37 BAB IV ADEGAN KALIMAH KEDALING AMBEK DINA

37

BAB IV

ADEGAN KALIMAH KEDALING AMBEK

DINA KUMPULAN NASKAH DRAMA SUNDA JEBLOG

PIKEUN BAHAN PANGAJARAN GUNEMAN DI SMA

Dina ieu bab didéskripsikeun sababaraha hal anu patali jeung adegan

kalimah kedaling ambek anu ditalungtik tina (1) pilihan kecap, (2) wujudiah, (3)

papasingan, (4) adegan kalimah jeung (5) bahan ajar kalimah kedaling ambek dina

drama pikeun bahan pangajaran guneman di SMA.

4.1 Data Kalimah Kedaling Ambek dina Kumpulan Naskah Drama Sunda

Jebog

Tina panalungtikan adegan kalimah kedaling ambek dina naskah drama

Sunda Jeblog, data anu dihasilkeun aya kana 365 kalimah kedaling ambek.

Sangkan leuwih jéntré, ieu di handap diébrhkeun sababaraha contona.

001. Abdi ogé teu sieun sanaos kedah dibérok! (R/139/4)

002. Abong aing jalma sangsara! (B/89/24)

003. Abong biwir teu diwengku siah! (B/87/11)

004. Aéh-aéh, naha ari bareng ngabaso ka asup nyéléwér kitu? (B/54/15)

005. Aing apal kana kasatiaan pamajikan sorangan! (A/13/9)

006. Aing aya di dieu lain kahayang! (A/33/26)

007. Aing ayeuna rék males pati! (D/174/24)

008. Aing geus teu butuh ku itungan waktu! (A/33/36)

38

009. Aing geus teu butuh ku sora-sora nu geus taya gunana! (A/33/36)

010. Aing kapaksa! (A/33/32)

011. Aing keur ngidam! (R/100/4)

012. Aing mah can sugema saméméh nyiksa ieu ungkluk! (R/100/23)

013. Aing mah éling ti baheula ogé! (R/98/23)

014. Aing mah henteu ngabohong Ulis! (B/89/16)

015. Aing mah rék ngajar deuleu, lain rék liwar! (B/53/11)

016. Aing rék balitungan! (D/174/24)

017. Aing rék mandi heula. (B/72/17)

018. Aing ukur hayang panggih jeung jalma nu dipikanyaah ku aing. (A/33/36)

019. Akang nu téga salingkuh jeung randa eusleum! (R/98/24)

020. Aki… leupaskeun panangan abdi! (R/101/25)

4.2 Pilihan Kecap Kedaling Ambek

Pilihan kecap anu dipaké ku urang Sunda ngawengku basa lemes, basa

loma jeung basa kasar. Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih aya dua

pilihan kecap anu dipaké dina ngedalkeun ambek nyaéta (1) basa kasar jeung (2)

basa lemes.

4.2.1 Kedaling Ambek Basa Kasar

Basa kasar nyaéta ragam basa anu dipaké dina situasi ambek, atawa

dilarapkeun ka sato. Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih aya 361 kalimah

39

kedaling ambek (98,90%) anu ngagunakeun pilihan kecap basa kasar. Sangkan

leuwih jéntré bisa diilikan conto dina data ieu di handap.

No Kode Kalimah Kedaling Ambek

1 (311) Tah Si Kuwu, siga nu enya haat mangnyieunkeun imah ka aing,

padahal keur nutupan kawirang, ngarah rusiahna ku aing teu

diuar-uar. (B/89/33)

2 (046) Boa ngahaja silaing mah ngarah déwék ka serang setruk? (B/62/20)

3 (226) Na teu meunang mun aing ceuceub ka jalma nu geus ngahina

kolot aing sorangan? (A/33/32)

4 (270) Pantes wé, najan Si Kuwu totomplokan gé, da ngarasa

kahutangan budi ku aing. (B/70/13)

5 (303) Silaing téh kudu bisa milah-milah, mana nu kudu di tulis, mana

nu entong. (B/63/7)

4.2.2 Pilihan Kecap Kedaling Ambek Basa Lemes

Basa lemes nyaéta ragam basa anu umumna dipaké nyarita ka saluhureun

atawa kanu can wawuh. Tina hasil analisis data, kedaling ambek anu maké pilihan

kecap basa lemes, ngan aya 4 kalimah (1,09%). Kalimah kedaling ambek nu maké

basa lemes ditétélakeun ieu di handap.

No Kode Kalimah kedaling ambek

1 (001) Abdi ogé teu sieun sanaos kedah dibérok! (R/139/4)

2 (020) Aki… leupaskeun panangan abdi! (R/101/25)

3 (290) Sakali deui kantunkeun abdi nyalira, Ki! (R/103/9)

4 (291) Sakali henteu, salawasna heunteu…(R/103/2)

40

4.3 Wujudiah Kalimah Kedaling Ambek

Wujudiah kalimah kedaling ambek disawang tina unsur-unsur kalimah

dibagi jadi tilu rupa nyaéta (1) kecap, (2) frasa, jeung (3) kalimah Dumasar kana

hasil analisis data, ieu tilu wujud kalimah kedaling ambek kapanggih tiluanana.

4.3.1 Kalimah Kedaling Ambek Wangun Kecap

Kalimah kedaling ambek wangun kecap nyaéta kalimah kedaling ambek

anu disusun ku hiji kecap. Dumasar kana hasil analisis data kapanggih 34 kalimah

kedaling ambek wangun kecap (9,32 %). Sangkan leuwih jéntré ieu di handap

diébréhkeun sababaraha kalimahna..

No Kode Kalimah Kedaling ambek 1 (022) Alus, alus….! (R/97/18) 2 (037) Bangsat! (B/55/23/6) 4 (054) Cicinglah! (E/216/2/1) 5 (082) Duruk….! (R/138/18)

4.3.2 Kalimah Kedaling Ambek wangun Frasa

Kalimah kedaling ambek wangun frasa nyaéta kalimah kedaling ambek

anu diwangun ku dua kecap atawa leuwih anu henteu prédikatif, sarta nyicingan

hiji fungsi dina kalimah atawa runtuyan kecap. Dumasar kana hasil analisis data,

kapanggih 30 kalimah kedaling ambek (8,23%). Sangkan leuwih jéntré ieu di

handap diébréhkeun sababaraha kalimahna.

No Kode Kalimah Kedaling ambek 1 (094) Euh aing mah! (D/165/31) 2 (135) Indung manéh? (A/45/14) 3 (259) Nu waras! (A/29/18)

41

4.3.3 Kalimah Kedaling Ambek Wangun Kalimah

Kalimah kedaling ambek wangun kalimah nyaéta kedaling ambek anu

diwangun ku runtuyan kalimah nu mangrupa klausa. Dumasar kana hasil analisis

data kapanggih 301 kalimah kedaling ambek wangun kalimah (82,47%). Sangkan

leuwih jéntré ieu di handap diébréhkeun contona.

No Kode Kalimah Kedaling ambek 1 001 Abdi ogé teu sieun sanaos kedah dibérok! (R/139/4) 2 005 Aing apal kana kasatiaan pamajikan sorangan! (A/13/9) 3 006 Aing aya di dieu lain kahayang! (A/33/26) 4 007 Aing ayeuna rék males pati! (A/174/24) 5 008 Aing geus teu butuh ku itungan waktu! (A/33/36)

4.4 Papasingan Kalimah Kedaling Ambek

Kalimah kedaling ambek bisa dipapasing-pasing dumasar kana lengkep-

henteuna kausa pangwangunna. Tina hasil analisis data, kapanggih dua wangun

kalimah dina ieu panalungtikan nyaéta (1) kalimah sampurna jeung (2) kalimah

teu sampurna.

4.4.1 Kalimah Sampurna

Kalimah sampurna nyaéta kalimah anu sakurang-kurangna diwangun ku

hiji jejer jeung hiji caritaan. Kalimah sampurna anu ka panggih tina hasil analisis

data aya 127 kalimah kedaling ambek (34,79%). Kalimah sampurna dibagi jadi

dua nyaéta (1) kalimah sampurna susunan baku (normal) jeung (2) kalimah

sampurna susunan balik (invénsi).

42

4.4.1.1 Kalimah Sampurna Susuna Baku (Normal)

Kalimah sampurna susunan baku anu kapanggih, jumlahna leuwih loba

ti batan kalimah susunan balik. Jumlah kalimah sampurna susunan baku dina

kalimah kedaling ambek aya kana 114 kalimah kedaling ambek (31,23%). Ieu di

handap aya sababaraha kalimahna.



2 (016) Aing rék balitungan! (D/174/24)

3 (020) Aing rék mandi heula. (B/72/17)

4.4.1.2 Kalimah Sampurna Susunan Balik (Invési)

Kalimah sampurna susunan balik nu kapanggih tina analisis kalimah

kedaling ambek aya kana 13 kalimah kedaling ambek (3,56%). Sangkan leuwih

jéntré ieu di handap aya sababaraha kalimahna.


1 (079) Dituturkeun ku aing mah! (B/53/9)

2 (166) Kumaha ieu téh? (D/163/28)

4.5.1 Kalimah teu Sampurna

Kalimah teu sampurna atawa disebut ogé kalimah minor nyaéta kalimah

anu diwangun ku kecap, frasa, atawa klausa kauger. Kalimah teu sampurna anu

43

kapanggih tina hasil analisis data ngawéngku 238 kalimah kedaling ambek

(65,21%). Sangkan leuwih jéntré ilikan sababaraha kalimah ieu di handap.


1 022 Alus, alus….! (R/97/18)

2 055 Cicing! (R/111/21)

3 082 Duruk….! (R/138/18)

4.5 Adegan Kedaling Ambek

Adegan kalimah kedaling ambek mangrupa susunan gumulungna unsur-

unsur fungsional anu ngawangun kalimah kedaling ambek. Adegan kalimah anu

kapanggih tina analisis data didasarkeun kana analisis adegan kalimah kedaling

ambek ditilik tina lengkep henteuna klausa, nyaéta (1) adegan kalimah sampurna

jeung (2) adegan kalimah teu sampurna.

4.5.1 Adegan Kalimah Sampurna

Kalimah sampurna nyaéta kalimah anu disusun sakurang-kurangna ku

hiji jejer jeung caritaan. Kalimah sampurna dibagi dua nyaéta (1) kalimah

sampurna susunan baku (normal) jeung (2) kalimah susunan balik (invéris).

4.5.1.1 Adegan Kalimah Kedaling Ambek Sampurna Susunan Baku

Kalimah sampurna susunan baku (normal) nyaéta kalimah sampurna anu

jejerna miheulaan caritaan (J-C). Dumasar kana analisis data anu kalimah

44

sampurna susunan baku boga sababaraha pola. Pola-pola éta ditétélakeun ieu di

handap.

1) Pola Jejer-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku jejer jeung caritaan. Adeganna bisa

digambarkeun saperti kieu.

Pola di luhur bisa dibaca yén kalimah kedaling ambek sampurna susunan

baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer jeung caritaan.

Dumasar kana hasil analisis data kapanggih 28 kalimah kedaling ambek

sampurna susunan baku (7,67%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan sababaraha

kalimah ieu di handap.


1 (010) Aing kapaksa! (A/33/32)

2 (011) Aing keur ngidam! (C/100/4)

3 (016) Aing rék balitungan! (D/174/24)

4 (017) Aing rék mandi heula. (B72/17)

5 (021) Aki-aki nurustunjung! (C/104/26)

Data séjénna ébréh dina nomer data: (060), (074), (075), (087), (092),

(093), (095), (108), (130), (167), (174), (189), (194),(196), (234), (235), (239),

(256), (261), (268), (297), (357), (362).

Kal SSB →→→→ J + C

45

2) Pola Jejer-Caritaan-Udagan

Ieu kalimah diwangun ku jejer, caritaan, jeung udagan. Adeganna bisa



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, caritaan, jeung udagan.

Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih 16 kalimah kedaling ambek

sampurna susunan baku (4,38%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan kalimah ieu di

handap.


1 (014) Aing mah henteu ngabohong Ulis! (B/89/16)


3 (041) Anjiiiir sia manéh, wani-wani ka uing? (E/215/29)


(131), (144), (170), (177), (193), (223), (310), jeung (363)

3) Pola Jejer-Caritaan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku jejer, caritaan, jeung katerangan. Adeganna

bisa digambarkeun saperti kieu.

Kal SSB →→→→ J + C + K

Kal SSB →→→→ J + C + U

46


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, caritaan, jeung katerangan.


sampurna susunan baku (10,41%). Sangkan leuwih jéntré ditétélakeun sababaraha



1 (001) Abdi ogé teu sieun sanaos kedah dibérok! (C/139/4)

2 (006) Aing aya di dieu lain kahayang! (A/33/26)

3 (013) Aing mah éling ti baheula ogé! (R/98/23)

Data séjénna ébréh dina nomer data: (005), (008), (009), (012), (015), (018),

(019), (025), (029), (030), (086), (127), (168), (169), (150), (152),(154), (155),

(156), (164), (190), (191), (195), (220), (272), (299), (302), (303), (311), (312),

(317), (355), (356), (358), jeung (359)

4) Pola Jejer-Caritaan-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku jejer, caritaan jeung caritaan. Adeganna bisa



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, caritaan, jeung caritaan.

Kal SSB →→→→ J + C - C

47


sampurna susunan baku (0,27%). Sangkan leuwih jéntré ilikan sababaraha



1 (047) Boa saréréa nganggap aing owah, nganggap aing sarua gélona. (B/89/25)

5) Pola Jejer-Caritaan-Udagan-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku jejer, caritaan, udagan, jeung katerangan.

Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, caritaan, udagan, jeung

katerangan.


sampurna susunan baku (0,27%). Sangkan leuwih jéntré ilikan kalimah ieu di

handap.


1 (192 ) Manéh kudu ngajawab sakur pananya di imah! (R/117/16)

Kal SSB→→→→ J + C + U + K

48

6) Pola Jejer-Katerangan-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku jejer, katerangan, jeung caritaan. Adeganna

bisa digambarkeun saperti ieu.


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, katerangan, jeung caritaan.





1 (007)

Aing ayeuna rék males pati! (D/174/24)

7) Pola Katerangan-Jejer-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku katerangan, jejer, jeung caritaan. Adeganna



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana katerangan, jejer, jeung caritaan.

Kal SSB →→→→ K + J + C

Kal SSB →→→→ J+K+C

49


sampurna susunan baku (3,29%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan sababaraha



1 (023) Angger di urang mah, maén bal téh maké leungeun. (E/196/11)

2 (027) Apan ti tadi gé aing téh rék ka pasar! (B/73/5)


(289), (293), (349), (361), jeung (365)

8) Pola Katerangan-Jejer-Caritaan-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku katerangan, jejer, caritaan, jeung

katerangan deui. Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana katerangan, jejer, caritaan, jeung

katerangan.




Kal SSB →→→→ K + J + C + K

50


1 (052) Ceuk Ceu Emin kamari, Akang kaperego pisan keur ngabaso jeung

Guru Mimin! (B/54/13)

2 (100), Gara-gara sia, aing ditundung ku salaki! (R/125/11)

Data séjénna ébréh dina no data: (138) jeung (143).

9) Pola Katerangan-Konjungsi-Jejer-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku katerangan, konjungsi, jejer, jeung caritaan.



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana katerangan, konjungsi, jejer,

jeung caritaan.



handap.


1 (109)

Memang bener buukna panjang, imah urang cétna biru, deukeut warung nu cétna héjo, tapi indung urang tara ka hotél! (A/32/16)

2 (201) Meunggeus, tong ngaléok deui ka dinya! (D/152/7)

Kal SSB →→→→K + Konj + J +C

51

10) Pola Caritaan-Konjungsi-Jejer-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan, konjungsi, jejer, jeung caritaan.



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana carita, konjungsi, jejer, jeung

caritaan.



handap.


1 (123)

Heueuh ngarti aing gé, tapi manéhna nyebut-nyebut ngaran indung aing! (A/29/34)

11) Pola Konjungsi-Jejer-Caritaan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku konjungsi, jejer, caritaan, jeung katerangan.


Kal SSB →→→→ Konj + J + C + K

Kal SSB →→→→ C + Konj + J + C

52


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana konjungsi, jejer caritaan, jeung

katerangan.


sampurna susunan baku tina (0,82%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan sababaraha



1 (181)

Lamun pamingpinna geus teu boga ajén diri, rék dikumahakeun atuh nasib ieu nagara? (D/154/23)

2 (182)

Lamun silaing kumawani nyarita teu uni, mangka silaing ogé bakal milu dibérok! (D/140/5)

3 (314) Tapi éta leungeun nini lesotkeun, kuring rék balik… (B/60/9)

12) Pola Katerangan-Jejer-Caritaan-Udagan-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku katerangan, jejer, caritaan, udagan, jeung

katerangan. Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana katerangan, jejer, caritaan,

udagan, jeung katerangan.

Kal SSB →→→→ K + J + C + U + K

53


sampurna susunan baku (0.27%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan kalimah ieu di

handap.


1 (034) Ayeuna kula rék ngarebut kakawasaan tina leungeun andika. (D/183/11)

13) Pola Caritaan-Konjungsi-Jejer-Caritaan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan, konjungsi, jejer, caritaan jeung



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan, konjungsi, jejer,

caritaan, jeung katerangan.



handap.


1 (090) Enya, tapi aing rudet ku kalakuan manéh. (A/26/27)

2 (126)

Heueuh, tapi sirah aing nu nyerina, unggal poé kudu nambahan eusi pabéasan. (B/71/26)

3 (273)

Pantes wé, najan Si Kuwu totomplokan gé, da ngarasa kahutangan budi ku aing. (B/70/13)

Kal SSB →→→→ C + Konj + J + C + K

54

14) Pola Caritaan-Konjungsi-Jejer-Caritaan-Udagan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan, konjungsi, jejer, caritaan, udagan,

jeung katerangan. Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan, konjungsi, jejer,

caritaan, udagan, jeung katerangan



handap.


1 (091) Enya…, karék kapikir ayeuna, Ema téh teu mikanyaah kuring sakumaha kuduna hiji indung ka anak…. (A/24/14)

15) Pola Jejer-Caritaan-Panglengkep

Ieu kalimah diwangun ku jejer, caritaan, jeung panglengkep. Adeganna


Kal SSB →→→→ C + K + J + C + U + K

Kal SSB →→→→ J + C + P

55


baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana jejer, caritaan, jeung udagan.


sampurna susunan baku (0,27%). Sangkan leuwih jéntré titénan kalimah ieu di

handap.


1 (165) Kula teu butuh ku dongéng! (D/183/28)

16) Pola Konjungsi-Jejer-Caritaan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku konjungsi, jejer, caritaan, jeung katerangan.



baku diwangun ku kalimah dasar anu adeganana konjungsi, jejer, caritaan, jeung

katerangan.


sampurna susunan baku (0,55%). Sangkan leuwih jéntré titénan kalimah ieu di

handap.

Kal SSB →→→→ Konj+ J + C + K

56


1 (137) Jadi manéh téh méré sakujur awak manéh ka salaki aing! (R/97/32)

2 (313) Tapi aing teu narima dipitnah salingkuh jeung Si Kadés!

(R/124/23)

17) Pola Jejer-Caritaan-Katerangan jeung Jejer-Caritaan-Udagan

Ieu kalimah diwangun dua klausa. Klausa ka hiji diwangun ku jejer,

caritaan, jeung katerangan. Klausa ka dua diwangun ku jejer, caritaan, jeung

udagan Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.



handap.


1 (169) Kuring teu paduli rék disebut gering rék disebut naon

waé gé, na saha nu bisa ngahalangan kanyaah kuring ka

nu jadi indung? (A/47/7)

4.5.1.2 Adegan Kalimah Kedaling Ambek Sampurna Susunan Balik

Kalimah sampurna susun balik (invénsi) nyaéta kalimah sampurna anu

jejerna tukangeun caritaan (C-J). Dumasar kana anaalisis data anu kaasup kana

Kal SSB →→→→ J + C + K – J + C + U

57

kalimah sampurna susunan baku boga sababaraha pola. Pola-pola anu kapanggih

éta ditétélakeun ieu di handap.

1) Pola Caritaan-Jejer

Ieu kalimah diwangun ku caritaan jeung jejer. Adeganna bisa



balik diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan jeung jejer.


sampurna susunan balik (1,92%). Sangkan leuwih jéntré ditétélakeun sababaraha



1 (079) Dituturkeun ku aing mah! (B/53/9)

2 (166) Kumaha ieu téh? (D/163/28)

3 (301) Siksa wé, Pa Kadés! (R/111/19)

Data séjénna ébréh dina nomer data: (318), (329), (330), jeung (331)

2) Pola Caritaan-Jejer-Udagan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan, jejer jeung udagan. Adeganna bisa


Kal SSI→→→→ C+J

58


balik diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan, jejer, jeung udagan.


sampurna susunan balik (0,27%). Sangkan leuwih jéntré ditétélakeun sababaraha



1 (111) Hayang dicabok ku aing, sia téh? (A/29/30)

3) Pola Caritaan-Jejer-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku caritaan, jejer, jeung katerangan.



balik diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan, jejer, jeung katerangan.


sampurna susunan balik (1,37%). Sangkan leuwih jéntré, ilikan kalimah ieu di

handap.

Kal SSI→→→→ C + J + U

Kal SSI →→→→ C + J + K

59


1 (333) Teu sudi teuing aing kudu boga maru! (R/97/8)

2 (240) Naon hartina urang kumawula ka raja anu geus teu boga harga diri, komo bari diémbohan ku bodo! (D/153/24)

Data séjénna ébréh dina nomer data: (046), (269), jeung (214).

4.5.2 Adegan Kalimah Kedaling Ambek teu Sampurna

Adegan kalimah teu sampurna nyaéta kalimah anu diwangun ku kecap,

frasa, atawa klausa kauger. Adegan kalimah teu sampurna boga sababaraha pola,

ieu di handap urang tétélakeun.

1) Pola Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan hungkul. Adeganna bisa digambarkeun

saperti kieu.

Kalimah di luhur bisa dibaca yén kalimah teu sampurna ngan diwangun

ku kalimah dasar caritaan hungkul.

Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih 105 (28,77%) kalimah

kedaling ambek teu sampurna pola kalimah caritaan. Sangkan leuwih jéntré bisa

dititénan sababaraha kalimah kedaling ambek teu sampurna pola caritaan.

Kal TS →→→→ C

60


1 022 Alus, alus….! (R/97/18)

2 055 Cicing! (R111/21)

3 082 Duruk….! (R/138/18)

4 099 Gandéng. (A/26/8)

5 134 Indit!!! (R/124/26)


(040), (064), (065), (066), (067), (068), (069), (070), (071), (072), (073), (080),

(083), (084), (094), (101), (110), (112), (113), (114), (115), (116), (117), (118),

(119), (122), (128), (129), (135), (136), (141), (145), (148), (158), (162), (172),

(173), (178), (179), (185), (186), (187), (188), (197), (199), (202), (205), (211),

(212), (227), (228), (229), (230), (231), (232), (233), (234), (244), (249), (250),

(251), (252), (254), (258), (259), (270), (284), (263), (264), (265), (266), (274),

(287), (288), (294), (295), (298), (300), (309), (316), (320), (322), (324), (327),

(334), (335), (336), (337), (339), (343), (345), jeung (353)

2) Pola Caritaan-Katerangan

Ieu kalimah diwangun ku caritaan jeung katerangan. Adeganna bisa


Pola di luhur bisa dibaca yén kalimah kedaling ambek teu sampurna

diwangun ku kalimah dasar anu adeganana caritaan jeung katerangan.

Kal TS →→→→ C+K

61


teu sampurna (18,63%). Sangkan leuwih jéntré ditétélakeun sababaraha kalimah

ieu di handap.


1 (004) Aéh-aéh, naha ari bareng ngabaso ka asup nyéléwér kitu?

2 (032) Ari teu boga pikir rangkepan téh, bodo téa, lin? (D/153/7)


(048), (049), (050), (051), (053), (057), (077), (089), (103), (104), (106), (120),

(121), (125), (133), (142), (146), (147), (149), (157), (163), (171), (175), (180),

(200), (204), (206), (207), (208), (209), (210), (215), (216), (217), (219), (224),

(305), (307), (321), (323), (325), (328), (338), (342), (350), (360), (225), (226),

(238), (245), (253), (257), (262), (267), (271), (276), (277), (283), (289), (292),

jeung (296)

3) Pola Caritaan-Udagan

Pola ieu kalimah diwangun ku caritaan jeung udagan. Adeganna bisa


Kalimah di luhur bisa dibaca yén kalimah teu sampurna anu diwangun

ku caritaan jeung udagan.

Kal TS →→→→ C + U

62

Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih 45kalimah kedaling

ambek teu sampurna (12,33%). Sangkan leuwih jéntré bisa dititénan sababaraha

kalimah kedaling ambek teu sampurna ieu di handap.


1 (043) Béjakeun ka sakabéh nu aya di luar! (A/33/36)

2 (056) Cik atuh mikir sia téh, Isah! (B/71/11)


(063), (132), (140), (151), (153), (159), (161), (176), (173), (176), (184), (203),

(237), (241), (242), (246), (247), (248), (255), (260), (281), (304), (306), (308),

(315), (326), (332), (346), (348),(351), (326), (332), (346), (348), (351), (354),

jeung (364).

4) Pola Caritaan-Udagan-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku carita, udagan, jeung katerangan.



teu sampurna (1,10%). Sangkan leuwih jéntré bisa diilikan kalimah kedaling

ambek teu sampurna ieu di handap.

Kal TS →→→→ C+U+K

63


1 (081) Diwejek siah ku aing! (B/55/24)

2 (221) Na ari manéh, Ésih, timburu téh kamalinaan teuing. (B/53/11)

Data kalimah séjénna: (285), (286), (347), jeung (222).

5) Pola Caritaan-Katerangan-Udagan

Pola ieu kalimah diwangun ku carita, katerangan, jeung udagan.


Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih dina aya 1 kalimah

kedaling ambek teu sampurna (0,27%). Sangkan leuwih jéntré bisa ilikan kalimah

kedaling ambek teu sampurna ieu di handap.


1 (044) Beunang ayeuna mah siah, badog! (R/136/25)

6) Pola Katerangan-Caritaan-Udagan

Pola ieu kalimah diwangun ku katerangan, caritaan, jeung udagan.


Kal TS →→→→ C+K+U

Kal TS →→→→ K+C+U

64

Dumasar kana hasil analisis data, kapanggih 3 kalimah kedaling ambek teu

sampurna (0,82%). Sangkan leuwih jéntré bisa diilikan kalimah kedaling ambek

teu sampurna ieu di handap.


1 (183) Lebah dieu cupetna pikiran ilaing mah. (A/11/31)

2 (290) Sakali deui kantunkeun abdi nyalira, Ki! (R/103/9)

3 (035) Bakal leuwih laluasa ngahéroan Si Iswari! (R /125/4)

7) Pola Katerangan-Caritaan-Udagan-Katerangan

Pola ieu kalimah diwangun ku katerangan, caritaan, udagan, jeung



teu sampurna (0,27%). Sangkan leuwih jéntré bisa dititénan sababaraha kalimah



1 (031) Ari tadi pabuburit, rék nanahaon salaki aing nganjang

ka gogobrog manéh? (R/97/13)

Kal TS →→→→ K + C + U + K

65

8) Pola Katerangan- Konjungsi-Caritaan

Pola ieu kalimah diwangun ku katerangan, konjungsi (kecap

panyambung), jeung caritaan. Adeganna bisa digambarkeun saperti kieu.


teu sampurna (0,27%). Sangkan leuwih jéntré bisa diilikan kalimah kedaling

ambek teu sampurna pola katerangan caritaan ieu di handap.


1 (124)

Heueuh saréréa gé apal, tapi lain hartina urang bisa

ménta hal-hal anu teu saluyu jeung kanyataan nu geus

aya. (A/11/33)

9) Pola Katerangan-Caritaan

Ieu kalimah diwangun ku katerangan jeung caritaan. Adeganna bisa



teu sampurna (2,73%). Sangkan leuwih jéntré bisa dititénan sababaraha kalimah


Kal TS →→→→ K + C

Kal TS →→→→ K + Konj + C

66


1 (058) Éh, ari silaing naha bet kalah ngacapruk ngomong téh.

(A/25/3)

2 (062) Da sia mah teu nyaho lalakonna, Érté. (B/70/13)

Data kalimah séjénna: (102), (139), (146), (213), (275), (279), jeung (341).

4.6 Ambahan Bahan Ajar Kalimah Kedaling Ambek di SMA

Pangajaran basa jeung sastra Sunda mangrupa hasil tina sawangan yén

basa Sunda téh mangrupa alat komunikasi pikeun masarakat pamakéna.

Komunikasi basa, diwujudkeun ngaliwatan maké basa lisan (ngarégépkeun,

nyarita) jeung tulisan (maca, nulis) anu disebut kaparigelan basa.

Kaparigelan basa anu ngawengku ngaregepkeun, nyarita, maca jeung

nulis boga pancén sorangan-sorangan. Kaparigelan ngaregepkeun mangrupa

kagiatan nyangkem jeung maham wacana lisan ngaliwatan prosés ngadengékeun

lambang-lambang sora omongan. Nyarita mangrupa kagiatan nepikeun pesan

(pikiran, rasa, jeung kahayang), sacara lisan. Maca mangrupa kagiatan maham

jeung nyangkem wacana tinulis dina bacaan. Nulis mangrupa kagiatan nepikeun

pesan (pikiran, rasa, jeung kahayang).

Ieu panalungtikan bisa dipaké pikeun bahan ajar anu patali jeung aspék

nyarita atawa gueman di SMA kelas XII, museur kana kaparigelan nyarita,

ngawéngku kana SKKD (Standar Kompetensi-Kompetensi Dasar). SK-na nyaéta

mampuh nyarita pikeun ngedalkeun eusi pikiran, rasa, jeung kahayang dina

67

wangun paguneman, panata acara, mingpin sawala, sawala atawa seminar, jeung

biantara. KD-na nyaéta paguneman (ngaragakeun drama).

Tuajuanna ieu pangajaran nyatéa pikeun ngaronjatkeun kamampuh

siswa waktu ngalakukeun campur gaul di masarakat. Sacara praktis, ieu bahan

pangajaran bisa ngajadikeun siswa nyaho jeung bisa maké basa anu luyu jeung

tatakrama basa atawa bisa milih jeung milah pilihan kecap waktu ngedalkeun

omongan, nyaho pamakéan undak usuk basa dumasr kana lemes-loma-kasar basa

anu digunakeun boh keur sadirieun atawa jalma séjén waktu ngalakukeun

komunukasi. Sacara téoritisna, siswa bisa dibekelan kamampuh anu patali jeung

pangaweruh kabasaan nyaéta kumaha wujudiah wangun omongan anu

dikedalkeun, jeung papasingan kalimahna.

Bahan ajar mangrupa salasahiji hal anu penting pisan dina pangajaran.

ku kituna, bahan ajar anu rék diajarkeun ku guru ka siswa kudu dijieun dina

wangun silabus, rarancang pangajaran, jeung évaluasi, anu engkéna jadi léngkah-

léngkah pikeun guru dina ngalakukeun pangajaran.

68

4.6.1 Silabus

SILABUS

Mata Pelajaran : Bahasa dan Sastra Sunda

Satuan Pendidikan : SMA/MA

Kelas/Semester : XII/2

Nama Sekolah : SMP Negeri

Standar Kompetensi : Mampuh nyarita pikeun ngedalkeun eusi pikiran,

parasaan, jeung kahayang dina wangun kagiatan

paguneman, panata acara, mingpin sawala, sawala

atawa seminar, jeung biantara

Kompetensi Dasar

Materi Pokok

Indikator Pengalaman Belajar

Penilaian Alokasi Waktu

Sumber/Bahan/

Alat Jenis

tagihan Bentu

k Instrumen

Contoh Instrumen

1 2 3 4 5 6 7 8 9 12.2.1 Ngaraga-keun drama atawa paguneman

Drama

• Bisa nyebutkeun wangenan drama jeung unsur-unsurna.

• Bisa nyebutkeun eusi drama kalawan bener.

• Bisa nyebutkeun maksud eusi jeung wangun tiap omongan nu aya dina drama.

• Bisa ngaragak

• Siswa bisa nyebutkeun wangenan drama jeung unsur-unsurna.

• Siswa bisa nyebutkeun eusi drama kalawan bener.

• Siswa bisa nyebutkeun maksud eusi jeung wangun tiap omonga

Tugas kelompok Tugas individu

Ngaragakeun/lisan Uraian

Pék ragekeun drama Randu Jalaprang karya Tatang Sumarsono ku kelompok hidep! Tiap kelompok diwangun ku 12 urang, pikeun merankeun tokoh-tokohna!.

3 jam pelajaran (1Xpertemuan)

Tata Basa Sunda Kiwari Kamus Undak Usuk Basa Kamus Umum Basa Sunda

69

eun drama kalawan hade.

• Bisa nyebutkeun pilihan kecap kedaling ambek anu dipaké dina éta drama, kalawan nyébutkeun undak usukna.

• Bisa nyébutkeun wangun kalimah kedaling ambek.

n nu aya dina drama.

• Siswa bisa ngaragakeun drama kalawan hadé.

• Siswa bisa nyebutkeun pilihan kecap kedaling ambek anu dipaké dina éta drama, kalawan nyébutkeun undak usukna.

• Siswa bisa nyébutkeun wangun kalimah kedaling ambek.

70

4.6.2 Rarancang Pangajaran

RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN (RPP)

Nama Sekolah :SMA

Mata Pelajaran :Bahasa Sunda

Kelas/Semester :XII/2

Alokasi Waktu : 3x lawungan (6 jam pelajaran)

I. Standar Kompetensi

Mampuh nyarita pikeun ngedalkeun eusi pikiran, parasaan, jeung

kahayang dina wangun paguneman, panata acara, mingpin sawala,

sawala atawa seminar, jeung biantara.

II. Tujuan Pembelajaran

Sabada ngalakukeun kagiatan pangajaran, dipiharep sangkan siswa

bisa:

• nyebutkeun wangenan drama jeung unsur-unsurna;

• maham kana téks drama atawa paguneman anu diragakeun;

• maham maksud eusi jeung wangun tiap omongan nu aya dina

drama;

71

• ngaragakeun drama kalawan hadé;

• nyebutkeun pilihan kecap kedaling ambek anu dipaké dina éta

drama, kalawan nyébutkeun undak usukna;

• nyébutkeun wangun kalimah kedaling ambek tina tiap omongan.

III. Kompetensi Dasar

12.2.1 Ngaragakeun drama atawa paguneman

IV. Indikator

• Bisa nyebutkeun wangenan drama jeung unsur-unsurna.

• Bisa nyebutkeun eusi drama kalawan bener.

• Bisa nyebutkeun maksud eusi jeung wangun tiap omongan nu aya

dina drama.

• Bisa ngaragakeun drama kalawan hade.

• Bisa nyebutkeun pilihan kecap kedaling ambek anu dipaké dina

éta drama, kalawan nyébutkeun undak usukna.

• Bisa nyébutkeun wangun kalimah kedaling ambek.

V. Materi Pokok

A. Teks Drama

(Terlampir)

B. Drama

72

Drama nyaéta wacana anu midangkeun carita atawa lalakon

ku paguneman (dialog), diajangkeun pikeun diragakeun ku pamaén

(aktor) dina pagelaran. Unsur-unsur drama:

1. candraan biasana aya di awal babak. Eusina nerangkeun kaayaan

latar, suasana, kajadian, caritaan, jeung palaku;

2. pertélaan palaku ku cara nataan ngaran jeung katerangan

ngeunaan palaku

3. babak mangrupa hal anu ngabagi-bagi karangan drama;

4. paguneman mangrupa kalimah atawa omongan langsung ti para

palakuna anu diucapkeun silihtempas.

5. Prolog jeung épilog mangrupa babagian drama anu aya di awal

jeung di ahir carita.

C. Kedaling Ambek dina Drama

Paguneman mangrupa bagian anu penting dina drama,

malah mah jadi ciri drama. Tina paguneman urang bisa mikanyaho

eusi caritaan drama, omongan naon anu keur dibahas, sarta urang gé

bisa nyaho kumaha kaayaan jalma anu keur nyarita.

Paguneman téh réa rupana, aya paguneman anu nuduhkeun

kedaling bungah, nalangsaan, atawa ambek. Paguneman kedaling

ambek biasana sok aya dina eusi drama, utamana waktu carita drama

ngalaman konflik. Kedaling mabek téh nyaéta omongan atawa

caritaan anu kedal dina wangun lisan, timbul lantaran rasa keuheul,

73

teu panuju, teu dihargaan, jeung sajabana. Lentongna na gé biasana

osok leuwih tarik. Lolobana mah diwangun ku basa kasar, contona/

Manéh mah gedé wadul!

Kecap manéh kedaling ambek anu ngagunakeun basa kasar. Kecap

manéh téh numutkeun undak usuk basana téh nyaéta manéh (basa

kasar)-manéh (basa sedeng)–anjeun (basa lemes)-sia (basa kasar

pisan).

Tapi teu salawasna kitu, aya ogé kedaling ambek anu teu

ngagunakeun basa kasar, biasana diébréhkeun ku cara ngomong dua,

nyungkun, malah mah aya ku ngomong seukeut.

Conto: Énjing-énjing teuing atuh angkat ka sakola téh, sok ayeuna

mah tungguan di luar kelas.

Basa anu dipaké ngomong dina kalimah di luhur kawas sopan, kecap

éta téh mangrupa salasahiji ébréhan tina kedaling ambek anu di

samunikeu. Ku kituna, dina ngaragakeun drama atawa ngalakukeun

paguneman urang kudu bisa maham kana eusi basa atawa omongan,

nepi ka henteu salah napsirkeun, nu kuduna kaluar kedaling ambek,

ari nu dilakukeun kedaling nalangsa.

D. Undak usuk basa

Undak usuk basa atawa tatakrama basa téh jadi hiji sistem

ngagunakeun ragam basa (hormat-teu hormat) anu raket patalina

jeung kakawasaan, kalungguhan, kaakraban, jeung kontak antara

74

panyatur jeung pamiarsa katut jalma anu dicaritakeun. Wangun

undak-usuk basa Sunda téh dibagi jadi tilu rupa. Ieu di handap

ditataan hiji-hiji.

a. Basa lemes

Basa lemes nyaéta ragam basa anu umumna dipaké nyarita ka

saluhureun atawa kanu can wawuh. Ékspresi ragam lemes

(hormat) téh bisa katitén wujudna dina wangun lisan,

pasémon, rengkuh jeung peta sarta lentong. Contona:

1. Abdi mah bade wangsul wéh, daripada kieu mah.

2. Iraha atuh sumpingna Pa Kadés téh, barudak tos ngantosan

lami.

b. Basa Loma/wajar

Basa wajar nyaéta ragam basa anu dipaké dina situasi biasa

digunakeun kababaturan anu geus loma. Conto:

Kuring mah rék balik wéh, lami pisan atuh.

c. Basa kasar

Basa kasar nyaéta ragam basa anu dipaké dina situasi ambek,

atawa dilarapkeun ka sato. Conto:

Ari teu bérék mah montong nyanggupan baréto téh!

E. Papasingan Kalimah

Dumasar kana lengkep henteuna unsur klaus pangwangunna

kalimah dibagi jadi dua nyaéta:

75

1. kalimah sampurna

kalimah sampurna nyaéta kalimah anu diwangun ku sakurang-

kurangna hiji jejer jeung hiji cartan. Contona/

Urang/ulin

J C

2. kalimah teu sampurna

Kalimah teu sampurna nyaéta kalimah anu diwangun ku kecap,

frasa, atawa klausa kauger. Contona:

Indit!

VI. Media dan Sumber Pembelajaran

6.1 Media Pangajaran

Naskah drama

6.2 Sumber Pangajaran

• Buku Tata Basa Sunda kiwari

• Kamus Undak Usuk Basa Sunda

• Kamus Umum Basa Sunda

VII. Desain Pembelajaran

7.1 Pendekatan Pembelajaran

• Pendekatan kompetensi

• Pendekatan kontekstual

• Pendekatan kompetensi komunikatif

76

7.2 Metode Pembelajaran

• Metode langsung

7.3 Tehnik Pembelajaran

• Téhnik papancén

• Téhnik latihan

VIII. Langkah-langkah Pembelajaran

8.1 Persiapan (10 menit)

• Guru jeung siswa silih tanya.

• Ngondisikeun siswa pikeun ngalakukeun kagiatan pangajaran.

• Siswa dibéré motifasi.

• Apersepsi.

8.2 Kegiatan Inti (50 menit)

• Guru ngajelaskeun matéri ajar paguneman atawa ngaragakeun

drama kalayan singket jeung mundel.

• Siswa mairan matéri ajar anu geus ditérangkeun.

• Guru nyadiakeun naskah drama anu kudu diragakeun ku siswa

di hareupeun kelas.

• Siswa dibagi jadi sababaraha kelompok pikeun ngaragakeun

paguneman tina naskah drama nu geus disadiakeun

• Siswa ngaragakeun drama kalawan ucapan, lentong, wirahma

jeung réngkak/peta anu merenah.

77

• Siswa nyebutkeun pilihan kecap anu dipaké dina éta drama,

kalawan nyébutkeun undak usukna.

• Nyébutkeun wangun kalimah tina tiap omongan.

8.3 Kegiatan Penutup (10 menit)

• Siswa jeung muri nyimpulkeun matéri nu geus dibahas.

• Siswa dibéré kasempatan keur nanya.

• Ngayakeun postés

• Ngajelaskeun kagiatan pangajaran anu saterusna

• Mungkas pangajaran.

IX. Penilaian

9.1 Lisan

1. Pék ragakeun drama Randu Jalaprang karya Tatang Sumarsono ku

kelompok hidep! Tiap kelompok diwangun ku 12 urang, pikeun

merankeun tokoh-tokohna!

9.2 Tulisan

1. Pék tuliskeun kedaling ambek naon waé anu aya dina éta drama!

2. Pilihan kecap naon waé anu dipaké dina éta drama? Tuliskeun

undak usuk basana!

3. Éta kedaling ambek kaasup kana kalimah naon? Tuliskeun polana!

9.3 Kinerja

Evaluasi dilaksanakeun sapanjang kagiatan diajar-ngajar lumangsung.

78

Sasaran Aspek Kriteria Skala Basa a. Ucapan (Artikulasi) Jentré 5-20

b.Lentong (Tekenan, wirahma, randegan)

Merenah 5-20

Kedaling (éksprési)

a. Téhnik pidangan Alus/lancar 5-10 b. Réngkak/peta Saluyu 5-10 c. Dangdanan* Alus/sopan 5-10

Eusi a. Ngajiwaan eusi Ngajiwaan 5-15 b. Napsirkeun eusi Paham 5-15

Jumlah 35-100 Kacindekan peunteun:

Alus : 90-100

Meujeuhna: 70-89

Kurang : 50-69

9.3 Unjuk Kerja

Siswa bisa maham eusi drama anu diragakeun, siswa bisa

ngaéksprésikeun ragam gunéman kalayan bener, siswa bisa ngajiwaan

watek tokoh nu diragakeun.

9.4 Portofolio

Guru mariksa hasil tugas siswa, jeung méré niléy saluyu jeung

katangtuan anu geus ditetepkeun.

.

X. Evaluasi

Pancen!

79

1. Pék ragakeun drama Randu Jalaprang karya Tatang Sumarsono ku

kelompok hidep! Tiap kelompok diwangun ku 12 urang, pikeun

merankeun tokoh-tokohna!

2. Pék tuliskeun kedaling ambek naon waé anu aya dina éta drama!

3. Pilihan kecap naon waé anu dipaké dina éta drama? Tuliskeun undak

usuk basana!


4.6.3 Évaluasi Pangajaran Kedaling Ambek

Évaluasi mangrupa alata nu diguakeun pikeun mikanyaho hasil-henteuna

diajar siswa, anu dilaksanakeun pikeun nyumponan rupa-rupa tujuan anu patali

jeung prosés diajar. Évaluasi kudu dilakukeun dumasar kana tujuan anu kudu

dihontal.

Évaluasi anu digunakeun dina pangajaran kedaling ambek nyaéta maké

tés lisan jeung tulisan. Tés lisanna nyaéta ngaragakeun drama. Tés tulisanna

nyaéta ngajawab pananya nu mangrupa uraian.

Pancen

a. Lisan

1. Pék ragakeun drama Randu Jalaprang ku kelompok hidep! Tiap kelompok

diwangun ku 12 urang, pikeun merankeun tokoh-tokohna!

b. Tulisan

1 Pék tuliskeun kedaling ambek naon waé anu aya dina éta drama!

80

2. Pilihan kecap naon waé anu dipaké dina éta drama? Tuliskeun undak usuk

basana!


Documents

37 BAB IV ADEGAN KALIMAH KEDALING AMBEK DINA