28 oktober 20101 Studiedag ’Lichthinder – effecten en oplossingen’ Maatschappelijke effecten van lichthinder Johan Vandewalle Preventie Lichthinder vzw

28 oktober 2010 1Studiedag ’Lichthinder – effecten en oplossingen’

Maatschappelijke effectenvan lichthinder

Johan VandewallePreventie Lichthinder vzw


Gevolgen voor onze omgeving

• Lichamelijk en gezondheid• Maatschappelijk• Kennis• Cultureel


Biologisch ritme• Ritme is een continu,

weerkerend patroon van bewegingen

• Een biologisch ritme is een cyclische verandering in de functies van een organisme

• Een biologische klok is een aangeboren mechanisme bij organisme waarbij allerlei lichamelijke functies met een bepaalde periodiciteit plaatsvinden


Circadiaan/Circadisch Ritme

• Circadiaan: latijns woord circa-diem, een dag rond

• Circadiaan- of circadische cyclus: bioritme van ca. 24h bij levende wezens

• Circadiaanritme is ingesteld op de natuurlijke dag-nachtcyclus (= slaap-waakritme)

• Daardoor zijn organismen in staat om zich aan dagelijkse milieuveranderingen zoals lichthoeveelheid, temperatuur, etc. aan te passen.


Desynchronisatie van het Circadiaan Ritme bij de mens

• Oorzaken van desynchronisatie:– Lange transcontinentale vluchten (Jet Lag)– Werken in shiften (nachtwerk)– Ouderdom– Blootstelling aan artificieel licht gedurende de

nacht– Ziekten: kanker, slaapstoornissen, diabetes

• Fysiologische tekenen van desynchronisatie: hoofdpijn, spijsverteringsstoornissen, depressie, slapeloosheid, melatonine-productie ↓


Lichamelijk• Dieren profiteren van lange zomerdagen

om meer voedsel op te nemen: aanleggen van een vetreserve om voedselarme winter te doorstaan

• Mensen kennen door artificiële verlichting het hele jaar ‘zomerdagen’ en geen voedseltekort in de winter

• Minder slapen: – Verminderde hoeveelheden hormoon leptine

(reactie op caloriëntekort)– Verhoogde hoeveelheden hormoon ghreline

(stimuleert appetijt)


Lichamelijk

• In de laatste 40 jaar is de slaapduur met gemiddeld 1 à 2 uur verminderd in de VS (Spiegel et al. 2004)

• Mensen met verkorte slaapperiode lopen een verdubbeld risico op obesitas en diabetes (type 2) (Cappucio et al. 2007).


Licht en gezondheid

• Interessante weetjes:– 19 h wakker zijn heeft hetzelfde

effect op het lichaam als 0.5 ‰ alcohol

– 24 h wakker zijn heeft hetzelfde effect op het lichaam als 1 ‰ alcohol


• Pijnappelklier (epifyse)• Hypofyse• Schildklier• Thymus• Longen• Bijschildklier• Melkklier• Hart• Lever• Milt• Bijnieren• Pancreas• Eierstokken• Baarmoeder

A. Wunsch, Licht 11-12/2007

Organen en klieren beïnvloed door licht


Melatonine: kenmerken & functies• hormoon

– geproduceerd in de epifyse (pijnappelklier)– productie volgens sterk dagelijks ritme

• lage secretie gedurende de dag• hoge secretie gedurende de nacht

• waaier aan biologische functies, zoals:−gemoedstoestand & depressie−voortplantingsfysiologie −antioxidant−kankerremmer (anti-oncogenisch)


Afrika

China

Oost-Europa

U.S. & W. Europa

Japan

0 50 100

Japan, 1950s

Borstkanker voorkomen/100.000 vrouwen/jaar

(met leeftijdscorrectie)

From the IARC, Lyon: Parkin, DM, et al. CA Cancer J Clin, 49:33-64, 1999


Lichamelijk: endocriene kankers

R2 = 0.9199

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5

light intensity (micro-lux)

Wo

ma

n B

rea

st

Ca

nc

er

rate

s (

pe

r 1

00

,00

)

• Positieve correlatie tussen nachtelijke lichtintensiteit (satelietfoto’s) en aantal borstkankergevallen in 147 Israelische steden


• Mensen die voor de TV in slaapvallen of in een ruimte die niet donker is (lichtvervuiling) hebben een verlaagde melatonineproductie → verhoogde kans op borst- of prostaatkanker

• De hoeveelheid licht die de melatonineproductie stopt en de groei van kankercellen veroorzaakt bij ratten is 0,2 lux (2x de lichthoeveelheid van volle maan)

• Melatonine inbrengen bij ratten vertraagde kankercelgroei met 70% Davis et.al. Cancer causes control, 2006, 17:539-545

Figueiro et.al. Journal of carcinogenesis, 2006, 5:20

Lichamelijk: endocriene kankers


Maatschappelijk: slaaptekort


Maatschappelijk: verkeersveiligheid

• nacht-/dag-ongevallen 50% -> 30%


België: hoogste aantal verkeersdoden in de EU (Eurostat)

Wallonie: Ministère de l'Équipement et des Transports: wegverlichting heeft geen effect op veiligheid (2002)




• Risico op verkeers- en werkongevallen vergroot door slaaptekort en –verstoring.


Maatschappelijkheid: veiligheidsgevoel

• Mensen hebben van nature schrik van het donker

• Edison: ‘uitvinding van de gloeilamp zal criminaliteit terugdringen’

• Misvatting dat meer verlichting criminelen afschrikt

• Openbare verlichting vermindert in de eerste plaats onze ‘angst’, niet de echte criminaliteit


Lichthinder & criminaliteit

• Criminaliteit in Chicago nam met 21% toe na plaatsing van meer en sterkere lichten (Morrow & Hutton, 2000)

• Övertornea (S): geen straatverlichting in winter 2006-2007: aantal inbraken gehalveerd!

• Stijging van criminaliteit met enkele percenten voor verhoging verlichting met factor 10 (Clark, 2003)

• Netto-effect van meer verlichting is dat criminelen eerder geholpen dan afgeschrikt worden.

• Zelfde conclusie voor graffiti-spuiters.


• In gebieden met weinig of geen lichtvervuiling zie je ca. 3.000 à 3.500 sterren. In Vlaanderen zie je gemiddeld 600 sterren.

• Brussel, Antwerpen & Gent: minder dan 100!

Kennisverlies: astronomie


• Amateurastronomen kunnen belangrijke bijdrage aan wetenschap leveren: ontdekken van onbekende kometen, sterbedekkingen, etc.

• Astronomen kunnen al last ondervinden van de vervuiling van een stad op 100 km

• In België valt nog maar weinig te rapen…



• UNESCO: kunstmatige verheldering van de hemel mag niet meer dan 10% bedragen

• In Vlaanderen is dit 300% (op sommige plekken 900%)



Hannover Lüneburger Heide

P. Brunet



Melkweg weg!


Cultureel


Cultureel

Lascaux cave ,

France – 16 000 b.c.


Cultureel


Cultureel

Objecten met een sterrenkundige achtergrond gelden als een eerbetoon voor de complexiteit en diversiteit aan de wijze waarop mensen de kosmos rationaliseerden en hun acties in overeenstemming brengen met dat begrip. Dit omvat, maar is geenszins beperkt tot, de ontwikkeling van de moderne wetenschappelijke astronomie. Deze nauwe en voortdurende interactie tussen astronomische kennis en haar rol in de menselijke cultuur is een essentieel element van de uitzonderlijke universele waarde van deze objecten. Deze materiële getuigenissen van de astronomie, gevonden in alle geografische regios, overlopen alle perioden van de prehistorie tot vandaag.


Cultureel

Sirius


Cultureel

“De sterrennacht zet me altijd aan het dromen…” Vincent Van Gogh

Vincent Van Gogh: Caféterras bij avond, September 1888


CultureelVincent Van Gogh:Sterrennacht boven de Rhône,september 1888


CultureelVincent Van Gogh: De sterrennacht,juni 1889“Waarom, vraag ik me af, zouden de stralende stippen in de lucht niet net zo makkelijk te bereiken zijn als de zwarte stippen op de kaart van Frankrijk? Net zoals we de trein naar Tarascon of Rouen nemen, gebruiken we de dood om naar de sterren te reizen.”Vincent Van Gogh


Het verdwijnen van de sterrenhemel


Lichthinderatlas

• Beelden van DMSP (Defence Meterological Satellite Program) met behulp van de Operational Linescan System (OLS)

• Uit de periode 1996-1997• Compositie van beelden tijdens heldere nachten

met een maan minder dan 60%• Lichtbronnen die op 3 of minder opnames

voorkwamen werden er uit gefilterd• Via tal van berekeningen kaarten die de

hemelgloed veroorzaakt door artificiële verlichting weergeeft

• Nauwkeurigheid van 2.8 Km


Lichthinderatlas


Lichthinderatlas


Lichthinderatlas

Op het internet:http://www.lightpollution.it/dmsp/index.htm

• Kaarten over de toename van de lichtvervuiling

• Binnenkort ook met kaarten van hoeveel sterren je waar met het blote oog kan zien


De toestand is niet hopeloos …


Wat kan de gemeente er aan doen?

• Overtreders informeren en begeleiden

• In openbare aanbestedingen het voorkomen van lichthinder opnemen

• Politiereglement• Stedenbouwkundige verordening• Informatie verspreiden


Concrete lichthindertesten

• Hoe sterk is de lichtvervuiling in uw gemeente? Cassiopeia-test


Cassiopeia-test• Sterrenbeeld met 5 heldere sterren in de

vorm van een W• Tussen noordelijke horizon en punt recht

boven u• Sterrenbeelden draaien langzaam rond

poolster in tegenwijzerzin


Cassiopeia-test• Situeer de ‘W’ van Cassiopeia en

hou de kaartjes in dezelfde positie als het sterrenbeeld

• Overloop a.d.h.v. het bovenste sterrenkaartje alle controle-sterren in de aangegeven volgorde. Probeer zo ver mogelijk te geraken.

• Lees daarna op het linker sterrenkaartje de waarde af van de zwakst waarneembare ster en vergelijk met de waardeschaal.


Cassiopeia-test

• Hoeveel sterren zie je van de genummerde sterren in kaart 1?

• Wat is de waarde van de zwakste ster?


Sky Quality Meter (SQM-l)

• Eenvoudige meter (goedkoop) die de hemelhelderheid meet

• Minstens 3 metingen elkaar doen en rekenkundig gemiddelde bepalen

• Gegevens invoeren op http://www.lichthinder.be


Lichthinderkaart Vlaanderen

• Op basis van de SQM-l metingen• Nog maar recent gestart. Metingen zijn

dus welkom


Informatie op internet

• http://www.lichthinder.be• http://www.verlichtenzonderhinder.be• http://www.preventielichthinder.be• http://www.emis.vito.be/lichthinder.be• http://www.darksky.org• http://www.nachtvandeduisternis.be


Humor en lichthinder

Documents

28 oktober 20101 Studiedag ’Lichthinder – effecten en oplossingen’ Maatschappelijke effecten van lichthinder Johan Vandewalle Preventie Lichthinder vzw