Prof. dr Zdravko Todorović

Ekonomika preduzeća ili ekonomija preduzeća je disciplina ekonomske nauke koja proučava poslovanje preduzeća u cilju definisanja principa, upravljačkih pravila, mjera i slično čija primjena u praksi treba da omogući efikasnije ostvarivanje ciljeva preduzeća.

Primjenjujući rezultate sopstvenih teorijskih uopštavanja, rezultate istraživanja drugih ekonomskih disciplina, kao i metodologiju ekonomskih nauka na poslovne probleme preduzeća, ekonomika preduzeća omogućava efikasnije ostvarivanje ciljeva preduzeća.

Ekonomika preduzeća, dakle, skup je svih pojava u preduzeću i oko njega.

Kao nauku, ekonomika preduzeća proučava ekonomske probleme istražujući faktore poslovanja te zakonitosti pojava u poslovanju preduzeća.

Kao nastavna disciplina, ekonomika preduzeća upoznaje nova naučna dostignuća na području koje proučava, prihvaća te spoznaje i proučava sve što je značajno za obrazovanje ekonomista.

prvo, ekonomika preduzeća predstavlja naučnu disciplinu koja izučava ekonomiju preduzeća;

drugo, savremeno preduzeće predstavlja izuzetno složen ekonomski sistem sa vrlo kompleksnom funkcijom, izuzetno velikim brojem raznovrsnih i složenih elementa u svojoj strukturi i mnogim tehničko-tehnološkim, ekonomskim i drugim determinisanim procesima i vrlo heterogenim internim i eksternim odnosima. Njegovo poslovanje i razvoj nose u sebi rizik i neizvjesnost, a upravljanje se uz to odvija uz ograničenu informisanost. U vođenju njegove ekonomije postoji mnoštvo ograničenja, ali i mnoštvo alternativa i varijanti, a time i izbora, od izbora ciljeva elementa strukture procesa do sveukupnih odnosa. Na njegovo sveukupno ponašanje djeluje izuzetno veliki broj internih i eksternih faktora, čije dejstvo na nivo njihove ekonomije može se kretati od krajnje povoljnog do razornog. Kao posljedica svega prethodnog i različitih izbora, opadanje nivoa ekonomije preduzeća predstavlja permanentnu opasnost za ostvarivanje interesa i opstanak preduzeća;

treće, cilj ekonomike preduzeća kao naučne discipline je određen zahtjevom za konstituisanje teorijske podloge za uspješno strateško i operativno vođenje ekonomije preduzeća;

četvrto, analogno ekonomskim naukama uopšte, cilj ekonomike preduzeća se može obuhvatiti i kroz zahtjev da se ekonomikom preduzeća obezbijede pretpostavke za što povoljniji izbor pravaca budućeg razvoja preduzeća, kako bi se obezbijedili uslovi za ostvarivanje svih interesa na višem nivou;

peto, predmet ekonomike preduzeća nije samo objašnjavanje realnog ekonomskog života preduzeća kroz izučavanje njegovih karakteristika i zakonitosti već i stvaranje pretpostavki za ostvarivanje odabranih ciljeva odnosno svih relevantnih interesa, primjereno raspoloživim sredstvima odnosno resursima;

šesto, precizno definisanje ciljeva i predmeta ekonomike preduzeća podrazumijeva dublju analizu odabranih ciljeva i raspoloživih sredstava i njihovog transfera u rezultate preduzeća kojima se realizuju interesi koji će kroz odabrane ciljeve doći do većeg ili manjeg izražaja. To znači da ekonomika preduzeća mora da obuhvata sve ekonomske interese odnosno sistem ciljeva preduzeća izražena kroz kvantitativna i kvalitativna svojstva njegovih elementa, procesa i odnosa koji se u njima uspostavljaju i faktora koji svojim dejstvom uslovljavaju sveukupnu ekonomsku sadržinu preduzeća;

sedmo, efikasnost i efektivnost funkcionisanja i razvoja su van svake sumnje centralna interesna sfera ekonomike preduzeća;

osmo, s obzirom na prethodno definisanje sadržaja, izuzetnu složenost preduzeća kao sistema, ekonomika preduzeća pored predikativne (objašnjavačke) sposobnosti mora imati i prospektivno (propisivačku) sposobnost jer samo tako može stvoriti pretpostavke za uspješno vođenje ekonomije preduzeća kroz sve skile i haribde koje savremeno preduzeća mora da prođe da bi uspješno poslovalo i razvijalo se;

deveto, u strukturi savremenog preduzeća mogu se javljati najsloženiji, najefikasniji i najskuplji tehničko – tehnološki sistemi koji objektivno postoje; veliki broj ljudi u funkciji menadžera, eksperata i običnih izvršilaca kao najsloženiji prirodni sistemi i vrlo veliki broj vrlo kompleksnih organizacionih podstruktura sa modalitetima širokog spektra. Sa druge strane, veličina savremenog preduzeća može da bude takva da njegov ekonomski supstrat nadmašuje nacionalne ekonomije pojedinih zemalja. Veličina savremenog preduzeća, kvalitet i kvantitet elementa u njegovoj strukturi i varijeteti njihove moguće povezanosti potencijalnim ekonomskim odnosima, sadržaj ekonomije preduzeća čine izuzetno atraktivnom za nova ekonomska istraživanja.

Reprodukcija – (engl. Reproductions) kontinuirano (neprekidno) obnavljanje procesa proizvodnje. Obnavljanje proizvodnje se može vršiti u istom (prosta reprodukcija), umanjenom (umanjena reprodukcija) ili uvećanom obimu (proširena reprodukcija).

gdje su:◦ N1 novčana sredstva u početnom obliku

◦ SP angažirana sredstva za proizvodnju (sredstva rada i predmeti rada)

◦ U utrošci elemenata reprodukcije (sredstva rada, predmeti rada i tekući rad)

◦ Q gotovi proizvod ◦ TR ukupan prihod◦ N2 novčana sredstva u završnom obliku

N1 N1 Sp Sp U U

QQ N2 N2 TRTR

Ovaj proces se sastoji iz dvije faze prometa i jedne faze proizvodnje. Gotovi proizvod kao rezultat procesa rada sadrže u sebi preneseni dio vrijednosti sredstava za rad, cjelokupnu vrijednost predmeta rada kao i novoostvarenu vrijednost koja se sastoji od dijela neophodnog za reprodukciju tj. radne snage i viška vrijednosti.

Glavni i osnovni faktor koji je potreban da bi se otpočeo proces reprodukcije je novac.

Proširena reprodukcija (uvećana) je takva da se u sljedeći proces angažuje više kapitala (sredstva za rad, predmeta rada i rada). Osnovni izvor za ulaganje u proširenu reprodukciju je ostvareni profit, osim profita to mogu biti i akumulirana sredstva i krediti.

Prosta reprodukcija – je takva da se u sljedeći period ulažu sredstva u istoj količini (kvantumu).

Umanjujuća – sljedeći proces reprodukcije je manji od prethodnog.

Teorija preduzeća pretpostavlja da je prvenstveni cilj ili namjera preduzeća da maksimizira bogatstvo (vrijednost ili uspješnost) preduzeća. Iz teorije preduzeća proizlazi da je cilj preduzeća maksimizacija profita.

Teorija preduzeća je proizašla iz teorije reprodukcije.

n

tttt

i

TCTRPV

1 1

Kako proces stvaranja vrijednosti, slično kao i proces reprodukcije, ima tri osnovne faze: ulaganja (input-i), pretvaranje ulaganja u rezultate i rezultati (output-i), Ekonomika preduzeća proučava specifične probleme svake od faza, kao i elemente i determinante svake od ovih faza.

Tako su npr. predmet izučavanja ekonomike preduzeća različiti oblici ulaganja, kao što su: ljudski resursi, materijal, novac i kapital, informacije i znanje i sl. U fazi transformacije ulaganja u rezultate Ekonomike preduzeća proučava način na koji preduzeće koristi ljudske resurse i tehnologiju za transformisanje ulaganja u rezultate.

Tako npr., u ovoj fazi Ekonomika preduzeća proučava uticaj znanja i vještina zaposlenih na stvaranje vrijednosti, uticaj primijenjenih tehnoloških rješenja na karakteristike troškova poslovanja itd. Od različitih oblika rezultata poslovanja, Ekonomika preduzeća poklanja posebnu pažnju profitu, obzirom na to da profit predstavlja osnovni motiv poslovanja i osnovni izvor finansiranja investicija.

TEORIJA PREDUZEĆA

2 . TROŠKOVI3 . PRIHOD

1 . PROIZVODNJA4. PROFIT

f(x)=50x+6x^2-0.5x^3

f(x)=50+12*x-1.5*x^2

f(x)=50+6x-0.5x^2

Series 1

Series 2

Series 3

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

100

200

300

400

500

600

L

TP

TPL=50L+6L2-0.5L3

MPL=50+12L-1.5L2

APL=50+6L-0.5L2

A

A*

B

B*

C

C* D

f(x)=50x+6x^2-0.5x^3

f(x)=50+12*x-1.5*x^2

f(x)=50+6x-0.5x^2

Series 1

Series 2

Series 3

2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22

100

200

300

400

500

600

L

TP

TPL=50L+6L2-0.5L3

MPL=50+12L-1.5L2

APL=50+6L-0.5L2

A

A*

B

B*

C

C* D

f(x)=170-20x

f(x)=170x-20x̂ 2

-1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

50

100

150

200

250

300

350

400

Q

P,TR

P=170-20Q

TR=170Q-20Q2

1 2 3 4 5 6 7 8 9

-100

-50

50

100

150

Q

P,AC,AVC,Pr

P=170-20Q

AC=100/Q+27+3QC

C'

Profit=-100+143Q+23Q2

D

D'

AVC=27+3Q