Lik Bogorodice na ikonama u Hilandaru

Bogorodica je feministicki simbol svih zena sveta, a svojom ulogom Zastupnice ljudskog roda pred prestolom

Bozijim spaja nebesko i zemaljsko. U njenom carstvu na Svetoj Gori Atonskoj najveci broj ikona posvecen je

njenom liku. Tako je isto i u kolevci srpskog identiteta i kulture – slavnoj carskoj lavri Hilandaru, gde se cuva

cak 8 cudotvornih ikona Preciste Vladicice, mnostvo koje ne poseduje nijedan drugi hram na planeti.

Postoji mnogo ikonografskih tipova lika Presveta Bogorodice, medju kojima se isticu sledece:

Bogorodica Putevoditeljica – grcki Odigitrija. Ovo je najznacajnija i najcesca od svih predstava.

Presveta Majka drzi dete Isusa na levoj ruci, a desnom pokazuje na njega, ukazujuci vernicima da treba da

slede njegov put. Najpoznatije hilandarske ikone ovoga tipa su sledece:

Mozaik ikona - 12 v.

Milostiva Bogorodica je u strogo frontalnom polozaju, sa Isusom Hristom na levoj ruci. Suzdrzanost njenog

lika pridodaje utisku monumentalnosti i ujedno uvecava velicanstvenost predstave. Njena odezda –

maphorion u tamno plavoj boji lapisa, po rubovima je optocen zlatom, i ukazuje na njeno nebesko

dostojansto. Bogorodicine oci - "prozori duše", su velike, a usta - " vrata od tela", su mala, sa izrazenim

chiaroscuro efektom na licu. Ova cudotvorna ikona je bila na ikonostasu stare hilandarske crkve, a po

predanju Sveti Simeon Mirotocivi upokojio se drzeci je na grudima. To je jedna od cetiri najstarije ikona na

citavoj Svetoj Gori i cuva se u manastirskoj riznici.

Bogorodica Trojerucica – igumanija manastira Hilandar

Velika hilandarska svetinja, je jedna od najpostovanijih ikona u celom pravoslavlju. Po legendi pisana je

rukom Svetog Luke. Cudotvorna je od vremena kada je zacelila otsecenu ruku Svetog Jovana Damaskina. U

znak zahvalnosti on je na ikonu dodao trecu ruku iskovanu u srebru. Sveti Sava je Trojerucicu doneo iz

Jerusalima u Hilandar.

To je velika litijska ikona, slikana sa obe strane. Na poledjini se nalazi predstava Svetog Nikole. Okov od

srebra i zlata dodat je u 17. veku.

Bogorodica Putevoditeljica – 13 v.

Nezni i produhovljeni lik Milosrdne Bogorodice, zraci izuzetnom plemenitoscu, a ova se ikona smatra jednom

od najlepsih u citavom pravoslavlju. Ona je bila, zajedno sa ikonom Hrista Pantokratora, centralni deo

ikonostasa stare hilandarske crkve. Verovatno je delo istog umetnika koji je uradio slican motiv u Svetoj Sofiji

u Carigradu. Dopojasna predstava Bogomatere je na zlatnoj podlozi i okrenuta je tri-cetvrtine prema svom

cedu Hristu. Traka oko Bogorodicine glave simbolizuje majcinu tugu za buducu tragicnu sudbinu sina.

Ljupkost i izrazajnost njenog lica su lepi primeri pravoslavne duhovnosti. Ovo remek delo vizantinskog

slikarstva nalazi se u riznici Hilandara.

Neoboriva stena –14 v.

Bogomajka monumentalnog izgleda gde se istice njen smireni i po malo otsutni lik. Ovo je litijska ikona pred

kojom se po predanju, pred kosovski boj pomolila srpska vojska na celu sa Svetim knezom Lazarom. Odaje

dostojanstvo Milostive Zastitnice, i simbol je srpske tuge za palim carstvom. Danas se ikona nalazi u riznici

manastira Hilandar.

Pored predstave Bogorodice tipa Putevoditeljice, u Hilandaru su zastupljene i drugi tipovi Bogorodicinih

ikona:

Cudotvorna ikona Bogorodica Akistina, kraj 16v.

Ovo je predstava Bogorodice tipa Milostiva - grcki Eleusa, koja istice ljubav majke i sina, ali takodje i neznu

samilost Bogomajke.

Bogorodica Mlekopitateljica, grcki – Galaktotrophousa,

Ovaj motiv nastao je od tipa Milostiva, i predstavlja Presvetu Majku Bogorodicu kako doji svoga sina, sa

znacenjem da je Isus Hristos i Bog i covek. Bogorodicino dojenje simbolizuje moc njene majcinske uloge i

njeno svojstvo zastitnice ljudskog roda. Mleko Bogorodice asocira spasenje, dok je crvena boja ikone znak

buduce Hristove zrtve.

Ovo je jedina ikona Presvete Bogorodice u celom hriscanskom svetu koja stoji sa desne strane iconostasa,

gde se inace uvek postavlja ikona Hrista. Na to mesto je postavio Sveti Save iz prevelike svoje ljubavi prema

Majci Bozijoj, a celokupno pravoslavlje je ovo ostupanje od kanona crkve prihvatilo iz velikog postovanja

prema cvecu. Ovaj ikonografski motiv u pravoslavlju je vrlo redak, jer je po vizantinskim merilima bio suvise

naturalisticki (dok je ista tema kod katolika vrlo cesta). Sveti Sava je ovu cudotvornu ikonu, zajedno sa

ikonom Trojerucicom, doneo iz Jerusalima, i ona se na Svetoj Gori nalazi u Tipikarnici Svetoga Save u

Kareji.

Carske dveri ikonostasasa sa predstavom Blagovesti, 1616.

Bogorodica prede drzeci desnom rukom vreteno a levom skute svoj odece. Njena priklonjena glava iskazuje

povinovanje Bozijoj volji. Telo Bogorodice je blago okrenuto u desno u harmonicni kontrapost. Njena silueta

je duhovna manifestacija zenskog bica, ciju inkarnaciju predstavlja lik Bogomajke. Ton ikoni daje stav njenog

tela u obliku slova S, koji izrazava zenstvenost, ali bez ikakve senzualnosti. Majka Bozija je obucena u svoj

tradicionalni plavi hiton, a glavu i ramena joj pokriva marforion boje vina.

Ikonu je pisao monah Djordje Mitrofanovic, majstor hilandarske radionice i jedan od najpoznatijih srpskih

srednjovekovnih ikonografa.

Oranta, 17v. - tip Bogorodice ”Sira od nebesa”

Ova ovalna ikona je predstava Bogorodice i Isusa sa podignutim rukama u gest molitve. Motiv Oranta poznat

je jos iz Starog Zaveta. Ovalni oblik predstavlja mandorlu – auru svetlosti koja obasjava Bogorodicu i Hrista,

simbolizujuci duhovno svetlo i raj. Cela ikona je u zlatnoj boji u slavu majke i sina. Cvetni ukras po obodu

ikone je diskretni barokni uticaj.

Kasnije Renesansa preuzima iz vizantinske umetnosti ovaj oblik ovala pod novim nazivom – tondo.

Bogorodica na prestolu –1778 god.

Milosrdna zastupnica sedi na prestolu predstavljajuci svetu svoga sina. Okruzena je, sa jedne strane svetim

Savom, a sa druge svetim Stefanom Prvomucenikom. U kompoziciju ikone prepleteni su vizantinska

ikonografije i barokni uticaj, koji se ogleda kroz andjele koji stavljaju Bogorodici krunu na glavu.

Monumentalna velicina milostive Bogomajke u odnosu na druge likove na ikoni proistice iz obrnute

perspective, koja je jasna stilska karakteristika vizantinske umetnosti. Time je iskazan tadasnji otpor

Hilandara na sve veci umetnicki uticaj zapadnog baroka, i odanost bratstva klasicnoj vizantinskoj

ikonografskoj tradiciji. Krstici na celu i ramenima Bogomajke simbolizuju svetost njenog tela i duha.

Hilandarska kolekcija broji oko 1.000 ikona i spada medju najvrednije u celom pravoslavlju. Zbirka svedoci o

neprekidnom zivotu srpske monaske zajednice na Svetoj Gori od vremena svetitelja Save i Simeona pre

osam vekova do danas. Pred cudotvornim ikonama Hilandara zbivala su se cuda, pred svim ikonopisima

smerno su se molili monasi i hodocasnici, a danas se pred mnogima od njih divimo istinskim verskim

osecanjima i umetnickom nadahnucu njenih, najcesce anonimnih zografa.