежинатанарастројството.Готови лековиADUMBRAN–АДУМБРАН(Zdravlje),табл.10mgоксазепам.OXAZEPAM–ОКСАЗЕПАМ(Belupo),табл.10mgоксазепам.PRAXILEN–ПРАКСИЛЕН (Pliva), табл. 15mgоксазепам.

MEDAZEPAM(МЕДАЗЕПАМ)Состав:медазепамотепретставникнапоно-вата генерација бензодијазепински анксио-литицисодолгофармаколошкодејство.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини.Поседуваактивниметабо-лити(дијазепаминордазепам).Индикации: идентични со другите бензо-дијазепини.Сосвоетоизразитоанксиолитично,хипнотично,миорелаксантноиантикон-вулзивнодејство,медазепамотеиндициран

кај анксиозните растројства кои се придру-жени со вознемиреност, раздразливост, на-рушена концентрација, страв, несигурност,растроено однесување, кардиоваскуларнипсихосоматскитешкотии(тахикардија,псев-доангинозни тешкотии, прекардијални бол-ки),респираторнипсихосоматскитешкотии(хипервентилационен синдром, чувство наторакаленпритисокистегање),гастроинтес-тинални психосоматски тешкотии (гадење,чувствонаполнжелудник,спазми,иритаби-ленколон).Дозирање: дневната доза за возрасни седвижиод10до30mg,трипатинаден.Ве-чернатадозаможедабидеинештопоголемаоддругитепорадихипнотичкиот ефект.Вопотешкислучаи,лекувањетоможедазапо-чнесо40mgвотекотнаденот,нонесмееданадмине60mg,итоавохоспиталниус-лови.Кајпостаридозататребадасенамалинаполовина.Какоисодругитепсихотропи,дозирањето почнува со минимални дози (5mgнаден)коипостепено,на3до4дена,сепокачуваат до оптималните. Дневната дозазадецаеод5до20mg(3до4капсули„мите”вотекотнаденот).Несакани ефекти: идентични со другитебензодијазепини.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепини.Интеракци: идентични со другите бензо-дијазепини.Готови лековиANSILAN MITE–АНСИЛАНМИТЕ (Lek),капс.5mgмедазепам.ANSILAN–АНСИЛАН (Lek), капс. 10 mgмедазепам.

PRAZEPAM(ПРАЗЕПАМ)Состав:празепамотебензодијазепинскиде-риватсоанксиолитичнодејство.Дејство: механизмот на неговата фарма-кодинамичка и фармакокинетичка акција еидентичнасодругитебензодијазепини.Индикации: идентични со другите бензо-дијазепини.Дозирање: дневните препорачливи дози се20mg,итоаполовинатаблетанаутро,поло-винатаблетанапладнеиеднатаблетанаве-чер.Кајдецатаод3до12годиниседава10до15mgнаден,односно2до3патидневнопополовинатаблета.Кајакутнитесостојбинаанксиозност,терапијататраенеколкуде-нови,додекаприхроничнитесостојбидозатасеприспособуванатежинатанаклиничкатаслика.Вопосебнислучаи,дозатаможедаседуплира.Кајстарителица,порадизабавени-


отметаболизам,сепрепорачуванамалувањенадневнитедози.Кајболнитесоинсуфици-енцијанацрниотдробинабубрезите,истотака,сепрепорачуванамалувањенадозата.Несакани ефекти:воодделнислучаи,зави-снооддозата,посебновопрвитеденовинатерапијата,какоикајстаритеиизнемоште-нии болни лица,може да настапиполесензамор.Истотака,можедасесе јавиимус-кулнаслабост,атаксија,вртоглавицаиалер-гискиреакции.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепини.Готови лековиDEMETRIN–ДЕМЕТРИН(Hemofarm),табл.10mg,20mgпразепам.

2. НЕБЕНЗОДИЈАЗЕПИНСКИ АНКСИОЛИТИЦИ

Поголемиот број од небензодијазепинскитеанксиолитицисепреселенивоисторијатанапсихофармакологијата. Од нив денеска секористат само буспиронот, хидроксизинот,мепробаматотиетифоксионот.

BUSPIRON(БУСПИРОН)Состав:буспиронот&припаѓанахемискатагрупаазапирони.Дејство:молекулотнабуспиронот,заразли-каодбензодијазепините,несеврзувазабен-зодијазепинскитерецепториинесеинтегри-ра во нивниот BZD – GABA рецепторскикомплекс.Неговотодејствувањееповрзаносо инхибиција на серотонинските 5–HT1Aрецепторинанивонаn.rafeихипокампусот.Покажуваслабафинитетикондопамински-теD2рецептори,нобезпоголемоклиничкозначање во однос на некое забележителноантипсихотичнодејствување.Лекот брзо се ресорбира од гастроинтести-налниоттрактилеснојаминувакрвномозоч-натабариераиконцентрацијатавомозокотскороеидентичнасоонаавоплазмата.Пи-котнаплазмаконцентрацијатагопостигнуваод60до90минути.Повеќеод95%севрзувазапротеинитеодплазмата.Интезивносека-таболизиравоцрниотдроб,прекупроцеситенаоксидацијаихидроксилација,исеизлачу-ва главнопрекууринарниоттракт (70%)ифецесот(30%).Времетонаполуживототмуеод2до3часа.Поседувамногубројниме-таболитиодкоисамоеденеактивен:1–(2pyrimidinyl) пиперазин, кој се одликува сорелативно долг полуживот и со тенденцијазаакумулацијавомозокот.

Анксиолитичкитеефектигиостварувапоне-колкудена(најчестопоеднаседмица)одпо-четокотнапримената,штонанекојначинмуе недостаток, бидејќи пациентите најчестонемаат трпениеда гидочекаат терапискитеефекти,панасвојаракајапрекинувааттера-пијатаипреоѓаатнанекојбензодијзепинсопобрзодејство.Оптималнитеанксиолитичкиефектисеопсервираатдурипотретатаиличетвртатанеделаодпочетокотна терапија-та.Доденесканееопишананитипсихичканитифизичказависност,штотребадасеимапредвидкогаепотребнаподолготрајнаанк-сиолитичкатерапија.Непредизвикуваседа-ција,миорелаксација,мнестичкитешкотииизависносткакобензодијазепините.Невле-гувавоинтеракциисоалкохолот.Индикации: индикативното подрачје набуспиронот е идентично со она на бензо-дијазепините: анксиозни состојби од којабило етиопатогенеза. Се администрира залекување на анксиозноста кога терапевтотсака да постигне анксиолиза без поголемаседација.Посебноеиндициранзалекувањена анксиозноста кај лица кои покажувааттенденцијаконзависностбилоодбензодија-зепините,билооднекоидругипсихоактивнисупстанции.Дозирање:Дневнитедозиседвижатод15до60mg,возависностодклиничкатафено-менологија, возраста и општата здраственасостојбанапациентот.Лекотсеземавотри-кратнаадминистрација.Несакани ефекти: буспиронот, во опти-малнидози, обичнонепредизвикуванекоипосериозни несакани ефекти. Во поголемидозиможедасеманифестираатгастроинтес-тиналнитешкотиивовиднагастралгииили,пак,повремениглавоболкиивртоглавици.Готови лековиBORNEX–БОРНЕКС (Remedina), табл. 10mgбуспирон.

MEPROBAMAT(МЕПРОБАМАТ)Состав:мепробаматотепретставникнаеднахемиска група карбамати која одигра исто-риска улога во лекувањето на анксиознитесостојбивосрединатанаминатиотвек.Дејство:механизмитенанеговотоседатив-но и анксиолитично дејство не се доволнопознати.Семисли дека во одреден (но до-волензаанксиолиза)процент(од10до30%)сеинтегрирасоГАБА–бензодијазепинскиоткомплекс рецептори. Депресивната акцијаврз централниот нервен систем доаѓа одпотенцирањето на ефектите на ендогениотаденозин.


Мепробаматот добро се ресорбира од гас-троинтестиналниот тракт и се катаболизи-ра во црниот дроб, во најголем процент сохидроксилација.Во80%сеелиминирапрекубубрезите,апреостанатиотделпрекуфеце-сот.Минуваивомајчинотомлеко.Неговиотполуживотнаелиминацијаеоколу10часа.Можноеразвивањетолеранцијапоподолгаупотреба.Индикации: мепробаматот се употребувазалекувањенаалкохолниотделириум,пре-доперативниот страв, мускулните спазми,невродерматитот, предменструалниот синд-ром, тиковите и васкуларните главоболки.Многучестосеупотребуваизаодвикнувањеодхроничнатаконсумацијанаалкохол.Дозирање:дневнитедозиседвижатод600до1600mg,поделениво3или4администра-ции.Воамбулантскиусловинесепрепора-чува поголема доза од 1200mg. Леталнатадозае20gr.Вослучајнанаглопрекинувањена терапијата која претходно се админи-стрирала подолго време, во голем процентпостојатможностизаманифестацијанакон-фузноделирантни состојби, придружени сохипотонијаиконвулзии.Несакани ефекти: во текот на терапијатасомепробаматможеда се јави гадење, по-враќање,конфузност,атаксија,дијареја,сон-ливост,хипотонијаидр.Честодоведувадопсихичкаифизичказависност,соманифес-тацијанаапстиненцијаленсиндром.Акутнаинтоксикација:акутнатаинтоксика-цијасомепробаматможесериознодасере-перкутира врз кардиоваскуларниот систем.Дозите преку 20 грама сериозно ја алтери-раат свеста и можат да предизвикаат смрт.Коматаепридруженасохипотонија,хипо-термија,мидријаза и конвулзии. Третманотна акутната интоксикација опфаќа интуба-ција, вентилација, грижа, кардиотоници.Примасивнаинтоксикацијадоаѓапредвидидијализа.Готови лековиMEPROBAMATE–МЕПРОБАМАТ (Pliva),табл.400mgмепробамат.

HYDROXAZIN(ХИДРОКСАЗИН)Состав: хидразин хидрохлоридот е главенпретставникнахидразинитекоипредбензо-дијазепините беа меѓу најупотребувани се-дативи.Хидроксазинот,каконивеннајдобарпретставник,иденескаимаместовомодер-натапсихофармакологија,особенозапостиг-нувањеседативенианксиолитиченефекткајлуѓе кои развиле зависност од бензодијазе-пиниилипаксеалергичнина нив.Познат

е и како добар антихистаминик. Хемискипретставува1– (pchlorobenzhydryl) 4–(2–(2–hydroxyethoxy)ethyl)diethylenediaminesolna1,1’–methylenebis(2hydroxy–3–naphathalenecarboxylicacid).Дејство: фармакодинамичките механизмина хидроксазинот не се докрај познати. Сепретпоставува дека врши супресија на ак-тивноста во одредени клучни региони насупкортикалнатаобластвоЦНС.ПокажуваизразитцентраленипериференантагонизамконхистаминскитеH1рецептори.Поседуваадренолитични,антихистаминскиихолино-литичнисвојства.Гиинхибираиусловнитерефлекси.ЛекотбрзосеапсорбираодГИТиклинич-ките ефекти обично се регистрираат 15 до30минути по оралната администрација.Серазградува во црниот дроб и се елиминирапрекууринарниотсистем.Индикации:каконебензодијазепинскианк-сиолитик, индициран е во лекувањето наанксиознитесостојбиодкојабилоетиопато-генеза,какоинапсихомоторнатаекцитацијаодорганскаприрода(психоактивнисупстан-ции, мозочни инсулти, дегенеративни мо-зочнипроцеси).Секористикакоседативвопредмедикацијатапредопштаанестезија.Дозирање: за лекување на анксиозните со-стојби возрасните примаат 50 до 100 mgдневно (во трикатно дозирање), децата под6години50mgапостаритеод6години50до100mg.Вопредоперативнатаподготовкадозитеседвижатод50до100mgкајвозрас-нитеи0,6mg/kgкајдецата.Контраиндикации: неговата употреба еконтраиндицирана за време на рана бреме-ности когапостои претходна хиперсензи-тивностконнего.Мерки на претпазливост: бидејќи лекотминува вомајчинотомлеко, не треба да седаванадоилки.Морадасесметанапотенци-рањетонадејствотоналекоткогасекористизаедносодругидепресоринаЦНС,какоштосенаркотиците,ненаркотичнитеаналгетициибарбитуратите.Истотака,лекотможедагопотенцираефектотнаалкохолот,акосеземазаедносонего.Несакани ефекти:обичноселесниитранзи-торни.Поради антихолинергичното дејствоможедасеманифестирасувостналигавици-те,замагленвид,тешкотиивоуринирањето,сонливост.Готови лековиATARAX–АТАРАКС (Zdravlje), табл. 10mg,25mgхидроксазин.


Б. ХИПНОТИЦИ

Хипнотиците се психотропни супстанциикоијаредуцираатсвестаиводатконзаспи-вање.

КласификацијаХипнотиците,какоианксиолитиците,сепо-деленинадвегрупи:1.бензодијазепинскихипнотици2.небензодијазепинскихипнотици.

1. БЕНЗОДИЈАЗЕПИНСКИ ХИПНОТИЦИ

Бензодијазепинитесопретежнохипнотичнодејство се оние бензодијазепини кои имааткус полуживот на елиминација. Тие главнопредизвикуваат: скратување на времето назаспивање,намалувањенаноќнитебудења,зголемувањена времетона тоталниот сон,намалување на парадоксалниот сон и рези-дуалниефективрзкогницијата.Дејство:механизмотнанивнатафармакоди-намичкаакцијаеидентиченсодругитебен-зодијазепини.Горедуцираатвреметоназас-пивањето и го пролонгираат спиењето, безквантитативно да ги нарушат РЕМ–фазите.Ноќнотобудењеередуцираноиефикаснос-танаспиењетоеподобрена.Гопотенцираатфизиолошкиот механизам на успивањето исоблокирањенадразбитекоидоаѓаатодсе-тилните,сензитивните,автономнитеимото-ричкитеподрачја.Кратковремепоземањетонанекојодовиехипнотициболниотпреоѓавопрватафазанасонот,приштонедоаѓадоблокирањенафизиолошкиотсистемнабуд-ност.Натојначинсеовозможуванормалнаиндукција на сонот, постепено будење, по-степено повторно заспивање, нормални со-ништаичувствонасвежинаприбудењето.Индикации:индициранисезалекувањенаситевидовинесоницикоигикарактеризираотежнатозапивање,честоноќноилипрера-ноутринскобудење.Препоракизакористењенабензодијазепин-скитехипнотици:• пред почетокот на терапијата потребен еобидинсомнијатада секоригира со совети(т.н.„sleep“хигиена)исопсихотерапија;• во случај на транзиторни и краткотрајниинсомниисеординираатхипнотицисокусодејство, интермитентно (на секои 3 до 4дена),максимумдо3недели.Кајдолготрај-нитеинсомниихипнотикотзадолжителносеасоцира со некој облик на психотерапија итојнесмеедасеординираповеќеод3до4

месеци;•изборотнахипнотикотзависиодфизичка-та и психичката состојба на субјектот и одкарактеротнаинсомнијата;• ако ноќната инсомнија е придружена содневнаигенерализиранаанскиозност,сепре-порачувахипнотиксоподолгполуживот;•акоипокрајфармакотерапијататераписки-те резултати се слаби, новатапрескрипцијасе обновува само со реевалуација на цело-купнатафеноменологија;•несепрепорачуваадминистрацијанахип-нотицивопонапреднатавозраст,кајалкохо-личариилидругизависници;•запирањетонахипнотикотемоментално.Несакани ефекти: меѓу другото,можат дапредизвикаатвлошувањенаноќнитеапнеи,антихоленергични ефекти со дневни сом-ноленции, соматски тешкотии во вид намускулни болки, исхемична кардиопатија,инсомнија, ноќни будења и тешкотии воуринирањето(особенокајаденомнапроста-тата).

FLURAZEPAM(ФЛУРАЗЕПАМ)Состав: флуразепамот е бензодијазепин-ски хипнотик кој, поради своите клиничкиефекти(одржувањенасонотподолговремебезноќнибудења)ибрзотодејство, емеѓунајупотребуваните бензодијазепински хип-нотици.Дејство: фармакодинамичките особеностимусекакоикајдругитебензодијазепинскихипнотици. Највисоките серумски концен-трации ги постигнува во текот на 30 до 60минути.Неговиотактивенметаболит јапо-стигнуварамнотежнатасостојбавотекотнанеколкуденови,пазатоаоптималниотефектнастапува2до4денапопочетокотналеку-вањето.Добриотхипнотичкиефектсезадр-жувауштенеколкуденапопрестанувањетона земањето на лекот, бидејќи активниотметаболит има долго време на полуелими-нација(47до100часа). Сеизлачувапрекууринарниоттракт.Дозирање:дозирањетоеиндивидуално.Ле-котсеземанавечерпредспиење.Возраснитеземаат15или30mg,апостарите15mg.Востационарниустановидозатаможедасезго-лемиина60mg.Лекувањетотребадабидекраткотрајно,апрекинотпостепен.Контраиндикации: идентични со другитебензодијазепинскихипнотици.Мерки на претпазливост: Кај постаритеболни дозирањето треба да се приспособина нивната поголема осетливост на леко-ви.Кајболнисоцрнодробниилибубрежниоштетувања, како и кај болни со хронична


респираторнаинсуфициенција,дозататребадасенамаливосоодветнамерка.Потребноевнимание кајболнисохроничнапсихозаипорфирија,кајлицакоисенаклонетиконзлоупотребанапсихоактивнилекови, алко-холидругипсихоактивнисупстанции.Тре-бада се избегнуваприменатана лекот кајдеца, освен во случаина ноќни кошмариисомнабулизам.Применатаналекоткајтруд-ницитееризичнаиисклучителна.Вопрвите3месециодбременосталекотетератоген,авопоследнитедвамесецапредизвикуваде-пресијанаЦНСнановороденчето.Интеракции:вотекотназемањетонафлу-разепамот болниот не смее да пие алкохолбидејќи се засилува неговото дејство. Пос-тоисинергизамсолековитекоидејствуваатнаЦНС,бидејќиможедасезасилинивнотоседативнодејство.Циметидинот,еритроми-цинотикетоконазолотгозасилуваатефектотнабензодијазепините,додекарифампицинотго намалува. Бензодијазепините го намалу-ваатефектотналеводопа.Готови лековиFLUZEPAM–ФЛУЗЕПАМ (Krka), капс. 15mg,30mgфлуразепам..

MIDAZOLAM(МИДАЗОЛАМ)Состав: мидазоламот спаѓа во групата набензодијазепини со ултракус полуживот од2до5часа.Дејство: механизмот на неговата фармако-динамичка акција е идентичен со другитебензодијазепини.Фазитенабудењесереду-цирании ефикасностана спиењето е подо-брена.Заспивањетообичносејавувазавремеод20минутиодингестијатанамидазоламоти времетраењето на спиењето станува нор-малнозавозрастанапациентот.Поседуваиантиконвулзивно,анксиолитично,седативноицентралномускулнорелаксантнодејство.Брзо (за десетина минути) комплетно сересорбираодГИТ.Серазградувавоцрниотдробисеизлачувапрекууринарниотсистем.Поседувафармаколошкиактивенметаболиталфа–хидрокси–мидазоламкојбрзосеизла-чува преку уринарниот систем, па затоа непостоиопасностодкумулацијанахипнотич-котодејство.Сеодликувасокусполуживотнаелиминацијаод1,5до3,5часа, анаме-таболитот од 0,8 до 1 час.Полувремето наелиминацијаможедабидепролонгиранокајпостаритепациенти.Индикации: мидазоламот се користи закраткотраентретманнарастројствавоспи-ењето.Какоиситехипнотици,имидазола-моттребадасекористисамозарастројства

наспиењетосоклиничкисигнификантнате-жина,какоштосерастројстватанашематана спиењето, тешкотиитепри заспивањетои тешкотиите одново да се заспие по пре-раноноќно будење.Можедасекористииза седација во премедикативни цели предхируршки интервенции или при инвазивнидијагностичкипроцедури.Дозирање: како и сите бензодијазепинсихипнотици,имидазоламоттребадасеадми-нистриравонајнискатаефективнадоза,којатребадаседаваколкуштоеможнопократ-ко. За регулација на спиењето вечернитеединичнидозизавозрасниседвижатод7,5до15mg,додеказапостариилиорганскибо-лни7,5mg.Заедносемидазоламот,сепрепо-рачуваатидругитенефармаколошкимеркикоиможатдагоподобратспиењето.Вопре-медикативницелидозитесеидентични:7,5до 15mgмидазолам орално, 30–60минутипред процедурата, освен во случаи кога сепреферирапарентералнаадминистрација.Времетраењето на третманот генерално нетребадабидеподолгоод2недели.Готови лековиFLORMIDAL–ФЛОРМИДАЛ (ICNGalenika),табл.15mg,амп.15mg/3mlми-дазолам.DORMICUM–ДОРМИКУМ (Hoffmann LaRoche),табл.7.5mg,амп.1mg/ml,5mg/mlмидазолам.

NITRAZEPAM(НИТРАЗЕПАМ)Состав: нитразепамот им припаѓа на бен-зодијазепините со хипнотички и седативенефектнаЦНС.Дејство: механизмот на неговата фарма-кодинамичка и фармакокинетичка акција еидентичен со другите бензодијазепини. Сеодликувасодолговременаполуживот(око-лу20часа).Индикации:индикациитесеидентичникакоикајдругитебензодијазепинскихипнотици.Дозирање: во третманот на долготрајнатанесоница се администрираат минималниефективни дози на лекот, вошто пократоквременскипериод.Дозитепостепеносена-малуваат до целосно укинување. Лекот сезема20до30минутипредспиење,итоа:кајдецатадо1 година1/4до1/2 таблета (1,25до2,5mg);од1до6години1/2до1таблета(2,5до5mg),од 6до14години1таблета(5mg)икајвозрасни1таблета(5mg),којаможедасезголемина2таблети(10mg).Востационарни установи еможна примена надозиидо20mg.Лекувањетонанесоницатакајпостаритеболнииболнитесонамалени


ментални способности започнува со 2,5mgипостепеноможедасезголемувадо5mg.Дозитесепонискикајболнитесонамаленафункцијанабубрезитеикајболнитесохи-потиреоза.Волекувањетонамиоклоничнитенападиводетскатавозраст,почетнитедозисе0,5mg/kgтелеснатежинанаден,додекадозатанаодржувањее0,3mg/kgТ.Т.Дозатапостепе-носезголемувазависноодефикасностаиодподносливостаналекот.Просечнатадневнадозае1mgнитразепамнаkgтелеснамаса.Овиедозиможатдабидатподелениво3по-единечнидози.Контраиндикации: контраиндикациите сеидентични со другите бензодијазепинскихипнотици.Мерки на претпазливост: продолженатаприменаналекот,дуриивотерапискидози,може да предизвика зависност.Понекогаш,симптоминаапстиненцијаможатдасејаватвеќепо4–6неделиодтерапијата,нонајчестосејавуваатпоприменаподолгаод3месеци,какоикајнаглопрекинувањеназемањетоналекот.Апстиненцијалнитесимптомисејаву-ваатзавремеод1до10денапопрекинотназемањетоналекот.Готови лековиCERSON–ЦЕРСОН(Belupo),табл.5mgни-тразепам.NITRAM–НИТРАМ(ICNGalenika),табл.5mgнитразепам.

TRIAZOLAM(ТРИАЗОЛАМ)Состав: триазоламот претставува тразо-лобензодијазепински хипнотик кој во кли-ничкатапрактикаевоведенвосрединатанаосумдесеттитегодининаминатиотвек.Дејство: механизмот на неговата фарма-кодинамичка и фармакокинетичка акција еидентиченсодругитебензодијазепини.Сред-нобрзо се ресорбира од гастроинтестинале-ниоттрактимаксималнатаконцентрацијајапосигнуваза1до2часа.Семетаболизиравоцрниотдробсопомошнамикросомалнаок-сидацијаикомплетносеелиминираза12до15часа,пазатоаинеспаѓавокумулативнитехипнотици.Немаактивниметаболити.Вре-метонаполуживотеоколу2до3часа.Индикации:индикативнотоподрачјемусесовпаѓасоонанадругитебензодијазепинскихипнотици.Дозирање:обичносезема1таблетаод0.125mgполовиначаспредспиење.Готови лековиTRIASAN–ТРИАСАН (Hemofarm), табл.0.125mg,0.5mgтриазолам

2. НЕБЕНЗОДИЈЗЕПИНСКИ ХИПНОТИЦИ

И од историски и од клинички аспект, не-бензодијазепинските хипнотици се делатна класични хипнотици кои се напуштениво современата фармакотерапија на соноти хипнотици од новата генерација, кои соправо,посвојатаефикасностипонетоксич-носта,имконкурираатнабензодијазепините,сонивнатапредноствоодноснанепредизви-кувањезависност.Меѓупоновитехипнотицикоинемаатбензо-дијазепинскаструктурасециклопирилоните(Zoplikon)иимидазопиридините(Zolpidem),за кои фармаколозите, според нивните ка-рактеристики, сметаат дека имаат добратераписка перспектива. И двата препаратамногумалкувлијаатврзрамнотежатанабав-ниотинапарадоксалниотсон.Гонамалува-атноќнотобудењеигоредуцираатвреметонадремењеитешкотозаспивање.

ZOLPIDEM(ЗОЛПИДЕМ)Состав:золпидемотерелативноновнебен-зодијазепинскихипнотикодгрупатанаими-дазопиридините.Дејство: хипнотичнотодејствона золпиде-мот се базира врз агонистичката акција набензодијазепинскитерецептори.ЛекотбргуикомплетносересорбираодГИТ,безпого-лемовлијаниеодхраната.Пикотнаплазма-концентрацијатагопостигнувазаоколу1,8часа. Се разградува во црниот дроб прекупроцесите на оксидација, дезметилација ихидроксилација. Се елиминира преку ури-нарниот систем. Неговиот полуживот наелиминација се движи од 2 до 10 часа. Непоседуваактивенметаболит.Индикации:золпидемот,каконебензодија-зепинскихипнотик,енаменетзарегулацијанарастроениотсонитешкотиитепризаспи-вањетоодкојабилоетиопатогенеза.Влијаеза скратување на времето на заспивањето,ги намалува ноќните будења, го зголемувавреметонатоталниотсон,гонамалувапара-доксалниотсон.Невлијаеврзквалитетотнаархитектуратанасонот.Ризикотодинстали-рањетолереанцијаизависност,ипокрајдол-готрајнатаупотреба,емногумал.Дозирање:сеординира1до2таблетиод10mg,1часпредспиење.Готови лековиSANVAL–САНВАЛ(Lek),табл.5mg,10mgзолпидем


ZOPICLONE(ЗОПИКЛОН)Состав:зопиклонотерелативноновнебен-зодијазепинскихипнотикодгрупатанацик-лопирилоните.Дејство:неговотохипнотичкодејствосеба-зираврзагонистичкатаакцијанабензодијазе-пинскитерецептори.ЛекотбргуикомплетносересорбираодГИТ,безпоголемовлијаниеодхраната.Пикотнаплазмаконцентрација-та гопостигнува заоколу1час.Серазгра-дува воцрниотдроби се елиминирапрекууринарниотсистем.Неговиотполуживотнаелиминацијаизнесува5до8часа.ПоседуваактивенметаболитNoxide,сополувременаелиминацијаод4,6часа.Индикации: зопиклонот е наменет за ре-гулација на растроениот сон и тешкотиитепри заспивањето од која било етиопатоге-неза. Влијае врз скратувањето на времетоназаспивање,гинамалуваноќнитебудења,го зголемува времето на тоталниот сон, гонамалува парадоксалниот сон. Не влијаеврз квалитетот на архитектурата на сонот.Ризикотодинсталирањетолереанцијаи за-висност,ипокрајдолготрајнатаупотреба,емногумал.Дозирање:сеординира1таблетаод7,5mg,1часпредспиење.Готови лекови(лекотнеерегистриранвоРМакедонија).ZIMOVANE–ЗИМОВАН (Rhone–PouleneRorer),табл.3.75mg,7.5mgзопиклон.

2АНТИДЕПРЕСИВИ

Антидепресивитесефармаколошкисупстан-циинаменети залекувањенадепресивнитесостојби предизвикани од кои било причи-ни.

Класификација

Меѓу најупотребуваните класификации еонаа која ги дели антидепресивите споредхемискиотсостав:1.моноциклици2.бициклици3.трициклици а.иминодибензили б.иминостилбени

в.дибензоциклохептадиени г.дибензоксепини д.дибензотиепини ѓ.дибензооксазепини е.дибензотиазепини4.тетрациклици5.инхибиторинаМАО а.хидразинскиамини б.нехидразинскиамини в.реверзибилниселективниМАОА инхибитори(РИМА)6.аминопрекурсори

Според фармакодинамичката акција тие се поделени на:1.селективниантидепресиви а.селективнисеротонински риаптејкинхибитори(SSRI) б.селективнинорадреналински риаптејкинхибитори(NRI) в.селективнидопаминскириаптејк инхибитори г.селективниреверзибилниMAOI (RIMA)2.неселективниантидепресиви3.антидепресивисодвојнаакција(„dualactiondrugs“)4.норадренергичнииспецифичносерото-нергичниантидепресиви(NaSSA)5.серотонинскимодулатори6.рецепторскотрансмитерскиантидепре-сиви7.рецепторскиантидепресиви

Фармакодинамички особености:1.иверзибилнаинхибицијанаензимотМАО,2.реверзибилнаинхибицијанаензимотМАО,3.селективнаиреверзибилнаинхибицијанаМАО–Атип,4.инхибицијанапроцеситенариаптејкотнапресинаптичкатамембранананорадренали-нот,серотонинотидопаминот,5.инхибицијанапроцеситенариаптејкотнапресинаптичкатамембранананорадренали-нотисеротонионот,6. селективна инхибиција на процесите нариаптејкотнапресинаптичкатамембранананорадреналинот,7. селективна инхибиција на процесите нариаптејкотнапресинаптичкатамембрананасеротонинот,8.инхибицијанапресинаптичкитеилипос-тсинаптичките рецептори и активација нафитбек механизмите преку кои директноили индиректно се стимулира синтезата иослободувањето на невротрансмитерите однивнитевезикулии


9.директнаинтеракцијапомеѓуразличнитеневротрансмитерскисистеми.

Фармакокинетички особености: фармакокинетичкитеособеностинаантиде-пресивитезависатоднивнатахемискаструк-тура,којаимдаваодредениспецифичностиивоодноснанивнатаресорпција,дистрибу-ција,разградбаиелиминација.Почеток на терапискиот ефект: антидепре-сивниот ефект започнува меѓу втората итретатаседмицаодпочетокотнатретманот.Забавениот ефект зависи од дејството наантидепресивотврзаденилциклазатакоја јарегулира осетливоста на постсинаптичкитерецептори.

Индикации

1. Примарни Индикации:• депресивни растројства од која било ети-опатогенеза, во куративни и во профилак-тичкицели;• анксиозни растројства: панично рас-тројство, опсесивнокомпулзивно рас-тројство, социјални фобии, посттрауматскостреснорастројство, генерализирано анкси-ознорастројство;• растројства во исхранувањето: анорексијанервоза,булимија;• неврози во детската возраст: ноќно мо-крење,енкопреза.

2. Секундарни Индикации:сексуални дисфункции, особено преранаејакулација, постменструален синдром,некои растројства на личноста поврзани соагресивност и хостилност, растројства воспиењето и сонот (особено перзистентнаинсомнија), злоупотреба на алкохол, нар-колепсија, алергичен синдромодпозната иод непозната етиологија (особено тригеми-налнаневралгијаимигрени),постшизофре-на депресија, депресивни застранувања кајдруги психотични растројства, депресивнирастројства кај психоорганскиот синдром,посебно кај деменциите и кај Паркинсо-новата болест, депресивни растројства кајзависностите од психоактивни супстанции,импулсивност и агресивност кај некои рас-тројства на личноста (кои на кој и да билоначинсеповрзанисосеротонергичниотде-фицит),лекувањеназависностодалкохолиоддругипсихоактивнисупстанции.

Избор на антидепресивот

Изборот на лекот зависи од: актуелнатадепресивнафеноменологија,интезитетотна

симптомите (сон, исхранување, активност,суицидалност,агитираност),индивидуални-теособеностинасубјектот,индивидуалнатахиперсензитивност кон конкретниот анти-депресив, индивидуалната подносливостна лекот, индивидуалниот однос кон тера-пискиот одговор, возраста и полот, сомат-ската состојба, преморбидната структура,семејнитеипоширокитесоцијалниодносииевентуалнитесоцијалниконфликти,асоција-цијатасодругифармаколошкисупстанции,асоцијацијасопсихотерапискиметоди,какоиоднаследноконституционалнатаоснованарастројството.

Дозирање на антидепресивот

Изборотнадозатаиначинотнанеговатаад-министрација(прекуораленилипарентера-ленпат)зависатод:• тежината на депресивната феноменоло-гија,• фармакодинамичките и фармакокинетич-китеособеностиналекот,•индивидуалнитеособеностинасубјектот,•условитевокоисепримаантидепресивот:амбулантскиилихоспитални.

Начин на администрација

а. Орална администрацијаБидејќи скоро сите антидепресиви, и одпрватаиодвтората генерација, одличносересорбираат од гастроинтстиналниот тракт,бргусеметаболизираатибргугодостигну-ваат пикот на плазмаконцентрацијата, док-триниранставедасепочнесооралнаадми-нистрација,соштосенамалуваатшанситезанесаканиефекти.

б. Парентерална администрација Перфузиската администрација се изведуваединствено во хоспитални услови и таа енаменетазалекувањенапотешкитеоблициилинарезистентнидепресивнирастројства,опсесивнокомпулзивни растројства и со-цијалнифобии.Дозатасезголемувапопатнатитрација,обичнона3–4дена,допрепорача-натаоптималнадозакојаекарактеристичназасекојантидепресивпосебно.Протокотнарастворотебавен,обичноод16до20капкивоминута, со седмичнидводневни викенд-паузи,когаантидепресивот,воистидози,сеординиранаперораленначин.


А. ИНХИБИТОРИ НА МАО

Моноаминоксидазнитеинхибиторисехете-рогена групаналековикои се способнидаја блокираат оксидативната деанимацијанамоноамините.

Фармакодинамички особености

Основниот механизам на дејството на ин-хибиторите на МАО е во инхибицијата намитохондријалниот ензим МАО, било соиреверзибилнабилосереверзибилнафарма-колошкаакција,штозапоследицаимазголе-мувањенабиогенитеаминивосинаптичкиотпростор. Иреверзибилните инхибитори наМАОпредизвикуваатдолгаииреверзибилнаинхибицијаинадватаизоензима,пазатоаисе јавувамножествонесакани ефекти,меѓукоии т.н. ,,cheese”– реакции (илиреакциинасирење)коиможатсериознодагозагро-зат живототнапациентот.Реверзибилнитеселективни инхибитори на МАО кои при-паѓаат на втората генерација антидепреси-ви,реверзибилно јаинхибираатМАО–Апазатоа предизвикуваат минимални несаканиефекти.РеверзибилнитеMAOIимаатпократкафар-макокинетичка акција, побрзо метаболизи-рањевоцрниотдроб,непоседувањекумула-тивниособеностиипокусполуживот.Индикации:депресивнирастројства;були-мијанервоза(особенофеналзинот).

СЕЛЕКТИВНИ РЕВЕРЗИБИЛНИ МАО ИНХИБИТОРИ

ПознатоедекамоноаминоксидазатасенаоѓаводваизоензимскиобликаМАОАиМАО–Б.ДодекаМАО–А(којапретежносенаоѓавомитохондриитенамозочнитеневрони),предсé,вршиоксидацијананорадреналинотинасеротонинот, а сосема малку на тираминотидопаминот,МАО–Б(којамногуповеќесенаоѓаекстрацеребрално)многуповеќеучес-твуваворазградбатаинатираминотинадопаминот.Оттаму,ониесупстанциикоијаинхибираатМАО–Апредизвикуваатзголе-мувањенанорадреналинотинасеротонинотвосинаптичкатапукнатинанамозочнитене-врони,додекаониекоијаинхибираатМАО–Бјазголемуваатконцентрацијатанадопами-нот, па затоа се користат во лекувањетонаПаркинсоноватаболест.

MOCLOBEMIDE(МОКЛОБЕМИД)Состав: моклобемидот претставува селек-тивениреверзибиленинхибиторнаМАО–А(RIMA).Хемиски претставува 4–Chloro–N–(2–morphalinoethyl) benzamide. Тој е нају-потребуваниот антидепресив од групата наMAO–I.Дејство: моклобемидот реверзибилно и се-лективнојаинхибираактивностанаМАО–А,која учествува во разградбата на серотони-нот,норадреналинотидопаминот. Комплетно и брзо се апсорбираод гастроинтестиналниот тракт и пикот наплазмаконцентрацијата го постигнува за 1до 2 часа по оралната администација.Кон-центрацијатавоплазматасезголемуваисестабилизира по 1–2 недели од почетокотна третманот. Во 50% се врзува за плазмапротеините и екстензивно се метаболизираво црниот дроб. Се излачува главно прекууринарниотсистем,сополувременаелими-нацијаод1до2часа.Индикации:моклобемидотеиндициранзалекување на депресијата во чија клиничкаслика доминира апатичност, астеничност ипсихомоторна ретардација. Поради нискататоксичност и релативно добрата подносли-вост,сепрепорачуваизалекувањенадепре-сиитевопонапреднататавозраст.Дозирање: кај депресивните болни опти-малнатадневнадозаседвижиод300до600mg,обичновотридозипооброк.Пониски-тедозисепрепорачуваатприпонапреднатавозрастиприхепаталнирастројства.Дозитесезголемуваатнаинтервалод7дена.Задане дојде до тешкотиипри заспивањето, ве-чернатадозанесмеедабидепо17часот.Акопретходно се земале класични трициклици,SSRIилиSNRI,сепрепорачувапаузаод2до3дена.Несакани ефекти:вооптималнидозилекотдобросеподнесуваинесезабележуваатне-коипосериознитешкотии.Вопоголемидозиипоподолготрајнаупотребаможеда пре-дизвикасувостналигавиците,вртоглавица,главоболки, мачнина, тремор, инсомнија,констипација, тешкотии во видот, хипотен-зија, тахикардија. Кај биполарните облицина депресија можни се и хипоманични от-странувања.Контраиндикации: апсолутни контраин-дикациизаупотребанамоклобемидсе:хи-персензитивностконмоклобемидот,акутниконфузни состојби, асоцијација со SSRI,конвенционалниIMAO,TCA,наркотици.Готови лекови:(лекотнеерегистриранвоРМакедонија).


MANERIX–МАНЕРИКС (La Roche), табл.150mg,300mgмоклобемид.

Б. ТРИЦИКЛИЧНИ АНТИДЕПРЕСИВИ

Заедничкихемискисвојствана сите трици-клични антидепресиви е нивниот специфи-ченароматичентрицикличенпрстен,многусличеннаонојнафенотијазините.Сомалапромена во нивните странични радикалисе добиени повеќе хемиски супстанции соспецифичниантидепресивнисвојства,итоасо амитриптилински, дезипрамински илиимипраминскипрофил.

Фармакодинамички својства

Сите TCA, со различен степен на потент-ност,главногоинхибираатсеротонинскиоти норадреналинскиот, но поретко и допа-минскиот невротрансмитерски риаптејк напресинаптичкатаневронска мембранаи сотоајаподобруваатмозочнатасеротонергич-на и норадренергична невротрансмисија воодделнимозочниструктури.Истовременогиинхибираат и холинергичнитемускаринскиM1рецептори,предизвикувајќисилнианти-холинергичниефекти.

Фармакокинетички својства

СитеTCAдоброикомплетносересорбираатодГИТ.Поседуваатафинитетзафиксацијазаткивата,соволуменнадистрибуцијаод10до20l/kg.Врзувањетозаплазматичнитепро-теиние90до100%ипрекунивседистрибу-ираатвоорганизмот,посебновомозочнитеклетки. Се разградуваат во црниот дроб.Елиминацијатаглавносеодвивапрекуури-нарниотсистем,воформананеактивниме-таболити.Времетонанивниотполуживотерелативнодолгоисоголемиразликиодедендодругпрепарат.Плазмаконцентрацијатаемошневаријабилнаодедендодругсубјект,бидејќиезависнаодхепаталниотклиренс.Клинички својства: специфично антидепре-сивнодејствоврздепресивниотсиндром,не-зависноодкојаидабилоетиологија;стиму-лација,повеќеилипомалку,напотиснататамоторнаактивност;способностзаменувањенадепресивнатавоманичнафазаприбипо-ларните афективни растројства; анксиоли-тичкисвојства;антихолинергичнисвојства.Индикации: депресивни растројства и вокуративни и во профилактични цели, анк-сиозни растројства (опсесивно компулзив-но растројство, социјални фобии, паничнирастројства, генерализирано анксиозно рас-

тројство, посттрауматска стресна состојба),енурезисноктурна, растројствавоисхрану-вањето,никотинскаикокаинсказависност,

Дозирање

Во принцип, дозирањето на TCA е строгоиндивидуалноизависиодтежинатанарас-тројството, индивидуалните фармаколошкиифармакокинетичкиособеностинаантиде-пресивот (особено полуживотот на елими-нација), соматската состојба на пациентот,посебносостојбатананеговитеекскреторниоргани и црниот дроб, од возраста, полот,концентрацијатаидр.

Несакани ефекти

1.антихолинергичниефекти:сувостналига-виците,тешкотиивовидот,зголемувањенаинтраокуларниот притисок, хипертермија,констипација,паралитиченилеус,уринарнаретенција;2. ефекти на ЦНС: сомноленција, замор,растројство во концентрацијата, инсомнија,психички растројства (брадипсихичност,конфузноонироиднисостојби,)EPS,тардив-на дискинезија, атаксија, комицијална под-готвеностнаЦНС,алтерациинасвеста;3. ефектинаКВС:постурална хипотензија,аномалии на Тбранот, други алтерации наЕКГ (блок на левата гранка, аритмии, пал-питации, тахикардии, брадикардии, вентри-куларни фибрилијации, вентрикуларни ек-страсистоли,синкопи,хипертензивникризи,миокарденинфаркт);4.хематолошкиефекти:агранулоцитоза,ео-зинофилија,леукопенија,пурпура(какохи-персензитивнареакција),неутропенија;5. хепатални ефекти: асимптоматско зголе-мувањенатрансаминазите,променанасеру-малкалнатафосфатаза;6. сензитивниреакции:алергискиманифес-тации;7. гастроинтестинални ефекти: анорексија,наузеа, вомитус, дијареја, абдоминалникрампи,епигастричендистрес;8. ендокрини и генитоуринарни ефекти:зголемување или намалување на либидото,импотенција,недоволнаејакулација,анорга-змија,галактореакајжените,гинекомастија.

Контраиндикации

1.Релативни Контраиндикации:напредната артериосклероза на мозокот,тромбофлебити,заболувањанацрниотдроб,ретенција на урината предизвикана од дру-га (немедикаментозна) етиологија, потешки


бубрежнирастројства,епилепсија,хрониченалкохолизам,ранадетскавозраст,понапред-натавозраст,бременостилактација.

2.Апсолутни Контраиндикации: преосет-ливостнаTCA.

AMYTRIPTILLIN(АМИТРИПТИЛИН)Состав: амитриптилинот претставува ба-зичен дериват на дибензоциклохептадинот,одкојпонатаму,сопроменавостраничнитерадикали, се добиенинови антидепресивнидеривати.Неговиотстраниченсинџиреед-наков со хлорпротиксенот, од кој се разли-кувапопроменатанаСатомотна средниотпрстенсоCH2CH2групата.Дејство:фармаколошкитесвојствасеиден-тичнисоониеодгрупатанаTCA.Максимал-ната концентрација во плазмата, по оралнаадминистрација,јадостигнуваза6часа.Не-говиотполуживотнаелиминацијаседвижиод6до44часа(просечно21час).Неговак-тивенметаболитенортриптилинот.Индикации: поради невролептичната ком-понентавонеговиотхемискисостав,поседу-ваинхибиторни,седативниианксиолитичкисвојства, па затоа најчесто се препорачуваза третманна агитирани, суицидално опто-варениианксиознидепресивнипсихотичнисостојби. Се препорачува и за терапија напостшизофренадепресија, пришто, порадислабото невролептично својство, не пре-дизвикува реанимација или провокација нашизоморфната симптоматологија. Другитеидникативниподрачја се совпаѓаат соониеодгрупатанаTCA.Дозирање:Оптималнатаоралнадозаседви-жиод75до150mgнаден,вотриадмини-страции. Во хоспитални услови, максимал-нитедозиможедасепокачатидо300mg.Геријатрискитедозиседвижатод25до100mg на ден. Се препорачува парентералнатаадминистрација да се изведува во хоспи-тални услови за даможе секојдневно да сеопсервираатевентуалнитенесаканиефекти,коинесетакаретки.Можедасеаплициравоинфузија, со физиолошки раствор со бавентек,од20до25капкивоминута,водозаод50mgдо100mg.Сеординираиинтрамуску-ларно,водозаоддвадотрипатинаденпо20или50mg.Парентералнотодозирањеоб-ичноевопочетокотнатерапијатаипоеднаседмицасепродолжувасооралнаупотребавоадекватнидози.Дозите заодржувањеприрекурентнитеде-пресии или кај биполарните растројства семногупомали(обично30mgнаден)итиенанекојначинможатдабидаталтернативаво

терапијатасолитиумовитесоли.Лекувањетовопревентивницелитраеповеќегодини,соповремениконтролинакрвнаталоза,црниотдроб,КВСиуринарниоттракт.Несакани ефекти: идентични како и кајдругитеTCA.Контраиндикации: идентични како и кајдругитеTCA.Готови лековиAMYZOL–АМИЗОЛ(Lek),табл.10mg,25mgамитриптилин.

CHLOMIPRAMINE(ХЛОМИПРАМИН)Состав: хломипраминотедибензазепинскидериват,којхемискипретставува3Chlor5(3dimenthylaminopropyl)10,11dihydro5Hdibenz(b,f)азепин.Дејство: хломипраминот многу повеќе гокочириаптејкотнасеротонинототколкунанорадреналинот, но не спаѓа во групата населективнитеантидепресиви.Интересноедасенапоменедеканеговиотактивенметабо-литдезипраминотмногуповеќедејствувананорадренергичниоттрансмитерскисистем.Добросересорбираодгастростинтестинал-ниот тракт, сомаксимална („pik“) концен-трација за 3 до 4 часа.Дезипраминот е не-гов деметилиран активен метаболит, кој сеформирапотрансформацијатанахломипра-минотвоцрниотдроб.Сеелиминирапрекууринарниоттракт.Полувреметонаелимина-цијаседвижиод20до77часа(просечно32),додеканадезипраминотмеѓу25и50часа.Идикации: како тимолептик со имипра-минско дејствување се ординира кај лесноанксиозните и кај средно агитираните де-пресии. Бидејќи многу добро се поднесуваво перфузиска администрација и во високидози, многу често се користи во третманотна рефрактерните депресии. Во третманотнаопсесивнофобичниотсиндромхломипра-минот на некој начин претставува лек наизбор,ипокрајселективнитеантидепресивиод втората генерација. Во асоцијација соодредени психотераписки методи, успешноги редуцира психопатолошките опсесивно-фобичниикомпулсивнисодржини,особенокогасеординиравоекстремновисокидози,воинфузивнираствори,собавенпроток,од16до18капкивоминута.Покажувадобрирезултатиивотретманотнанекоидетскине-врози,особеноноќнатаенурезаименталнатаанорексијасобулимија.Дозирање:воамбулантниусловиоптимал-нитедневнидозиседвижатод50до75mgнаден(3х25),додекавохоспиталниусловидозитеможатдасепокачатидо200mg.Во


инфузивната администрација дозите можатда се покачат (по методот на титрација) идо300mg,собавенпротокисоповременивикендодмори.Несакани ефекти:несаканитеефектисеодантихолинергичнаприродаитиесекаракте-ристичнизаситеTCA.Контраиндикации: релативни контраин-дикации за употребата на хломипраминотсеизразитоагитиранитедепресиисосуици-дална оптовареност, психофармаколошкитеинтоксикации,акутнитеалкохолнисостојбии комбинацијата со MAOI. Апсолутнитеконтраиндикации се совпаѓаат со оние кајдругитеTCA.Готови лековиANAFRANIL–АНАФРАНИЛ (Pliva), драж.25mg,амп.25mg/2mlхломипрамин.

DOXEPINE(ДОКСЕПИН)Состав:какодибензоксепинскидериватдок-сепинотпретставува11–(3–Dimethylamino– propyliden) – 6,11 – dihydrodibenz (b.e)oxepin.Дејство:фармаколошкитесвојстванадоксе-пинот,какоиантидепресивниотпрофил,мусесовпаѓаатсоониеодамитриптилинот,нооднегохемискисеразликува самосо едназамена на јаглеродниот атом со кислород.Силногоинхибирариаптејкотнанорадрена-линиот,помалкуинасеротинот.Поседуваисилноантихистаминскодејство(одкадештому потекнува моќниот седативен и хипно-тички ефект). Предизвикува умерена пери-ферна вазодилатација, па оттаму потекнуваи падот на крвниот притисок, кој често сејавуваособеноприповисокиинаглидози.Пикотнаплазмаконцентрацијатагодостиг-нуваза4часа,додекаполувремтонаелими-нацијатаседвижиод8до68часа(просек17),штомуовозможуваиеднократнаупотреба.Индикации: индикациитему се совпаѓаатсоониеодамитриптилинот.Дозирање:доксепинотможедасеординирапоораленипопарентераленпат.Поораленпат,воамбулантниуслови,дозитеседвижатод25до75mgнаден,додекавохоспиталниод75до150mgкајвозрасни.Максималнитедозинесмеатдагинадминуваатвредности-теод300mgнаден.Геријатрискитедозиседвижатод30до75mgнаден.Несакани ефекти: идентични како и кајдругитеTCA.Контраиндикации:какоониекајамитрип-тилинот.Готови лековиSINEQUAN–СИНЕКВАН(Алкалоид),капс.

10mg,25mgдоксепин..

TIANEPTINE(ТИЈАНЕПТИН)Состав: тијанептинот претставува 7–(3–chloro–6,11–dyhydro–6–methyldibenzo) c,f(1,2)thiazepine–11–yl–amino)–SS–dioxide.Дејство: за разлика од другите, тијанепти-нот го инхибира само серотонинскиот ри-аптејкнапресинаптичкатамембрана.Брзоикомплетно сересорбираодГИТ.Севрзуваза плазмапротеините (94%). Се разградувавоцрниотдроб.Времетонаполуживотмуеод2.5часа.Индикации:анксиознодепресивнисостојбивопонапреднатавозраст,депресивнисостој-би кај алколизмот во времето на апстинен-ција.Дозирање: оптималните дози се движат3х12.5mg.Несакани ефекти: идентични како и кајдругитеTCA.Готови лековиCOAXIL–КОАКСИЛ (Les LabaratoiresServier),табл.12.5mgтијанептин..

В. ТЕТРАЦИКЛИЧНИ АНТИДЕПРЕСИВИ

Мапротилинот, мијансеринхлоридот итразодонот се оригинални претставницина втората генерација антидепресиви, коиспоред својот хемиски состав & припаѓаатна групата тетрациклици. Според начинотна нивнотофармакодинамичко дејство, тиесуштинскисеразликуваатодсвоитеконвен-ционалнипретходници.

MAPROTILIN(МАПРОТИЛИН)Состав:мапротилинотхемискипретставуваN–Methyl–(3–(9,10–atanodihydroantracenyl–(9)–propylamin.Дејство:неговатаантидепресивнаакцијасебазираврзинхибицијатананорадренергич-ниот риаптејк на пресинаптичката мембра-на.Мапротилиниотдобро сересорбираво гас-троинтестиналниоттракт,севрзувазасерум-скитепротеини,семетаболизирасохидрок-сијацијаисооксидацијавоцрниотдробиво57%сеизлачувапрекууринарниоттрактаво30%прекуфецесот.Елиминацијатамуемош-небавна,абиолошкотополувременаживотвоплазматаод52часамујаовозможуваефи-каснатаприменаивоеднократнадоза.


Индикации: специфичните биохемискисвојства му овозможуваат силно антиде-пресивноиширокоспектралнодејство,штого прави погоден за терапија и на умереноинхибираните и средно агитираните илианксиозни депресивни состојби. Негово-то фармаколошко дејство се споредува исо амитриптилинот и со имипраминот.Вооптималнидози, еднакводобродејствуваиврзинхибираните,супступорознитеиагити-ранитеианксиознитедепресии.Клиничкитеефектинастапувааткакоикајдругитетри-цикличниантидепресиви,повторатаседми-цаодпочетокотналекувањето.Дозирање: мапротилинот може да се ор-динираипрекуораленпатипопатнапер-фузивни администрации. Во почетокот натретманотнадепресивнитесостојбисепре-порачувадневнадозаод50mg,којана2до3денаможедасепокачува занови25mg,најдоброводвократнадневнадоза,наутроинавечер.Оптималнитедозиседвижатоколу100mg,додекамаксималнитеоколу150mg.Парентералната апликација е во видна ам-пулизаинтрамускулнаупотреба,или,штоепочесто,заперфузивнатерапија,во250или500mlфизиолошкираствород3до6ампули(од75до150mg),собавенпроток.Возмож-ноедасемешавоистфизиолошкирастворисохломипраминот,вооптималнидозиодпо100mg,носоизразитобавенпроток(16до20капкивоминута).Несакани ефекти:ипокрајтоаштонеговиотхипотензивенефектеминимален,потребнаеголемапретпазливосткогасеординиравоинфузивнирастворииливопоголемидози.Контраиндикации: лекот е контраинди-циранпри акутна алкохолизирана состојба,глаукомихипертрофијаилиаденомнапрос-тататаикајпотешкисрцевирастројства.Интеракции: можни се неблагопријатниинтеракциикогасеасоцирасоалкохол,цен-тралнидепресори,инхибиторинаМАО,гва-нидиниклонидин,бетанидинигванитидин(антихипертензиви). Нема интеракции собетаблокаторите и со трицикличните анти-депресиви.Готови лековиLADIOMIL–ЛАДИОМИЛ (Pliva).табл.25mg,50mg,амп.25mg/2mlмапротилин.

MIANSERIN(МИЈАНСЕРИН)Состав:мијансеринотхемискипретставувадипиразиноазепински дериват, составен од1, 2, 3, 4, 10, 14–b Hexahydro – 2 –methyl–dibenzo(c,f)pyrazino–(1,2–a)–azepin.Дејство:мијансеринотемеѓупрвитеантиде-

пресивиодвторатагенерацијачиепримарноантидепресивнодејствоеврзрецепторскиотсистем, од кадешто посредно ја зголемуваконцентрацијатанабиогенитеаминивоси-наптичкиот простор. Преку инхибиција наадренергичните пресинаптички алфа–1 иалфа2 рецептори, доведува до секундарнозголемувањенасинтезатаидоослободувањенанорадреналинот.Наедно,тојпотентногиинхибира и хистаминскитеH1 иH2 рецеп-тори и ја намалува осетливоста на аденилциклазата.Лекотдобросересорбираодгастроинтести-налниоттрактиза4часајадостигнувамак-сималната концентрација во плазмата. Серазградува во црниот дроб и нешто побав-но се елиминира преку уринарниот систем(70%)ифецесот(30%).Времетонанегови-от полуживот во плазмата е околу 17 часа.Експерименталноедокажанодеканеговатаконцентрација вомозочното ткиво енештопоголемаодонаавоплазмата,штоеодосо-бенаважноствофармакотерапијата.Индикации: мијансеринот го поседуваамитриптилинскиотпрофилнадејствување.Какоидругитеантидепресиви,своетоанти-депресивнодејствогоманифестирапотрета-таседмицаодпочетокотналекувањето.По-седуваседативниианксиолитичкисвојства,паосвенштогоподобруварасположението,гисмируваинемирот,напнатостаистравот.Бидејќианксиолитичкиотефектмуесличенсоонојнадијазепамот,неепотребнаасоци-ранатерапијасонекојдруганксиолитикодбензодијазепинската (илидруга) група.Восреднидозипокажуваихипнотичкиефекти,штосекористиволекувањетонаониедепре-сиикоисепридруженисорастројствовосо-нот(какоштоеслучајсомајордепресиите).Дозирање:задасеизбегнатпочетнитехип-нотички ефекти, се препорачува постепенозголемувањенадозата,од3х10,3х20до3х30mg.Максималнитедозиседвижатод120до160mgнаден.Попостигнувањетонаан-тидепресивнитеефектидозитезаодржувањесеетаблираатна20или30mgдневно.Несакани ефекти: во почетокот на тера-пијата може да се манифестира сонливост,хипотензија,општателеснаслабост,тремор,леснавртоглавицаисомноленција.Реткисегастроинтестиналните тешкотии, во вид нагадењеиповраќање.Понеколкуденаовиенесаканиефекти,ибезсмалувањенадозата,минуваат, па затоа и не претставуваат не-којапосериознапрепреказапонатамошниоттретман.Контраиндикации:порадислабататоксич-ност,мијансеринотнемаапсолутниконтра-индикации.


Готови лековиMIANSAN–МИАНСАН (Zorka Pharma),табл.10mg,30mgмијансерин..

TRAZODONE(ТРАЗОДОН)Состав: тразодонот хемиски претставува 2(3(4–m–Chlorphentyl)–1–piperazinyl)–propyl–s–trizolo(4,3–a)pyridin–3–(2H)–on.Дејство: фармакодинамичкото дејство натразодонот е мошне комплексно. Своитеантидепресивнисвојствагиостварувапрекуинхибицијананорадренергичните алфа2иалфа1рецепторииинхибицијанасеротонин-скиот риаптејк. Дејствува антагонистичкииврзхистаминскитеH1рецептори,одкадештомупотекнуваатхипнотичкитеефекти.Брзоикомплетносересорбираодгастрои-нтестиналниот тракт и својата максималнаконцентрација во серумот (пикот на плаз-маконцентрацијата)јапостигнувавеќеза1час.Во90%севрзувазаплазматичнитепро-теини,пазатоаиприакутнаинтоксикацијадијализата не помага. Неговиот полуживотварира од возрастана субјектот: кај деца 1до2часа,кајвозрасни5до9часаикајстари11часа.Во30%сеелиминирапрекууринар-ниоттракт,аостатокотпрекуфецесот.Индикации: како силен антидепресив, се-датив и анксиолитик, со амитриптилинскипрофилнадејствување,трозодонотеинди-циран кај сите форми на депресија кои сепридруженисострав,агитираностинемир.Во поголеми дози дејствува и хипнотички,носамовопрвитенеколкуденаодпочетокотнатерапијата.Дозирање: оптималните дневни дози од150до300mgсепостигнуваатпостепено,занеолкудена,задасеизбегнатхипнотичкитеефектиналекот.Максималнитедозиседви-жатод600до800mgнаден,поделенивотридози, вохоспиталниуслови.Дозата заодр-жувањенемапотребадабидеповисокаод75или100mgитоанајчестобезасоцијацијасоанксиолитик.Лекотможедасеаплицираивоинфузивнираствори(од250mlфизиолошкираствор)до300mgдневно.Несакани ефектииКонтраиндикации: не-саканите ефекти и контраиндикациите сескороидентичнисоониенадругитеантиде-пресиви.Готови лекови: лекот не е регистриран воРМ.MOLIPAXIN–МОЛИПАКСИН (HoechstMarionRoussel),капс.50mg,100mg,150mgтразодон.

Г. СЕЛЕКТИВНИ СЕРОТОНИНСКИ РИАПТЕЈК-ИНХИБИТОРИ (SSRI)

Селективните серотонински риаптејк инхи-биторипретставуваатхомогена групалеко-ви,сосличнифармакодинамички,фармако-кинетички,терапискиинесаканиефекти,соследнивекарактеристики:•селективноинхибирањенасеротонинскиотриаптејк;• зголемувањенасеротонинотисеротонер-гичнатаневротрансмисија;•добарантидепресивентерапискиефект,вопросек (илинештопосилен) од конвенцио-налнитеантидепресиви(TCA,MAOI);• непоседување антихолинергични ефекти(илимошнемали);•непоседувањекардиотоксичниефекти(илимошнемали);•добратерапискаефикасностврзанксиозни-терастројства.

Индикации

1.депресивнисостојбиодкојабилоетиопа-тогенеза;2. анксиозни растројства: панично рас-тројство, опсесивно компулзивно рас-тројство, социјални фобии, генерализираноанксиозно растројство и посттрауматскостреснорастројство;3.сексуалнидисфункции;4.предменструаленсиндром;5.некоирастројстваналичностаповрзанисоагресивностиимпулсивност;6.злоупотребанаалкохол;7.растројствавоисхранувањето;8.депресиикајдеменциите.


1.акцесорни(илилесни)Несакани ефекти:главоболка,иритабилност,аменореа,гадење,стомачниболки,хипотензија,вртоглавица;2. тешки несакани ефекти : агитираност,конвулзии,серотонинскисиндром.Интеракции: поради можноста од појавана несакани фармакодинамички и фарма-кокинетички интеракции, моделирање натераписките ефекти или пак серотонинскисиндром,SSRIнесмеатдасеадминистрира-ат (илипаксеадминистираатсовнимание)со следниве фармаколошки супстанции:bepridil,pimozide,содругиантидепресивиодгрупатанаSSRI, IMAO,RIMA,TCA, серо-тонинскипрекурсори(Ltryptophan),aлкохолидр.


FLUOXETINE(ФЛУОКСЕТИН)Состав:флуоксетинотхемискипретставувасупститут на phenilpropulamiот; [(chloro–4trifluoromethyl–3 phenyl)–4 hydraxy–4piperidino]–4 N,N–dimethyl diphenyl –2,2buturanide.

Дејство: фармаколошките својства му сеидентичнисоониенадругитеантидепрсивиодSSRI.Сеодликувасоизразитобавнаре-сопрцијаизабавенметаболизам.Максимал-ната концентрација во плазмата ја постиг-нуваза6до8часа,додекаелиминацијатаепрекууринарниоттракт,сополуживотод1до3дена,додекананеговиотактивенмета-болитNdemethylfuoxetinод7до15дена.Индикации: индикациите се идентични соониенадругитеантидеперсивиодSSRI.Дозирање: за лекување на депресивнитесостојби, генерализираното анксиозно рас-тројство и социјалната фобија обично сепотребни 20 mg дневно, во една доза, на-утро. Ако терапијата и по третата неделане покажува знаци на подобрување дозатаможедасепокачина40mg.Залекувањенаопсесивнокомпулзивноторастројстводозитепостепено(насекои7дена)можатдасепо-качуваатмаксималнодо80mgдневно(опти-малноод40до60mg),додеказапаничноторастројствоод40до60mgдневно.Задру-гитеиндикативниподрачјадневнитедозиседвижатод20до40mgдневно.Несакани ефекти:заедничкизаситеанти-депресивиодгрупатанаSSRI.Готови лековиFLUOKSETIN–ФЛУОКСЕТИН (Јака 80),капс.20mgфлуоксетин.FLUOXETIN–ФЛУОКСЕТИН(Алкалоид),капс.20mgфлуоксетин.ORTHON–ОРТОН(Remedina),капс.20mgфлуоксетин.PROZAC–ПРОЗАК (Lilly S.A.), раствор 20mg/5mlфлуоксетин.REFLOKSETIN–РЕФЛОКСЕТИН (Реплек-фарм),капс.20mgфлуоксетин.

FLUVOXAMINE(ФЛУВОКСАМИН)Состав: флувоксаминот е првиот синте-тизиран антидепресив од групата на SSRI.Поседувамоноцикличнахемискаструктура:5–metoksi–4–(trifluor–metil) valerofenon–(E)–o(2–aminoetil)oksim–maleat.Дејство: фармаколошките својства му сеидентичнисоониенадругитеантидепрсивиодSSRI.

Пооралнатаадминистрација,скорокомплет-но се ресорбира од гастроинтестиналниоттрактизарелативнократковреме(околу5часа) ја достигнува својата пикконцентра-ција. Слабо се врзува за плазмапротеинитеи се разградува во црниот дроб, со помошнаензимотP–450(CYP)2D6.Немаактивниметаболити. Неговиот подолг полуживотнаелиминација(од15часа),какоикајситеантидепресиви од групата, дозволува едно-кратно дневно дозирање. Со подолготрајнаупотреба биолошкото полувремена елими-нацијасепродолжуваод17до22часа.Индикации: индикациите за неговата при-менасеидентичнисоониенадругитеSSRI.Дозирање: се препорачува иницијалнатадоза да не биде поголема од 50mg дневнои,постепено (воинтервалод7дена),да сезголемувадо 300mg.Дозата за одржувањеседвижиод100до200mg.Кајповозраснитепациенти,кајкоипостоиможностзаредук-ција на флувоксаминскиот клиренс, дозатапочнуваод25mgисезголемувадо75mg.Акодневнатадозаепоголемаод100mgсепрепорачува да се подели во две или тридози.Несакани ефекти:заедничкизаситеанти-депресивиодгруапатанаSSRI.Готови лекови:(неерегистриранвоРМа-кедонија).FAVERIN–ФАВЕРИН(Solvay),табл.50mg,100mgфлувоксамин.

PAROXETINE(ПАРОКСЕТИН)Состав:пароксетинотхемискипретставувафенилпиперидинскидериват.Дејство: фармаколошките својства му сеидентичнисоониенаантидепрсивиодSSRI.Заразликаодсертралинотифлуоксетинот,немаактивниметаболити.Пикотнаплазма-концентрацијата го постигнува за околу 6часа.Во93%севрзувазаплазмапротеинитеи се дистрибуира во организмот и во цен-тралниотнервенсистем.Семетаболизиравоцрниотдроб.Во65%сеизлачувасоурина-та, главно во облик на неговите неактивниметаболити,иоколу36%прекуизметот.Индикации: индикациите се идентични соониенадругитеантидепресивиодSSRI.Дозирање:а. Депресивни растројства: иницијалнатадневна доза започнува од 20mg. и тоа на-утро, за време на појадокот. Во случај напотребадозатапостепеносепокачува(по10mgнеделно)до50mg.Запревенцијанаре-цидивоттретманотнесмеедабидепомалод6месеци.Водетскатавозрастдневнитедози


седвижатод10до15mg.Потребнаеодреде-навнимателностводозирањетокајпациен-титесооштетенибубрезиилицрндроб.б.Опсесивнокомпулсивнирастројства:дози-рањетозапочнуваод20mgисекојаседмицасепокачувазауште10mg,сéдо60mgеднашдневно.Препорачливата(оптимална)дозае40mg.Вопонапреднататавозрастдневнатадозаод20mgвоисклучителнислучаи,можедасепокачидо30mg.Кајдецанад9годиш-навозрастдозитеседвижатод10до30mg.в. Панични растројства: дневните дози седвижатод20до40mg,додекавопонапред-нататавозрастод10до20mg.Препорачли-ва(оптимална)дозае40mgнаден.Порадиможнотовлошувањена состојбата (воини-цијалниотпериод)сепрепорачуваиницијал-натадневнадозаод10mgпостепенода сепокачуваза10mg,насекои3до4дена,дооптималната доза од 40mg.Максималнитедозисе60mg.г.Социјалнифобии:сепрепорачувадневнадозаод20mg.Дозатапостепено,за10mg,сезголемувадо50mg.д. Посттрауматско стресно растројство: сепрепорачувадневнадозаод20mg.Вослучајнапотребадозатапостепеноможедасезго-лемидо50mgнаден.ѓ.Генерализираноанксиознорастројство:сепрепорачува дневна доза од 20mg дневно.Како и кај другите анксиозни растројства,дозатаможедасепокачидо50mgнаден.е. Деменции: иницијалните дневни дози се10mg,соможностзапостепенопокачувањена2до3неделидо30mg.ж.Предменструаленсиндром (ПМС):дози-те,возависностодвозраста,седвижатод5до20mgдневно.з. Сексуални дисфункции: кај сексуалнитедисфункциидозитесе20mg.наден,дотера-пискиотодговор.ѕ. Зависност од алкохол: дневните дози седвижатод20до40mg.Несканиефекти:идентичнисоониенадру-гитеантидепрсивиодSSRI.Интеракции:идентичнисоониеодССРИ.Готови лековиSEROXAT–СЕРОКСАТ (Belupo), табл. 20mg,30mgпароксетин.PAROKSETIN–ПАРОКСЕТИН (Реплек-фарм),табл.30mgпароксетин.PAROXETIN–ПАРОКСЕТИН (Merck),табл.20mgпароксетин.

SERTALINE(СЕРТАЛИН)Состав: серталинот хемиски претставуванафтиламинскидериватисосвојатахемиска

градба се разликуваод антидепресивитеодистатагрупа.Дејство: фармаколошките својства му сеидентичнисоониенадругитеантидепрсивиодSSRI.Бавносересорбираодгастроинтестинални-оттракт.Земањетоналекотсохранајазаба-ваапсорпцијатаигопродолжувавреметонапикплазмаконцентрацијата,коеизнесува4.5до8.4часа.Во98%севрзувазаплазмапроте-инитепрекукоиседистрибуиравомозокот.СеразградувавоцрниотдробсопомошнаизоензимотP450(CYP)исеизлачувапрекууринарниот систем. Времето на полуживотна елиминација седвижиод25до26часа.Вопонапреднататавозрастовавремеможедабидеипродолжено.Индикации: индикациите се идентични соониенадругитеантидепрсивиодSSRI.Дозирање: во третманот на депресивнитерастројствасекористатдозиод50до100mgеднашнаден.Сотитрација(наеднаседми-ца)дозатаможедабидепокаченадо200mgнаден.Клиничкитестудиипокажуваатдекапоголемиотбројболнитерапискидоброреа-гираатна50–100mgнаден.Третманотпро-должувадоеднагодина, запрофилакса нарецидивот.Во терапијата на опсесивнокомпулзивнитерастројства кај возрасни и кај адолесцентинад13годишнавозрастдозатаседвижиоко-лу50mg.наден.Кајдецаод6до12години,иницијалнатадозае25mgитааможепосте-пенодабидепокачувамаксимумдо200mg.Времетона третманот зависиодиндивиду-алниоттерапискиодговор,нонепократкоод12недели.Иницијалнатадозазапаничнитерастројстваизапосттрауматскотостреснорастројствое25mgитаа,по25mg,неделноможедасезголемидо200mg,минимум12недели.Волекувањетонапредменструалниотдисфо-риченсиндромдозитеседвижатод50до150mgнаден.Терапијата на предвремената ејакулација есодозиод25до50mgнаден.Несакани ефекти: идентични со оние надругитеантидепрсивиодSSRI.Контраиндикации: сесовпаѓаатсотиенадругитеантидепресивиодгрупатанаSSRI.Готови лековиASENTRA–АСЕНТРА (Кrka), табл. 50 mg,100mgсерталин..

CITALOPRAM(ЦИТАЛОПРАМ)Состав: циталопрамот хемиски е различенод другите антидепресиви од групата, иако


сонивимамногусличниифармаколошкиитераписки својства. Претставува супститутнафталандериватот,сотерцијарнааминог-рупанабочнатаверига.Дејство: фармаколошките својства му сеидентичнисоониенадругитеантидепрсивиодSSRI.Меѓу препаратите од групата (SSRI), цита-лопрамотнајбрзоинајкомплетно(100%)сересорбира од гастроинтестиналниот тракти својата пикконцентрација во серумот јадостигнува за околу 4 часа. Во 80% се вр-зува за плазматичните протеини и така седистрибуира во организмот. Скоро 20% оддозата се излачува непроменета преку ури-нарниот тракт. Оптималното полувреме наживот му изнесува 33 часа, што дозволуваадминистрацијаво еднократнадневнадоза.Семетаболизиравоцрниотдроб,сопомошнахепаталниотизоензимCYP.Сеизлачувапрекууринарниотсистем.Индикации: индикативното подрачје нациталопрамотеидентичносодругитеанти-депресивиодгрупатанаSSRI.Дозирање:Депресивнирастројства:иницијалнатаднев-надозазапочнуваод20mgисепокачувана40mgеднашнаден, обичнонавечер,неза-висно од внесувањето на храната, бидејќидобро го регулира спиењето и сонот.Мак-сималнатадневнадозанесмеедабиденад60mg. Третманот не смее да трае помалкуод6месеци, задасепревенирарецидивот.За повозрасните пациенти (над 65 годишнавозраст) дозите од 20 до 30mg дневно седоволни за лекување на депресивните рас-тројства.Потребнаевнимателностводози-рањетоикајпациентисооштетенибубрезиилицрндроб,когадозитенесмеатдабидатнад20–30mg.Опсесивно компулсивен синдром: дози-рањето започнува со 20 mg и седмично сепокачувазауште20mg,сéдо60mg,еднашдневно.Вопонапреднататавозрастоптимал-нитедозисе20mg,додекамаксималнитенесмеатдасепокачатнад40mgКајдецанад9годинидозитеседвижатод10до40mg,возависностодвозраста.•Паничнирастројства:дневнитедозиседви-жатод20до60mg,додекакајпостарите20mg.• Шизофренија: како додатна терапија наосновниотантипсихотикод20до40mgнаден,сопостепенозголемувањенадозата.Деменции:иницијалнитедневнидозисе20mg,соможностзапостепенопокачувањена2до3неделидо30mg.Предменстрауленсиндром:кајвозрасниженидозитеседвижатод10до20mgдневно.

• Сексуални дисфункции: кај сексуалнитедисфункциидозитеседвижатод20до40mgнаден,Несакани ефекти: циталопрамот ги носикарактеристикитенагрупатавоодноснане-саканитедејство(коисеретки)иможностазапојаванасеротонинскиотсиндром.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоРМакедонија.CIPRAMIL–ЦИПРАМИЛ(Lundbeck),табл.10mg, 20, 40mg, ораленраствор40mg/mlциталопрам.

Д. – СЕЛЕКТИВНИ НОРАДРЕНЕРГИЧНИ РИАПТЕЈК- ИНХИБИТОРИ (SNaRI)

Во оваа група спаѓаат оние антидепресивикои својот антидепресивен ефект го градатврзселективнатаинхибицијананорадренер-гичниот риаптејк на пресинаптичката мем-брана.КакоиSSRI,итиедобросетолерира-атодпациентитеинеманифестираатнекоипосериозни несакани ефекти. Сувоста налигавиците, опстипацијата, засиленото по-тењеихипотензијатанајчестосејавуваатвопочетокотнатретманотинегозагрозуваатживотот на пациентот. Главен претставникнаоваагрупаеребоксетинот.

REBOXETINE(РЕБОКСЕТИН)Состав: ребоксетинот е прв антидепресивод новата класа на селективни инхибиторина норадреналинскиот риаптејк. Хемискипретставувадериватнаалфаарилоксибензилморфолинот.Дејство:ребоксетинотселективногоинхи-биранорардренергичниотриаптејкисосемаслабо (или незначително) серотонинскиотриаптејк.ЗаразликаодTCA,сокоиимане-кои сличнифармаколошки својства, ребок-сетинотпредизвикувамошнемалкуантихо-линергичниефекти.Како и сите антидепресиви, добро и ком-плетносересорбираодгастроинтестинални-оттракт.Хранатајазабаваресорпцијата.Серазградувавоцрниотдроб.Главносеелими-ниранизуринарниоттракт.Индикации: ребоксетинот го поседуваимипраминскиот профил на дејствување.Ипокрај тоашто вонеговотоиндикативноподрачје се сите депресивни состојби одкоја било етиопатогенеза, ребоксетинот еизразитоефикасенкајониедепресиивочија


феноменологија доминираат: намалувањетонаживотнатаенергија,губењетонаинтере-сот, смалената способност за доживувањезадоволства,смаленатамотивацијаипоттик,падот на концентрацијата и чувството набеспомошностибезнадежност.Дозирање:оптималнитедневнидозиседви-жатод8до10mg,двапатинаден,наутроинавечер.Кајповозраснителицадозатасенамалувана4mgдневно, односно2х2mg.Бидејќи храната во желудникот ја забаваресорпцијата,сепрепорачувалекотданесеземасохрана.Несакани ефекти: несаканите ефекти несетакаретки,нотиенајчестосејавуваатвопочетокотнатретманотипациентитедоброгитолерираат.Тиесеодантихолинергичнаприродаисеманифестирааткакосувостнаустата,опстипација,зголеменопотење,гла-воболка,несоница,мачнина,гадење,замори тахикардии.И во случај на предозирање,ребоксетинотиманискатоксичност.Контраиндикации: освен алергиска сензи-билизација, ребоксетинот нема други кон-траиндикации.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоРМакедонија.EDRONAX–ЕДРОНАКС (Pharmacia), табл.4mgребоксетин.

Ѓ. – АНТИДЕПРЕСИВИ КОИ ЈА МОДИФИЦИРААТ НОРАДРЕНЕРГИЧНАТА И СЕРОТОНЕРГИЧНАТА НЕВРОТРАНСМИСИЈА („DUAL AC-TION DRUGS“)

Вооваагрупаспаѓаатантидепресивитекоисвоитеантидепресивнитерапискиефектигиостваруваатпрекудејствотонанорадренер-гичниотисеротонергичниотневротрансми-терскисистем(„dualactiondrugs“).

VENLAFAXINE(ВЕНЛАФАКСИН)Состав: венлафаксинот е релативно новантидепресив, со специфична хемискаструктура, која помногу нешта е различнаод структурата на другите антидепресиви.Хемиски претставува 1–2 (dimethylamino)1– (4 methoxyphenyl) ethyl cyclohexanolhydrochloride,soempiriskaformulaC17,H27,NO2,HCL.Дејство:венлафаксинотинеговиотактивенметаболит 0–des–methyl–venlafaxine (ODV),по своите фармаколошки особености и по

фармаколошкитеакции,есличеннаконвен-ционалнитеTCA.Тојепотентенинхибиторнасеротонинскиотинанорадреналинскиотриаптејк на пресинаптичката мембрана наневронотислабинхибиторнадопаминскиотриаптејк.Доброибрзосересорбираодгастроинтести-налниот тракт. Пикот на плазмаконцентра-цијата гопостигнува за2до4часа,додекавосерумотсестабилизирапотретиотденодпочетокотнатерапијата.Семетаболизиравоцрниотдроб.Времетонаполуживотнавен-лафаксинотинанеговиотактивенметаболите5до11часа.Сеелиминирапрекууринар-ниоттракт.Индикации:венлафаксинотеиндициранкајсите депресивни растројства, од која билоетиопатогенеза, но особено кај мајордепре-сиите.Гопоседуваамитриптилинскиоттера-пискипрофил.Споредповеќеклиничкисту-дии, тераписките ефекти се стабилизираатод8матадо12–татанеделаодпочетокотнатретманот.Второтоиндикативноподрачјеегенерализираното анксиозно растројство,кадештотретманоттребадатрае2до3ме-сеци.

Дозирање:а. Депресивни состојби: оптималната тера-пискадозазадобарантидепресивенодговоризнесува75до150mgнаден,поделеноводве или три дози, обично со храна.Дозитеможатдасепокачатдо225mg,воинтерва-лиод4 дена.Во комерцијалнаупотреба сеи капсули за еднократна дневна употреба(Extended–ReleaseCapsules)од75mg,коисеординираатнавечер,предспиење,сохрана.б.Анксиознисостојби:загенерализиранотоанксиознорастројствосепрепорачуваедно-кратна дневна доза од 75 mg навечер, или37,5до75mgводведневнидози.Несакани ефекти: венлафаксинот спаѓа вогрупатанановитеантидепресивикоиреткопредизвикуваат сериозни несакани ефекти.Споредповеќеклиничкистудии,околу10%процентиодлекуванитеслучаивопочетокотна терапијата транзиторно реагираат со га-дење, анорексија, сексуални дисфункции,констипацијаиглавоболки.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоРМакедонија.EFFEXOR–ЕФЕКСОР(Wyeth),табл.37,7mg,50mg,75mgвенлафаксин.EFFEXOR XL – ЕФЕКСОР ХЛ (Wyeth),табл.75mg,150mgвенлафаксин.


MIRTAZAPINE(МИРТАЗАПИН)Состав:Дејство: блокада на пресинаптичкитеалфа2–рецепториизголемувањенацентрал-на норадренергична и серотонинергичнатрансмисија.Индикации: депресивни состојби од раз-личнопорекло.Дозирање: per os 15 mg навечер на поче-токот,апотоадозитесезголемуваатпосте-пенодо45mgнаденнавечер,илиподеленово2дози.Задецанесепрепорачува.Несакани ефекти:зголемувањенаапетитителеснатежина,едеми,седација,поретковр-тоглавица,главоболки,хипотензија,манија,конвулзии,тремор,парестезии,агранулоци-тоза.Готови лековиMIRZATEN–МИРЗАТЕН (Krka), табл. 30mg,45mgмиртазапин.

3АНТИПСИХОТИЦИ

СпоредСЗО,антипсихотицитесефармацевт-ски супстанции кои дејствуваат врз редук-цијанапсихотичнитесодржиниодкојабилоетиопатогенеза,безнарушувањенасвестаикритичностаналицетокоегиприма.Антипсихотичнителековисекористатвоте-рапијанапсихози.Тоасеразличнисостојбинапсихотичнипореметувања,агитираниод-несувања,дурииправишизофрении.

Класификација

До денеска се пуштени во промет повеќеод стотина психотропи со антипсихотичнисвојства, меѓутоа некои од нив не ги задо-волуваатситекласичникритериумизаеденантипсихотик,илипаксенаграницатамеѓуантидепресивите, анксиолитиците и антип-сихотиците, поседувајќи фармаколошкисвојства и од трите групи. Според времетонанивнатасинтеза,поделенисенаконвен-ционални антипсихотици и антипсихотициод втората генерација. Од нив, во почестаупотреба се: фенотијазинските деривати,бутирофеноните, тиоксантените и бензами-дите.Денескамногуоднивнесеповторно

регистриранивоРепубликаМакедонија,носé уште се во тераписка употреба бидејќисе наоѓаат на фармацевтскиот пазар во со-седството. Антипсихотиците од вторатагенерација се со хетерогени хемиски груписо посебни фармакодинамички особености.Некоиоднивсепроизведениворетардиводепооблик,залекувањенахроничнитепси-хозиизапрофилаксанарецидивот.

Индикации

1.ПримарниИндикации:акутниихроничнипсихози(одкојабилоетиопатогенза);шизо-френијаишизоафективнирастројства;пси-хотични мајордепресии; манични епизодикајбиполарнитерастројства;тикрастројства(вклучувајќигоитурет(Tourett–синдромот);гранични растројства на личноста; перва-зивни развојни растројства; Хантингтоновахореа;деменциисопсихотичнадекомпенза-ција;психотичнирастројстваиндуцираниодалкохол,психостимулантиидругисупстан-ции.2. Секундарни Индикации: како додатнатерапија,тиесеиндициранипринекоимен-талнии соматскирастројства, какошто се:акутниотихроничниоторганскипсихосинд-ром; опсесивнокомпулзивниот синдром;некои психосоматски афекции (пруритус,сингултус, улкус, гастрити); вовед во анес-тезија.Воодноснапсихотичнатафеноменологија,тие се индицирани при состојби на: агита-ција,агресивност,импулсивност,психотич-на анксиозност, пролонгирана инсомнија,халуцинации,делузивниидеи,дефицитарнисимптоми.

Контраиндикации

1.РелативниКонтраиндикации:гравидитет, лактација, тешкисоматскирас-тројства (придружени со хепатална или ре-нална инсуфициенција), рековалесценција,егзогенииендогениинтоксикации.2.Апсолутни Контраиндикации:индивидуалнахиперсензитивност.Избор:строгоиндивидуаленизборкојодго-вараинапсихичкатаинафизичкатасостојбана болниот; изборот се води низ клиничко–терапискитерелациипомеѓу:–феномено-лошкатаспецифичностнарастројството,–фармакодинамскитеифармакокинетички-теособеностинаантипсихотикот,–личностаинејзинитепсихолошкиисомат-скикарактеристики,–економскатаположбанаболниотинегово-тосемејствои


–терапевтот,сонеговототерапискоискуствоипознавање.

Дозирање

Дозирањето на антипсихотикот е тесно по-врзано со константното (и оптимално) одр-жување на тераписката концентрација воплазматанаболниот,бидејќисекојтерапевтнастојувадагоодржитерапискиотефектсоминималнинесаканидејства.Тоазависиод:природатанарастројствотоинеговатапрог-ноза; наследноконституционалната основанаболестакојагинамалуваиможноститезаконечнооздравувањеилизабрзаицелоснаремисија; почетокот на болеста; специфич-носта на психотичната феноменологија итаргетсимптомите,еволутивнатафазанарас-тројството;генетскитеособеностиипремор-биднатаструктура;осетливостаиподносли-востаконантипсихотикот;индивидуалниотодносконтерапискиотодговор;соматскатасостојбанаболниот.

Начин на администрација

Обично,ситеантипсихотици,порадинивни-те фармакокинетички особености, се орди-нираатпоперораленпат,бидејќиодличноибрзосересорбираатодгастроинтестинални-оттрактипикотнаплазмаконцентрацијатаго постигнуваат за кратко време. Паренте-ралната администрацијаможеда доведе допосериозни токсични и несакани подици,меѓукои,посвоитефаталниподици,отскок-нувамалигниотневролептиченсиндром.Вослучај на изразита агресивност и психомо-тореннемир,илипакпринекооперативностнапациентот,можноетерапијатадасепо-чнеипопарентераленпат,којвопочетокотдоведува до постабилни концентрации воплазмата,носамоза кусовремеи,когаќедозволатприликите,терапијатапродолжувапоперораленпат.

Асоцијативен третман

Асоцијативниот третман има за цел сума-цијанасинергичнотодејствооддвете (илиповеќето) супстанции за да се подобраттераписките ефекти. Меѓутоа, при некоикомбинациипостоиреалнаопасностодпо-тенцирањенатоксичнитеефектикоиможатсериозно да го загрозат соматското здравјенапациентот.Комбинацијата на два инцизивни антипси-хотика,особеноодистахемискагрупа,неманекое поголемо фармаколошко оправду-вање,аносиипоголемиопасностивооднос

нанивнататоксичност.Комбинацијата антипсихотиксоанксиоли-тик (најчестоодгрупатанабензодијазепи-ните)есéпочеста,особеносоантипсихоти-ците од втората генерација. Комбинацијатаантипсихотиксоантидепресивсекористиволекувањетонапостшизофренитеилифарма-когенитедепресии,шизоафективнатапсихо-заилипсихотичнатадепресија.

I – ФЕНОТИЈАЗИНСКИ ДЕРИВАТИ

Основното фенотијазинско јадро е со три-цикличнаструктуракојаемошнесличнасоонаанатрицикличнитеантидепресиви.Меѓусебе се разликуваат по страничната вери-ганапозицијатаR1ипосупституцијатавовтората позицијаR2, која го карактеризираинтезитетотнаневролептичкиотефект.

Фармакодинамички особености

Фенотијазинските антипсихотици своитепримарниантипсихотичнидејствогиоства-руваатсоинхибицијанадопаминергичниотсистем, преку блокирање на постсинаптич-ките допамински D2 рецептори. Нивнотодејство енанивона мезолимбичниот сис-тем, стријатумот, префронталниот кортекс,тубероинфундибуларниот систем и ретику-ларнатасупстанција.

Фармакокинетички особини Фенотијазинските антипсихотици брзо искорокомплетносересорбираатодинтести-налниот тракт (70до90%).Попарентерал-ната i.m. апликација (i.v. администрација ерезервирана единствено за анестезиолошкицели),ресорбцијатаемногупобрзаипикотна плазмаконцентрацијата е повисок и по-брз.Покажуваатвисокафинитетконплазмапро-теините,штонеепрепреказанивнадистри-буција во ткивата, особено ако се доволнолипосолубилни. Минувањето на лекот одкрвтавоекстрацелуларнататечностнамозо-кот се одвива преку дифузија и со активентранспорт преку крвномозочната бариера.Сопарентералнатаадминистрацијасеизбег-нуваметаболизмотнапрвотоминување,сошто се забрзува неговото првично дејству-вање.Максималната концентрација во плазмата(„peak plasma levels“) се постигнува за раз-лично време и, по пероралната апликација,главноседвижиод1до4часа.Стабилнотониво во плазмата се постигнува за 7 до 14


дена од почетокот на терапијата и односотдозаконцентрација вотекотнанивнатапо-долготрајна примена нешто се намалува.Времето на полуживот (т 1/2) е различноза секој антипсихотик и зависи од големи-ната на дозата, промените во брзината наекскрецијата, индивидуалните особености(режим на исхрана, консумација на течно-сти,физичкаотпорност),возраста(сокојасеменуваат брзините на ензимските процеси)и влијаниетонанекоидругилековикои сеземаат истовремено. Биотрансформацијатасеодвива,главно,воцрниотдробисамовопомалпроцентвобелитедробови,плазмата,бубрезитеимозокот.РазградбатаеусловенаодцитохромотP450.Поединечнитеантипсихотициимаатфарма-колошкиактивниметаболитикои јаподоб-руваатвкупнатаантипсихотичнаактивност.Тиечестоимаатразличновременаполужи-вотнаелиминацијаодсвоитепретходници,штоемногубитновоодноснадневнотодо-зирањеналекот.Вонајголемпроцентсеиз-лачуваат преку бубрезите, додека во помалпрекубелитедробови,гастроинтестинални-оттракт(жолчкатаистолицата),потта,плу-канкатаимлекото.Интеракции

Меѓу фармаколошките супстанции коипочесто влегуваат во интеракциски врскиспаѓаат атсорбентите, антихолинергиците,депресоритенаЦНСитрицикличнитеанти-депресиви.

Клинички ефекти

Фенотијазинските антипсихотици доведу-ваат до редукција на позитивните и неш-то помалку на редуктивните психотичнисодржини (редукција на психомоторниотнемир, делузивните идеи, перцептивнитерастројства, стравот), до емоционална ре-лаксација, ограничување или прекинувањенаеволуцијатанаакутнитеинахроничнитепсихози,диенцефалниилиекстрапирамидниспоредниефекти,невровегетативни(најчес-то адренолитични) попатни симптоми (ми-оза,хипотонија,брадикардија,хипотермија,хиперсаливација,потење,адинамија.Класификација

Споредхемискатагрупакојаесупституира-нанадесеттатапозиција(R1),фенотијазини-тесекласифицираниво3групи:1.алифатичнифенотијазини2.пиперазинскифенотијазини

3.пиперидинскифенотијазиниАлифатичните фенотијазини претежно сесо седативен ефект (дејствуваат врз психо-моторниот немир, возбудата, несоницата, амногупомалкуврзтаргетсимптомите),пипе-разинските се со потентни антипсихотичниефекти (инцизивни антипсихотици), додекапиперидинските по своите фармаколошкисвојствасенекадемеѓунив.

АЛИФАТИЧНИ ФЕНОТИЈАЗИНИ

CHLORPROMAZINE(ХЛОРПРОМАЗИН)Состав: хлорпромазинотепрвиотсинтети-зиранневролептик(1952)којдоскоробешенајупотребуванпсихотропволекувањетонаменталните растројства. Хемиски претста-вува10–(3–Dimethylamino–propyl)–2–chlor–phenothiazin.Дејствоииндикациите:идентичникакоикајдругитефенотијазини..Дозирање: дневните орални дози на хлор-промазинот,воамбулантскиуслови,седви-жат од 75 до 200mg, додека во болничкиуслови тие можат да се покачат и до 1000mg.Поради големите ризици од вегетатив-нииодтоксичнирастројстваденесканесепрепорачуваатт.н.„мега”дози.Можнисеипарентералниинтравенознииинтрамускул-ниапликации,меѓутоавенознитеапликациине се препорачуваат бидејќи постои големризик од појава на тромбофлебити и ембо-лии.Дневнитедозизаi.m.администрацијаседвижатод100до600mg.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.LARGACTIL – ЛАРГАКТИЛ (Hawgreen),табл.10mg,25mg,50mg,100mg,амп.25mg/mlхлорпромазин.

LEVOPROMAZINE(ЛЕВОПРОМАЗИН)Состав:левопромазинотхемискипретставу-ва 10–(3–Dimethylamino–2–mwthyl–propyl)–2–methoxyphenotiazin.Дејство:идентичнокакоикајдругитефено-тијазини..Индикации: левопромазинот, по своитефармаколошки и клинички својства многуналикуванахлорпромазинот,одкојепопо-тентен скоро за една третина. Се класифи-циравогрупатанабазичнитеневролептици,соизразеноседативнодејство.Индицираневотерапијатанаситементалнирастројства,билоакутнибилохронични,вочијасимпто-


матологијадоминираатпсихомотореннемир,екцитацијаипсихотичнаанксиозност,итоабилокакомонотерапијабиловоасоцијацијасодругинцизивенневролептик.Какобази-ченневролептикиндициранеизалекувањена агитиранитеинасуицидалнооптоваре-нитедепресиизаедносоантидепресив.Дозирање:воамбулантскиусловидневнитедозиналевопромазинотседвижатод75до150mg,додекавохоспиталниусловитиемо-жатдасепокачатдо300mg.Максималнитедневнидозисе600mg.Препаратотможедасеординираисоинтрамускулнаапликација,итоадо300mgдневно,најдобропометодотнатитрација.Порадинеговитеизразенихи-потензивниефекти,морадасебидепретпаз-ливводозирањето.Готови лековиNOZINAN–НОЗИНАН(Алкалоид),табл.25mg,50mgлевопромазин.

PROMAZINE(ПРОМАЗИН)Состав:промазинотхемискипретставува10–(3–Dimethylamino–propyl)–phenotiazin.Дејство:идентичнокакоикајдругитефено-тијазини.Индикации: промазинот, по своите фар-маколошки и клинички особености, многуналикуванахлорпромазинот,одкојсераз-ликувапонедостиготнаатомотнахлоротвостраничнатавериба,соштосеизбегнатипо-веќетонесаканиефекти.Индициранезале-кувањенаакутниинахроничнипсихозиодшизофрениоткруг,насимптоматскипсихо-зиинахроничниоторганскипсихосиндром,кои сепроследени сопсихомотореннемир,конфузностиделирантност.Дозирање:дневнитеоралнидозинапрома-зинотседвижатод100до300mg,амакси-малнитедо600mg.Вопарентералнотоадми-нистрирањедневнитедозисеод300до600mg,вонеколкуинтрамускулниапликации.Готови лековиPRAZINE–ПРАЗИН (Pliva), драж. 25 mg,100mg,амп.50mg,100mgпромазин.

ПИПЕРИДИНСКИ ФЕНОТИЈАЗИНИ

PERICIAZINE(ПЕРИЦИЈАЗИН)Состав:перицијазинотхемискипретставува10–[3–(4–Hydroxy–1–pipe–ridyl)–propyl]–2–cyano–phenothiazin.Дејство:фармакокинетичкитеифармакоди-

намичкитесвојствамусекакоикајдругитефенотијазини.Индикации:посвоитефармаколошкиихе-мискиособини,перицијазинотенаграница-тапомеѓупиперидинскитеипиперазинскитефенотијазини.Сеодликувасомошненискатоксичност. Добро се ресорбира од гастро-интестиналниот тракт и за кратко времесе манифестира неговото дејствување врзимпулсивноста, хостилноста и агресивнос-та.Гонарекуваати„лекзавоспоставувањесоцијалност и комуникативност” кај бо-лнитесорастројстванакарактерот.Порадинеговите својства ефикасно да ги редуцираанксиозноста и агресивноста, најмногу сеупотребувазаредукцијанаагресивностакајолигофренитеикајпсихопатскителица,кајепилептичнитекарактеропатиикајзависни-ците.Сеординираикајхроничнитепсихозиодшизофрениоткруг.Дозирање:оптималнитедневнидозинапе-рицијазинотседвижатод30до90mg,доде-камаксималнитедо150mg.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.NEULACTIL–НЕУЛАКТИЛ (JHC). табл.2.5mg,10mgперицијазин.

THIORIDAZINE(ТИОРИДАЗИН)Состав: тиоридазинот хемиски претста-вува 10 [2–(1–methyl–2–pipe–ridyl]–2–(methylthio)–phenothiazin.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации: тиоридазинот, до појавата нановите антипсихотици, беше меѓу најко-ристените психотропи, бидејќи има широкфармаколошккиспектарнадејство.Денескатиоридазинот не се употребува така често,барем не како монотерапија, бидејќи е от-криенодекастапувавоинтеракциисомногупсихотропни и непсихотропни терапискисупстанцииипредизвикувасилниантихоли-нергичниефекти.Дозирање: дневнитедозинатиоридазинотседвижатмеѓу75и300mg,трипатинаден.Во потешки состојби дозите можат да сепокачатидо600mgдневно.Максималнитедневнидозиможатдаизнесуваатидо1000mg. Ретардформите се ординираат еднашдневно, обично навечер, за да се избегнатнесаканите појави, како што се сонливост,сувостналигавицитеихипотензија.Готови лековиMELLERIL–МЕЛЕРИЛ (Novartis Pharma),табл.10mg,25mg,100mgтиоридазин.


THIORETTE – ТИОРЕТЕ (Bosnalijek),драж.10mgтиоридазин.THIORIL–ТИОРИЛ(Bosnalijek),драж.25mgтиоридазин.

ПИПЕРАЗИНСКИ ФЕНОТИЈАЗИНИ

Пиперазинските фенотијазини спаѓаат вогрупата на т.н. инцизивни невролептици,со потентни антипсихотични својства. Допојавата на антипсихотиците од вторатагенерација тоа беа најупотребуваните пси-хотропизалекувањенашизофренијатаинашизофрениформнитепсихози.Некоиоднив,вопомалидози,гиредуцираатинегативнитесимптоми.

FLUPHENAZINE(ФЛУФЕНАЗИН)Состав: флуфеназинот хемиски претставу-ва 4–[3–[2–(trifluormethyl) phenothizin–10–ul]propyl]–piperazin–eethanol.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации: До појавата на антипсихоти-ците од втората генерација флуфеназинотбешееденоднајкористенитеантипсихотици(заедносохалоперидолот)волекувањетонапсихозите од шизофрениот круг. Денескамногуповеќесекористатнеговитеретардидепоформи отколку дневната администра-ција. Спаѓа во групата на т.н. „инцизивни”невролептицикои се користат за редукцијана„таргет”позитивнитешизофренисимпто-ми.Вомалидозидејствуваинанегативнитесимтоми.Дозирање: кај акутните психози дневнитедозиседвижатод2.5до10mgтрипатинаден.Тиепостепеноможатдасезголемуваатдо20mgнаден.Максималнитедозиод30mg не се препорачуваат бидејќи можат дапредизвикаат несакани ефекти кои во малпроцент можат да бидат и иреверзибилни.Дневнитедозизаодржувањеседвижатод1до6mgнаден.Какодепопрепаратобичноседозирана3недели(12.5или25mg),когаплазмаконцентрациитесенајстабилни.Готови лековиFLUFENAZINE ALKALOID–ФЛУФЕ-НАЗИНАЛКАЛОИД(Алкалоид),табл.1mg,2.5mg,5mg,amp.2.5mg/mlфлуфена-зинMODITEN–МОДИТЕН(Krka),драж.1mg,2.5mg,5mg,амп.2.5mg.флуфеназин.MODITEN DEPO – МОДИТЕН ДЕПО(Krka),амп.25mgфлуфеназин.

PERAZINE(ПЕРАЗИН)Состав:перазинотхемискипретставуваN–methyl–piperazinyl–N–propyl–phenothiazine.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации: перазинот претставува пипе-ризански фенотијазин, со изразени анти-холинергични, антихистамински и адре-нолитички ефекти. Времето на полуживотизнесуваоколу35часа.Вопоголемидозисеоднесува како слаб невролептик, додека вопомаликакоанксиолитик.Сеприменувакајпсихотичнитесостојбисопослабоизразенипсихопатолошки симптоми. Погоден е залекувањеинанекоиоблицинасимптомат-скитепсихозиина органскиот (акутенилихроничен) психосиндром. Бидејќи несака-ните ефекти не се многу изразени (кога сеупотребувавоумеренидози),сеприменуваволекувањетонаменталнитерастројствавопонапреднататаиводетскатавозраст.Дозирање: волекувањетонапсихотичнитерастројствадневнитедозиседвижатод300до600mg,поделенивотрииличетиридози.Дозите во понапреднатата и во детскатавозрастсепонискииседвижатод100до300mg дневно.Максималните дози изнесуваатоколу1000mgдневно.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.TAXILAN–ТАКСИЛАН(BykGulden),драж.25mg,100mg,амп.50mg/2mlперазин.

PERPHENAZINE(ПЕРФЕНАЗИН)Состав: перфеназинот хемиски претста-вува 2–chloro–10–[3–[4–(2–hy–droxyethyl)piperazin–1–yl]–propyl]phenothiazine.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации: перфеназинот е фенотијазин-ски антипсихотик кој спаѓа во групата наинцизивите.Сополуживотод20часови,тоје подобен за еднократна дневна употреба.Индициран е за лекувањена акутнитеи нахроничните психози од шизофрениот круг,за редукција на позитивните и негативните„таргет”симптоми.Воневрологијатасеупо-требуваволекувањетонаодреденизаболу-вањанамозокот кои се придружени соне-волнидвижења,какоСиденхајмоватахореа(Chorea Sydenham), Хантингтоновата хореа(ChoreaHuntington),тортиколисотили ,пак,какоантиеметик.


Дозирање: третманот е строго индивидуа-лениседвижиод4до8mg(нискидози),од8до24mg(среднидози),иод40до50mg(максималнидози).Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.FENTAZIN–ФЕНТАЗИН(Goldshield),табл.2mg,4mgперфеназин.

PROCHLORPERAZINE(ПРОХЛОРПЕРАЗИН)Состав: прохлорперазинот хемискипретставува 2–chloro–10–[3–(4–methyl–1–piperazinyl]–phenothiazine.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации: прохлорперазинот има силноневролептично, антиапоморфинско и анти-хистаминско дејство. Во споредба со хлор-промазинот,имазапетпатипосилниневро-лептичниефекти.Индициранезалекувањена акутни и на хронични психози кои сепридруженисоизразенпсихомотореннемириексцитација.Дозирање:дневнитетерапискидозиседви-жатод50до200mg.Готови лековиSTEMETIL–СТЕМЕТИЛ(Castlemead),табл.5mg,25mg.прохлорперазин.

TRIFLUOPERAZINE(ТРИФЛУОПЕРАЗИН)Состав:трифлуоперазинотхемискипретста-вува 10–[3–(4–methyl–1–piperazinyl]–2–(trifluormethyl)phenothiazine.Дејство: фармакокинетичките и фармако-динамичкитесвојствасекакоикајдругитефенотијазини.Индикации:трифлуоперазинотспаѓавогру-патананајсилнитеинцизивниневролептици,коивомалидозипредизвикуваатредукцијана непродуктивните симптоми (особено нааутизмот, негативизмот, атимхормијата),додекавовисокидозидејствуваативрзпо-зитивнитефеномени(особенонаперцептив-нитерастројстваинаналудничавитеидеи).Главноиндикативноподрачјесеакутнитеихроничните психози од шизофрениот круг,особеноониекоисерефрактернинадругитеконвенционалниантипсихотици.Дозирање:дневнитеоралнидозизавозрас-ниседвижатод10до20mg,додекамакси-малнитенеповеќеод60mg.Парентералнитедозисепонискииседвижатодпоединечни1или2mg(i.m.),коиможатдасеадминистри-раатнасекои4до6часа,додекамаксимал-

нитенесмеатданадминат10mgвотекотна24часа.Дневнитеоралнидозизадеца(од6до12години)сеоколу1mgвоеднаадмини-страција,амаксималнитенесмеатданадми-нат15mgнаден.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.STELAZINE–СТЕЛАЗИН (Goldshield),табл.1mg,5mg,капс.2mg,10mg,15mgтрифлуоперазин.

II – ТИОКСАНТЕНСКИ ДЕРИВАТИ

Заедничкатахемискаструктуранатиоксан-тените,какоикајфенотијазините,етрици-кличнојадро.Однивсеразликуваатпосуп-ституцијата на атомот на азот во десеттата(централна)позицијасоатомнајаглеродисодвојнаврскамеѓунегоистраничнатаверига(којаеодетиленскатагрупа).Токмуодоваадвојна врска доаѓаат и фармаколошките иклиничкитекарактеристикииспецифичнос-тинатиоксантените:моќноантипсихотичнодејство,соодреденитимолептичкисвојства.

Фармаколошки особености

Фармакодинамичката (антипсихотична) ак-ција на тиоксантените не се разликува одонаанафенотијазините:инхибицијанапре-синаптчките допамински D2 рецептори. Ифармакокинетичките особености се сличнисоониенафенотијазините:добраресорпцијаодГИТ,разградбавоцрниотдроб,елимина-цијапрекубубрезите.

CHLORPROTIXENE(ХЛОРПРОТИКСЕН)Состав: хлорпротиксенотхемискипретста-вува 2–chloro–N, N–dime–thylthioxanthene–propylamine.Дејство: фармаколошките особености сеидентичникакоикајдругитетиоксантени.Индикации: хлорпротиксенот по својотклиничкипрофилналикуванахлорпромази-нот (повеќе транкилизери седатив отколкуантипсихотик). Индициран е за лекувањенаакутнитеинахроничнитементалнирас-тројствакоисепридруженисолеснапсихо-моторна возбуда, психотична анксиозност,хостилност, инсомнија и депресивност. Сеординираикајменталноретардиранитедецасоагресивнооднесување.Дозирање: во почетокот оралните дневнидози изнесуваат 25 до 50 mg три пати наден,апотоапостепеносезголемуваатдо300mg.Максималнитедневнидозинесмеатда


надминат600mg.Кајдецата(над6годишнавозраст)дозитесеод10до25mgтрипатинаден.Парентералнитеапликациинесепрепо-рачувааткајдецапод12годишнавозраст.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.TRUXAL–ТРУКСАЛ(Farmacia),табл.5mg,15mg,50mg,амп.10mg/ml,50mg/mlхлор-протиксен.CLOPENTHIXOL(КЛОПЕНТИКСОЛ)Состав: клопентиксолот хемиски претста-вува 4–Ш3–(2–chlorothioxan–then–9–ylidene)propyl]–1–piperazineethanol.Дејство: фармаколошките особености сеидентичникакоикајдругитетиоксантени.Индикации:клопентиксолот,ипохемиски-теипоклиничкитесвојства,најблизокедоперфеназинот. Спаѓа во групата на инци-зивниневролептици,соизразениседативнисвојства.Индициранезалекувањенаакутниинахроничнипсихозикоисепридруженисофлориднапродуктивнасимптоматологија.Дозирање:вопероралнаупотребадозитеседвижатдо200mgнаден,итоаподеленивотри дневни дози. Во парентерална аплика-цијадозитесенештопонискииседвижатод30до60mgнаден(вотрикратнадоза).Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.SORDINOL–СОРДИНОЛ(Farmacia),драж.5mg,10mg,25mg,амп.10mg/mlклопен-тиксол.

FLUPENTIXOL(ФЛУПЕНТИКСОЛ)Состав: флупентиксолот хемискипретставува 2–trifluormethyl–9–[3[4–(2–hydroxyethyl)piperazin–1–yl] propylidene]thioxanthene.Дејство: фармаколошките особености сеидентичникакоидругитетиоксантени.Индикации: флупентиксолот е потентен(инцизивен) антипсихотик кој е индициранза лекување на продуктивни и на непро-дуктивнипсихозиодшизофрениоткруг,соакутнаисохроничнаеволуција.Дозирање: дозирањето на флупентиксолоте строго индивидуално. При дефицитарни-те симптоми дозите се движат од 20 до 80mg еднашилидвапатина ден, додекаприпродуктивнитепсихозидозите сепоголемииседвижатод80до200mg.Максимални-тедозидостигнуваатдо400mgнаден.Кајдецата (од10до15години)икајпациентивопонапреднатавозрастдозитесенамалува-

атнаполовина.Кајдецатанад5 годинисепочнувасодневнидозиод2до5mg,коипопотребапостепеносезголемуваатдо25mgнаден.Се користии како антипсихотик заодржувањенаремисијатанапсихозата (де-поформа).Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.DEPIXOL–ДЕПИКСОЛ(Lundbeck),табл.3mgфлупентиксол.

ZUCLOPENTHIXOL(ЗУКЛОПЕНТИКСОЛ)Состав:зуклопентиксолотхемискипретста-вува (Z)4–[3–(2–chloro–thioxanthen–9–ylidene)propyl]–1–pipera–zineethanol.Дејство: фармаколошките особености сеидентичникакоикајдругитетиоксантени.Индикации:зуклопентиксолотеиндициранза лекување на акутни и на хроничнимен-талнирастројстваодшизофрениоткругинаманичнисостојби.Дозирање:дневнитедозиназуклопентиксо-лотсестрогоиндивидуалниитиезависатодпродуктивнатафеноменологија и од сомат-скатасостојбанаболниот.Седвижатод6до75mgдневно,поделенивотридози.Дозитеможатдасепокачатдо150mg.Неговитере-тардформи(вообликнаацетатидеканоат)служат заодржувањенаремисиитенапси-хозата.Готови лековилекотнеерегистриранвоР.Македонија.CLOPIXOL–КЛОПИКСОЛ (Lundbeck),табл.2mg,10mg,25mg,амп.50mg/mlзук-лопентиксол.

III – БУТИРОФЕНОНСКИ ДЕРИВАТИ

Првиот бутирофенонски антипсихотик ха-лоперидолотесинтетизиранодЈансен,конкрајот на педесеттите години на минатиотвек.Вонареднитедесетинагодинисесинте-тизираниновибутирофенонскипсихотропи,меѓукоиденескасéуштесеупотребуваатха-лоперидолот, трифлуперидолот,дроперидо-лот,бенперидолот,азаперонотиспиперонот.Халоперидолот, и покрај антипсихотицитеод втората генерација, и денеска остануванајупотребуванантипсихотиквосветот.

Фармаколошки својства

Фармакодинамичкитеифармакокинетички-тесвојствасесличнисоониеодконвенцио-налнитеантипсихотици.


HALOPERIDOL(ХАЛОПЕРИДОЛ)Состав: според статистичките податоци,халоперидолот е еден од најупотребуванитеантипсихотици во светот, бидејќи неговитефармаколошки карактеристики му овозмо-жуваат силни антипсихотични дејства, соминималнинесаканиефекти.Халоперидолотхемиски претставува 4–[4–(p–chlorophenyl)–4–hydroxypiperidino]–4–fluorobutyrophenone.Дејство:фармакодинамичкитеифармакоки-нетичкитеособеностисеидентичникакокајдругитеконвенционалниантипсихотици.Индикации:халоперидолотеиндициранкајситепсихотичнисостојбикоисепридруженисопсихомотореннемир,ексцитација,хостил-ност,агресивност.Сепрепорачувакакозале-кувањенапрваташизофренаепизодатакаизахроничнитешизофренипсихози.Индици-ранезалекувањенаманичнисостојби,какоинапсихоорганскисостојбипридруженисоневолни движења (како Хантингтоноватахореа,болестанаTourette).Сеупотребувазалекувањеиназависнициоднекојапсихоак-тивна супстанција (често во асоцијација сометадон)бидејќигиредуцирасимптомитеназависноста,особеноповлеченостаижелбатазаповторноземањенадрогата.Дозирање:воакутнитесостојбипроследенисосиленпсихомотореннемир,администра-цијатаможедапочнеипопарентераленпат,сометодотнатитрација,до90mgнаден.Посмирувањетонанемиротдозитесенамалу-ваатна30до15mgдневно.Сеординиравотрикратнадневнадоза.Воакутнитесостојбикои толерираат перорална администрацијадозитепостепеносезголемуваатна15до45mgнаден.Дозатазаодржувањеседвижиод2до6mgнаден.Вопродолжениоттретмансеординирадепоформаод50до300mgме-сечно,возависностодфизичкатасостојбанаболниот,клиничкатасликаиподнатадневнаорална доза на халоперидолот. За употре-бакакоаналгетикдневнитедозиседвижатмеѓу20и40mg.Готови лековиHALTRAL–ХАЛТРАЛ(Реплекфарм),табл.2mg,10mgхалоперидол.HALDOL–ХАЛДОЛ(Krka),табл.2mg,10mg,раствор2mg/2ml,амп.5mg/mlхалопе-ридол.

IV – ДИФЕНИЛ–БУТИЛ–ПИПЕРИДИНСКИ ДЕРИВАТИ

Заедничка хемиска структура на дифенил-бутилпиперидините е бутирофенонскиоттрицикличен прстен, со различни радикалинавторатаинадесеттатапозиција(R1иR2),што на антипсихотиците од таа група имдаваиодреденимеѓусебниспецифичности.Клиничкиотпрофилемногусличеннаонојнабутирофеноните.

PIMOZIDE(ПИМОЗИД)Состав: пимозидот хемиски претставува1–[1–[4, 4–bis (p–fluorophenyl) butyl]–4–piperidyl]–2–benzimidazoline.Дејство: фармакодинамичките и фармако-кинетичкитеособеностисесличнинаониенабутирофеноните,одкоисеразликувасорелативнодолгиотполуживот,кој гоправиподобензаупотребавоеднадозадневно.Индикации: пимозидот, поради продолже-ниот полуживот, се ординира во еднократ-на дневна доза, што го прави пободен затретманнахроничнипсихози.Бидејќислабоманифестираседативниефекти,сепрепора-чувакајпсихозисодефицитарнасимптома-тологија.Подобенезатерапијаводетскатавозраст(над6–годишнавозраст),кајдецасорастроенооднесувањеисомоторнахиперак-тивност,кајкоисеординира1mgдневно.СепрепорачуваивотерапијатанатиковитеинаТуретовиотсиндром(„GillesdelaTourette“).Дозирање:сеординиравоеднократнаднев-надоза (обичнонаутро)од2до4mg.Приакутнисостојбидозитеможатдасезголематдо16mgнаден.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоРМORAP–ОРАП(Janssen–Cilag),табл.1mg,4mgпимозид.

V – БЕНЗАМИДСКИ ДЕРИВАТИ

Бензамидите се релативнопонови антипси-хотицикоихемискисеразвиваатодпрока-инамидот (синтетизиран во 1942 година).Меѓу првите синтетизирани бензамиди еметоклопрамидот (Реглан) во 1964 година,додека сулпиридот е синтетизиран во 1967година.

Заеднички особини1.минималнахемискаразликамеѓунив2.добраподносливостислабатоксичност3.добриантипсихотичниефекти.


SULPIRIDE(СУЛПИРИД)Состав:сулпиридотхемискипретставуваN–[1–ethyl–2–pyrolidynil) methyl]–5–sulfamoyl–0–anisamide.Дејство:сулпиридотспаѓавогрупатанат.н.дезинхибиторни антипсихотици. Механи-змотнанеговотодејствувањенесеразликуваодонојнадругитеконвенционалниантипси-хотици:блокирањенапостсинаптичкитедо-паминскиD2рецепторивомезолимбичнитеструктури..Добро се ресорбира од гастроинтестинал-ниот тракт. Максималната плазмаконцен-трацијасепостигнуваза4до5часа.Бргуседистрибуиравоткивата,особеновоцрниотдробивобубрезите,додеканештопослабовомозокот.Полуживототнаелиминацијамуизнесуваоколу7часа.Екскрецијатаепрекубубрежнитепатишта.Индикации: во мали дози, сулпиридот еиндициран за лекувањена невротични сос-тојби (психосоматски заболувања, особеногастричниидуоденалниулцери,колитисиисл.)придруженисоинхибиција,хипобулијаи полиморфни субјективни соматски тего-би, вертигинозни тегоби од невротска и одорганскаприрода.Восреднидозиеиндици-ранкајпсихотичнисостојбисонеодреденидепресивнисимптоми,кајхроничнипсихозисодефицитарнасимптоматологијаикајде-пресивни психози. Во високи дози, како исекој конвенционален антипсихотик сулпи-ридот,еиндициранзалекувањенаакутниинахроничнипсихозиодкојабилоетиопато-генеза.Несакани ефекти: меѓу попатните појавикоисевообичаенииочекуванивотретманотсо конвенционалните антипсихотици, сул-пиридот многу често предизвикува транзи-торнаиреверзибилнахиперпролактинемијасо галактореа, аменореа, гинекомастија ирастројства во сексуалните функции, пока-чувањенателеснататежина.Дозирање:кајневротичнитеикајпсихосо-матскитесостојби,дневнитедозиседвижатод 3х50 до 3х100mg, додека кај психози-те дозите се индивидуални и можат да седвижат од 3х200 до 3х400mg.Во детскатавозрастдневнитедозисеод5до10mgнаkgтелеснатежина.Готови лековиEGLONYL–ЕГЛОНИЛ (Алкалоид), капс.50mg,раствор25mg/5ml,амп.100mg/2mlсулпирид.EGLONYL FORTE – ЕГЛОНИЛ ФОРТЕ(Алкалоид),табл.200mgсулпирид.BOSNYL–БОСНИЛ (Bosnalijek), капс. 50

mg,раствор25mg/5mlсулпиридSULPIRID–СУЛПИРИД (Јака 80), капс. 50mg,раствор25mg/5mlсулпирид.

SULTOPRIDE(СУЛТОПРИД)Состав: султопридот хемиски претставу-ва N–[1–ethyl–2–pyrrolidinyl) methyl]–5–(ethylsulfonyl)–O–anisamide.Дејство: султопридот спаѓа во групата наинцизивните, потентни антипсихотици, сорелативно брзо дејство. По интрамускулнаапликацијаод400mg,пикотнаплазмакон-центрацијата се постигнува за 25 минути,додекапооралноадминистрирањенаистатадозаза2часа.Дистрибуцијатавоткиватаемошнебрза,какоиминувањетонизкрвно-мозочнатабариера.Карактеристичноедекамногу малку се метаболизира и скоро 80%сеелиминирапрекууринатавонепроменетаформа.Индикации: султопридот е наменет за брзтретман на агитирани психотични состојбиод која било етиопатогенеза. Индициран еизалекувањенаакутниинахроничниши-зофренипсихози,соразличнапсихопатоло-гија,какоинаманичнисостојби.Дозирање: воургентнислучаи, за терапијана акутни психози со психомоторен немири агитација, администрацијата почнува сопарентералнаапликацијана600до1200mgнаден;задвадотриденасепочнувасопе-роралноадминистрирање,600до2400mgвотек на 24 часа (поделени во три дози).Ви-соките дози секогаш треба да бидат асоци-рани со антихолинергици.Во третманот нахроничнитепсихозидозитеседвижатод600до1200mgнаден.Готови лековиTOPRAL–ТОПРАЛ (Алкалоид), табл. 400mgсултоприд..

VI – АНТИПСИХОТИЦИ ОД ВТОРАТА ГЕНЕРАЦИЈА(АТИПИЧНИ АНТИПСИХОТИЦИ)

Антипсихотиците од втората генерација(„Secondgenerationantipsychoticmedications“)доредукцијанапсихотичнитесодржинидо-аѓаатподруги,нетипичнифармакодинамич-кипатишта,низдругирецепторскииневро-трансмитерскисистеми.Тиевомногунештане ги задоволуваат класичните критериумизаневролептик,пазатоауштесенарекуваатиатипичниантипсихотици.


Фармаколошки особености

Од конвенционалните антипсихотици тиесеразликуваатпонеколкуфармаколошкииклиничкиефекти.

1. Фармаколошки разлики• широк и селективен фармакодинамичкиспектарна дејство врз рецепторскитеи врзневротрансмитерскитемозочнисистеми;•селективнаинхибицијана допаминскитепресинаптички и постсинаптички D2 и D1рецепториволимбичнитеструктури;•селективнаинхибицијанасеротонинските5–HT2A и 5–HT2C рецептори во префрон-талниоткортекс,•инхибицијананорадренергичнитеалфа1иалфа2рецептори;• инхибиција на хистаминските H1 рецеп-тори и на другите рецепторски системи одразниметаболичкипатишта.Редукцијата на позитивните симптомипроизлегува од потентната инхибиција надопаминските D2 рецептори (и нивнитепоттипови) во лимбичните структури (какои кај антипсихотиците од првата генера-ција). Редукцијата, пак, на дефицитарнитесимптоми произлегува од инхибицијата насеротонинските 5–HT2A рецептори во пре-фронталниот кортекс. Според сегашнитесознанија, дејствувањето врз другите ре-цептори и рецепторски системи (допамин-скитеD1иD4,норадренергичнитеалфа1иалфа2, хистаминските H1, GABAергичнитеимускаринскитеМ1)евофункцијанавос-поставување на изгубената рамнотежа надопаминергичката невротрансмисија во од-делнимозочнирегиони(хиподопаминергијавопрефронталнитеихипердопаминергијаволимбичнитеструктури).

2. Разлики во клиничкиот профил• еднаква ефикасност и врз позитивните иврз негативните резистентни психотичнисимптомии(особено)врзкогнитивниотде-фицит;•слабатенденцијазапредизвикувањеекстра-пирамиднипопатнираниидоцниефекти;•немазголеменолачењенапролактин.


Антипсихотиците од втората генерација, заразликаодконвенционалнитеантипсихоти-ци,предизвикуваатмногупомалкунесаканиефекти.Меѓу нив почести се: хипотензија,сувостнаустата,галактореаиЕПС(когаседаваатвоповисокидози).

AMISULPIRIDE(АМИСУЛПИРИД)Состав: амисулпиридот е бензамид, кој, испоред времето на синтезата и според спе-цифичните фармаколошки својства, е кла-сифициран во антипсихотици од вторатагенерација. Хемиски претставува 4–amino–N–[ (1–ethyl–2–pyrrolidinyl) me–thyl]–5–(ethhhhylsulfonyl)–0–anisamide.Дејство: и покрај тоа што инхибиторнодејствувасамонадопаминскитеD2иD3ре-цепторивомезолимбичнитеструктури,анеинасеротонинските5–HT2Aрецептори,ами-сулпиридотемошнеефикасенворедукција-та на негативните симптоми, што на некојначинјаразнишуваихипотезатазаулогатасамо на 5–HT2A рецепторите во манифес-тацијата на негативните симптоми.Кога сеадминистриравовисокидозипредизвикувазголемено лачење на пролактин. Досега несе опишани случаи на тардивна дискине-зија.Интересноедека,ипокрајтоаштоврздопаминските рецептори дејствува само вовисоки дози, предизвикува слаби EPS. Тоасе објаснува со неговата селективност конмезолимбичните, а не и кон нигрострија-талните структури. Бидејќи и во „in vitro“и во „in vivo“ услови безначајно дејствуваврз мускаринските, алфаадренергичните ихистаминските (H1) рецептори, амисулпи-ридот не предизвикува антихолинергични,адренергичнии седативни ефекти, па затоапациентитемошнедоброготолерираативоповеќегодишнаадминистрација.Брзоикомплетносересорбираодгастроин-тестиналниоттракт.Пикотнаплазмаконцен-трацијатасевоспоставуваза1до2часа.Семетаболизира во црниот дроб.Не поседуваактивниметаболити.Во 50 до 70% се ели-минирапрекууринарниотсистем,адругитенеактивни метаболити се исфрлаат прекуфецесот.Времетонанеговиотполуживотнаелиминација,поединичнадоза,седвижиод15до18часа.Индикации:амисулпиридотеиндициранзалекувањенаакутниинахроничнипсихотич-нирастројстваодшизофрениоткруг.Вони-скидозиеефикасенворедукцијатанадефи-цитарнитешизофрени симптоми, додека вовисокидозинапродуктивнитесимптоми.Вомалидозисекористизалекувањеинадис-тимичнитесостојби,инфантилниотаутизамиGillesdelaTouretteсиндромот.Дозирање:дозитезатретманнанегативнитесимптомиседвижатод50до300mgнаден,додекакајпозитивнитесимптомидозитесемошневисокииседвижатод400до1200mgна ден. (во компаративните студии се ана-


логнинадозитенахалоперидолотод5до40mgнаден.).Дозитеод50до100mgсепо-добнизатретманнадистимичнитесостојби.Комерцијализиран е и за парентерална i.m.употребаводозиод200до1200mgнаден.Вопонапреднататавозрастединечнитедозиод 50 до 100mg се доволни за третман напсихотичнисостојби.Несакани ефекти: амисулпиридот, како идругитеантипсихотициодт.н. „втора гене-рација”,вооптималнидозиреткопредизви-куванесаканиефекти,коииакосеманифес-тираат,слабосеизразени.Контраиндикации: контраиндициран е кајлица кои се хиперсензибилни кон амисул-пирид, кои боледуваат од феохромоцитом,завременабременостилактацијаикајдецапод15годишнавозраст.Потребноевниманиекогаседозиракајпа-циентисореналнаинсуфициенција,соепи-лепсија,соПаркинсоновсиндром,какоикајлицавопонапреднатавозрастисоцентрал-нидепресори.Интеракции: кафето може да ги потенци-раантагонистичкитедопаминскиефектинаамисулпиридот и да предизвика појава нанесаканистраничниефекти.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.SOLIAN–СОЛИАН (Sanofi Synthelabo),табл.50mg,100mg,200mg,400mg,раствор100mg/mlамисулпирид

CLOZAPINE(КЛОЗАПИН)Состав:клозапиноте првиотатипиченан-типсихотик од семејството на дибензодија-зепините кој го трасира патот кон новитефармакодинамичкимеханизмиштогипосе-дуваат новите антипсихотици од т.н. вторагенерација. Хемиски претставува 8–chloro–11–(4–methyl–1–pipe–razinyl) –5H–dibenzo[b,e][1,4]diazepine.Дејство: неговата тераписка ефикасност себазираврзинхибицијатанасеротонинските5–HT2Aрецепториинештопомалкунасе-ротонинските 5–HT6–7 во префронталниоткортекс,потоанадопаминскитеD1инештопомалку на D2 рецептори во мезолимбич-нитеструктури,наадренергичнитеалфа1иалфа 2 рецептори и намускураинскитеМ1рецептори.Истовремено,тојепотентенан-тагонистинахистаминскитеH1рецептори.Заразликаодконвенционалнитеантипсихо-тици,негиблокирадопаминскитеD2рецеп-торивонигростријалнитеструктури.Клозапинотдобросересорбираодгастроин-тестиналниоттракт.Серазградувавоцрни-

отдробисеелиминирапрекубубрезите.Сеординираипоперораленипопарентераленпат.Индикации:клозапинотелекодпрвизборзалекувањенатерапискирезистентнитеши-зофрении.Сепрепорачуваивотерапијатанатардивнатадискинезија,Lдопаиндуцирани-те психози и другите органски заболувањакоисеманифестираатсоневолни,хиперки-нетичкидвижења.Дозирање:оптималнитедневнидозиседви-жатод150до300mg,поделенинатри.Мак-сималнитедозиседвижатод600до900mgизависатодопштатаздравственасостојбаиодтолерантностаконантипсихотикот.Дози-тесепокачуваатза25или50mgнасекои3до4дена.Несакани ефекти:клозапинотпредизвику-ва хипотензивни состојби, тешкотии во ви-дот, сонливост, тахикардија, констипација,конфузностисексуалнидисфункции.Агранулоцитозатаенајопаснанесаканареак-цијанатретманотсоклозапин.Затоасепо-требниредовнихематолошкиконтроли.Аколеукоцититесепод3.500сеправикомплетенхематолошкистатус.Акопаклеукоцититесепод3.000,анеутрофилитепод1.500,третма-нотведнашсестопира.Внимание: лекотне смее да се дава заедносолековикоијапоттикнуваатагранулоцито-зата(какокарбамезапинот).Сепрепорачуваданесекомбиниранисобензодијазепинитебидејќипостоиопасностодкардиореспира-торенколапс.Готови лековиLEPONEX–ЛЕПОНЕКС(NovartisPharma),табл.25mg,100mgклозапин.

OLANZAPINE(ОЛАНЗАПИН)Состав:оланзапинотпретставуватиенобен-зодијазепински дериват класифициран вогрупатанат.н. атипичниантипсихотициодвторатагенерација.Неговатахемискаструк-тура и фармаколошката акција се многублискисоониенаклозапинот(„clozapinelikebehavioural profile“), но многу различни одтие на конвенционалните антипсихотици(какофенотијазинитеибутирофеноните).Дејство:оланзапинотепотентенантагонистнасеротонинскитетип2рецептори(5HT2Aи 5HT2C), на серотонинските тип 3 и тип6рецептори(5–HT3,5–HT6)инадопамин-скитеD2,D3,D4иD5рецептори,намуска-ринскитеМ1рецептори,наадренергичнитеалфа1инахистаминскитеH1рецептори.Вокомпарација со типичните антипсихотици,оланзапинот поседува слаби кардиотоксич-


нииекстрапирамидниефекти.Лекот комплетно и брзо се ресорбира одгастроинтестиналниот тракт. Пикот наплазмаконцентрацијата го достигнува заоколу 6 часа. Оптималната концентрацијаво плазмата се воспоставува за околу еднанедела од почетокот на третманот.Во 93%севрзувазасерумскитепротеини.Семета-болизира во црниот дроб со механизмитена глукоронидацијата и на цитохром P450(CYP)оксидацијатаВо60%сеизлачувапре-ку урината и во околу 30%прекуфецесот.Времетонаполуживотнаелиминацијамуеоколу30часа(од21до54)итоаеза1,5патиподолгокајлицатавопонапреднатавозраст.Индикации: оланзапинот е клинички по-тентен антипсихотик кој ги редуцира ипозитивните и негативните симптоми нашизофренијата. Ефикасен е и во третма-нот на маничните епизоди во биполарнитерастројства и во психотичните симптоми иагитацијата кај деменциите. Постојат пози-тивниклиничкирезултатиипритретманотна опсесивнокомпулсивните растројства инааутизмот.Дозирање: во третманот на шизофренитерастројства се започнува со доза од 5 mg;дозатасезголемуваза2.5mgна3до4дена.Оптималните дневни дози за возрасни седвижатод10до12.5mg.Попотреба,дозатаможепостепенодасезголемуваидадостиг-не20mg.Дозирањетоееднократно,обичнововечернитечасови.Во адолесцентната и во понапреднататавозраст дневните дози се движат од 10 до15 mg, додека во детската возраст дозитепочнуваатод2,5mgимаксималноможатдасезголематдо10mg.Вотретманотнапсихотичнитесимптомикајдеменцијата се препорачуваат орални дозиод2,5,до5mgдневно.Кајманичнитесостојбиначинотнаадмини-страцијаидозитесеидентичнисоониекајшизофрените растројства, односно 10 до15mgдневноНесакани ефекти: во многу мал процентможатдасеопсервираатабдоминалнибол-ки, акатизија, анксиозност, констипација,дистоничниреакции, главоболки, хиперса-ливација,хипотензија,намалувањеналиби-дото, менструални дисрегулации, гадење,МНС (малиген невролептичен синдром),пријапизам, синустахикардија и уринарнаретенција.Контраиндикации: според клиничките ис-куства, не постојат апсолутни контраинди-кации,освенхиперсензитивностконлекотитешкирастројстванацрниотдробиекскре-торнитеоргани.Релативнитеконтраиндика-

ции, всушност, бараат поголемо внимание:тешкисрцевирастројства,децапод6годиш-на возраст, глауком, дехидратација, дијабе-тесмелитус,покаченателеснатемпература,хепатит, пролонгирана хипотензија, илеус,неутропенија, Паркионсонрастројства, хи-пертрофија на простатата, тардивна диски-незија,уринарнаретенција.Интеракции: бидејќи постои опасност одинтеракции, не се препорачува асоцијацијасо: амантадин, антимускарински лекови,бромокриптин, карбамазепин, циметидин,халоперидол,леводопа,мапротилин,опијат-ни агонисти, фенобарбитал, фенотијазини,донепезил, допамин, флувоксамин, галан-тамин, примидон, кветиапин, рисперидон,ривастигмин,такрин,тразодон,TCA,фено-тијазини.Готови лековиZYPREXA–ЗИПРЕКСА(Lylli),табл.5mg,10mgоланзапин.

QUETIAPINE(КВЕТИЈАПИН)Состав: кветијапинот е дибензотијазепин-ски антипсихотик кој по својата хемискаструктураналикуванаклозапинот.Дејство:фармакодинамичкатаакцијанакве-тијапинотсебазираврздејствотонаповеќерецепторскисистеми.Посебенафинитетпо-кажувазамозочнитесеротонинскитип1ре-цептори(5–HT1A),тип2(5–HT2A,5–HT2C)итип6(5–HT6)икондопаминскитеD1иD2рецептори. Поседува инхибиторно дејствоиврзадренергичнитеалфа1иалфа2иврзхистаминските H1 рецептори. Од другитеантипсихотицисеразликувапотоаштонејазголемувасерумпролактинконцентрацијата,пазатоамногуреткопредизвикувааменореа,галактореаисексуалнаимпотенција.Кветијапинотбрзоикомплетносересорбираодгастроинтестиналниоттракт.Серазграду-вавоцрниотдроб.Сеелиминирапрекуури-нарниотсистем.Непоседуваактивнимета-болити.Порадикраткиотполуживот(околу3часа)седозиравотрикратнадневнадоза.Индикации: кветијапинот енаменет за ле-кувањенаакутниинахроничнипсихотичнирастројстваодшизофрениоткруг.Еднаквоеефикасенворедукцијатаинапозитивнитеинанегативнитешизофренисимптоми.Дозирање: оптималните тераписки дози седвижатод100до450mgнаден,поделенивотридневнидози.Несакани ефекти:меѓупореткитенесаканиефектикоисезабележуваатвотекотнатера-пијатасе:дизартријата,диспнеата,порастотна телесната температура, паркинсонизмот,


абдоминалнитеболки,астенијата,главобол-ките,палпитациите,тахикардијата,менстру-алните растројства и засилената секрецијанамлеко.Интеракции:забележителниинтеракциисеслучувааткогакветијапинотсеасоцирасобе-перидилот,пимозидот,тиоридазинот,зипра-сидонот, допаминлајк лековите (допамин,бромокриптин, каберголин), леводопата,антепилептиците (особено фенобарбитура-тот),тиреоиднитесупстанции(тироксинот).Истовременатаупотребанаалкохолгиинте-зивиранеговитефармаколошкиефекти.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.SEROQUEL – СЕРОКВЕЛ (AstraZeneca),табл.25mg,100mg,150mg,200mg,300mgкветијапин.

RISPERIDONE(РИСПЕРИДОН)Состав: рисперидонот е антипсихотик одвтората генерација,кој јапредводигрупатанаречена „серотониндопамин антагонисти”или SDA, а во која спаѓаат сертиндолот изипрасидонот.Хемискипретставувадериватна бензисоксазолот, со хемиска структура3–(2–(4–(6–fluoro–1,2–benzisoxazol–3–yl)–1–piperidinyl) ethyl)–6,7,8,9–tetarahydro–2–methyl–4H–pyrido(1,2–a)pyrimidin–4–oneисомолекуларнаформула.Дејство: се мисли дека главното антипси-хотично дејство го остварува преку мошнеизбалансираната комбинација помеѓу анта-гонизмоткондопаминтип2(D2)иконсеро-тонинтип2(5–HT2)рецепторите.Прекуфар-маколошка акција врз другите рецепторскисистеми,какоштоеантагонизмотконалфа1и алфа 2 адренергичните и кон H1 хиста-минскитерецептори,гипостигнувадругитетераписки и несакани ефекти. Клиничкитеефекти ги остварува и преку дејството насвојотактивенметаболит9hydroxyrisperidonкојгипоседуваиститемеханизминаакцијаискороистатапотентносткакосвојотмета-боленпретходник.Рисперидонотбрзоикомплетносересорби-раодгастроинтестиналниоттрактизаоколуеден час го постигнува пикот на плазма-концентрацијата во серумот. Храната не јапопречува неговата ресорпција. Се дистри-буирасоплазмапротеинитезакоисеврзуваскорово90%.ЕкстензивносеметаболизиравоцрниотдробпрекуцитохромP450ензи-мите,конвертирајќисевоактивенметаболит9hydroxyrisperidon,којпикотнаплазмакон-центрацијатагопостигнувазаоколу3часаикојминуванизистиотциклуснаразградбаи

елиминација.Времетонанеговиотполужи-вот е помеѓу 3.2 и 24 часа, односно 3 часазарисперидонот,околу20часазанеговиотактивен метаболит 9хидрокси рисперидо-нот иоколу30часазанеговитенеактивни(илимногумалку активни)метаболити.Вооптимални дози, постојана концентрацијаво плазмата рисперидонот постигнува заеден ден, додека неговиот активен метабо-лит за 5–6дена.Во85%сеизлачувапрекууринарниотсистем,додекасамо15%прекуфецесот.Индикации:рисперидонотерегистриранзалекување на психотичнишизофрени иши-зоморфни растројства. Посебно е ефикасенво редукцијата на негативните симптоми.Антипсихотичниот ефект обично се мани-фестира по 6 до 8 недели од почетокот натретманот. Се препорачува и за лекувањенапсихотичнитесимптомикајдеменцијата,кадештодозитетребадаседвижатод2до40.Дозирање: Оптималните дневни дози седвижатод 2до4mgнаден (водвократнадоза),додекависокитедозиод5до8mgсенаменети за изразито продуктивните фор-ми.Сепрепорачувапостепенозголемувањенадозитепо0.5или1mgвотекотна3до4дена.Кајлицатавопонапреднатавозрастобичносепочнувасо0.5mgвоеднократнадневнадозаипостепеносезголемувадо1.5или2mg.Несакани ефекти: несаканите ефекти нај-честосеманифестирааткогалекотсеадми-нистрираподолговремеивоповисокидози,илипакаковисокитедозисепостигнатибезтитрација.Меѓунивпочестисе:EPS,орто-статска хипотензија, вртоглавица, тахикар-дија, хиперпролактинемија, анксиозност,агресивност,главоболки,епилептичнинапа-ди.Контраиндикацииивнимателност:апсолут-на контраиндикација е индивидуалната хи-персензитивностналекот.Потребноевнимание,особенокогасеорди-ниравовисокидози,завременафебрилнисостојбиилипри влошена соматска состој-ба, бидејќи постои опасност од појава намалиген невролептичен синдром. За времена терапија со кој било антипсихотик оддвете генерации (особено од првата), акокајпациентотсеопсервирахиперпирексија,мускулнаригидност,алтерацијанасвестаиавтономна нестабилност (ирегуларен пулсили крвен притисок, тахикардија, срцевадизритмија),требадасепомислинаНМС,дасепрекинетерапијатаидасепреземеадек-ватнолекување.Притретмансонискидозинарисперидон(од4до6о:mgдневно)несе


опишанислучаисотардивнадискинезија.Интеракции: интеракциите на рисперидо-нот со некои други медикаменти најчестонесеопасниповиталнитефункции,меѓутоатиеможат да го потенцираат или да го ос-лабатнеговотоантипсихотичнодејствоилипакдапредизвикаатнекоистраничниефек-ти.Обичноне се препорачува да биде асо-цирансо:централнидепресорииалкохол,содругиантипсихотициодпрватаиодвторатагенерација, со леводопа, карбамезапин ифлуоксетин.Готови лековиRISPOLEPT – РИСПОЛЕПТ (JanssenPharmaceutica),табл.1mg,2mg,3mg,4mg,раствор1mg/mlрисперидон.RISPOLET CONSTA–РИСПОЛЕТКОНСТА(JanssenPharmaceutica),депоамп.25mg,50mgрисперидон.RISPERIDON ALKALOID–РИСПЕРИДОНАЛКАЛОИД(Алкалоид),табл.1mg,2mg,3mgрисперидон.RISSET–РИСЕТ(Pliva),табл.1mg,2mg,3mg,4mgрисперидон.

ZOTEPINE(ЗОТЕПИН)Состав:зотепинотпотекнуваодгрупатанадибензотијазепинските деривати. Синте-тизиран и одобренево Јапонијаво 1982година, а во Европа (Германија) дури во1995 година. Хемиски претставува 2–(8–chlorodibenzo(b,f) thiepine–10–yl) oxyl–N,N–dimethylethylamine.Дејство: фармакодинамичкиот профил назотепинот е сличен на оние на клозапинот,оланзапинотикветијапиноти,заедносонив,спаѓавогрупатанат.н.„Multiactingreceptortargeted agent“, или скратено: „MARTA“.Покажува висок антагонизам кон допамин-ските D2 рецептори во мезолимбичните и(нештопомалку)вонигростријалнитеструк-тури, преку кои дејствува на позитивнитесимптомиигииндуцираекстрапирамиднитеефекти и тардивната дискинезија. Поседу-ва висок афинитет и кон серотонинските5–HT2A, 5–HT6 и 5–HT7 рецептори, прекукоидејствуваврзхармонизацијатанамезо-лимбичнатахипердопаминергија(одговорназапозитивнитесимптоми)инафронталнатахиподопаминергија (одговорна за дефици-тарните симптоми). Наедно ги инхибира инорадреналинскиот риаптејк и хистамин-скитеH1 рецептори. Во многу помал обемдејствуваинахолинергичнитемускаринскиМ1 рецептори. Високиот антипсихотиченефектинискиотризикодEPSседолжатнадобрата избалансираност помеѓу антагони-

змотнасеротонинските5–HT2AрецепториинадопаминскитеD2рецептори.По орална администрација зотепинот ком-плетноибрзосересорбираодгастроинтес-тиналниот тракт, достигнувајќи го пикотна плазмаконцентрацијата од 2 до 3 часа.Полувреметонаелиминацијамуеоколу14часа. Се метаболизира во црниот дроб сопомош на цитохромот P450. Неговиот ак-тивенметаболитнорзотепиноте,истотака,сопотентнофармаколошкодејство.Во97%севрзувазаплазмапротеинитепрекукоиседистрибуиравоцентралниотнервенсистем.Во најголем процент се елиминира прекууринарниотсистемИндикации: зотепинот е наменет за леку-вањенашизофренатапозитивнаинегативнафеноменологија,воакутнитеивохронични-тестадиуми.Антипсихотичнотодејствонеепридруженосовлошувањенакогнитивнитефункции,шточестосеслучувасоконвенци-оналнитеантипсихотициДозирање: кај возрастните оптималнитедневнидозиназотепинотседвижатод75до300mg.Обичносезапочнувасо25mgднев-ноидозатасепокачуванасекои3дена.По-високитедозиседозираат3патинаден.Несепрепорачуванеговаприменакајпациентипод18годишнавозраст.Несакани ефекти:притерапијасоповисо-кидозиназотепинможедасеопсервираатслаби EPS (во 10%), ортостатска хипотен-зија, инсомнија, агитација, сомноленција,главоболкиилесниантихолинергичкиефек-ти (констипација, сувост на лигавиците,диспепсија). Не се опишани случаи на ма-лигенневролептиченсиндроминатардивнадискинезијасозотепин.Контариндикации и внимание: како кон-траиндикација се наведува индивидуалнатапреосетливост на зотепинот и акутната ин-токсикацијанаЦНСсоцентралнидепресории алкохол.Потребно е внимание при хепа-талнирастројстваиприпосериознизаболу-вањанаекскреторнитеоргани.Сепрепора-чувавнимателностикајпациентиболниодепилепсијаисопотешкисрцевиаритмии.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.ZOLEPTIL–ЗОЛЕПТИЛ (Orion), табл. 25mg,50mg,100mgзотепин.


4ПСИХОСТАБИЛИЗАТОРИ

Според современите дефиниции, психоста-билизаторите(илитиморегулаторите)сехе-терогенагрупаналековикоисеспособнидадејствуваатврзобновувањетонанарушенатаилинаизгубенатарамнотежанарасположе-нието и однесувањето, да ги контролираатафективните осцилации и да помагаат воодржувањетонаремисиитекајрецидивант-нитеафективнирастројства.Меѓухемиски-тесупстанциикоинајчестосекористаткакопсихостабилизитарисесолитеналитиумот,антиепилептиците,карбамезапинот,валпро-мидот, валпроатот и (поретко) клоназепа-мот,иситеантипсихотицииантидепресиви(опишанивогрупатанаантиепилептици).

LITHIUM CARBONAT(ЛИТИУМ)Состав:литиумкарбонат.Дејство: неговата тераписка акција е ком-плекснаизафаќаповеќебиолошкисистеми.Повнесувањетовоорганизмот,тојбргупе-нетрира во нервната клетка и интерферирасосекундарнитегласнициворазличнитене-вротрансмитерскипатишта,итоаиликакосупститутиликакоантагонист.Брзоикомплетносересорбираодгастрои-нтестиналниот тракт. Максималната (пик)плазмаконцентрација ја достигнува 2 до 4часапооралнаадминистрација.Несеврзуваза плазмапротеините, нема активни мета-болити и подолго се задржува во одделниоргани, особено во штитната жлезда и вобубрезите. Лесно ја минува плацентарнатабариера,пазатоаинесепрепорачувадасеадминистрира кај бремени жени. Скоро во98%се елиминирапрекубубрезите, додекасамово2%прекуизметот,плункатаимај-чинотомлеко.Индикации:терапискитеиндикацииможатдабидаткуративниилипрофилактички:1. Куративни психијатриски целиВолекувањетонаакутнитеманичниепизо-дилитиумотнајчестосекористизаедносоантипсихотик(одпрватаилиодвторатаге-нерација)или,пак,собензодијазепини.Спореднекоиавтори,литиумотпоседувате-рапискаакцијаиврздепресивнитесостојби,додекаспореддруги,тојединственоеини-цијалентераписки„стартер”запонатамош-нотодејствонаантидепресивите.Лекот еиндициран залекувањеинанекоиментални растројства придружени со екци-

тација, агитација, агресивност, импулсив-ностиемоционалнанестабилност.2. Профилактички психијатриски целиЛитиумот претставува лек од прв избор вопрофилаксата на маничните и на (нештопомалку)депресивнитеепизодивосклопнабиполарното и рекурентното растројство.Тојгисмалувабројотиинтензитетотнама-ничните,односнонадепресивнитеепизоди,гопродолжуваинтервалотпомеѓунив,акајодреден процент на болни доведува и докомплетниремисии.Затиецелилитемијататребадасеодржувапомеѓу0.4и0.8mmol/lДозирање:дозирањетоналитиумовитесолие строго индивидуално и кореспондира соконцентрацијатаналитиумотвосерумотнаконсументот. Терапијата почнува со рела-тивнопомалидозикоипостепеносе зголе-муваатдооптималните.Концентрацијатаналитиумотвоплазмата(литемијата)требадасестабилизирапомеѓу0.4до0.8mmol/lкогасеординиравопрофилактичкицели,додекавокуративницелиод0.8до1.2mmol/l.Три-кратнатадневнадозанудинајдобрастабили-зација на литиумот во плазмата и најдобратолеранција.Апсолутни контраиндикации:1.акутнаихроничнареналнаинсуфициенција,2.еволутивнакардиолошкаинсуфициенција,3.хидроелектролитендизбаланскакорезул-тат на хепатални, ренални и метаболичнирастројства,инсулинзависенилошорегули-рандијабет,високахипертермија,диетабезсол(ризикодхипонатриемија),4.Адисоноваболест,5.бременост(вопрвите3месеци),6.афекциинаштитнатажлезда.Релативни контраиндикации:1.бенигниреналнирастројства,2.акутенмиокарденинфаркт(вопрвиотме-сец),3.лактација,бидејќилитиумотлеснојами-нувамлечнокрвнатабариера,4.лицапостариод65годиниипомладиод12 години, бидејќи физиолошки е намаленклиренсотналитиумот.Несакани ефекти:Несакани ефекти за време на третманот сосоли на литиумот се: интенционен тремор,сомноленција, замор, хипорефлексија имускулнахипотонија, вртоглавицаиповре-мени дискретни главоболки, дизартрија,гастроинтестинални тешкотии, полиуријаиполидипсија.Приповисокидозиможедасе манифестира и реверзибилна, неспеци-фичнамодификацијанаТбранот(кај1/4одболните),којаесличнасопроменитекајхи-покалиемијата,потоапроменинаТ–бранот,атриовентрикуларенблок,растројствавоср-


цевиотритам,какобрадикардија,аритмијаиненадејна смрт.Меѓу почестите ендокринипромени е намалувањето на хормоните наштитната жлезда Т3 и Т4 (хипотиреоиди-зам),созголемувањенаTSH.Интеракции:1.сосупстанциикоигопровоцираатзголе-мувањето на концентрацијата на литиумотвосерумотиеритроцититеи(или),пак,коигонамалуваатнеговиотклиренс:диуретици,антагонисти на алдостеронот или инхиби-тори на јаглеродна анхидраза, нестероидниантиинфламаторнисупстанциикоијанама-луватбубрежната елиминација (како тетра-циклините, метронидазолот, алфаметилдо-патаиалкохолот);2.сосупстанциикоијанамалуваатконцен-трацијатаналитиумотвосерумот:кортикои-ди,теофилин,аминофилин,фенотијазинскиантипсихотици,верапамил.Готови лековиLITIUM KARBONAT–ЛИТИУМКАР-БОНАТ(Алкалоид),табл.300mgлитиумкарбонат.

5ЛЕКОВИ ПРОТИВ ДЕМЕНЦИЈА (АЛЦХАЈМЕРОВА БОЛЕСТ)

Современата терапија на деменциите себазираврзхолинергичнатахипотезанаАл-цхајмеровата болест за холинергичниот де-фициткакодоминантноневрохемискорас-тројствокоесеодразуваврзредукцијатанамнестичките и когнитивните функции. Ле-ковитеодтаагрупасенареченихолинесте-разниинхибитори.Механизмот на нивнотодејствонеецелоснопознат.Семислидеканивните тераписки ефекти потекнуваат одреверзибилнатанекомпатибилнаинхибицијана холинестеразата и од зголемената реак-цијананикотинскитерецепторинаацетил-холинот.

DONEPEZIL(ДОНЕПЕЗИЛ)Состав:донепезилотепиперидинскидери-ватнаменетзалекувањенаАлцхајмероватаболест.Дејство: донепезилот предизвикува ревер-зибилна, некомпетитивна инхибиција наацетилхолинестеразата.Лекотбрзоикомплетносересорбираодгас-троинтестиналниоттракт.Пикотнаплазма-

концентрацијатагопостигнувазаоколу3до4 часа.Во 96%се врзува за плазматичнитепротеини.Семетаболизиравоцрниотдроб,сопомошнацитохромотП450.Вопоголемпроцентсеизлачувапрекууринарниоттракта во помал (од 9 до 15%) преку фецесот.Времетонаполуживотнаелиминацијатаиз-несува60до70часакајпомладитеиоколу100часакајпостарителица.Поседуваакти-венметаболит:6–0–desmethyldonepezil.Дозирање:волекувањетонаАлцхајмерова-таболестсекористатдневнидозиод5mg,коипостепеноможатдасепокачуваатдо10mg,еднашнаден,обичнонаутро,завременапојадокотипонего.Повисокитедозичестосепридруженисогастроинтестиналнитеш-котии.Индикации: примарното индикативноподрачје е Алцхајмеровата болест. Првитетераписки ефекти (иницијалниот одговор)настапуваатпо3татанеделаодпочнувањетонатерапијата.Несакани ефекти: меѓу почестите несака-ни ефекти се: гадење, повраќање, дијареја,тромбоцитопенија,тромбоцитоза,еритроци-топенија, еозинофилија, хипертензија (илихипотензија),брадикардија,суправентрику-ларна тахикардија, главоболки, инсомнија,вертиго, атаксија, тремор, замор, конфуз-ност,мускулникрампи,анорексија.Контраиндикации: апсолутнаконтраинди-кацијаехиперсензибилностанадонезепилотилинапиперидинскитедеривати.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.ARICEPT–АРИСЕПТ(Pfizer),табл.5mg,10mgдонепезил.

GALANTAMINE(ГАЛАНТАМИН)Состав: галантаминот е релативно нов ре-верзибилен и компетитивен инхибитор наацетилхолинестеразата,којнаедногозаси-луваиодговоротнаникотинскитерецепториспемаацетилхолинот.Дејство:галантаминотбрзоикомплетносересорбира од гастроинтестиналниот тракт,достигнувајќи ја пикконцентрацијата воплазматазаоколуеденчас.Апсорпцијатасезабаваприистовременовнесувањенахрана.Се врзува за плазмапротеините. Патиштатана разградба му се многукратни, главно сопомошнахепаталнитеензими.Вонајголемпроцент се елиминира преку уринарниотсистем.Дозирање:сеординираводвократнадневнадозаитоасопостепенозголемувањенадо-зитедо24,односнодо32mg.Првитечетири


неделиодтретманотсепрепорачувадозатада не надминува 8mg, односно 2х4mg, сохрана,задасеизбегнатгастроинтестинални-те холинергични ефекти на лекот. Вториотмесецдозатаседвижиод12до16mg.Несакани ефекти:сличникакоикајдруги-теинхибиторинахолинестеразата.Контраиндикации:сличникакоикајдру-гитехолинестеразниинхибитори.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.REMINYL–РЕМИНИЛ(Shire),табл.4mg,8mg,12mgгалантамин.

RIVASTIGMIN(РИВАСТИГМИН)Состав:ривастигминотерелативнопоновлекодоваагрупаихемискипретставува(S–N–Ethyl–N–methyl –3– (1–dimethylaminophenylcarbamatehydrogen(2R.3R)tartarat.Дејство: фармаколошките особености сеслични на оние кај другите реверзибилниинхибиторинаацетилхолинестеразата.Дозирање:сепрепорачувапостепенозголе-мувањенадозите,почнувајќиод1,5до6mg(обичноод3до6mg),водведневнидози.Можнисеидневнидозидо12mg.Несакани ефекти:сличнинаониекајдру-гитереверзибилниинхибиторинаацетилхо-линестеразата.Интеракција: сличнинадругитехолинес-теразниинхибитори.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.EXELON–ЕКСЕЛОН (Novartis), табл. 1.5mg, 3 mg, 4.5 mg, 6 mg, раствор 2 mg/mlривастигмин.

TACRINE(ТАКРИН)Состав:такринотепрвсинтетизирансовре-мен реверзибилен холинестеразен инхиби-торнаменетзалекувањенаАлцхајмероватаболест.Дејство: фармаколошките особености сесличникакокајдругитереверзибилниинхи-биторинаацетилхолинестеразата.Дозирање: дозирањето на такринот кајпациентите со Алцхајмерова деменција еиндивидуалноизависиододговоротнапа-циентот и од неговата толеранција. Опти-малните дневни дози се движат од 120 до160mg.Терапијататраеоколу30седмицииприкрајотнатретманотдозитепостепеносенамалуваат.Обично сепочнува со10mg4патинаден(4х10mg)иподвенеделисесле-дат ензимите.Аконе сепокачени (или ако

се покаченинезначително), дозатаможе дасезголемина4х20mg.ОдтрансаминазитенајчестосепокачуваALATинештопомал-ку ASAT. Ако толеранцијата дозволува, занеколкуседмицидозатаможедасепокачина4х40mg.Висинатанадозатаепропорци-онална со подобрувањето на когнитивнитефункции.Обичнотретманот траеод6до8месеци,апотоаследипаузаоднеколкуме-сеци.Несакани ефекти: несаканите ефекти сесличнисоониекајдругитереверзибилниин-хибиторинаацетилхолинестеразата.Индикации:такринотсекористизапалија-тивентретманнадеменциитеодАлцхајме-ровтип.Внимание:завременатретманотпотребноеперзистентноследењенахепаталнитефунк-ции(обичнонадвенедели),бидејќипостоиможностдадојдедопроменанаконцентра-цијата на серумаминотрансферазата (осо-беноALTилиSGPT),соподичнинесаканиефекти. Ако, евентуално, дојде до променана ензимите, терапијата се прекинува, сеправипаузадонормализирањенаензимитеиодновосепочнувасомалидозиод40mg.Готови лекови:лекотнеерегистриранвоР.Македонија.COGNEX–КОГНЕКС(GSK),табл.10mg,20mg,40mgтакрин.

6НООТРОПИ

Вооваафармаколошкагрупаспаѓаатнеколкупрепаратикоигоподобруваатметаболизмотвомозочнитеструктури,прекудејствување-то на повеќе невротрансмитерски системи(ацетилхолин, норадреналин, допамин). Наклиничкиплантиегиподобрувааткогнитив-нитефункции,особенопамтењето.

PIRACETAM(ПИРАЦЕТАМ)Состав:пирацетамотемеѓупрвитесинтети-зираниноотропиштосекористизаподобру-вањенаметаболизмотвомозокотДејство: преку зголемувањето на интерси-наптичкатаконцентрацијанаацетилхолинотвоцентралниотнервенсистемсезголемуваиметаболизмотнаATPиискористувањетонагликозатаодстрананамозочнототкиво.Наеднојазголемуваиоксигенацијата.Сите


овие процеси ја подобруваатмозочната ак-тивност, гоштитатмозокот од хипоксија иги зголемуваат кортикалните контроли врзсупкортикалнитеневрони.Лекот добро се ресорбира од ГИТ, се раз-градувавоцрниотдробиглавносеизлачувапрекубубрезите.Индикации: исхемични и дегенеративнирастројства на мозокот, хроничен органскипсихосиндром (деменции), алкохолен ап-стиненцијален синдром, краниоцеребралнитрауми,долготрајнанаркоза.Контраиндикации: пречувствителност напирацетам.Несканиефекти:лекот,порадитерапискаташирочина,многудобросеподнесува.Самоако се предозира може да се манифестиранапнатостиинсомнија.Дозирање: лекот се администрира прекуоралени прекупарентераленпат.Паренте-ралната администрација е препорачлива воакутнитеисхемичникризиисеизведувавоi.v.инфузија,итоапрвите5денадо12gнаден,односно12ампули,собрзинанапротокод20до40капкивоминута.Попеттиотдендозитесенамалуваатна6до9g,поделеново3до4поединечнидози.Кај алкохолниот апстиненцијален синдромдозитеседвижатод15до21gнаден,поде-ленивонеколкуинфузии(во5%растворнагликоза).Лекувањетотрае5дена.Кај хроничниот органски психосиндромдозитеседвижатод3до12g(возависностодвозраста)вотекотнапрвите5до6дена,и потоа лекувањето продолжува по ораленпат.Готови лековиOIKAMID–ОЈКАМИД(Pliva),капс.400mg,амп.1gпирацетам.

Documents

5 Lekovi Vo Psihijatrija