Tema 3.

Regulatorni okvir poslovanja komercijalnih banaka u

FBiH

Sarajevo, Novembar 2013. godine

2

SADRŽAJ:

1. UVOD ......................................................................................................................................4

1.1. Supervizija – pojam, ciljevi i principi ........................................................................................4

1.1.1. Supervizija – pojam i ciljevi ..........................................................................................4

1.1.2. Bazelski komitet za bankarsku superviziju i Bazelski principi efikasne supervizije

banaka.............................................................................................................................5

1.2. Agencija za bankarstvo FBiH – osnivanje, djelatnost i organizacija ........................................6

1.2.1. Supervizija banaka u BiH ..............................................................................................6

1.2.2. Agencija za bankarstvo FBiH – osnivanje ....................................................................7

1.2.3. Saradnja Agencije za bankarstvo FBiH sa domaćim i međunarodnim institucijama ...7

1.2.4. Agencija za bankarstvo FBiH – djelatnost ....................................................................8

1.2.5. Agencija za bankarstvo FBiH – upravljanje i rukovođenje, organizacija .....................8

2. ZAKONSKI OKVIR ZA POSLOVANJE BANAKA I MIKROKREDITNIH

ORGANIZACIJA ..................................................................................................................9

2.1. Zakoni na državnom i entitetskom nivou..................................................................................9

2.2. Zakon o Agenciji za bankarstvo FBiH.....................................................................................11

2.3. Zakon o bankama ....................................................................................................................11

3. PODZAKONSKI AKTI – ODLUKE AGENCIJE ZA BANKARSTVO FBIH ............19

3.1. Odluka o superviziji banaka i postupcima Agencije za bankarstvo FBiH ..............................19

3.2. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kapitalom banaka.....................................20

3.3. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom i klasifikaciju

aktive banaka...........................................................................................................................21

3.4. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje koncentracijom rizika banaka ................21

3.5. Odluka o minimalnim standardima za poslovanje banaka sa licima povezanim sa

bankom...................................................................................................................................22

3.6. Odluka o izvještavanju o nesolidnim komitentima koji se smatraju specijalnim kreditnim

rizikom ..................................................................................................................................22

3.7. Odluka o minimalnim standardima za dokumentovanje kreditnih aktivnosti banaka.. .........23

3.8. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje deviznim rizikom banaka ......................23

3.9. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje tržišnim rizicima u bankama ..................23

3.10. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje operativnim rizikom u bankama ............24

3.11. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti banaka ....................24

3.12. Odluka o minimalnim standardima sistema interne kontrole u bankama ..............................25

3.13. Odluka o minimalnim standardima interne i eksterne revizije u bankama ............................26

3.14. Odluka o minimalnim standardima aktivnosti banaka na sprečavanju pranja novca i

finansiranja terorizma ............................................................................................................27

3.15. Odluka o jedinstvenom načinu obračuna i iskazivanja efektivne kamatne stope na kredite i

depozite .................................................................................................................................28

3.16. Ostale odluke Agencije .........................................................................................................28

3.17. Kriteriji za interno rangiranje banaka od strane Agencije za bankarstvo FBiH ....................29

3

4. USAGLAŠAVANJE REGULATIVE SA MEĐUNARODNIM BANKARSKIM

STANDARDIMA .................................................................................................................32

4.1. Status usklađenosti Agencije za bankarstvo FBiH sa osnovnim Bazelskim principima ......32

4.2. Bazel 2 i pripreme Agencije za implementaciju Bazela 2....................................................33

5. ZAKLJUČAK........................................................................................................................35

6. LITERATURA ......................................................................................................................37

Obzirom da su vršene određene izmjene ovog dokumenta, molim da zanemarite brojeve stranica

navedene u gornjem sadržaju.

4

1. UVOD

Ovaj rad daje osvrt na regulatorni okvir poslovanja komercijalnih banaka u FBiH, odnosno daje

pregled postojećih zakonskih propisa i podzakonskih akata kojima se uređuje poslovanje banaka u

FBiH, te ukazuje na značaj uspostavljanja efikasne supervizije u ovom sektoru, kako bi se

uspostavilo preventivno djelovanje i otklonile nepravilnosti u poslovnim procesima, odnosno u

procesu upravljanja rizicima kojima su banke u svom poslovanju izložene.

Rad je koncipiran na način da se prvo daje pojmovno određenje supervizije, njenih ciljeva i razloga

provođenja supervizije uopšte, primjene osnovnih – Bazelskih principa efikasne supervizije banaka,

kao i ukaže na značaj uspostavljanja Agencije za bankarstvo FBiH (u daljem tekstu: Agencija),

njenu djelatnost i organizaciju, te postignute rezultate u reformi bankarskog sistema u FBiH i

stvaranju stabilnog i sigurnog bankarskog sektora.

U drugom i trećem dijelu se prikazuje regulatorni okvir za poslovanje banaka u FBiH, kroz

prezentaciju temeljnih odredbi Zakona o bankama kao «lex specialis», Zakona o Agenciji za

bankarstvo FBiH, kao i drugih podzakonskih akata kojim je regulisano poslovanje komercijalnih

banaka. Pri tome, treba napomenuti da je Zakonom o Agenciji FBiH nadzor nad mikrokreditnim

organizacijama (MKO) i lizing društvima dat u ingerencije Agencije. Analizirajući obim zakonskih

i podzakonskih propisa ipak se može konceptualno izdiferencirati da zakonski okvir uređuje

osnovna pitanja osnivanja, uslova funkcionisanja i poslovanja banaka, dok su odluke razrada

pojedinih oblasti regulisanih zakonom, na način da se daju minimalni stadardi kojih se banka dužna

pridržavati u procesu upravljanja rizicima kojima je u svom poslovanju izložena, odnosno

uspostavljanju, održavanju i razvijanju sistema internih kontrola u cilju sprečavanja mogućih

gubitaka. Akcenat je na tome da su propisani minimalni standardi, što svakako upućuje banku da,

uz obavezno obezbijeđivanje istih, u cilju očuvanja stabilnosti poslovanja i ostvarenja

konkurentskih prednosti treba uspostavljati i razvijati dodatne interne standarde, prilagođene nivou i

prirodi rizika u konkretnoj banci i okruženju.

Četvrti dio obrađuje potrebu usaglašavanja postojećeg regulatornog okvira sa Novim sporazumom o

kapitalu (Bazel 2) i Osnovnim principima za efikasnu superviziju banaka Bazelskog komiteta za

bankarsku superviziju (u daljem tekstu: Bazelski komitet), kao i status usklađenosti Agencije sa

istim, te planirane dalje aktivnosti u tom smislu.

Finansijski sistem postaje sve dinamičniji nosiocima nadzora banaka, te se nameće potreba stalnog

unapređenja sistema regulacije, odnosno usklađenosti sa principima Bazelskog komiteta,

bankarskim direktivama Evropske unije i opšteprihvaćenim praksama zemalja sa razvijenim

bankarskim supervizorskim sistemima. Bankarski sektor u BiH se značajno izmjenio, uslijed pojave

novih proizvoda, globalizacije, povećanih i novih rizika u poslovanju banaka, što nameće jedan

novi sofisticirani pristup, odnosno modalitet u nadzoru poslovanja banaka.

5

1.1. SUPERVIZIJA – POJAM, CILJEVI I PRINCIPI

1.1.1. Supervizija – pojam i ciljevi

Supervizija predstavlja nadzor nad poslovanjem finansijskog sistema (banaka, MKO, lizing

društava), odnosno podrazumjeva monitoring, kontrolu i poduzimanje određenih mjera u cilju

prevencije i otklanjanja utvrđenih nepravilnosti.

Ciljevi supervizije su:

sigurnost bankarskog sistema (propadanje jedne ili više banaka može negativno uticati na

odliv depozita, nepredvidivi domino-efekat, lančano prenošenje signala nelikvidnosti i dr.);

usklađenost poslovanja banke sa važećim propisima (ovo je jedan od bitnih preduslova za

uspostavljanje zdravog bankarskog sistema i predstavlja jednu vrstu preventive da ne bi

došlo do negativnih efekata);

sprečavanje negativnih eksternalija u bankarskoj industriji (supervizija je upravo usmjerena

na sprečavanju i ublažavanju ekonomskih i finansijskih šokova i minimiziranju svih

prisutnih bankarskih rizika).

Naprijed navedeni ciljevi mogu se ostvariti putem pravovremene i učinkovite supervizije, odnosno

ranog otkrivanja problema u banci.

Razlozi provođenja supervizije su:

sticanje povjerenja u banke;

obezbjeđenje stabilnosti bankarskog sektora i

zaštita deponenata i kreditora.

1.1.2. Bazelski komitet i Bazelski principi efikasne supervizije banaka

Globalizacijom i integracijom bankarstva i finansijskih tržišta razvijenih zemalja nastala je potreba

za suradnjom i koordinacijom supervizorskih autoriteta raznih zemalja. U cilju usklađivanja i

izgradnje jedinstvenih standarda supervizije, 1975. godine osnovan je Supervizorski komitet u

Bazelu, tzv. Bazelski komitet za bankarsku superviziju - Basel Committee on Banking Supervision

(u daljem tekstu: Bazelski komitet).

Bazelski komitet je osnovan kao odbor tijela nadležnih za superviziju banaka od strane guvernera

centralnih banaka Grupe deset zemalja (G10). Danas se sastoji od visokih predstavnika bankarskih

nadzornih organa i centralnih banaka iz Belgije, Kanade Francuske, Njemačke, Italije, Japana,

Luksemburga, Holandije, Švedske, Švicarske, Velike Britanije, USA, a od 2001. godine i Španije.

Isti se sastaje u Banci za međunarodna poravnanja u Bazelu – BIS (Bank of International

Settlements), gdje je njegov stalni Sekretarijat. BIS je banka u vlasništvu centralnih banaka i

Bazelski komitet koristi njene prostorije za međunarodne sastanke finansijskih zvaničnika. BIS ne

učestvuje u procesu utvrđivanja politike Bazelskog komiteta.

Razni materijali i studije izvodljivosti Bazelskog komiteta daju smjernice za politiku koju

regulatorne institucije u svakoj zemlji mogu da koriste. Materijali, kao što su Sporazum o kapitalu

(Bazel 1 i 2) i Osnovni principi za efikasnu superviziju banaka, sačinjeni su od strane Bazelskog

komiteta, s clijem da ga dosljedno primjenjuju supervizorske vlasti širom svijeta.

Efikasan sistem supervizije je onaj koji otkriva i identifikuje probleme prije nego što oni postanu

opasnost za sigurnost i stabilnost banke i uzrok širenju panike u bankarskom sektoru. Zbog toga je

6

potrebno uvažavati Osnovne principe za efikasnu superviziju banaka, koje je 1997. godine izdao

Bazelski komitet, odnosno revidirani okvir iz oktobra 2006. godine.

Bazelski komitet je propisao 25 principa, koji su s obzirom na područja koja obuhvataju sumirani u

slijedeće cjeline:

Ciljevi, neovisnost, ovlasti, transparentnost i saradnja - princip 1 (supervizorsko tijelo mora

imati jasno određene dužnosti i ciljeve, treba da bude neovisno, transparentno, neophodna

je pravna zaštita supervizora i dr.);

Izdavanje odobrenja za rad i struktura - principi od 2 do 5 (uspostavljanje kriterija za

izdavanje odobrenja za rad banaka, davanja saglasnosti za značajno učešće ili kontrolni udio

u banci, razne akvizicije - spajanje, pripajanje, prekogranično poslovanje);

Regulativa i zahtjevi po pitanju raznih bankarskih rizika - principi od 6 do 18 (zahtjevi za

minimum adekvatnosti kapitala, kreditni rizik, problematična aktiva, rezervacije i rezerve,

ograničenja velikih izloženosti, izloženost prema povezanim licima, rizik države i rizik

transfera, tržišni rizik, rizik likvidnosti, operativni rizik, kamatni rizik u bankarskoj knjizi,

unutrašnja kontrola i revizija, zloupotreba finansijskih usluga);

Metode stalne supervizije banaka - principi od 19 do 21 (supervizorski pristup i

supervizorske tehnike – direktni i indirektni nadzor, izvještavanje supervizora);

Računovodstvo i objavljivanje - princip 22 (dokumentovanje bankarskih aktivnosti u skladu

sa međunarodnim računovodstvenim standardima);

Korektivne mjere supervizora - princip 23 (ovlasti supervizora da naloži korektivne mjere za

poboljšanje stanja u banci);

Konsolidirana i prekogranična supervizija banaka - principi 24 i 25 (supervizori treba da

sprovode nadzor grupe banaka na konsolodiranoj osnovi, saradnja i razmjena informacija

između supervizora matične države i drugih zainteresovanih supervizora).

1.2. AGENCIJA - OSNIVANJE, DJELATNOST I ORGANIZACIJA

1.2.1. Supervizija banaka u BiH

Supervizija banaka u BiH je u nadležnosti entitetskih agencija za bankarstvo:

Agencije za bankarstvo FBiH i

Agencije za bankarstvo RS.

Članstvo u EU podrazumjeva uspostavljanje jedinstvenog bankarskog tržišta koje vodi jedinstvenoj

superviziji na državnom nivou, što je elaborirano i u dokumentu Komisije Vijeća ministara

Evropske unije „Izvještaj o napretku Bosne i Hercegovine u 2007. godini“. Uspostavljanje nadzora

banaka na državnom nivou je jedan od kratkoročnih prioriteta, koji su sadržani u dokumentu

Komisije Vijeća ministara Evrope i koji je prezentiran u Briselu 06.11.2007. godine. Dokument se

zove „Prijedlog Odluke Vijeća o principima, prioritetima i uslovima sadržanim u Evropskom

partnerstvu sa Bosnom i Hercegovinom i opoziv Odluke 2006/55/EZ“. Isti sadrži oko 177 prioriteta

(ključnih, kratkoročnih i srednjoročnih) sa različitim rokovima realizacije.

Međutim, ne postoji politički koncenzus oko rješavanja pitanja prenosa supervizije na državnom

nivou. Parlament FBiH je 13.07.2006. godine donio „Odluku o davanju saglasnosti na Sporazum

između Federacije BiH i Republike Srpske o prenosu nadležnosti na institucije Bosne i Hercegovine

iz oblasti bankarskog nadzora“ („Službene novine FBIH“, broj 62/06). Naprijed navedeno nije

7

učinjeno od strane Narodne Skupštine Republike Srpske. Tek kada se riješi ovo političko pitanje i

uključe u ovaj proces sve nadležne entitetske institucije, moguće je pristupiti donošenju Zakona o

bankama na državnom nivou, formiranju regulatorne institucije za nadzor na državnom nivou i dr.

Podzakonski akti entitetskih agencija za bankarstvo su gotovo identični, tako da nema smetnji da se

postepeno u prelaznom periodu izvrši usklađivanje istih sa ključnim Bazelskim principima.

Agencija pruža snažnu podršku za objedinjavanje supervizije banaka na državnom nivou, jer je to

jedini ispravan put za snažniji i efikasniji nadzor finansijskog sektora zemlje.

1.2.2. Agencija za bankarstvo FBiH – osnivanje

Agencija je osnovana krajem 1996. godine kao regulatorna, samostalna i neprofitna institucija koja

obavlja superviziju i nadzor banaka i MKO (u narednom periodu nadzor će biti proširen i na lizing

društva). Agencija je neprofitna institucija koja se finansira od raznih vrsta naknada od banaka i

MKO (naknada za izdavanje dozvola za rad, za obrade raznih zahtjeva i izdatih saglasnosti,

mjesečnih naknada koje izdvajaju banke za nadzor svog poslovanja).

Reforma bankarskog sistema u FBiH, kao najuspješnija, rezultirala je jednim stabilnim i sigurnim

bankarskim sistemom. Prema ocjeni međunarodnih stručnjaka, od svih zemalja u tranziciji, BiH

danas ima jedan od najzdravijih bankarskih sistema.

Poslovanje Agencije zasnovano je na međunarodnim standardima i načelima (Osnovnim principima

za efikasnu superviziju banaka od strane Bazelskog komiteta i Evropskih direktiva).

MMF i Svjetska banka su posvetili posebnu pažnju bankarstvu i superviziji banaka u FBiH.

Agencija je pod stalnim monitoringom MMF-a i Svjetske banke, a sve u cilju daljeg razvoja i

nadogradnje supervizije u BiH. U julu 2007. godine MMF je u svom dokumentu „Nacionalni

izvještaj“ za BiH objavio svoje ocjene i dao preporuke koje su bitne za bankarsku superviziju

(podjeljenost supervizije na dvije entitetske agencije i preporuka da se objedine na državnom nivou,

dat je prijedlog da se pooštri klasifikacija kredita čija otplata kasni više od 30 dana, kao i prijedlog

povećanja novčanih kazni za prekršaje, te da se ublaže zahtjevi za usklađivanje dospjeća između

aktive i obaveza banke, kako bi se smanjila potreba za zaduživanjem kod banaka „roditelja“).

1.2.3. Saradnja Agencije sa domaćim i međunarodnim institucijama

Memorandumi o razumjevanju su jako bitni i predstavljaju jedan vid suradnje, razmjene informacija

i iskustva između supervizorskih autoriteta raznih zemalja. Agencija ima već potpisane pojedinačne

memorandume o razumjevanju sa supervizorskim autoritetima: Bankom Slovenije, Hrvatskom

narodnom bankom, Narodnom bankom Srbije, Narodnom bankom R. Makedonije i Centralnom

bankom Crne Gore, a u fazi pregovora je sa supervizorskom institucijom Italije (Banka Italije) i u

samoj završnoj fazi sa Agencijom za regulativu i superviziju banaka Turske.

U cilju daljeg unapređenja međunarodne suradnje u oblasti bankarske supervizije u Grčkoj je

početkom 2008. godine potpisan „Memorandum o razumijevanju“ između predstavnika Bosne i

Hercegovine (Centralne banke BiH, Agencije i Agencije za bankarstvo Republike Srpske) i

centralnih banaka zemalja Jugoistočne Evrope (Albanije, Grčke, R. Makedonije, Rumunije,

Bugarske, Srbije, Crne Gore i Kipra).

Agencija je članica Grupe bankarskih supervizora Centralne i Istočne Evrope (BSCEE - Banking

Supervisors Central and Eastern Europe) koju čine supervizorske institucije 21 zemlje i ima

direktnu podršku Bazelskog komiteta. Ovo članstvo podrazumjeva suradnju putem razmjene

8

iskustava članica, kroz zajedničku edukaciju kadrova koju izvode stručnjaci Bazelskog komiteta,

odnosno njegovog Instituta za finansijsku stabilnost (FSI).

Agencija ima uspostavljenu saradnju sa Centralnom bankom BiH, Agencijom za osiguranje

depozita BiH, Agencijom za nadzor osiguravajućih društava, Obavještajno-sigurnosnom agencijom

BiH, Udruženjem banaka BiH, kao i sa drugim institucijama u zemlji.

Početkom juna tekuće godine potpisan je novi prošireni „Memorandum o principima koordinacije

bankarske supervizije i saradnji i razmjeni podataka i informacija“ između Centralne banke BiH,

Agencije i Agencije za bankarstvo Republike Srpske, kao realizacija preporuka CARDS programa

(prijedloga mjera za koordinaciju bankarske supervizije), sačinjenog od strane eksperata Evropskih

centralnih banaka. Cilj ovog novog Memoranduma je znatno jačanje koordinacije bankarske

supervizije od strane Centralne banke BiH i predstavlja prelaznu fazu, čiji krajnji cilj treba da bude

institucionalna uspostava jedinstvene bankarske supervizije na državnom nivou.

1.2.4. Agencija za bankarstvo FBiH – djelatnost

Osnovni zadaci Agencije (propisani Zakonom o Agenciji za bankarstvo FBiH) su:

izdavanje dozvola za osnivanje i rad banaka i MKO, promjene organizacijskog ustroja

banaka i MKO, obavljanje unutrašnjeg platnog prometa;

ukidanje dozvola za rad bankama i MKO u skladu sa zakonskim propisima;

izdavanje saglasnosti za imenovanje rukovodećeg osoblja banaka (Uprava i Nadzorni

odbor);

donošenje podzakonskih akata;

nadziranje poslovanja banaka i MKO u skladu sa zakonskim i podzakonskim propisima;

ocjena ispunjavanja uslova i davanje odobrenja bankama za izdavanje dionica narednih

emisija;

pokretanje, upravljanje i nadzor postupaka privremene uprave, likvidacije i stečaja, odnosno

saniranja banaka;

vršenje radnji u pomoganju antiterorističkih mjera koje se odnose na banke, na zahtjev

ovlaštenog organa, na osnovu zakona ili u skladu sa specijalnim rezolucijama Vijeća

sigurnosti Ujedinjenih nacija;

preduzimanje potrebnih radnji u cilju sprečavanja finansiranja aktivnosti kojim se opstruira

ili prijeti da opstruira proces provedbe mira u skladu sa Opštim okvirnim sporazumom za

mir u BiH i niz pratećih aktivnosti u vezi s tim, što uključuje tijesnu saradnju sa Centralnom

bankom BiH.

Agencija u vršenju svojih zadataka sarađuje sa CBBiH u pogledu izvještavanja o svojoj djelatnosti,

kao i u pogledu ostvarenja međunarodnih kontakata.

U obavljanju zadataka iz svog djelokruga Agencija je potpuno samostalna i neovisna.

1.2.5. Agencija – upravljanje i rukovođenje, organizacija

Organ upravljanja Agencijom je Upravni odbor, koji ima pet članova koje imenuje Parlament FBiH

na prijedlog Vlade FBiH na period od pet godina. Za svoj rad Upravni odbor Agencije odgovara

Parlmentu FBiH.

9

Direktor predstavlja i rukovodi Agencijom. Direktora i zamjenika Agencije imenuje Parlament

FBiH na prijedlog Vlade FBiH, na period od pet godina. Za svoj rad odgovorni su Upravnom

odboru Agencije i Parlamentu FBiH.

Statut Agencije donosi Upravni odbor, uz saglasnost Parlamenta FBiH. Statutom Agencije su

naročito uređena: organizacija i način poslovanja Agencije; način rada iste; ovlaštenja za zastupanje

i potpisivanje; prava, obaveze i odgovornosti lica koja obavljanju poslove i radne zadatke sa

posebnim ovlaštenjima i odgovornostima i dr. organizaciona pitanja u vezi sa poslovanjem

Agencije.

Funkcionalne organizacijske jedinice Agencije i sadržaj rada istih utvrđene su Pravilnikom o

unutrašnjoj organizaciji Agencije. Makroorganizacijska struktura Agencije saglasno Pravilniku je

slijedeća:

Direkcija Agencije (Ured direktora, Ured za razvoj, Ured savjetnika direktora i Ured za

informisanje);

Sektor za nadzor poslovanja banaka (Odjel za kontrolu u bankama - on-site, Odjel za

kontrolu izvještaja banaka - off-site i Odjel za kontrolu sprečavanja pranja novca i

finansiranje terorizma);

Sektor za nadzor poslovanja MKO;

Sektor za pravnu podršku i licenciranje (Odjel za propise, Odjel za zastupanje i Odjel za

licenciranje);

Sektor za rad sa bankam pod upravom Agencije i

Sektor zajedničkih funkcija (Odjel za EOP, Odjel za računovodstveno – finansijske poslove

i Odjel za opšte i kadrovske poslove).

2. ZAKONSKI OKVIR ZA POSLOVANJE BANAKA I MKO U FBiH

Regulatorni okvir, o kojem će biti riječi u nastavku, odnosi se na:

Banke - sa 30.09.2008. godine 21 banka u FBiH ima bankarsku dozvolu, a privremenu

upravu su imale 2 banke (Una banka dd Bihać i Hercegovačka banka dd Mostar);

Mikrokreditne organizacije - 20 mikrokreditnih organizacija (u daljem tekstu: MKO) ima

dozvolu Agencije za rad, od čega je samo jedno mikrokreditno društvo (Adria mikro doo

Mostar), dok su ostalo mikrokreditne fondacije;

Lizing društva, pri čemu je nadzor nad istim u ingerencijama Agencije, ali kako Zakon o

lizingu još nije donesene, isti nije efektivan.

Kada je riječ o bankarskom sektoru, na koga se odnosi regulativa obrađena u nastavku, treba reći da

je ukupna bilansna suma banaka u FBiH sa 30.06.2008. godine iznosila 14,9 milijardi KM, sa

evidentnom dominacijom pet najvećih banaka u sistemu, koje “pokrivaju” oko 80% tržišta, kredita i

depozita. Sa navedenim referentnim datumom sedam banaka iz FBiH je imalo 54 organizaciona

dijela u drugom entitetu, a jedanaest banaka je imalo 16 organizacionih dijelova u Brčko Distriktu,

dok je šest banaka iz drugog entiteta imalo 22 organizaciona dijela u FBiH.

Dozvolu za obavljanje međubankarskih transkacija u unutrašnjem platnom prometu imale su sve

banke u FBiH, a osigurane depozite imalo je 14 banaka.

Na osnovu raspoloživih informacija, sa pomenutim referentnim datumom, 86% banaka ima

privatno i pretežno privatno vlasništvo, a 14% je u državnom ili pretežno državnom vlasništvu. U

većinskom stranom vlasništvu je 11 banaka, sa najvećim učešćem bankarskih grupa i banaka iz

Austrije - 53%, te italijanskih banaka sa učešćem od 18%.

10

2.1. Zakoni na državnom i entitetskom nivou

Regulatorni okvir se sastoji od:

zakona na državnom i entitetskom nivou, kojima se regulišu različite oblasti poslovanja

banaka, a najvažniji je Zakon o bankama Federacije Bosne i Hercegovine kao «lex

specialis» i

podzakonskih akata (odluke, uputstva, kriteriji i sl.).

Članom 69. stav 3. Zakona o bankama utvrđeno je da se propisi koje donosi Agencija, kao i

aktivnosti Agencije u primjeni svojih zakonom propisanih ovlaštenja, zasnivaju na osnovnim

principima za efikasnu superviziju banaka, koje objavljuje Bazelski komitet za superviziju banaka.

O statusu usklađenosti Agencije sa pomenutim principima biće riječi u poglavlju 4. Usaglašavanje

regulative sa međunarodnim bankarskim standardima.

Zakoni BIH koji su relevatni za poslovanje banaka i MKO su:

Zakon o Centralnoj banci BiH,

Zakon o sprečavanju pranja novca,

Zakon o osiguranju depozita u BiH,

Zakon o računovodstvu i reviziji Bosne i Hercegovine,

Zakon o reviziji,

Okvirni zakon o zalozima,

Zakon o izmirenju obaveza po računima stare devizne štednje,

Zakon o konkurenciji,

Zakon o upravnom postupku,

Zakon o sudu Bosne i Hercegovine,

Zakon o sukobu interesa u institucijama vlasti Bosne i Hercegovine,

Zakon o prekršajima Bosne i Hercegovine,

Zakon o parničnom postupku,

Zakon o kaznenom postupku Bosne i Hercegovine,

Zakon o tužiteljstvu Bosne i Hercegovine,

Zakon o postupku meditacije,

Zaključak o autentičnom tumačenju zakona, drugih propisa i opštih akata,

Zakon o privremenom odgađanju od izvršenja potraživanja po osnovi izvršenih odluka ,na

teret budžeta institucija Bosne i Hercegovine i međunarodnih obaveza Bosne i Hercegovine

Zakon o trezoru institucija BiH,

Zakon o javnim nabavkama BiH,

Zakon o zaštiti potrošača u BiH i dr.

Relevatni zakoni FBIH su:

Zakon o Agenciji za bankarstvo Federacije BiH,

Zakon o bankama,

Zakon o mikrokreditnim organizacijama,

Zakon o razvojnoj banci FBiH,

Zakon o finansijskom poslovanju,

Zakon o deviznom poslovanju,

Zakon o vrijednosnim papirima,

11

Zakon o Registru vrijednosnih papira,

Zakon o Komisiji za vrijednosne papire,

Zakon o čeku,

Zakon o mjenici,

Zakon o platnim transakcijama,

Zakon o privrednim društvima,

Zakon o obligacionim odnosima,

Zakon o preuzimanju dioničkih društava,

Zakon o početnom bilansu stanja preduzeća i banaka,

Zakon o računovodstvu i reviziji u FBiH,

Zakon o postupku upisa pravnih lica u sudski registar,

Zakon o upravnom postupku,

Zakon o prekršajima,

Zakon o stečajnom postupku,

Zakon o likvidacijskom postupku,

Zakon o izvršnom postupku,

Zakon o parničnom postupku,

Zakon o trezoru u FBiH,

Zakon o konkurenciji,

Zakon o radu i dr.

2.2. Zakon o Agenciji za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine

Ovaj Zakon inicijalno je objavljen 1996. godine, a posljednja izmjena je bila 2008. godine. Na

osnovu istog, osnovana je Agencija kao samostalna neprofitna institucija FBiH, radi unapređenja

sigurnosti, kvaliteta i zakonskog poslovanja tržišno orjentisanog stabilnog bankarskog i

mikrokreditnog sistema u FBiH.

O samom načinu organizovanja, upravljanju i rukovođenja Agencijom već je bilo riječi u uvodnom

dijelu rada, a ova pitanja su regulisana Statutom Agencije i Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji

Agencije.

Članom 4. Zakona utvrđeni su osnovni zadaci Agencije, o čemu je bilo riječi u uvodnom dijelu

rada. Bitna odrednica u vršenju zadataka je da je Agencija potpuno samostalna i nezavisna. Ako

banka ili mikrokreditna organizacija propusti platiti propisanu naknadu, Agencija će istoj oduzeti

dozvolu za rad.

Banke su dužne dostavljati Agenciji i Centralnoj banci BiH izvještaje i druge podatke u obliku i

rokovima koji su propisani, predati revidirane godišnje finansijske izvještaje. Takođe,

mikrokreditne organizacije su dužne dostavljati Agenciji godišnji finansijski izvještaj, zajedno sa

revizorskim izvještajem. Pri tome je Agencija propisala i minimum obima, oblik i sadržaj programa

ekonomsko – finansijske revizije za banke i mikrokreditne organizacije, a što je detaljno regulisano

posebnom Odlukom Agencije o minimumu obima, oblika i sadržaja programa i izvještaja o

ekonomsko-finansijskoj reviziji banaka.

Pored toga, banke i MKO dužne su omogućiti Agenciji pristup cjelokupnoj dokumentaciji radi

obavljanja poslova iz nadležnosti Agencije.

Izvještaj o poslovanju Agencije, odobren od strane Upravnog odbora Agencije, dostavlja se

Parlamentu preko Vlade FBiH, u roku od 3 mjeseca po završetku izvještajne godine. Izvještaj

obuhvata naročito analizu stanja bankarskog i mikrokreditnog sektora u FBiH, djelatnosti Agencije

tokom izvještajne godine, kao i završni račun za izvještajnu godinu.

12

2.3. Zakon o bankama

Zakon o bankama (u daljem tekstu: Zakon) inicijalno je objavljen u “Službenim novinama FBiH”

broj 39/98 od 15.10.1998. godine, a posljednje izmjene i dopune su objavljene u “Sl. novinama

FBiH” broj 28/03 od 26.06.2003. godine.1

Pripremljene su izmjene i dopune Zakona, koje zbog spore procedure nisu razmatrane i već sada su

u nekim segmentima prevaziđene. Odnosile su se prvenstveno na usklađivanje sa Zakonom o

privrednim društvima, Zakonom o notarima i člana 47. – zabrana transfera novca povezanih sa

krivičnim djelima, pranjem novca, finansiranje terorizma ili oprstrukcijom mirovnog procesa. U

proceduri je i novi Zakon o vrijednosnim papirima, što takođe zahtijeva intervencije na Zakonu.

Rok je bio juni 2008. godine, ali nije ispoštovan, a postavilo se i pitanje da li zbog obima potrebnih

intervencija na Zakonu ići na izmjene i dopune ili potpuno novi tekst Zakona.

Za samu primjenu Zakona o bankama u značajnoj mjeri pozitivno je uticalo regulisanje tržišta

kapitala i uspostavljanje institucija u čijoj je nadležnosti provođenje regulative u tom segmentu, te

su u tom smislu odredbe Zakona o vrijednosnim papirima, Zakona o Registru vrijednosnih papira i

Zakona o Komisiji za vrijednosne papire olakšale vršenje nadzora Agencije u segmentu kontrole

nivoa i adekvatnosti kapitala banaka. Istovremeno, praksa je nametnula potrebu usaglašavanja ovih

zakonskih propisa i intenzivnu saradnju između naležnih institucija.

Zakonom se uređuje osnivanje, poslovanje, upravljanje, supervizija i prestanak pravnih lica koja

obavljaju poslove primanja novčanih depozita i davanja kredita, kao i drugih poslova, odnosno

banaka u FBiH.

Banka se osniva i posluje kao dioničko društvo, niko ne može u svoje ime i za svoj račun primati ili

omogućiti primanje depozita u novcu, niti davati kredite na području FBiH, ako nema dozvolu

Agencije u skladu sa ovim Zakonom. Pri tome se pod kreditima ne smatraju mikrokrediti koje

odobravaju mikrokreditne nedepozitne i neprofitne organizacije.

Zakon se sastoji od osam poglavlja:

I - Opšte odredbe,

II - Izdavanje bankarske dozvole i ovlaštenja,

III - Kapital i vlasništvo banke,

III a - Upravljanje bankom,

IV- Uslovi za funkcionisanje banke,

V - Knjigovodstvo, revizija i kontrola,

VI - Postupak stečaja i likvidacije banaka,

VI a - Obaveze i odgovorne strane,

VII - Kaznene odredbe,

VIII - Prijelazne i završne odredbe.

I - Opšte odredbe

Sadrže definicije pojmova koji se koriste u Zakonu o bankama, kao što su: kategorije kapitala

(kapital banke, osnovni, dopunski, neto kapital i uplaćeni dionički kapital, prioritetne dionice);

vlasnički udio i značajan vlasnički interes; povezane banke, povezano lice i supsidijarno lice i dr.

1 U međuvremenu vršene izmjene i dopune Zakona o bankama, koje su objavljene u «Službenim novinama Federacije BiH», broj 32/00 od

30.08.2000. godine; broj 41/02 od 23.08.2002. godine; broj 58/02 od 19.11.2002. godine (OHR); broj 13/03 od 02.04.2003. godine (OHR) i broj

19/03 od 13.05.2003. godine

13

Članom 4. Zakona predviđena je mogućnost otvaranja predstavništva u FBiH za banke čije je

sjedište izvan FBiH. Pri tome je propisana osnovna procedura postupaka izdavanja bankarske

dozvole od strane Agencije, dok se Uputstvom za licenciranje i druge saglasnosti Agencije iz

decembra 2007. godine bliže definiše licenciranje i osnove za izdavanje drugih saglasnosti za

obavljanje bankarskih aktivnosti, osnove za odbijanje zahtjeva za izdavanje licenci/saglasnosti, te

ukidanje istih. U smislu Zakona predstavništvo je organizacioni dio banke u kome se ne obavljaju

bankarske aktivnosti, nego se vrši prezentiranje, prikupljanje i davanje podataka.

U skladu sa članom 5. Zakona, banka sa sjedištem izvan FBiH može u svoje ime i za svoj račun

primati novčane depozite i davati kredite na području FBiH putem filijale, koja se može osnovati

samo uz pismeno odobrenje Agencije (član 36. Zakona).

Radi obezbjeđivanja podataka u poslovanju na području FBiH banaka sa sjedištem izvan FBiH, kao

i podataka o poslovanju izvan FBiH sa sjedištem u FBiH, Agencija sarađuje sa Centralnom bankom

BiH i institucijama nadležnim za izdavanje dozvola i superviziju banaka sa sjedištem izvan FBiH.

O navedenom je više rečeno u uvodnom dijelu (1.2.3. – Saradnja Agencije sa domaćim i

međunarodnim institucijama).

Bankarska dozvola Agencije je uslov za upis u sudski registar, čime banka stiče svojstvo pravnog

lica, izdaje se na neodređeno vrijeme i nije prenosiva.

Banke su dužne ispuniti uslove članstva za osiguranje depozita, kako bi zadržale svoju dozvolu, a u

slučaju neispunjenja tih uslova Agencija može ukinuti bankarstvu dozvolu ili ovlaštenja. Članom

17. Zakona definisani su i drugi slučajevi u kojim Agencija može rješenjem ukinuti bankarsku

dozvolu ili ovlaštenje: po zahtjevu banke, preporuci privremenog upravnika, ukoliko je bankarska

dozvola ili ovlaštenje izdata na osnovu nezakonito izdatih ili lažnih isprava, ukoliko je iznos

kapitala i rezervi banke manji od minimalnog iznosa utvrđenog zakonom i propisima Agencije,

odlukom vlasnika banke da likvidiraju banku, spajanja, pripajanja ili podjele banke, prestanka

postojanja banke kao pravnog lica i drugo, u skladu sa ovim Zakonom.

Rješenjem o ukidanju bankarske dozvole ili ovlaštenja, Agencija utvrđuje dan na koji se ukida

bankarska dozvola ili ovlaštenje i isto objavljuje u "Službenim novinama Federacije BiH", jednom

domaćem dnevnom listu, koji se izdaje na teritoriji FBiH i jednom dnevnom listu, koji je dostupan

u drugom entitetu i Distriktu Brčko. Od dana ukidanja bankarske dozvole ili ovlaštenja, banci je

zabranjeno da se bavi bankarskim djelatnostima i dužna je da okonča postojeće ugovore o depozitu,

isplati svoje obaveze i likvidira svoju aktivu.

III - Kapital i vlasništvo banke

Minimalni iznos dioničkog kapitala u novcu banke i najniži iznos neto kapitala koji banka mora

održavati, ne može biti manji od 15.000.000 KM. Banka ne može smanjiti kapital, niti pogoršati

njegovu strukturu otkupom vlastitih dionica, bez prethodnog pismenog odobrenja Agencije.

Pod uplaćenim dioničkim kapitalom ne može se smatrati onaj koji potiče iz sredstava koje je

odobrila banka u čiji kapital se vrši uplata, kredita koji je druga banka odobrila za drugu namjenu ili

čiji je povrat garantovala banka u čiji se kapital vrši uplata. U ovim slučajevima uplaćeni dionički

kapital nema pravno djelovanje. Agencija ima pravo da izvrši provjeru toka novčanih sredstava kod

banke, korisnika kredita i njegovog povezanog lica. Takođe, Agencija ima diskreciono pravo da

odluči da li je uplaćeni dionički kapital izvršen u skladu sa Zakonom i da u slučaju povrede Zakona,

odbije priznati i iz uplaćenog dioničkog kapitala isključi uplate izvršene na takav način.

14

Značajan vlasnički interes prema ovom Zakonu ima bilo koje pravno ili fizičko lice koje posjeduje

najmanje 10% ukupnih glasačkih prava drugog pravnog lica ili banke.

Agencija izdaje odobrenje fizičkim i pravnim licima za sticanje ili povećanje značajnog glasačko

prava u banci preko 10%, 33%, 50% i 66,7% učešća u kapitalu banke ili u ukupnom broju dionica

banke s pravom glasa. Bez ovog odobrenja Agencije sticanje ili povećanje značajnog glasačkog

prava nema pravno dejstvo.

Banka ne može, direktno ili indirektno, bez prethodnog pisanog odobrenja Agencije imati:

1. značajan vlasnički interes u pravnom licu ili indirektno u supsidijarnom licu tog pravnog

lica, koji prelazi iznos od 5% osnovnog kapitala banke ili

2. ukupnu neto vrijednost svih vlasničkih udjela banke u drugim pravnim licima i u

supsidijarnim licima tih pravnih lica iznad 20% osnovnog kapitala banke.

Takođe, Banka ne može, direktno ili indirektno, imati vlasnički udio:

1. u jednom pravnom licu koji prelazi 15% njenog osnovnog kapitala,

2. u nefinansijskom licu preko 10% njenog osnovnog kapitala,

3. ne može preći 49% vlasništva nefinansijskog pravnog lica.

Ukupan iznos svih vlasničkih udjela banke u drugom pravnom licu ne može preći 50% njenog

osnovnog kapitala, a ukupan iznos vlasničkih udjela u drugim nefinansijskim pravnim licima ne

može preći 25% osnovnog kapitala banke.

Banka može vršiti statusne promjene spajanja, pripajanja ili podjele, samo uz prethodno odobrenje

Agencije. Banka je dužna podnijeti zahtjev Agenciji za odobrenjem statusne promjene, sa

elaboratom o ekonomskoj opravdanosti i planom poslovanja ishodne banke ili banaka, u skladu sa

propisima Agencije.

Statutom banke obavezno se utvrđuje: sjedište, djelatnost, nadležnosti, način rada organa banke,

iznos dioničkog i druge vrste kapitala, vrste, broj i nominalna vrijednost dionica, prava glasa vezana

za dionice, način donošenja opštih akata i druga pitanja značajna za rad banaka. Saglasnost na

Statut banke daje Agencija.

IIIa- Upravljanje bankom

Organi banke su: Skupština, Nadzorni odbor i Uprava. Banka mora formirati i Odbor za reviziju,

kojeg imenuje Nadzorni odbor banke.

Skupštinu banke čine dioničari banke i u pravilu se održava u mjestu sjedišta banke najmanje

jednom godišnje. Saziva je Nadzorni odbor banke, a pravo glasanja na Skupštini ima dioničar koji

se na listi dioničara kod Registra vrijednosnih papira FBiH nalazio 45 dana prije datuma održavanja

Skupštine.

Skupština može odlučivati ukoliko su zastupljeni, lično ili putem punomoćnika, dioničari sa više od

50% dionica s pravom glasa. Date punomoći za zastupanje na Skupštini moraju biti ovjerene kod

nadležnog organa.

Nadležnosti Skupštine utvrđene su članom 29.h. Zakona, a odnose se na donošenje odluka o:

povećanju dioničkog kapitala; povećanju ili smanjenju osnovnog kapitala; usvajanju godišnjeg

finansijskog izvještaja sa izvještajem eksternog revizora, Nadzornog odbora i Odbora za reviziju;

raspodjeli dobiti i isplati dividende; načinu pokrića gubitka; statusnim promjenama banke, podjeli i

prestanku banke; transakcijama sa imovinom, direktno ili putem supsidijarnih lica, u toku poslovne

15

godine u iznosu koji prelazi 1/3 knjigovodstvene vrijednosti imovine banke; kupovini i prodaji

imovine čija je vrijednost između 15% i 33% knjigovodstvene vrijednosti imovine banke, ako takva

transakcija nije prethodno odobrena jednoglasno od Nadzornog odbora; izboru i razriješenju

članova Nadzornog odbora pojedinačno; naknadama članovima Nadzornog odbora i Odbora za

reviziju; izmjenama i dopunama Statuta i dr. bitnim pitanjima za poslovanje banke, u skladu sa

Zakonom i Statutom banke.

Zbog važnosti odluka koje donosi, odnosno nadležnosti Skupštine banke, Zakonom je precizno

utvrđen rad iste (način sazivanja Skupštine, odlučivanja i glasanja na Skupštini, obavezno vođenje i

elementi zapisnika, njihovo trajno čuvanje, zaštita manjine u odlučivanju, postupak pobijanja

odluka Skupštine i dr.).

Nadzorni odbor sačinjavaju predsjednik i najmanje četiri člana, a najviše šest članova, s tim da

ukupan broj članova mora biti neparan, uključujući i predsjednika. Predsjednika i članove

Nadzornog odbora imenuje i razriješava Skupština, na period od četiri godine, pri čemu isto lice

može biti imenovano više puta bez ograničenja. Zakon je precizno utvrdio način predlaganja i

biranja predsjednika i članova Nadzornog odbora (Skupština banke proglašava predsjednika i

članove sa kojim se zaključuju ugovori o angažmanu).

Sjednice Nadzornog odbora održavaju se po potrebi, a najmanje jednom tromjesečno, a saziva ih

predsjednik Nadzornog odbora. Za održavanje sjednice Nadzornog odbora potrebna je većina

ukupnog broja članova, a odluke se donose većinom glasova ukupnog broja članova.

Nadležnosti Nadzornog odbora utvrđene članom 31.j. Zakona su: nadziranje poslovanja banke i

rada Uprave banke; usvajanje izvještaja Uprave po polugodišnjem i godišnjem obračunu sa

bilansima stanja i uspjeha, te izvještajem interne i eksterne revizije; podnošenje Skupštini godišnjeg

izvještaja o poslovanju banke, koji uključuje izvještaje internog i eksternog revizora, izvještaj o

radu Nadzornog odbora i Odbora za reviziju i plana poslovanja za narednu poslovnu godinu;

imenovanje Uprave i eksternog revizora; utvrđivanje prijedloga raspodjele dobiti i načinu pokrića

gubitka; odobrava transakcije sa imovinom u toku poslovne godine u obimu od 15% do 33%

knjigovodstvene vrijednosti ukupne imovine banke; osiguravanje provođenja odgovarajuće interne

kontrole, interne i eksterne revizije; formira rezerve za kreditne gubitke na teret troškova; saziva

Skupštinu i dr.

Uprava banke organizuje rad i rukovodi poslovanjem, a čine je direktor i izvršni direktori, dok

zamjenika direktora može imenovati Nadzorni odbor na osnovu diskrecionog prava. Direktor banke

predsjedava Upravom, rukovodi poslovanjem, zastupa i predstavlja banku i odgovara za zakonitost

poslovanja. Ne može se imenovati bez prethodnog odobrenja Agencije. Mandat direktora je 4

godine i nema ograničenja u pogledu broja mandata.

Izvršni direktori organizuju rad, zastupaju banku i odgovaraju za zakonitost poslovanja u poslovima

i obimu utvrđenim pisanim aktom direktora. Izvršne direktore imenuje i razriješava Nadzorni odbor

na prijedlog direktora, na period za koji je imenovan direktor.

Sekretara banke imenuje Nadzorni odbor na prijedlog direktora, za isti period na koji je imenovan

direktor. Odgovoran je za vođenje knjige dioničara, registra zapisnika Skupštine i Nadzornog

odbora i čuvanje dokumenata utvrđenih Zakonom i Statutom banke, osim finansijskih izvještaja,

kao i za pripremu sjednica i vođenje zapisnika Skupštine i Nadzornog odbora. U skladu sa članom

32.f. Zakona sekretar je ovlašten za provođenje odluka Skupštine, Nadzornog odbora i direktora.

Odbor za reviziju ima pet članova, koje imenuje Nadzorni odbor na period od 4 godine, uz

mogućnost ponovnog izbora. Odgovoran je za nadzor provođenja i angažiranje vanjske revizorske

16

firme koja će obaviti reviziju godišnjih finansijskih izvještaja, nadgledanje poslova interne revizije,

uključujući kontrolu godišnjeg obračuna. Odbor za reviziju direktno je odgovoran Nadzornom

odboru, a može zahtijevati zasjedanje sjednice Nadzornog odbora i Skupštine banke, ukoliko smatra

da su ugroženi interesi dioničara ili utvrdi nepravilnosti u radu Nadzornog odbora, direktora i

izvršnih direktora.

Internog revizora imenuje Nadzorni odbor banke, a linija izvještavanja internog revizora je prema

Odboru za reviziju (u slučajevima značajnijih neslaganja obavještava Nadzorni odbor). Interni

revizor odgovoran je za identifikaciju, praćenje i ocjenu rizika u poslovanju banke i provjeru da li je

u banci uspostavljen sistem interne kontrole koji osigurava da se rizicima upravlja na način kojim se

rizici umanjuju na prihvatljivu mjeru. U provođenju svojih nadležnosti interni revizor mora imati

ovlaštenja za neograničen i neometan rad i dužan je da sarađuje sa Odborom za reviziju banke.

Rad organa banke bliže se uređuje poslovnicima o radu istih, čija se usaglašenost sa odredbama

Zakona i primjenjivost istih cijeni tokom obimne kontrole poslovanja (komponenta kvaliteta

upravljanja i rukovođenja bankom) ili segmentarno u ciljanim kontrolama.

Treba napomenuti da su Nadzorni odbor, Uprava, svi uposlenici, kao i svako lice koje se angažuje

za rad u banci po bilo kom osnovu, dužni čuvati poslovnu tajnu, vezanu za bilo koju informaciju

koju su saznali u toku i nakon obavljanja poslova za banku, odnosno obavljanja funkcije u Banci.

Zakonom je utvrđena i obaveza Nadzornog odbora, Uprave i članova njihove uže porodice, koji s

njima žive u zajedničkom domaćinstvu ili imaju zajednička ulaganja da prilože potpisanu izjavu o

svom imovinskom stanju, u roku od 30 dana od dana preuzimanja dužnosti. Kriteriji, način i rokovi

podnošenja izjava i lica koja su obavezna, propisani su Odlukom o izjavi o imovinskom stanju.

Članom 36. Zakona utvrđeno je da se dijelovi Banke mogu se osnovati samo uz pismeno odobrenje

Agencije, te slučajevi kada Agencija može odbiti zahtjev banke sa osnivanje filijale ili

predstavništva.

IV -Uslovi za funkcionisanje banke

Banka je dužna da:

svoje poslovanje obavlja u skladu sa zakonom, propisima Agencije, uslovima i

ograničenjima utvrđenim bankarskom dozvolom, te odgovarajućim poslovnim i

računovodstvenim principima i standardima.

kontinuirano održava adekvatan kapital, odnosno solventnost, potreban obim likvidnih

sredstava, odnosno imati sposobnost plaćanja i kreditnu sposobnost, te osiguravati

diverzifikaciju svoje aktive (proširenje aktive investiranjem i plasiranjem sredstava u više

različitih pravnih osoba).

se pridržava stopa ograničenja i rizika vezanih za bilans i vanbilansne stavke, aktivu i

ponderisanu aktivu, kapital i njegovu strukturu, utvrđenih propisima Agencije.

održava dionički kapital i neto kapital, u skladu sa odredbama ovog Zakona, i istovremeno

najmanje u iznosu od 12% ukupne rizikom ponderisane aktive, pri čemu najmanje jedna

polovina njenog kapitala mora da se sastoji od osnovnog kapitala.

Članom 39. Zakona utvrđeno je da banka može obavljati samo slijedeće djelatnosti:

primanje svih vrsta novčanih depozita i drugih novčanih sredstava;

davanje i uzimanje kredita i finansijski lizing;

davanje svih oblika novčanog jemstva;

učešće, kupovina i prodaja instrumenata tržišta novca i kapitala za svoj ili tuđi račun;

17

usluge platnog prometa i prenosa novca;

kupovina i prodaja strane valute;

izdavanje i upravljanje sredstvima plaćanja (uključujući kreditne kartice, putne i bankarske

čekove);

pohranjivanje i upravljanje vrijednosnim papirima i drugim vrijednostima;

usluge finansijskog menadžmenta;

kupovina i prodaja vrijednosnih papira i dr. poslove koji proizilaze iz prethodnih tačaka.

Članom 42. Zakona utvrđena su ograničenja za izlaganje banke kreditnom riziku prema

pojedinačnom korisniku ili grupi povezanih korisnika u odnosu na osnovni kapital, pri čemu je

najveća dopuštena izloženost 40% osnovnog kapitala banke, sa utvrđenom strukturom i dodatnim

ograničenjima iz člana 8. Odluke o minimalnim standardima za upravljanje koncentracijom rizika.

Banka ne smije u svoja stalna sredstva investirati više od 50% iznosa njenog osnovnog kapitala bez

posebne dozvole Agencije. Prekoračenje ovog ograničenja bilo je prisutno u bivšim državnim

bankama, kao naslijeđeno opterećenje visokim učešćem fiksne aktive, te su u tom smislu bile

obavezne sačiniti i realizovati adekvatan operativni program usklađivanja sa konkretnim

aktivnostima, rokovima i nosiocima aktivnosti, čijom bi se provedbom postigla usklađenost sa

zakonskim ograničenjem.

Takođe, banka ne smije deponirati sredstva, davati kredite i vršiti ulaganja u jednu povezanu banku

u ukupnom iznosu većem od iznosa 25%, niti u sve povezane banke u ukupnom iznosu većem od

40% njenog osnovnog kapitala. U skladu sa definicijom iz Zakona povezane banke su jedna ili više

banaka koje dijele dva ili više istih članova Nadzornog odbora ili je zajedničko vlasništvo istog

pravnog ili fizičkog lica najmanje 10% od njihovih običnih dionica u vlasništvu dioničara. Članom

9. stav 2. Zakona utvrđeno je koje se banke smatraju povezanim tj. pojašnjena je definicija iz

Zakona. Banka je dužna kontinuirano i adekvatno pratiti usklađenost sa postavljenim ograničenjem,

odnosno upravljati koncentracijama kreditnog rizika.

Banka ne može ponuditi licima povezanim sa bankom povoljnije uvjete poslovanja od onih koje

ponudi drugim licima koja nisu povezana sa bankom. Minimum standarda za poslovanje banaka sa

licima povezanim sa bankom propisan je Odlukom o minimalnim stadardima za poslovanje banaka

sa licima povezanim sa bankom. U skladu sa članom 46. stav 2. povezanim licima sa bankom se,

između ostalih, smatraju:

predsjednik i članovi Nadzornog odbora, članovi Uprave i Odbora za reviziju, te članovi

njihovih užih porodica (do trećeg stepena po krvnom srodstvu ili braku ili lica koja žive u

istom domaćinstvu ili imaju međusobno povezane ili zajedničke investicije),

lica sa značajnim vlasničkim interesom u banci, odnosno članovi njihovih užih porodica (u

smislu prethodno navedenog),

pravna lica sa običnim dionicama, prioritetnim dionicama i glasačkim pravima u banci,

pravna lica, u kojima značajan vlasnički interes imaju ista ona pravna ili fizička lica koja

imaju značajan vlasnički interes u banci i dr.

Banka ne smije sticati, vršiti konverzije ili transfere novca ili dr. imovine, niti posredovati u tome,

ukoliko zna ili bi mogla osnovano pretpostaviti da je stečena vršenjem krivičnog djela, odnosno ne

smije se upustiti u transakciju za koju zna ili može osnovano pretpostaviti da je namijenjena pranju

novca, odnosno da bi se mogle koristiti za terorističke aktivnosti ili za pomaganje lica koja su

uključena u terorističke aktivnosti ili bi ih mogli koristiti pojedinci ili pravna lica ili organi koji

opstruiraju ili prijete opstrukcijom ili predstavljaju značajan rizik od aktivne opstrukcije mirovnog

procesa ili koji materijalno pomažu, sponzoriraju ili pružaju podršku takvom opstrukcionizmu.

18

V- Knjigovodstvo, revizija i kontrola

Banka i njena supsidijarna lica dužni su uredno, ažurno i kontinuirano voditi knjigovodstvene

evidencije poslovanja i pripremati godišnje finansijske izvještaje, koji na adekvatan način prikazuju

njihove aktivnosti i finansijsko stanje, u obliku i sa sadržajem utvrđenim zakonom, međunarodnim

računovodstvenim standardima i propisima Agencije.

Banka je dužna da:

dostavi Agenciji godišnji finansijski izvještaj u roku od 75 dana, a izvještaj vanjskog

revizora u roku od 5 mjeseci od isteka poslovne godine na koju se izvještaj odnosi,

izvještaj nazavisnog eksternog revizora u skraćenom obliku, u roku 15 dana po njegovom

prijemu, objavi u jednim ili više od dnevnih novina na teritoriji BiH.

na kraju svakog prvog polugodišta objavi i nerevidirani polugodišnji izvještaj u roku od 30

dana nakon isteka prvog polugodišta u jednim ili više od dnevnih novina dostupnih na

teritoriji BiH.

VI-Postupak stečaja i likvidacije banaka

Postupak stečaja i likvidacije banaka provodi se u skladu sa Zakonom o stečaju i likvidaciji2,

ukoliko Zakonom nije drukčije određeno. Agencija može imenovati privremenog upravnika banke

kada ocijeni da je: prekršen zakon, propis ili odluka Agencije, čime su ozbiljno ugroženi interesi

deponenata; kapital banke manji od 50% visine zakonom propisanog iznosa dioničkog kapitala,

iznosa neto kapitala, koji banka mora održavati najmanje u iznosu od 12% ukupne rizikom

ponderisane aktive i dr. Privremeni upravnik je ovlašten i odgovoran za zaštitu imovine i

preuzimanje kontrole nad poslovanjem banke i donošenje odluke o nastavku poslovanja banke. U

toku mandata privremenog upravnika banke, sva ovlaštenja Nadzornog odbora, Odbora za reviziju,

Uprave i dioničara banke za donošenje odluka ili poduzimanje aktivnosti prestaju, a ista „prelaze“

na privremenog upravnika. Privremeni upravnik može određena ovlaštenja prenijeti na druga lica.

Kada ukine bankarsku dozvolu banke pod privremenom upravom i donese odluku o likvidaciji

banke, Agencija može imenovati likvidacionog upravnika, u skladu sa ovim zakona ili odmah

podnjeti nadležnom sudu zahtjev za pokretanje postupka stečaja i imenovanje stečajnog upravnika

banke.

Članom 63. Zakona utvrđen je redoslijed prioriteta isplate obaveza u procesu likvidacije ili stečaja.

VII- Kaznene odredbe

Predviđaju novčane kazne u visini od 1 do 10 hiljada KM u slučaju prekršaja banke, odnosno

pravnog lica, u srazmjeri sa visinom pričinjene štete ili neizvršene obaveze. Za prekršaje se

kažnjava i odgovorno lice i lice koja je učinilo prekršaj u banci ili dr. pravnom licu, novčanom

kaznom od 200 do 10.000 KM.

Nakon stupanja na snagu Zakona o prekršajnom postupku (decembar 2006. godine), utvrđena je

nadležnost suda na čijem području je počinjen prekršaj, za vođenje prekršajnog postupka, a sve

novčane kazne se uplaćuju u budžet Federacije.

2 Službene novine Federacije BiH", broj 23/98,

19

VIII-Prelazne i završne odredbe.

Članom 68. Zakona utvrđena je obaveza usklađivanja banaka koje imaju bankarsku dozvolu sa

članom 20. (minimalni iznos dioničkog i neto kapitala koji banka mora održavati) najkasnije do

31.12.2002. godine, uz izuzeće Investicijske banke FBiH (poseban propis) i Bor banke Sarajevo

(poseban rok).

3. PODZAKONSKI AKTI – ODLUKE AGENCIJE

U nastavku se obrađuju podzakonski akti kojima je regulisan rad banaka.

3.1. Odluka o superviziji banaka i postupcima Agencije za bankarstvo F BiH

Ovom Odlukom se propisuju osnovne nadležnosti Agencije. Agencija posebno nadzire:

osnivanje i poslovanje banke;

kapital - snagu i adekvatnost kapitala;

upravljanje, nadzor i rukovođenje, način, kvalitet, adekvatnost upravljanja, nadzora i

rukovođenja bankom,

profitabilnost - stabilnost poslovanja i mogućnost ostvarivanja dobiti banke;

likvidnost - način obezbjeđenja i stepen održavanja likvidnosti u poslovanju;

aktivu - nivo rizičnosti i stepen naplativosti aktive i određenih vanbilansnih stavki,

koncentracije rizika, prekoračenja zakonskih ograničenja, poslovanje sa povezanim licima i

dr.;

adekvatnost zaštite od kamatnih, deviznih, vanbilansnih i drugih rizika banke;

adekvatnost interne metodologije praćenja, kontrole i ocjene kvalitete i sigurnosti

poslovanja banke;

adekvatnost primjene metodologije praćenja i kontrole platnog prometa;

adekvatnost procedura i internih kontrola u cilju otkrivanja i sprečavanja transakcija koje

uključuju kriminalne aktivnosti, pranje novca ili aktivnosti koje podržavaju terorizam.

Agencija vrši superviziju putem monitoringa i kontrole finansijskog stanja banaka na osnovu

propisanih izvještaja koje banke dostavljaju Agenciji (tzv. off-site kontrole), te neposrednim

pregledom poslovnih knjiga, knjigovodstvene i druge dokumentacije u banci (tzv. on-site kontrola,

kontrole na licu mjesta), kao i rangiranjem pokazatelja poslovanja banaka komparacijom sa

minimalnim, prosječnim i poznatim standardima.

Supervizija se obavlja po CAMEL sistemu, a način rangiranja banaka je regulisan Kriterijima za

interno rangiranje banaka od strane Agencije. Nakon obavljene kontrole na licu mjesta supervizori

sačinjavaju Zapisnik o izvršenoj kontroli, koji sadrži ocjenu činjeničnog stanja banke sa određenim

preporukama i eventualnim neusaglašenostima.

Ukoliko se utvrde određene nepravilnosti prema banci i odgovornim licima primjenjuju se

korektivne mjere (formalne i neformalne) u vidu određenih ograničenja i putem pisanog akta

(Rješenja o izdavanju naloga) banci se nalažu odgovarajuće korektivne aktivnosti u cilju

sprečavanja daljeg pogoršanja stanja u banci. Pri tome se trebaju imati u vidu olakšavajuće i

otežavajuće okolnosti, stepen kooperativnosti odgovornih lica u banci i dr.

20

3.2. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kapitalom banaka

Odluka propisuje minimalne standarde kapitala, način izračuna adekvatnosti kapitala, dužnosti

Nadzornog odbora i Uprave banke po pitanju održavanja adekvatnog kapitala banke (kreiranje i

provođenje programa za upravljanje kapitalom), stavke kapitala, kao i obavezu banke da izvještava

Agenciju o stanju i strukturi svog kapitala.

Minimalni iznos dioničkog kapitala u novcu, iznos i stopa neto kapitala od ukupne rizikom

ponderisane aktive u skladu sa odredbama Zakona o bankama predstavljaju minimalne standarde

kapitala.

Nadzorni odbor banke dužan je da donese, odnosno usvoji Program za upravljanje kapitalom,

osigura usklađenost politika banke vezano za pitanja kapitala sa ovom Odlukom, razmatra najmanje

dva puta godišnje plan kapitala banke. Uprava banke je dužna da provodi program, politike i

procedure vezano za upravljanje kapitalom banke, izvještava Nadzorni odbor o adekvatnosti

kapitala. Program za upravljanje kapitalom treba da sadrži procedure za stalno praćenje stanja i

potreba banke za kapitalom za naredni period, najmanje na nivou minimalnih standarda iz ove

Odluke. Potreba za dodatnim kapitalom u banci nastaje uslijed rasta aktive i pasive banke, ako

postoje posebni zahtjevi Agencije, ako je stopa adekvatnosti i neto-kapitala ispod propisanog

minimuma, ako je došlo do pada određenih performansi u poslovanju banke i sl.

Ova Odluka propisuje i stavke kapitala, a najnovije izmjene odnose se na uvođenje tržišnog i

operativnog rizika u obračun adekvatnosti kapitala. Adekvatnost kapitala je odnos neto kapitala i

zbira rizikom ponderisane aktive, ponderisanog operativnog rizika i ponderisanog tržišnog rizika.

Pored Tier 1 (osnovnog kapitala) i Tier 2 (dopunskog kapitala), banke su obavezne da imaju i Tier 3

(dodatni kapital) koji služi za pokriće tržišnih rizika. Banke su u obavezi da obezbjede za dodatni

kapital višak osnovnog i dopunskog kapitala iznad potreba za pokriće kreditnog rizika. U ovu svrhu

korištenje dopunskog kapitala ne smije da bude veće od 250% korištenog osnovnog kapitala.

Najmanje 28,5% tržišnih rizika mora biti pokriveno osnovnim kapitalom koji se ne koristi za

pokrivanje drugih rizika.

3.3. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom i klasifikaciju

aktive banaka

Ova Odluka definiše:

kriterije za procjenu izloženosti banaka kreditnom riziku;

načine ocjene kvaliteta aktive;

načine utvrđivanja adekvatnosti rezervi za kreditne gubitke;

obavezu banke da donese program, politike i uspostavi procedure za praćenje, kontrolu i

upravljanje kreditnim rizikom;

obavezu banke za uspostavu vlastitog sistema za klasifikaciju aktive.

Dužnost Banke je da najmanje kalendarski kvartalno klasifikuje stavke aktive u slijedeće kategorije

i da formira rezerve za kreditne gubitke:

Kategorija A - „dobra aktiva“ sa klasifikacijom od 2% rezervi za kreditne gubitke (RKG)

koje čine opšte rezerve za kreditne gubitke (ORKG);

Kategorija B - „aktiva sa posebnom napomenom“ (kašnjenje do 90 dana) sa klasifikacijom

od 5-15% RKG koje čine posebne rezerve za kreditne gubitke (PRKG);

Kategorija C - „podstandardna aktiva“ (kašnjenje od 91 do 180 dana) sa klasifikacijom od

16-40% RKG koje čine PRKG;

21

Kategorija D - „sumnjiva aktiva“ (kašnjenje od 181 do 270 dana) sa klasifikacijom od 41-

60% RKG koje čine PRKG;

Kategorija E - „gubitak“ (kašnjenje preko 270 dana) sa klasifikacijom 100% RKG koje čine

PRKG.

U skladu sa ocjenom primjene Bazelskih osnovnih principa za efikasnu superviziju banaka u BiH,

izvršenom od strane MMF-a, u saradnji sa Svjetskom bankom, odnosno konkretno usklađivanja sa

Principom 8 i zahtjeva da se pooštri i izvrši korekcija klasifikacije plasmana banaka u okviru

kategorije „B“, vrše se aktivnosti oko izmjene navedene Odluke. U svom Izvještaju od 28.06.2007.

godine MMF ističe: „ … nadzorne agencije dva entiteta treba da učvrste klasifikaciju zajmova tako

što će zajmove čije otplate kasne više od 30 dana postepeno prebaciti u kategoriju „C“ u narednih

12-18 mjeseci...”.

3.4. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje koncentracijom rizika banaka

Banka treba da ima i adekvatno primjenjuje program, politike i procedure za identifikaciju,

praćenje, kontrolu i adekvatno upravljanje koncentracijama rizika u cilju minimiziranja istih u svom

poslovanju, odnosno riziku od mogućih gubitaka po datim kreditima, plasmanima, izvršenim

ulaganjima i dr. Odluka definiše slijedeće pojmove:

UIKR (ukupno izlaganje kreditnom riziku);

VIKR (veliko izlaganje kreditnom riziku koje predstavlja svako UIKR preko 15% osnovnog

kapitala);

NIKR (najveće ukupno dozvoljeno izlaganje kreditnom riziku koje je svako UIKR koje ne

smije da pređe iznos od 40% osnovnog kapitala) i

ZVIKR (zbir svih velikih izlaganja kreditnom riziku koji uključujući i sve NIKR-ove ne

smije da pređe 300% osnovnog kapitala banke), kao i pojam grupe povezanih lica.

Dva ili više korisnika čine grupu povezanih lica, kada zbog njihovih međusobnih odnosa izloženost

banke prema njima predstavlja jedinstvenu izloženost kreditnom riziku, odnosno kada jedan od njih,

ili međusobno, imaju direktnu ili indirektnu mogućnost kontrole odnosno uticaja nad drugim koja

je, u slučaju finansijskih teškoća kod jednog od njih ili više njih, izazvala ili može da izazove

finansijske probleme i kod ostalih.

Odluka utvrđuje i standarde koncentracija, odnosno da:

izlaganje banke kreditnom riziku prema pojedinačnom korisniku ili grupi povezanih lica

koje nije pokriveno kolateralom ne smije da pređe 5% osnovnog kapitala;

izlaganje banke kreditnom riziku prema pojedinačnom korisniku ili grupi povezanih lica

koje prelazi 5% do 25% iznosa osnovnog kapitala mora biti pokriveno kolateralom

(kvalitetnim kolateralom);

izlaganje banke kreditnom riziku prema pojedinačnom korisniku ili grupi povezanih lica,

koje prelazi 25% osnovnog kapitala do iznosa NIKR, mora biti pokriveno prvoklasnim

kolateralom;

izlaganje banke kreditnom riziku u obliku izdatih garancija prema pojedinačnom korisniku

ili grupi povezanih lica, osim garancija za dobro izvršenje posla, ne smije da pređe iznos od

20% osnovnog kapitala;

22

zbir svih izlaganja banke kreditnom riziku u obliku izdatih garancija, osim garancija za

dobro izvršenje posla, ne smije da pređe iznos od 100% osnovnog kapitala.

3.5. Odluka o minimalnim standardima za poslovanje banaka s licima povezanim sa bankom

Lica povezana sa bankom definisana su članom 46. stav 2. Zakona o bankama. Banka je dužna

voditi evidenciju lica povezanih sa bankom.

Banka je dužna da zbir izlaganja kreditnom riziku prema svim licima povezanim sa bankom tretira

kao najveće dozvoljeno ukupno izlaganje kreditnom riziku prema jednom dužniku. Banka fizičkom

licu, koje je povezano sa bankom, može odobriti transakcije na način da fizičkom licu odobri

najviše 1% iznosa osnovnog kapitala, a svim fizičkim licima povezanim sa bankom najviše do 10%

osnovnog kapitala banke.

3.6. Odluka o izvještavanju o nesolidnim komitentima koji se smatraju specijalnim kreditnim

rizikom

Stavke bilansa i vanbilansa koje se smatraju specijalnim kreditnim rizikom su:

aktiva klasifikovana u E kategoriju,

izdate garancije i druga jemstva po kojima je banka izvršila plaćanje i po kom osnovu

dužnici nisu izvršili svoju obavezu prema banci najkasnije 15 dana od dana kad je banka

izvršila plaćanje,

potraživanja, kolateral ili druga poslovna operacija kod kojih je banci prezentovana ili

dostavljena bilo kakva nekorektna ili lažna dokumentacija ili informacija.

Nadzorni odbor banke je dužan da donese program za upravljanje specijalnim kreditnim rizikom,

koji uključuje politike i procedure za identifikaciju, odnosno upravljanje specijalnim kreditnim

rizikom, načine eliminisanja problematičnih stavki, kao i sistem izvještavanja o istom.

3.7. Odluka o minimalnim standardima za dokumentovanje kreditnih aktivnosti banaka

Banka može dati kredit, izvršiti drugi plasman ili ulaganje i preuzeti potencijalnu obavezu samo na

osnovu odgovarajućeg ugovora u pisanoj firmi.

Banka je dužna da za svaki takav posao otvori kreditni dosije, koji prema ovoj Odluci mora da

sadrži minimum propisane dokumentacije (zahtjev za kredit, osnvački dokument ako je pravno

lice, originalni primjerak ugovora o kreditu, najnovije finansijske izvještaje, potvrda o zaposlenju,

plaći, namjena kredita, kolateral, utrošak sredstava po namjenski odobrenim kreditima,

dokumentacija oko otplate kredita, mjere koje je banka poduzela prema neurednom dužniku i dr.).

3.8. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje deviznim rizikom banaka

Devizni rizik predstavlje izloženost banke mogućem uticaju promjene deviznih kurseva i opasnost

da nepovoljne promjene rezultiraju gubicima banke u KM, pri čemu nivo FX rizika predstavlja

funkciju visine i dužine trajanja izloženosti banke mogućim promjenama deviznih kurseva i zavisi

od visine zaduženja banke u inostranstvu i stepena usklađenosti njenih valutnih novčanih tokova.

23

Ograničenja FX aktivnosti u odnosu na osnovni kapital banke su:

za invidualnu deviznu poziciju preko noći banke, osim u eurima, najviše do 20%,

za invidualnu deviznu poziciju preko noći banke u eurima najviše do 30%,

za deviznu poziciju banke najviše do iznosa 30%.

3.9. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje tržišnim rizicima u bankama

Odluka propisuje minimalne standarde za upravljanje tržišnim rizicima. Banka je dužna da

identifikuje, mjeri, prati i obezbjeđuje kapital za pokriće tržišnih rizika. Odlukom je regulisan

standardizirani metod kod izračuna kapitalnih zahtjeva za tržišni rizik.

Tržišni rizik je vjerovatnoća nastanka gubitaka iz poslovanja sa finansijskim instrumentima, koji su

evidentirani u bilansu i vanbilansu banke, uzrokovana: promjenama kamatnih stopa, deviznih

kurseva i cijena; rizicima povezanim sa prometom-trgovinom finansijskih instrumenata na tržištu

kao što su rizik druge ugovorne strane, rizik emitenta i rizik plasmana i promjenama drugih tržišnih

faktora koji utiču na vrijednost finansijskih instrumenata.

Tržišni rizici obuhvataju:

rizik kamatne stope koji predstavlja vjerovatnoću nastanka gubitaka zbog promjene

kamatnih stopa, koji može biti;

a) «opći kamatni rizik» (rizik ponovnog utvrđivanja cijena) - izloženost riziku zbog

promjene cijena dužničkih instrumenata, zbog promjene visine kamatnih stopa ili većih

promjena na tržištu nevezanih za bilo koje specifične karakteristike dotičnog

instrumenta,

b) «specifični kamatni rizik» - izloženost riziku promjene cijena dužničkih instrumenata

zbog razloga vezanih za njegovog emitenta (ili u slučaju derivata izdavaoca tog

instrumenta);

devizni rizik, koji predstavlja vjerovatnoća nastanka gubitaka zbog promjena u valutnim

odnosima i/ili neusklađenosti nivoa aktive, obaveza i vanbilansnih stavki u istoj valuti i

cjenovni rizik, koji predstavlja vjerovatnoća nastanka gubitaka zbog promjene cijena

finansijskih instrumenata i roba (rizik ulaganja u vrijednosne papire, robni rizik, rizik

isporuke, rizik druge ugovorne strane i rizik pozicije u opcijama).

Usklađivanje banaka sa propisanom Odlukom prolongirano je do 31.12.2009. godine.

24

3.10. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje operativnim rizikom u bankama

Operativni rizik u smislu ove odluke, predstavlja mogućnost nastanka gubitaka za banku i

negativnih efekata na kapital banke zbog neadekvatnih internih sistema, procedura i kontrola,

slabosti i propusta u izvršavanju poslovnih aktivnosti, nezakonitih radnji i vanjskih događaja koji

banku mogu izložiti gubitku.

Upravljanje operativnim rizikom obuhvata njegovu identifikaciju, mjerenje, kontrolu, praćenje i

formiranje adekvatnog kapitala za ovu vrstu rizika.

Banka je dužna da sačini plan za vanredne situacije u pisanoj formi, sa ciljem obezbjeđenja

kontinuiranog rada banke u slučaju nastanka ozbiljnih poremećaja u poslovanju uzrokovanih

situacijama koje su van kontrole banke.

Odlukom je propisan način izračuna kapitalnih zahtjeva za operativne rizike i to pristup osnovnog

pokazatelja, na način da se prosječni iznos bruto dobiti ostvarene u posljednje tri poslovne godine

pomnoži sa fiksnim koeficijentom od 15%.

3.11. Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti banaka

U procesu upravljanja likvidnošću akcenat je na provođenju harmoniziranih aktivnosti koje

obezbijeđuju usklađenost strukture aktive i pasive banke, njenih novčanih tokova i kontinuiranom

planiranju budućih likvidnosnih potreba.

Nadzorni odbor banke odgovoran je za donošenje i provođenje adekvatnog programa za upravljanje

rizikom likvidnosti, te periodično, a najmanje jedanput polugodišnje, analiziranje i prilagođavanje

istog. Uprava banke dužna je pripremati prijedloge programa i adekvatno provoditi program,

najmanje kvartalno izvještavati Nadzorni odbor o stanju i perspektivama likvidnosti, pratiti

ekonomske i dr. uslove u okruženju za planiranje likvidonosnih potreba i dr.

Program za upravljanje rizikom likvidnosti kao minimum sadrži:

strategiju likvidnosti banke;

racionalne i oprezne politike banke za realizaciju strategije likvidnosti;

procedure i tehnike za ocjenu, praćenje, kontrolu i projekcije likvidnosti;

odredbe o mjerenju pozicija likvidnosti;

interne limite/ograničenja i mjere opreza za potencijalni sukob interesa u smislu podjele

nespojivih poslova.

U vođenju politike likvidnosti osnovnu brigu banke treba da čini striktno provođenje principa

racionalne diverzifikacije porijekla i ročne strukture izvora njenih sredstava, sa jedne, i

plasmana/ulaganja, sa druge strane.

Zahtjevi sa ročnim usklađivanjem preostalih rokova dospijeća finansijske aktive i finansijskih

obaveza su ublaženi nakon preporuka MMF- a (Nacionalnog izvještaj iz jula 2007. godine), a sa

ciljem da se smanji potreba za stranim zaduživanjem banaka za finansiranje kreditnih aktivnosti.

Tako je sada propisani zahtjev da najmanje 85% izvora sredstava sa rokom dospijeća do 30 dana

angažuje u instrumente aktive sa rokom dospijeća do 30 dana, najmanje 80% izvora sa rokom

dospijeća do 90 dana angažuje u instrumente aktive sa rokom dospijeća do 90 dana i 75% izvora sa

rokom dospijeća do 180 dana angažuje u instrumente aktive sa rokom dospijeća do 180 dana.

25

Banka je u procesu upravljanja likvidnošću dužna:

Održavati prosječni desetodnevni/dekadni minimum likvidnosti u novčanim sredstvima u

visini od najmanje 20% iznosa kratkoročnih izvora prema knjigovodstvenom stanju na

zadnji dan prethodnog kalendarskog mjeseca, s tim da ni na jedan dan visina novčanih

sredstava ne može biti manja od 10%.

Imenovati izvršnog službenika odgovornog za likvidnost, čija bi se odgovornost uslovno

mogla svesti na predlaganje, donošenje i provođenje operativnih, svakodnevnih odluka o

poziciji likvidnosti, praćenju razvoja u oblasti likvidnosti i kontrolu upravljanja likvidnošću

sa posebnom pažnjom na rezervama i visokolikvidnoj aktivi, te o tome izvjestiti Agenciju.

Poslovne transkacije knjigovodstveno evidentirati istog dana kada su obavljene i kreirati

adekvatne informacije za provođenje politika likvidnosti.

Kontinuirano pripremati projekcije budućih novčanih tokova.

Uspostaviti i kontinuirano razvijati detaljne i efikasne procedure za upravljanje likvidnošću

u skladu sa usvojenim politikama i njima pripadajući informacioni sistem.

Osigurati da proces upravljanja likvidnošću bude podvgnut kontinuiranim i povremenim

kontrolama (adekvatan sistem internih kontrola, efikasna interna i eksterna revizija).

Poduzimati propisani minimum zaštitnih mjera, kako bi osigurala stabilnost u održavanju

likvidnosti. Iste su detaljno utvrđene članom 9. stav 1. Odluke.

Banka je dužna održavati i propisani nivo obavezne rezerve kod CBBiH. U uslovima globalne

finansijske krize CBBiH je u oktobru tekuće godine smanjila stopu obavezne rezerve sa 18 na 14%,

te isključila sve nove kreditne linije iz inostranstva iz osnovice za obračun obavezne rezerve kako bi

se stimulirao priliv kapitala u domaći bankarski sektor (novembar 2008. godine).

Propisan je i sadržaj planova banke za vanredne/krizne situacije: specifikacija finansijskih izvora

koji mogu i koji će biti dostupni u hitnim slučajevima sa određivanjem stepena pouzdanosti;

mogući scenariji kriznih situacija sa konkretnim odgovorima na pitanje “šta ako”; način i vrste

komunikacije sa vlasnicima banke, najvažnijim povjeriocima, klijentima, javnošću i dr. Banka je

dužna redovno, a najmanje jedanput godišnje analiziti svoje planove i po potrebi ih ažurirati,

zavisno od promjenjivosti uslova poslovanja u okruženju ili samoj banci. Sve ovo je dobilo na

važnosti u situaciji suočavanja banaka sa aktuelnom globalnom finansijskom krizom.

Banka je dužna osigurati izvještavanje o likvidnosti Agencije na propisanim izvještajnim obrascima

i u rokovima utvrđenih Odlukom o formi izvještaja koje banke dostavljaju Agenciji (dekadni,

kvartalni i godišnji). U uslovima nastale finansijske krize Agencija je uspostavila obavezu

izvještavanja banaka na dnevnoj, odnosno sedmičnoj osnovi na, za te potrebe kreiranim, obrascima

i u skladu sa analizom dostavljenih podataka poduzimanje adekvatnih mjera i aktivnosti.

3.12. Odluka o minimalnim standardima sistema interne kontrole u bankama

Propisuje minimalne standarde sistema interne kontrole, koje je banka dužna obezbijediti,

kontinuirano provoditi, održavati i razvijati. Ključna riječ je sistem tj. uspostavljanje kontrola kroz

cijelu organizacionu strukturu banke.

Odgovornost Nadzornog odbora je da, na prijedlog Uprave banke, donese odluku o uspostavi,

održavanju i unapređenju efikasnog sistema interne kontrole u banci, te da obezbijedi uslove za

njegovo provođenje. Uprava banke je dužna provoditi detaljne procedure i postupke sveobuhvatnog

26

praćenja i provjere izvršavanja poslovnih operacija na svim poslovnim nivoima i područjima

poslovanja.

Minimum zahtjeva koje treba da osigura sistem internih kontrola su:

uspostava efikasne organizacione strukture banke,

donošenje poslovnih planova sa utvrđenim prihvatljivim i neprihvatljivim rizicima i

odgovornostima Uprave za identifikovanje, mjerenje, praćenje i kontrolu tih rizika,

adekvatni, realni i kontinuirano praćeni strateški i operativni planovi,

jasno utvrđene linije nadležnosti i odgovornosti, te linije izvještavanja,

stalno praćenje i kontrola izvršavanja funkcija nižih rukovodnih, od strane viših rukovodnih

nivoa,

uspostava adekvatnih računovodstvenih procedura i procedura za zaštitu aktive,

stalni nadzor sistema internih kontrola od strane interne revizije i povremeni nadzor od

strane eksterne revizije,

donošenje plana za stalni nadzor i periodočnu kontrolu funkcionisanja sistema internih

kontrola od strane Odbora za reviziju, kao i programa za njegov razvoj i unapređenje.

Sistem interne kontrole obavezno sadrži administrativnu i računovodstvenu kontrolu, pri čemu

administrativna kontrola predstavlja polaznu tačku u uspostavljanju računovodstvene kontrole.

Banka je dužna sačiniti plan za zaštitu fizičke aktive, koji uključuje: kontrolu gotovog novca, sistem

dvostruke kontrole, zajedničke zaštite, planova za vanredne situacije, čuvanje ključnih evidencija,

sistem izvještavanja o nedostacima, procedure za zapošljavanje osoblja, a posebno za specifična

radna mjesta i procedure za fizičko i elektronsko osiguranje.

3.13. Odluka o minimalnim standardima interne i eksterne revizije u bankama

Osnovni cilj interne i eksterne revizije je sprečavanje nastajanja gubitaka banke, osiguravanje višeg

nivoa objektivnosti i tačnosti finansijskih izvještaja, otkrivanje uslova unutar banke koji mogu

negativno uticati na njeno poslovanje i samoodrživost, te ocjena uspostavljenog sistema internih

kontrola i informisanje o istoj Nadzornog odbora i Odbora za reviziju sa prijedlozima za

unapređenje.

Zbog značaja interne revizije, Zakonom o bankama su utvrđene odgovornosti i ovlaštenja internog

revizora.

Nadzorni odbor dužan je donijeti adekvatan program interne i eksterne revizije banke, osigurati

uslove za njegovo provođenje i uspostaviti funkciju nezavisne interne revizije u banci.

Interni revizor informiše Odbor za reviziju o provođenju sistema internih kontrola i daje prijedloge

za unapređenje.

Da bi se postigli ciljevi interne revizije, njene aktivnosti moraju biti dovoljno obuhvatne, detaljne i

učestale. Neophodno je osigurati veću učestalost aktivnosti za područja banke sa višim stepenom

rizika (lista prioriteta, matrica rizika).

27

U provođenju procedura interne revizije operativni radni programi služe kao uputstvo za rad osoblju

interne revizije (pojedinačne procedure po predmetima revizije tj. kontrolisanim područjima).

Izvještaji interne revizije moraju biti pravovremeni, jasni, sažeti i obavezno treba da sadrže i

prijedloge neophodnih korektivnih aktivnosti, a provođenje tih aktivnosti je odgovornost Uprave

banke. Izvještaji interne revizije dostavljaju se Odboru za reviziju, koji najmanje kvartalno

informiše Nadzorni odbor o nalazima interne revizije. U slučaju neslaganja sa Odborom za reviziju

i ukoliko je predmet revizije rad Uprave banke, interni revizor izvještava i Nadzorni odbor.

Konačna mjera uspješnosti interne revizije je brzina i efikasnost provođenja predloženih

korektivnih mjera od strane Uprave banke.

Osoblje interne revizije potpuno je nezavisno od Uprave banke i direktno odgovorno Odboru za

reviziju, a Nadzorni odbor i Uprava banke dužni su osigurati punu podršku funkciji interne revizije i

internom revizoru. Osoblju interne revizije mora biti osiguran slobodan i potpun pristup poslovnim

knjigama, informacijama, podacima i dokumentaciji neophodnoj za obavljanje revizije. Dužnosti

internog revizora moraju biti jasno utvrđene u aktu o organizaciji i sistematizaciji poslova banke.

Predviđeni uslovi za osoblje interne revizije: VSS, u pravilu ekonomskog smjera, iskustvo od

najmanje 3 godine na najsloženijim bankarskim i poslovima kontrole, supervizije ili revizije banaka

i dr. finansijskih institucija, visoka sklonost nastavku obrazovanja i profesionalnog razvoja,

organizacijske i tehničke sposobnosti i razvijene sposobnosti za komunikaciju.

Nadzorni odbor banke, uz prethodno pribavljeno odobrenje Agencije, imenuje nezavisnog

eksternog revizora, koji banci daje savjete o primjeni računovodstvenih standarda, vrši reviziju

godišnjih finansijskih izvještaja, informiše Odbor za reviziju o nezakonitim poslovima,

nepravilnostima i nedostacima u upravljanju i poslovanju banke, koji im mogu uzrokovati gubitke i

daje komentare Nadzornom odboru, Odboru za reviziju, Upravi banke i Agenciji o efikasnosti

internog revizora i sistema internih kontrola. Agencija donosi rješenje za izdavanje odobrenja za

izbor nezavisnog vanjskog revizora, u skladu sa odredbama Odluke o minimalnim standardima

interne i eksterne revizije u bankama, te ostalim potrebnim uslovima u skladu sa odredbama Zakona

o reviziji.

Primarna odgovornost Uprave banke je priprema finansijskih izvještaja, a nezavisnog eksternog

revizora izražavanje mišljenja o finansijskim izvještajima. Mišljenje može biti samo:

pozitivno/neuslovljeno, uslovljeno, negativno i suzdržano.

Nezavisnost eksternog revizora podrazumjeva da je savjestan i objektivan i da u toku angažmana od

strane banke ne može imati bilo kakav direktni ili indirektni finansijski interes u banci ili bilo kojem

povezanom licu sa bankom ili bilo kakav drugi odnos koji može kompromitirati njegovu nezavisnu

ocjenu.

3.14. Odluka o minimalnim standardima aktivnosti banaka na sprečavanju pranja novca i

finansiranja terorizma

Banke su dužne imati u pisanom obliku Program za provođenje aktivnosti za upravljanje rizikom od

pranja novca i finansiranja terorizma, te adekvatno provoditi isti, zajedno sa politikama i

procedurama u praksi. Obavezni dio Programa su politike o: prihvatljivosti klijenta, identifikaciji

klijenta, stalnom monitoringu računa i transakcija i upravljanju rizikom od pranja novca i

finansiranja terorizma.

Odlukom su propisani opšti zahtjevi za identifikaciju klijenta i posebna identifikaciona pitanja, kao

što su: starateljski i zastupnički računi, posrednici sa specijalnom svrhom, specijalizovane firme za

28

kontrolu i ocjenu klijenata, računi klijenata otvoreni od strane profesionalnih posrednika, privatno

bankarstvo i javno i politički izloženi klijenti, klijenti koji ne otvaraju račune ličnim dolaskom u

banku, korespomdentno bankarstvo, kurirske i/ili sl. transkacije “prenosom gotovine u torbama”,

neaktivni računi i ostave – čuvanje u sefovima.

Banke su dužne da:

formiraju i profil svojih klijenata, na osnovu propisanih elemenata, koji će se koristiti kao

generalni dopunski indikator u monitoringu poslovanja sa klijentima.

zahtijevaju od klijenata objašnjenje za svaku uočenu značajnu promjenu ponašanja, pri čemu

su utvrđeni pokazatelji sumnjivih transakcija.

osiguraju stalnu obuku svih uposlenih koji su obuhvaćeni programom za sprečavanje pranja

novca i finansiranja terorizma, pri čemu je propisan sadržaj obuke.

izrade sveobuhvatan priručnik, kojim će biti obuhvaćeni zakonski i dr. propisi kojim je

regulisano sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma, bančini interni akti kojim je

regulisana ova oblast, pravila za ponašanje osoblja, metodi otkrivanja nezakonitih i

sumnjivih aktivnosti, odgovornosti i ovlaštenja KUPIT-a, opisi nekih upečatljivih primjera

zloupotreba, prevod publikacije Bazelskog komiteta “kontrola i ocjena klijenata” i prevod

preporuka za sprečavanje pranja novca i finansiranja terorizma izdatih od međunarodne

institucije FATF i program za obuku osoblja.

provode stalni monitoring računa i transakcija kao osnovni aspekt efikasnih procedura

upoznavanja svog klijenta,

sa nezavisnim vanjskim revizorom ugovore i obavljanje revizije i ocjene usklađenosti

poslovanja banke sa zahtjevima za sprečavanje pranja novca i finansiranje terorizma.

Saglasno Odluci Nadzorni odbor banke odgovoran je za: donošenje i provođenje efikasnog

programa, politika i procedura; imenovanje lica na rukovodnom nivou koji ima odgovornost za

koordiniranje svih aktivnosti banaka u praćenju usklađenosti banke sa propisanim zahtjevima za

aktivnosti protiv pranja novca i finansiranje terorizma (KUPIT); stručnu i tehničku osposobljenost

interne revizije za nezavisnu procjenu usklađenosti banke sa zahtjevima zakonskih i dr. propisa iz

ove oblasti.

33..1155.. Odluka o jedinstvenom načinu obračuna i iskazivanja efektivne kamatne stope na

kredite i depozite

Ovom Odlukom propisuje se jedinstveni način obračuna i iskazivanja aktivne efektivne kamatne

stope na date kredite banaka i MKO, odnosno pasivne efektivne kamatne stope na položene

depozite kod banaka. Odluka se primjenjuje od 01. 07. 2007. godine

Efektivnom kamatnom stopom smatra se dekurzivna kamatna stopa, koja se obračunava na

godišnjem nivou i to primjenom složenog kamatnog računa, na način da se diskontovana novčana

primanja izjednačavaju sa diskontovanim novčanim izdacima odobrenih kredita, odnosno

primljenih depozita. Efektivna kamatna stopa iskazuje se u procentima s dvije decimale, uz

zaokruženje druge decimale i važi od dana izračuna.

29

3.16. Ostale odluke Agencije

Ostale odluke Agencije koje nisu prethodno obrađene su:

Odluka o uslovima kada se banka smatra nesolventnom, kojom se propisuju uslovi kada se

banka smatra nesolventnom, odnosno kada je vrijednost obaveza banke veća od vrijednosti

aktive banke;

Odluka o postupku za utvrđivanje potraživanja i raspodjele aktive, kojom se propisuje

postupak za utvrđivanje potraživanja i raspodjele aktive i pasive, odnosno prioriteta prilikom

raspodjele aktive i pasive u postupku likvidacije banaka;

Odluka o obračunu kamata i naknada na neaktivne račune, kojom se propisuje obračun

kamata i naknada za tzv. neaktvnim računima. Neaktivnim računom smatra se račun na

kojem nije bilo aktivnosti od vlasnika računa, uključujući deponovanje ili povlačenje

sredstava sa računa od vlasnika, u periodu od jedne godine od dana posljednje aktivnosti

vlasnika računa, a u slučaju oročenih depozita godinu nakon datuma dospijeća.;

Odluka o visini i uslovima dodjele kredita zaposlenicima banke, kojom se propisuje

minimum standarda za dodjelu kredita zaposlenicima banke. Visina odobrenog kredita po

jednom zaposleniku banke ne može preći iznos od 150.000 KM;

3.17. Kriteriji za interno rangiranje banaka od strane Agencije za bankarstvo FBiH

Ovim aktom se utvrđuju kriteriji Agencije za jedinstveni interni sistem za procjenu banaka,

zasnovan na opšteprihvaćenim međunarodnim principima za superviziju banaka, Zakonu o

bankama i propisima Agencije. Cilj Agencije je da osigura rangiranje svih banaka na jedinstven i

sveobuhvatan način, te da svoje kontrolne aktivnosti jače fokusira na banke koje su opterećene

finansijskim, upravljačkim i operativnim slabostima, odnosno čije poslovanje poprima negativne

trendove.

Postupak rangiranja slijedi nakon obavljene obimne kontrole poslovanja banke i rezultira utvrđenim

i dodijeljenim jedinstvenim/kompozitnim rangom. Utvrđeni rang banke predstavlja poslovnu tajnu

Agencije i banke na koju se odnosi i služi isključivo za njihove interne potrebe.

Kompozitni rang zasnovan je na pojedinačnim rangovima šest osnovnih komponenata finansijskog i

operativnog stanja banke (elementi CAMELS-a) a to su:

C - adekvatnost kapitala banke,

A - kvalitet aktive banke,

M - kvalitet organa upravljanja i rukovođenja bankom,

E - kvalitet i nivo profitabilnosti banke,

L - adekvatnost likvidnosti banke,

S - osjetljivost banke na tržišne rizike.

Kompozitni rang je u uskoj korelaciji sa utvrđenim rangovima pojedinačnih komponenti, ali nije

prosta aritmetička sredina istih.

Ocjena komponente kvaliteta organa upravljanja i rukovođenja bankom od posebnog je značaja u

procjeni profila ukupnog rizika banke i predmet je ozbiljne supervizorske pažnje. Da bi se

maksimalno eliminisale potencijalne slabosti kvalitativnih elemenata rangiranja, u postupku

30

utvrđivanja ranga za kvalitet upravljanja i rukovođenja bankom uzimaju se i kvantitativni elementi,

kao što su: prosječna aritmetička sredina utvrđenih ostalih pojedinačnih rangova, korekcija za

primjenjive koeficijente (npr.+0,1 osiguranje adekvatnih zamjena za najvažnije rukovodne pozicije,

+0,3 kada formirane rezerve za kreditne gubitke nisu na propisanom nivou, +0,2 kada je neto dobit

niža od prosjeka svih banaka i dr.).

Svaki pojedinačni rang zasnovan je na kvalitativnim i kvantitativnim analizama faktora vezanih za

odnosnu komponentu i njene međuodnose sa ostalim komponentama.

Nekim komponentama, zavisno od konkretnog profila rizika i stanja u banci, može biti dat veći ili

manji značaj.

Kompozitni rang i rangovi pojedinačnih komponenti utvrđuju se numerički u rasponu od 1 do 5, pri

čemu rang 1 predstavlja najviši nivo, najkvalitetnije i veoma uspješno poslovanje i upravljanje

rizikom i istovremeno najniži stepen supervizorske zabrinutosti, a rang 5 najniži nivo, odnosno

kritično loše i neuspješno poslovanje i upravljanje rizikom, koje zahtjeva ekstremnu supervizorsku

brigu i ekstremna rješenja.

Banka kod koje je utvrđen kompozitni rang 1 je u svakom pogledu zdrava i veoma solidna i većina

njenih pojedinačnih komponenti je ocijenjena sa 1, a nijedna nije rangirana lošije od 2 (izuzetak

može biti nivo i kvalitet profotabilnosti, koji može biti ocijenjen sa 3). Takva banka pokazuje

izuzetno visok stepen solidnosti poslovnih politika i upravljanja rizicima. Mogu biti utvrđene

slabosti koje su minornog karaktera i ne predstavljaju razlog supervizorske zabrinutosti, pa odnos

Agencije spram takve banke može biti neformalan (preporuke).

Banka ocijenjena sa 2 je u osnovi zdrava i solidna (nijedna komponenta ne smije biti ocijenjena

lošije od ranga 3). Ima neznatne slabosti, koje organi banke mogu u kratkom roku eliminisati, te

stoga ne postoje ozbiljni razlozi za supervizorsku zabrinutost, a odnos Agencije prema banci je

kombinacija neformalnog ili ograničeno formalnog (uglavnom preporuke i djelimično nalozi).

Kod banke ocijenjene sa kompozitnim rangom 3 otkrivene su umjerene slabosti, kvalitet upravljanja

rizicima je na granici zadovoljavajućeg nivoa i pokazuje razloge za supervizorsku zabrinutost.

Nijedna pojedinačna komponenta ne smije biti rangirana sa 4. Organi banke nisu dovoljno sposobni

da eliminišu slabosti u primjerenom vremen. roku, ali se ne očekuje ulazak u nesolidno finans.

stanje. Postoji potreba za mjerama u formalnom obliku (nalozi sa primjerenim rokovima za

postupanje).

Banka čiji je kompozitni rang 4 nalazi se u zoni nesigurnog i nesolidnog poslovanja, konstatovani

su ozbiljni finansijski i upravljačko – rukovodni nedostaci. Upravljanje rizicima je neprihvatljivo, a

organi banke ne prepoznaju i ne rješavaju probleme i slabosti. Takva banka se nalazi na posebnoj

listi za kontinuirani pojačani nadzor (Odbor za superviziju i korektivne mjere donosi posebnu

strategiju za takve banke i mjere pojačanog postkontrolnog postupka). Odnos Agencije isključivo

strogo formalan i kontinuiran. Ovakva banka predstavlja veliku opasnost za Agenciju za osiguranje

depozita. Ukoliko organi banke urgentno i uspješno ne poduzmu korektivne mjere, propast banke je

neizbježna.

Banka sa kompozitnim rangom 5 je u lošem finansijskom stanju, odnosno kritično loše posluje i

predstavlja najviši stepen supervizijske zabrinutosti i definitivnu opasnost za Agenciju za osiguranje

depozita. Da bi se izbjegla propast banke, neophodna je hitna i snažna finansijska pomoć i

sveobuhvatni i kontinuirani nadzor.

31

4. USAGLAŠAVANJE REGULATIVE SA MEĐUNARODNIM

BANKARSKIM STANDARDIMA

4.1. Status usklađenosti Agencije sa osnovnim Bazelskim principima

Usaglašavanje regulative po pitanju bankarske supervizije u FBiH sa međunarodnim bankarskim

standardima je konstantan proces, uvažavaju se i provode preporuke MMF-a i Svjetske banke, a

sve u cilju daljeg unapređenja i jačanja procesa supervizije u FBiH.

MMF i Svjetska banka su još 2006. godine izvršili detaljna istraživanja u BiH i sačinili dva

dokumenta „Program ocjene finansijskog sektora BiH“ i „Ocjenu osnovnih Bazelskih principa za

efikasnu superviziju banaka“. Između ostalog, ti dokumenti su sadržavali i ocjene vezane za

bankarski sektor, kako za državu, tako i za entitete, pa i za entitetske bankarske agencije. U

međuvremenu, Agencija je poduzela značajne korake u smislu otklanjanja utvrđenih neusklađenosti

sa pojedinim principima za efikasnu bankarsku superviziju.

Status usklađenosti Agencije sa Bazelskim principima koji su u dokumentu „Ocjena osnovnih

Bazelskih principa za efikasnu superviziju banaka“ bili ocjenjeni kao neusklađeni je slijedeći:

Princip 1 „Zakonska zaštita supervizorskih institucija i supervizora“, koji je bio značajno

neusklađen, a donošenjem amandmana na Zakon o Agenciji za bankarstvo FBiH, krajem

2006. godine je potpuno usklađen (pravna zaštita supervizora);

Usklađivanje Principa 8, vezano za korekciju klasifikacije plasmana banaka je u završnoj

fazi,u pripremi je izmjena postojeće regulative (Odluke o minimalnim standardima za

upravljanje kreditnim rizikom i klasifikaciju aktive banaka);

Usklađivanje sa Principom 11, koji se odnosi na uvođenje upravljanja rizikom zemlje i

transfera planira se za narednu godinu;

Princip 12 „Tržišni rizik“ koji je imao status značajno neusklađen, u 2007. godini je

usklađen (donešena je regulativa i vrše se pripreme za implementaciju);

Princip 13 „Ostali rizici“, koji je takođe bio značajno neusklađen u 2007. godini je usklađen.

Izvršena je izmjena regulative vezano likvidnost, sačinjena je regulativa vezano za

operativni rizik i vrše se pripreme za implementaciju;

Princip 20 „Konsolidirana supervizija“ je bio i još uvijek ima status značajno neusklađen;

Vezano za princip 25 koji je bio ocjenjen kao značajno neusklađen, po pitanju potpisivanja

memoraduma o saradnji sa supervizorima stranih banaka „majki“ je uglavnom usklađen;

Principi 23 i 24 vezano za globalnu konsolidovanu superviziju i superviziju zemlje

domaćina kod nas su za sada ocjenjeni kao neprimjenjivi, jer još uvijek ne postoje

međunarodno aktivne banke.

32

4.2. Bazel 2 i pripreme Agencije za implementaciju Bazela 2

Bazel 1 (koji je bio usvojen 1988. godine i bio primjenjivan u bankarskim sistemima više od 100

zemalja svijeta) je u proteklim godinama kao opšteprihvaćeni „Međunarodni okvir kapitala“ imao

pozitivan učinak na visinu kapitala banaka u svijetu, kao i u našoj zemlji. Bazel 1 je u svijetu

zaustavio trendove opadanja kapitala banaka a njegova primjena u FBiH je takođe osigurala

pozitivne trendove. Međutim protokom vremena ovaj okvir kapitala nije uspio da u potpunosti

adekvatno odgovori na sva bitna pitanja bankarskog opreza i upravljanja kapitalom. Regulatorima

je bila potrebna preciznija, fleksibilnija i objektivnija metodologija mjerenja rizika. Iz tog razloga

Bazelski komitet je nakon dugogodišnjih istraživanja, analiza, prijedloga, konsultativnih

dokumenata, u 2004. godi, odnosno konačno u 2006. godini, objavio Novi sporazum o kapitalu -

Bazel 2 koji predstavlja novi koncept u izračunavanju adekvatnosti kapitala, odnosno novi

sveobuhvatni pristup upravljanja rizicima i nadzoru banaka. Bazel 2 je zakonski obavezujući od

januara 2007. g. u EU, dok je primjena u SAD počela u julu 2007. godine. Ključna novina Bazela 2

u odnosu na Bazel 1 je da regulator daje slobodu banci da aktivno učestvuje u određivanju načina

izračuna rezervi.

Bazel 2 se temelji na tri stupa:

minimalni kapitalni zahtjevi (Pilar I);

nadzor nad adekvatnošću kapitala (Pilar II) i

tržišna disciplina (Pilar III).

U odnosu na Bazel 1, Novi sporazum o kapitalu - Bazel 2 nudi korjenitu promjenu kvatifikacije

kreditnog rizika i uvodi kategoriju operativnog rizika, njegovog mjerenja i uključivanja (pored

kreditnog i tržišnog) u izračun adekvatnosti kapitala.

Metode mjerenja kreditnog rizika prema Bazelu 2 su:

standardizirani pristup (SA);

pristup zasnovan na internom rangiranju osnovni pristup (FIRB) i

pristup zasnovan na internom rangiranju napredni pristup (AIRB).

Standardizirani pristup je namjenjen bankama koje žele jednostavan sistem adekvatnosti kapitala.

Zasniva se na osnovu fiksnih pondera rizika, koji se određuju prema vrsti potraživanja. Pondere

određuju i propisuju supervizori, a poslovne banke su ih dužne usvojiti i primjenjivati pri izračunu

adekvatnosti kapitala. Ovaj pristup ne zahtjeva interni rejting od strane banke, već od strane

eksterne institucije za procjenu kreditnog rizika ili ako nema rejtinga, onda se dodjeljuje ponder

rizika 150%. Eksternu instituciju izabiru nacionalni supervizori.

Za razliku od standardiziranog pristupa, gdje sve parametre rizičnosti za utvrđivanje minimalnih

kapitalnih zahtjeva propisuje regulator, po IRB pristupu banke same mjere ključne karakteristike

dužnikove kreditne sposobnosti. IRB pristup preciznije odražava rizični profil pojedine banke i nivo

kapitala.

Bazel 2 predviđa tri osnovne metode izračuna kapitalnih zahtjeva za operativni rizik:

pristup osnovnog pokazatelja (BIA);

standardizirani pristup (SA);

pristup naprednog mjerenja (AMA).

33

BIA je najjednostavnija metoda izračunavanja kapitalnih zahtjeva. Trogodišnji prosjek bruto dobiti

(dobiti prije oporezivanja) množi se sa fiksnim alfa procentom od 15%. Ovaj metod daje samo

općenitu procjenu izloženosti operativnom riziku.

SA je naprednija metoda u izračunu kapitalnih zahtjeva i polazi od toga da se ukupne aktivnosti

banke, odnosno bruto prihod dijeli (mapira) na osam poslovnih područja, zatim se neto operativni

prihod množi sa beta faktorom propisanim za svaku poslovnu liniju (finansiranje privrede-18%,

trgovanje i prodaja-18%, retail bankarstvo-12%, komercijalno bankarstvo-15%, platni promet-18%,

agentske usluge-15%, upravljanje aktivom-12% i brokerski poslovi u retail-u-12%). Ukupan

kapitalni zahtjev je zbir pojedinačnih kapitalnih zahtjeva za osam poslovnih linija.

AMA dozvoljava da banka izračunava kapitalni zahtjev za operativni rizik prema internoj

metodologiji. Pristup se bazira na internim podacima banaka o gubicima uzrokovanim operativnim

rizikom.

Bazel 2 predviđa dva osnovna metoda utvrđivanja kapitalnih zahtjeva za tržišni rizik i to:

standardizirani pristup i

pristup zasnovan na internim modelima.

Suština Pilara II je osigurati optimalnu visinu kapitala u skladu sa rizičnim profilom svake

pojedinačne banke. Ovim pristupom pokušavaju se pokriti područja rizika koja nisu bila dovoljno

obuhvaćena prilikom izračuna minimalnih kapitalnih zahtjeva kao npr. kamatni rizik u bankarskoj

knjizi, rizik likvidnosti, rizik koncentracije, rizik druge ugovorne strane i drugi rizici koji nisu lako

mjerljivi, te je potrebno razviti tehnike za upravljanje svim rizicima npr. rizik reputacije, strateški

rizik, zakonski rizik i dr.

Pilar III zahtjeva objavljivanje seta informacija o poslovanju banaka i to: informacije o obuhvatu

primjene Bazela 2, visini i strukturi kapitala, izloženosti riziku, procesu procjene rizika i

adekvatnosti kapitala institucije.

Set dokumenata koje je potrebno prezentirati pokriva četiri glavna rizika i to: kapital (struktura

kapitala, adekvatnost kapitala), izloženost rizicima i procjena rizika (opšti kvalitativni zahtjevi za

prezentiranjem, kreditni rizik, tržišni rizik, operativni rizik, izloženost riziku promjene kamatnih

stopa u bankarskoj knjizi).

Izvještava se samo o materijalno značajnim stavkama. Informacije se objavljuju polugodišnje,

godišnje ili tromjesečno (podaci koji su podložni brzim promjenama npr. struktura i adekvatnost

kapitala).

Obzirom da naša zemlja želi da postane članica EU, obavezna je da izvrši pripreme za potpuno

usvajanje Bazela 2 kroz formu posebne direktive EU. Samim tim stvorena je i obaveza Agencije

kao regulatora i supervizora banaka u FBiH da započne sa pripremama po tom pitanju. Formirana je

radna grupa koja će učestvovati u implementaciji Bazela 2, kao i sačinjavanju dokumenta

„Strategija za implementaciju Novog okvira kapitala banaka ili Bazel 2“. Radna grupa sastoji se od

stručnjaka iz CBBiH, Agencije i Agencije za bankarstvo RS-a.

Pitanja koja će se razmatrati Strategijom su:

sagledavanje postojećeg zakonskog i podzakonskog okvira, raspoloživih ljudskih resursa;

utvrđivanje načina na koji će se Bazel 2 uklopiti u okolnosti koje vladaju u našoj zemlji i

bankarskom sistemu;

34

kako se odrediti za diskreciona prava po pojedinim pitanjima u okviru Bazela 2, npr.

sloboda izbora između standardiziranog pristupa, odnosno jednostavnijih pristupa u

mjerenju rizika ili interni modeli (složeniji pristup);

utvrditi koje postojeće propise treba izmjeniti, koje nove propise donijeti;

poći od opšteg koncepta zakona o bankama (odnosno zakona o kreditnim institucijama);

utvrditi vremenski okvir implementacije;

utvrditi i razraditi akcione planove, uključujući kvantitativne studije uticaja (QIS);

obezbjediti mišljenja eksperata;

uključiti u ovaj proces i druge relevantne institucije iz BiH.

5. ZAKLJUČAK

Obzirom da je dostignut zavidan nivo stabilnosti bankarskog sektora u FBiH, slijedi isti proces u

sektoru MKO, za što su stvorene pretpostavke donošenjem potrebnog zakonskog okvira. Očekuje se

kompletiranje zakonskih i podzakonskih propisa potrebnih za uspostavljanje nadzora nad lizing

društvima kao značajnim učesnicima na finansijskom tržištu, kao i dogradnja regulative vezane za

osiguravajuća društva i efikasan nadzor istih. Iako su bile prisutne teze o pretjeranoj i

konzervativnoj regulaciji bankarskog sektora, globalna finansijska kriza rezultirala je zahtjevima za

većom i efikasnijom regulacijom u finansijskom sektoru uopšte.

Paralelno sa tim u narednom periodu slijede nužne izmjene Zakona o bankama, te dogradnja

podzakonske regulative, polazeći od Bazelskih principa i Evropskih direktiva kao dio priprema za

priključivanje BiH Evropskoj uniji, te uspostavljanje/širenje saradnje sa supervizorskim

autoritetima iz zemalja iz kojih dolaze investitori prisutni u bankarskom sektoru FBiH, kao i drugim

zemljama u cilju efikasnije supervizije.

Istovremeno, potreban je dalji i efikasniji angažman nadležnih institucija i organa u BiH i FBiH u

pogledu: uspostavljanja bankarske supervizije na nivou države, za što postoji zaključak Parlamenta

FBiH, ali ne i u drugom entitetu; okončanja procesa privatizacije dvije državne banke u FBiH;

usklađivanja, harmonizacije i dogradnje regulative za bankarski sistem, odnosno finansijski sistem

uopšte; uspostavljanje efikasnijih postupaka izvršenja zaloga; donošenje zakonskog okvira zaštite

povjerilaca i potpune odgovornosti dužnika; poboljšanja postojećeg zakonskog okvira kojim se

uređuje oblast sigurnosti i zaštite novca u banci i transportu; provođenje neophodnih reformi u

realnom sektoru, kako bi se dostigao nivo ostvaren u monetarnom i bankarskom sektoru i dr.

Od posebnog je značaja jačanje uloge i stručnog rada Udruženja banaka BiH, te saradnje banaka,

regulatora i drugih nadležnih institucija, zakonodavne i izvršne vlasti kako bi se stvorio povoljan

ekonomski ambijent, koji bi djelovao podsticajno na bankarski i povratno na realni sektor u cilju

njegovog napretka i razvoja.

35

LITERATURA

- Zakon o Agenciji za bankarstvo Federacije Bosne i Hercegovine („Službene novine FBiH“, broj

9/96, 27/98, 20/00, 45/00, 58/02, 13/03, 19/03, 47/06, 59/06 i 48/08);

- Zakon o bankama Federacije Bosne i Hercegovine, („Službene novine Federacije BiH“, broj

39/98, 32/00, 48/01, 27/02, 41/02, 58/02, 13/03, 19/03, 28/03 );

- Zakon o mikrokreditnim organizacijama („Službene novine FBiH“, broj 59/06);

- Odluka o superviziji banaka i postupcima Agencije za bankarstvo Federacije BiH („Službene

novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kapitalom banaka („Službene novine FBiH“,

broj 03/03, 18/03, 53/06, 55/07, 81/07 i 6/08);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje kreditnim rizikom i klasifikaciju aktive banaka

(„Službene novine FBiH“, broj 03/03, 54/04 i 68/05);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje koncentracijom rizika banaka („Službene

novine FBiH“, broj 03/03, 06/03, 18/03, 64/03 i 1/06);

- Odluka o minimalnim standardima interne i eksterne revizije u bankama („Službene novine

FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimalnim standardima sistema interne kontrole u bankama („Službene novine

FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje rizikom likvidnosti banaka („Službene novine

FBiH“, broj 03/03, 12/04, 88/07 i 6/08);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje deviznim rizikom banaka („Službene novine

FBiH“, broj 03/03, 31/03, 64/03 i 54/04);

- Odluka o minimalnim standardima za poslovanje s osobama povezanim sa bankom („Službene

novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimalnim standardima za dokumentiranje kreditnih aktivnosti banaka („Službene

novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o izvještavanju o nesolidnim komitentima koji se smatraju specijalnim kreditnim rizikom

(„Službene novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimumu obima oblika i sadržaja programa i izvještaja o ekonomsko-finansijskoj

reviziji banaka („Službene novine FBiH“, broj 03/03, 64/03);

- Odluka o formi izvještaja koje banke dostavljaju Agenciji za bankarstvo Federacije BiH

(„Službene novine FBiH“, broj 03/03, 18/03, 52/03, 64/03, 6/04, 14/04, 54/04, 5/05, 43/07,

55/07, 81/07, 88/07 i 6/08);

- Kriteriji za interno rangiranje banaka od strane Agencije za bankarstvo F BiH („Službene novine

FBiH“, broj 03/03, 06/03);

36

- Odluka o uslovima kada se banka smatra nesolventnom („Službene novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o postupku za utvrđivanje potraživanja i raspodjele aktive i pasive prilikom likvidacije

banaka („Službene novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o minimalnim standardima aktivnosti banaka na sprječavanju pranja novca i finansiranju

terorizma („Službene novine FBiH“, broj 03/03, 18/04, 5/05 i 13/05);

- Odluka o izjavi o imovinskom stanju („Službene novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o obračunu kamata i naknada za neaktivne račune („Službene novine FBiH“, broj 03/03);

- Odluka o visini i uslovima dodjele kredita uposlenicima banke („Službene novine FBiH“, broj

03/03);

- Uputstvo za licenciranje i druge saglasnosti Agencije za bankarstvo F BiH („Službene novine

FBiH“, broj 46/02, 18/03, 27/04 i 6/08);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje tržišnim rizikom u bankama („Službene

novine FBiH“, broj 55/07, 81/07, 6/08 i 52/08);

- Odluka o minimalnim standardima za upravljanje operativnim rizikom u bankama („Službene

novine FBiH“, broj 6/08);

- Odluka o uslovima i postupku izdavanja dozvole za rad MKF nastaloj promjenom oblika MKO

(„Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o uslovima i postupku za izdavanje i oduzimanje dozvole za rad i drugih saglasnosti

MKO („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o uslovima i postupku za izdavanje dozvole za rad i saglasnosti za sticanje vlasničkih

udjela ulaganjem i prenosom imovine MKF („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o nadzoru poslovanja MKO („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o obliku i sadržaju izvještaja koje MKO dostavljaju Agenciji i rokovima izvještavanja

(„Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o visini i načinu formiranja i održavanja rezervi za pokriće kreditnih gubitaka MKO

(„Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o ostalim opštim uslovima za poslovanje MKO („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o naknadama koje MKO plaćaju Agenciji („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Odluka o jedinstvenom načinu obračuna i iskazivanja efektive kamatne stope na kredite i

depozite („Službene novine FBiH“, broj 27/07);

- Basel Committee on Banking Supervision, International Convergence of Capital Measurement

and Capital Standards (a revised framework comprehensive version), Bank for International

Settlements, June 2006;

37

- MMF, Nacionalni izvještaj br. 07/268 od jula 2007. godine;

- Basel Committee on Banking Supervision, Core Principles for Effective Banking Supervision,

September 1997. and October 2006.;

- The World Bank and International Monetary Fund, Detailed Assessments of Compliance with

Standards and Codes, Assessments of Basel Core Principles for Effective Banking Supervision,

May 2006.;

- Komisija Vijeća ministara Evropske unije, Prijedlog Odluke Vijeća o principima, prioritetima i

uslovima sadržanim u Evropskom partnerstvu sa Bosnom i Hercegovinom i opoziv Odluke

2006/55/EZ, Brisel 06.11.2007. godine;

- Komisija Vijeća ministara Evropske unije, Izvještaj o napretku Bosne i Hercegovine u 2007.

godini, Brisel 06.11.2007. godine;

- Publikacije sa www.fba.ba .