ΘΕΟΣ24dim-ioann.ioa.sch.gr/yliko/diafora/paroimies_ria.doc · Web viewΜε τον καιρό κι υπομονή γίνεται το φύλλο της μουριάς μετάξι

Ελληνικές παροιμίες

ΣΙΝΤΟΡΗ Σ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

1


ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Οι παροιμίες είναι σύντομες φράσεις – πεζές ή έμμετρες – που διατυπώνουν μεταφορικά ή αλληγορικά κάποια αποκρυσταλλωμένη γνώμη, βγαλμένη από την εμπειρία και τη σοφία της ζωής.

Εμφανίστηκαν στο στόμα του λαού και εξέφρασαν το απόσταγμα της κοσμοθεωρίας του, με σκοπό συνήθως παραινετικό και συμβουλευτικό.

Αποτελούν τυπικό είδος της λαϊκής παραδοσιακής λογοτεχνίας.

Είναι γνωστές σε όλους τους λαούς της γης. Οι ελληνικές επιβίωσαν σ’ όλη τη μακραίωνη διάρκεια του πολιτισμού μας και σε όλες τι ιστορικές περιόδους.

Μπορεί να έχουν την προέλευσή τους από το φυσικό περιβάλλον, από μύθους και παραμύθια, από την ιδιωτική, κοινωνική και επαγγελματική ζωή των ανθρώπων, από ιστορικά συμβάντα κλπ. Στο νόημά τους συμπυκνώνονται εμπειρίες, έθιμα και κανόνες πατροπαράδοτης συμπεριφοράς.

Συχνά περικλείουν αντιφάσεις: «Όποιος βιάζεται σκοντάφτει.» αλλά και «το γοργόν και χάριν έχει»

Τις χρησιμοποιούμε στη καθημερινή μας ομιλία σαν παράδειγμα ή επιχείρημα που δεν επιδέχεται αμφισβήτηση για την αλήθεια που περικλείει

Χαρακτηριστικά των παροιμιών είναι η συντομία στη διατύπωση (λακωνικότητα), η αλληγορία, η επιγραμματικότητα, η θαυμαστή παραστατικότητα, η δεξιότητα και περιεκτικότητα του νοήματος, η δημοτικότητα των ιδεών και συχνά το πνευματώδες και σκωπτικό ύφος. Θα τις χαρακτηρίζαμε κρυπτογράφημα .

Μας δίνουν τη δυνατότητα να χαρακτηρίσουμε εύστοχα ένα πρόσωπο, να παραλληλίσουμε μια κατάσταση ή να υπονοήσουμε κάτι ή να δώσουμε ερέθισμα για κάποιο συνειρμό.

Ο πρώτος, που σύμφωνα με την παράδοση, ασχολήθηκε με τη συγκέντρωση και τη μελέτη των παροιμιών ήταν ο Πλάτωνας. Όμως ο Αριστοτέλης προχώρησε περισσότερο. Ασχολήθηκε με τη συλλογή και την ερμηνεία τους. Τις παρουσίασε στο «Περί παροιμιών» σύγγραμμά του. Επίσης οι «παροιμίες του Σολομώντα» γνώρισαν πλατιά διάδοση ως την Αναγέννηση.

Οι σύγχρονοι συλλογείς παροιμιών αντιμετώπισαν το πρόβλημα της ταξινόμησής τους. Ο Ιταλός Τζουζέπε Τζούση τις ταξινόμησε σύμφωνα με το περιεχόμενό τους.(Έρωτας –Γάμος –Οικογένεια – Θεός κλπ.) Ο Ν. Πολίτης τις κατέταξε αλφαβητικά ,σύμφωνα με το πρώτο γράμμα της κυριότερης λέξης. Την παροιμία « Ο Θεός αργεί, μα δε λησμονεί», την κατέταξε στο «θήτα» με βάση τη λέξη Θεός.

Με τις παροιμίες δεν πρέπει συγχέονται ρήσεις, γνωμικά και αποφθέγματα σοφών ή ποιητών και φιλοσόφων, που οι νεοέλληνες έχουμε ενσωματώσει στις παροιμίες…

2


Συγγενικές με τις παροιμίες ,αλλά διαφορετικές στην ουσία είναι ορισμένες παροιμιακές λέξεις και φράσεις που έχουν αποτυπώσει αποφθεγματικό τόνο π.χ «Θα σε κάνω του αλατιού.»

Αξιόλογο επίσης είδος είναι οι παροιμιόμυθοι μικροί μύθοι ή ιστοριούλες που θυμίζουν παροιμίες. Μπορεί να έχουν και μορφή διαλόγου…Γνώρισμά τους είναι η σάτιρα, η θυμόσοφη και γνωμική διάθεση.

Πολλοί ισχυρίζονται πως οι παροιμίες είναι ξεπερασμένο (παλιομοδίτικο) είδος του λόγου… και πως οι περισσότερες δεν συμβαδίζουν με το πνεύμα της εποχής…Κι έτσι να είναι η συλλογή τους έχει αξία… Ίσως να είναι κι αυτή μικρή προσφορά στη διατήρηση της παράδοσης και της γλώσσας μας, στους ύποπτους καιρούς που ζούμε…Κι οι νεότεροι ας χρησιμοποιούν όσες τους ταιριάζουν…

Όσον αφορά τους μαθητές μου, η διαπίστωση που έκανα ήταν, πως ήταν πρόθυμοι, όχι μόνον να συλλέξουν παροιμίες, αλλά και να τις χρησιμοποιούν τόσο στον προφορικό όσο και στο γραπτό λόγο.

Πολλές φορές επέλεξαν να ασχοληθούν μ’ αυτό το θέμα, στα πλαίσια κάποιας εργασίας. Το βρήκαν εύκολο και διασκεδαστικό...

Είναι γνωστό πως κυκλοφορούν δεκάδες βιβλία με παροιμίες. Όμως είναι ένα θέμα τόσο πλούσιο και ανεξάντλητο…Όσες κι αν συγκεντρώσει κανείς …υπάρχουν κι άλλες…

Κάποιες τις περισσότερες τις κατέταξα θεματολογικά με βάση την κυριότερη λέξη κι άλλες από την ερμηνεία …με αποτέλεσμα να βρεθούν κάποιες διπλογραμμένες. π.χ. «Η αλήθεια και το λάδι βγαίνουν από πάνω.» Στην αλήθεια ή στο λάδι (ελιά);

Στην αρχή συγκέντρωνα μόνο παροιμίες. Αργότερα παροιμιακές φράσεις και κάποιες εκφράσεις ή φράσεις (από τη βίβλο ή την ιστορία και τη μυθολογία ) καθώς και γνωμικά ή και λόγια σοφών, που σήμερα έχουμε οικειοποιηθεί και χρησιμοποιούμε σαν παροιμίες, γνωρίζοντας ότι δεν είναι παροιμίες….

Στις περισσότερες υπάρχει η ερμηνεία περιληπτικά μέσα σε παρένθεση.

** *

3


ΑΓΙΟΙ

ΓΙΟΡΤΕΣ – ΟΝΟΜΑΤΑ ΑΝΘΡΩΠΩΝ

4


Κι ο άγιος από άγιο διαφέρει.

Θέλω ν’ αγιάσω, μα δε μ’ αφήνουν.

Κι ο άγιος φοβέρα θέλει. (να απαιτούμε και να πιέζουμε)

Κι οι άγιοι φοβέρα θέλουν για να θαυματουργήσουν.

Άγιος που δε θαυματουργεί, μηδέ δοξολογείται.

Άγιος που δε κάνει θαύματα, έχει λίγους πιστούς.

Άγιος που δε λειτουργεί (θαυματουργεί), λιβάνι δεν του καίνε.

Του αγίου του ανάβουν ένα κερί και του διαόλου δύο. (καλόπιασμα)

Κάθε άγιος κι η γιορτή του.

Αν δε δώσεις … δεν αγιάζεις.

Φτωχός άγιος, δοξολογία δεν έχει.

Μην τάξεις σ’ άγιο κερί και σε παιδί κουλούρι.

Μη δώσεις υπόσχεση σε παιδί και τάμα σε άγιο.

Βρήκες Άγιο να πάρεις λιβάνι.

Ζωή χωρίς γιορτή είναι δρόμος μεγάλος δίχως πανδοχεία.

Τον άγιο που δε σε βοηθά, μην τον προσκυνάς.

Δώδεκα Απόστολοι! Καθένας με τον πόνο του.

Τον έφεραν από τον Κοσμά και το Δαμιανό. (για να γιατρευτεί)

Τ’ Αγιαντωνιού τ’ Αηθανασιού, ειν’ η καρδιά του Χειμωνιού.

Κάθε μέρα δεν είναι τ’ Αη-Γιωργιού. (δε θα ’χουμε πάντα επιτυχίες και χαρές)

…και τ’ Αη-Γιωργιού να φέξει.

Απ’ τ’ Αη-Γιωργιού και πέρα, δος του φουστανιού σου αέρα. (καλυτερεύει ο καιρός)

Κόψε ξύλο κάνε Αντώνη κι από πλάτανο Θανάση (ή Μανόλη) κι αν ρωτήσεις και το Γιάννη, ό,τι ξύλο θέλεις (έχεις) κάνει.

5


Βγάλε Γιάννη το παιδί σου να γιορτάζει κάθε μήνα.

Άμα ακούς Μαρία – Γιάννη, βάλε ψάρια στο τηγάνι, εξόν του μπάρμπα-Γιάννη.

Φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό το Γιάννη.

Άλλη καμιά δε γέννησε, μόνο η Μαριώ το Γιάννη.

Σπίτι χωρίς Γιάννη προκοπή δεν κάνει.

Πότε (όλο) ο Γιάννης δε μπορεί, πότε ο κ… του πονεί.(δικαιολογίες)

Ξέρει ο Γιάννης τι έχει μέσα στον τορβά του…

Ο Γιάννης με τα λόγια, χτίζει ανώγεια και κατώγεια.

Σαράντα πέντε Γιάννηδες ενός κοκόρου γνώση.

Γιάννης πίνει, Γιάννης κερνάει.

Ακόμα δεν τον είδαμε, Γιάννη τον φωνάζουμε. (βαφτίσαμε)

Τα καλά του Γιάννη θέμε και το Γιάννη δεν τον θέμε.

Να σε κάψω Γιάννη, να σ’ αλείψω λάδι.

Τι Γιάννης, τι Γιαννάκης…(το ίδιο πράγμα)

Απ’ τ’ Απόστολου Αντρέα, αντρειώνει η μέρα.

Αη-Δημητράκη, μικρό καλοκαιράκι.

Περιγέλα το Νικόλα, ώσπου να μπεις στο λιμιώνα. (λιμάνι)

Αη-Νικόλα βόηθα με. «Κούνα και συ τα χέρια σου».

Ήρθαν τα Νικολοβάρβαρα. (οι πρώτες κακοκαιρίες)

Η Βαρβάρα βαρβαρώνει, Αϊ-Σάββας σαβανώνει

κι ο Αϊ- Νικόλας παραχώνει.

Άγια Βαρβάρα μίλησε κι Αη- Σάββας αποκρίθη κι άγιος Νικόλας έρχεται στα χιόνια φορτωμένος.

Καλώς τα γέννα τα στεγνάτα Φώτα χιονισμένα

6


και τα Λαμπρά βρεχούμενα τ’ αμπάρια γεμισμένα.

Χαρά στα Φώτα τα στεγνά και στα Λαμπρά βρεγμένα χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα.

Χριστούγεννα και Φώτα χιονισμένα… κακοσημαδιά για τα σπαρμένα.

Άγια Βαρβάρα γέννησε κι Αη-Σάββας το εδέχθη κι ο Αη- Νικόλας έτρεχε να πάει να το βαφτίσει….

Άγια Βαρβάρα μίλησε Νικόλας απολογήθη κι εσύ κακόσαββα που βρέθηκες στη μέση;

Μήτ’ εσύ παπά μ’ τα Φώτα, μήτ’ εγώ στον αγιασμό σου.

Όλο Φώτα κι Αποκριές κι ανάμεσα κανένας γάμος. (οκνηρία)

Άγιασαν τα νερά, παν τα παγανά.

Αν δε βαφτιστούν τα νερά, ο καιρός δεν καλοσυνεύει.

Μέσα Παναγιά! Έξω Παναγιά!

Βάγια-Βάγια των Βαγιών τρώνε ψάρι και κολιόν και την άλλη Κυριακή τρώνε το ψητό τ’ αρνί.

Ούλοι οι Άγιοι σαν τη Δέσποινα είναι;

Είσαι για τον Άγιο-Αντώνη. (τρελός)

Τι γιορτή παπά μ’ είν’ τα Φωτά.

Ήρθ’ ο Σταυρός, σταύρωνε και σπέρνε. (ή δέσε)

Κουτσοί στραβοί στον Άγιο-Παντελεήμονα.

Χριστούγεννα με τους δικούς σου και Πάσχα όπου βάλει ο νους σου.

Πάσχα κάνε στο χωριό κι Απόκριες στην πόλη.

7


Δεν είναι κάθε μέρα Πασχαλιά. (Υπάρχουν κι οι ατυχίες)

Παναγιά μου γρηγορούσα στο λαιμό να σε φιλούσα.

Τρέχα γύρευε και Νικολό καρτέρει.

Κλάψ’ τα Χαράλαμπε!

Τα ίδια Παντελάκη μου τα ίδια Παντελή μου.

Βρήκ’ ο Φίλιππος το Ναθαναήλ κι η κοπριά τα λάχανα.

Απ’ τα ολότελα, καλή είν’ κι η Παναγιώταινα.

Αν σ’ αρέσει μπάρμπα-Λάμπρο, ξαναπέρνα από την Άνδρο.

Όλα τα ’χει η Μαριωρή (Ζαφειρούλα) ο φερετζές της λείπει. (Ενώ λείπουν τα απαραίτητα, ζητάμε παραπανίσια)

Τα ’φερε ο διάολος κι η σκούφια του Μιχάλη.

Θύμωσε η Θυμιώ και ξύπνησε το πρωί με θυμό.

Μη σε νοιάζει Μαριωρή, ξένη πίτα κι αν καεί.

Τα λόγια σου και του Πασχάλη τα χάπια.

Όπου Γιώργος και μάλαμα.

Ό,τι ο κόσμος κι ο Κοσμάς.

Ο Μανόλης με τα λόγια, χτίζει ανώγεια και κατώγια.

Όσα ξέρει ο Κωσταντής, δεν τα ξέρει άλλος κανείς.

Η γης καταποντίζεται κι η Μάρω καθρεφτίζεται.

Απ’ τον Άννα στον Καϊάφα. (ταλαιπωρία)

Έγινε (κατάντησε) σαν τον άγιο Ονούφριο. (χλωμός, αδύνατος)

Άλλος είν’ ο Θοδωρής κι άλλος εκείνος που θωρείς.

Όλοι θέριζαν κι η Γιαννούλα άσπριζε.

8


2. ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ

(ΔΙΑΦΟΡΑ)

9


ΑΓΑΠΗ- ΕΡΩΤΑΣ

Στον πόλεμο της αγάπης, αυτός που το βάζει στα πόδια είναι ο νικητής.

Η αγάπη είναι η πιο γλυκιά τυραννία, γιατί το μαρτύριό της το υποφέρουμε πρόθυμα.

Εμείς μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε.

Η αγάπη κινεί βουνά.

Κοίταξέ με το ένα μάτι να σε δω με τα δυο.

Χωρίς ψωμί χωρίς νερό, παγώνει κι η αγάπη.

Όταν η φτώχεια μπαίνει από την πόρτα, ο έρωτας φεύγει από το παράθυρο.

Αραμπάς με τα καρούλια…Βάσανα πού ’χει η αγάπη.

Η αγάπη, ο βήχας κι ο παράς δεν κρύβονται.

Όποιος χάνει στα χαρτιά, κερδίζει στην αγάπη.

Στον έρωτα εννιά φορές στις δέκα η γυναίκα ξεκινάει πρώτη και έπειτα κρατά άμυνα.

Η αγάπη θέλει αγάπη.

Όποιοι αγαπιούνται, συχνά συναντιούνται.

Όταν κανείς αγαπάει, είναι πάντοτε είκοσι χρονών.

Δάγκωσε τη λαμαρίνα. (ερωτεύτηκε)

Έφαγε χυλόπιτα…

Καλύτερα η αγάπη ενός γέρου παρά οι ξυλιές ενός νέου.

Το μάτι βλέπει…κι η καρδιά πιάνει φωτιά.

Πού ’ναι οι αγάπες που ’χαμε, πού ’ναι τα πήγαινε – έλα.

Από τα μάτια πιάνεται, στα χείλη κατεβαίνει, κι από τα χείλη στην καρδιά ριζώνει και δε βγαίνει.

Η αγάπη είναι μια τέχνη και μάλιστα η καλύτερη απ’ όλες τις καλές τέχνες.

Αν δεν έχεις ό,τι αγαπάς, αγάπα ό,τι έχεις.

Με τον έρωτα περνάει ο καιρός και με τον καιρό ο έρωτας.

Όπου αγαπά γνωρίζεται απ’ την περπατησιά του. (συμπεριφορά)

10


Η αγάπη και το μίσος δεν κρατούν πολύ καιρό. (προσωρινές καταστάσεις)

Όταν αγαπά κανείς η ψυχή χορεύει στα μάτια.

Μήτε νύχτα χωρίς μέρα μήτε νιος χωρίς αγάπη.

Όποιος θέλει ν’ αγαπήσει, θέλει να χασομερήσει. Θέλει κι άσπρα να ξοδιάσει και να μην τα λογαριάσει.

Πες το πες το το κοπέλι, κάνει την κυρά να θέλει.

Από μεγάλη αγάπη έρχεται κι ο πικρός πόνος.

Άλλος αγαπά τη μαυρομάτα κι άλλος την τσιμπλομάτα.

Όποιον δεν τον αγαπούν και τα χνώτα του βρωμούν.

Αρχόντων χάδια αγκίστρια.

Ο έρωτας δεν έχει λογική.

Ο έρως χρόνια δεν κοιτά.

Καινούρια αγάπη χάνεται, παλιά δε λησμονιέται.

Ανάρια- ανάρια το φιλί, για να ’χει νοστιμάδα.

Ο έρωτας είναι τυφλός κι ανοιχτομάτες πιάνει.

Η αγάπη δεν πουλιέται ούτε αγοράζεται.

Ο μήνας του μέλιτος.

Για (ή) μαύρα μάτια κυνηγά…για σκοτωμό γυρεύει.

Η αγάπη πύργους κυνηγά (καταλύει) και κάστρα ρίχνει κάτω.

Η αγάπη ψωμί δε φέρνει.(Φάε αγάπη)

Αγάπη δίχως πείσματα δεν έχει νοστιμάδα. (ενδιαφέρον)

Όταν θες να σ’ αγαπούν, άργε να σ’ επιθυμούν.

Όπου βλέπεις πολλή αγάπη, θα δεις πολλή διαμάχη.

Ο έρωτας περνάει απ’ το στομάχι.

Ο έρωτας είναι σαν το φρέσκο αυγό, ο γάμος σαν το καλοβρασμένο και το διαζύγιο σαν το σπασμένο.

Ο έρωτας είναι σαν το φως που μου θαμπώνει τα μάτια και μου κρύβει τα ελαττώματά σου.

Λίγο πράμα και πολύ αγάπη.

Το μίσος υποχωρεί μ’ αγάπη.

Σ΄ είχα στα όπα –όπα.

ΑΓΑΝΑΚΤΗΣΗ

11


Ως εδώ και μη παρέκει.

ΑΓΝΟΙΑ

Η άγνοια είναι μητέρα της αναίδειας.

Δε μύρισα τα δάχτυλά μου. (τα νύχια μου)

Άναψε κερί να δεις το λυχνάρι.

ΑΓΝΟΣ –ΑΓΝΟΤΗΤΑ

Σ’ αυτόν που είναι αγνός μπορούμε να ’χουμε εμπιστοσύνη.

Στο μάλαμα σκουριά δεν πιάνει.

Η αγνότητα είναι απροστάτευτη.

Τα πάντα πρέπει να τα θεωρούμε αγνά, ώσπου ν’ αποδειχτεί το αντίθετο.

ΑΔΙΑΦΟΡΟΣ- ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ –ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ

Δε μου κάνει ούτε κρύο ούτε ζέστη.

Αλλού τον –την τρώει, αλλού ξύνεται.

Θα βάλω τον κόπανό μου να κλαίει.

Δεν ιδρώνει το αυτί του.

Μ’ έγραψες, με γράφεις…(με αγνοείς)

Μαζεύτηκαν πολλοί μουστερήδες.(ενδιαφερόμενοι)

ΑΔΙΕΞΟΔΟ

12


Έφτασε ο κόμπος στο χτένι.

Έμπλεξα στο βάτο. Μήτε πάνω μήτε κάτω..

ΑΔΥΝΑΤΟΝ

Παρατάς τα σίγουρα και γυρεύεις τ’ άπιαστα.

ΑΘΩΟΤΗΤΑ

Η αθωότητα συχνά έχει ανάγκη από ’να προσωπείο.

ΑΙΜΑ

Το αίμα νερό δε γίνεται κι αν γίνεται δεν πίνεται.

Βράζει το αίμα του. (νέος)

Άναψαν τα αίματα. (για καβγά)

Σου ρουφούν το αίμα. (εκμετάλλευση)

Σιγά τα αίματα…(ψευτοπαλληκαράς)

Μου κόπηκε το αίμα. (φοβήθηκα)

Μου ανέβηκε το αίμα στο κεφάλι. (θύμωσα)

ΑΛΗΘΕΙΑ

Η αλήθεια και το λάδι πάντα βγαίνουν από πάνω.

Πολλές φορές η αλήθεια έρχεται κι όταν ακόμα δεν τη ζητούμε.

Η γλώσσα λησμονάει και λέει την αλήθεια.

Η αλήθεια θα λάμψει κι ας περάσουν χίλια χρόνια.

13


Η αλήθεια είναι πικρή, αλλά πρέπει να λέγεται.

Η αλήθεια βασιλεύει και το ψέμα ψέγεται.

Η αλήθεια είναι του Θεού και το ψέμα του διαόλου.

Είπα την αλήθεια στο φίλο μου κι έγινε εχθρός μου.

Όποιος λέει την αλήθεια έχει το Θεό βοήθεια.

Από μικρό κι από χαζό (τρελό) μαθαίνεις την αλήθεια.

Ο καιρός ξεσκεπάζει την αλήθεια.

Η αλήθεια έρχεται κι όταν δεν τη ζητήσει κανείς.

Αλήθεια χωρίς ψέμα, φαΐ χωρίς αλάτι.

Το να βλέπω είναι αντίληψη, μα το να αισθάνομαι είναι αλήθεια. (αισθήματα)

Την αλήθεια πάντα κράτει και το ψέμα ας έχει αλάτι.

Το φαρμάκι είναι πικρό στη γλώσσα, η αλήθεια στ’ αυτιά.

Η κολακεία φέρνει φίλους, η αλήθεια εχθρούς.

ΑΛΛΗΛΟΒΟΗΘΕΙΑ- ΒΟΗΘΕΙΑ

Το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο και τα δυο το πρόσωπο.

Βάστα με να σε βαστώ ν’ ανεβούμε το βουνό.

Όποιος δίνει στην ώρα, δίνει δυο φορές. (έγκαιρη βοήθεια)

Τι να κάνει ο κρύος στον παγωμένο; (αδυναμία βοήθειας)

Όσο αραιώνουν τα παλούκια, τόσο αδυνατίζει ο φράχτης.

Όποιος δεν ξέρει να βοηθάει μένει κατάμονος και δυστυχάει.

ΑΜΑΡΤΙΑ

Αυτός που κολυμπά στην αμαρτία, θα πνιγεί στη θλίψη.

Παλιά αμαρτία, καινούρια ντροπή.

Κάθε αμάρτημα έχει και τη δική του τιμωρία.

Όσο μεγαλύτερος ο πειρασμός, τόσο μεγαλύτερη η αμαρτία.

Η αχαριστία είναι μεγαλύτερη από την αμαρτία.

Στων αμαρτωλών τη χώρα, άδικος κριτής καθίζει.

Όποιος κολυμπά στην αμαρτία θα πνιγεί στη θλίψη.

14


ΑΝΑΤΟΛΗ

Άστραψε στην Ανατολή και βρόντηξε στη Δύση.

ΑΝΕΜΟΣ

Ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα.

Κακός ψυχρός ο φράχτης μας στον άνεμο αντέχει.

Όποιος μαγειρεύει άνεμο, καπνό γευματίζει…

Όποιος σπέρνει άνεμο, θερίζει θύελλες ή χίμαιρες.

Άνεμο που δε βλάπτει, άσ’ τον να φυσά..

Όπου φυσάει ο άνεμος πάει…(παρασύρεται)

Όποιος αέρας κι αν φυσάει, ο μύλος πάντα αλέθει. (Έχει επιτυχίες υπό οποιεσδήποτε συνθήκες.)

Έφερε τον άνεμο κουβάρι…

Αν δε φυσήξει άνεμος κλαράκι δε σαλεύει…(Προσπάθεια για επιτυχία…)

ΑΝΙΚΑΝΟΣ

Σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι.

Το όπλο δεν κάνει τον κυνηγό.

Σηκώθηκαν τα πιάτα τα ρηχά και μας ζητάνε σούπα.

Δεν κάνει ούτε για «Ζήτω»

Ποτέ σου μην περιφρονείς τα κάτω σκαλοπάτια, γιατί σ’ αυτά πρωτοπατείς και βγαίνεις στα παλάτια.

ΑΝΤΙΡΡΗΣΗ

15


Όλοι γουδί κι αυτός γουδοχέρι.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Άνθρωπο από σπίτι και σκυλί από μαντρί.

Άνθρωπος χωρίς γνώση, είναι σώμα χωρίς ψυχή.

Άνθρωπος με άνθρωπο σμίγει.

Ο άνθρωπος έχει ανάγκη κι από το μυρμήγκι.

Μη χαίρεσαι τον άνθρωπο με τα πολλά στολίδια.

Το κενό δοχείο κάνει μεγαλύτερο θόρυβο, κι ο άνθρωπος ο κούφιος το χειρότερο σαματά.

Ο σοβαρός ο άνθρωπος ξεχωρίζει απ’ τον αστείο.

Αν θες να δεις άνθρωπο, πες την αθιβολή του.

Άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος.

Ο άνθρωπος με τη γνώμη του μισιέται κι αγαπιέται. (χαρακτήρα)

Ο άνθρωπος δίνει αξία στον τόπο κι όχι ο τόπος στον άνθρωπο.

Βεζίρης έγινε, άνθρωπος δεν έγινε.

Ο άνθρωπος γεννιέται, δε γίνεται.

Ο άνθρωπος με τις χάρες του αγαπιέται.

Ο άνθρωπος φεύγει, τα έργα του μένουν.

Ο άνθρωπος ό,τι μπορεί κι ο Θεός ό,τι θέλει.

ΑΞΙΟΣ - ANAΞΙΟΣ

Κάθε τρίχα με τον ίσκιο της ή κι η πιο λεπτή τρίχα έχει τον ίσκιο της.

Πάντα να δείχνεις πόσο είσαι και κομμάτι παρακάτω. (καθένας με την αξία του.)

Χαρά στον αξιότερο…

Έγινε ο λύχνος θυμιατό κι η κουτσουλιά λιβάνι…(ανάξιοι ανέρχονται κοινωνικά)16


ΑΠΟΓΝΩΣΗ

Μαύρα κι άραχνα…

ΑΠΟΤΥΧΙΑ

Πολλά θα γίνουν φούμαρα…, ’τι τ’ αγαπά η ψυχή μου.

ΑΡΧΗ –ΤΕΛΟΣ

Κάθε αρχή και δύσκολη.

Όποιος τρέχει στην αρχή, γρήγορα κουράζεται.

Τελευταίος και καταϊδρωμένος.

Ο τελευταίος για καλομοίρης για κακομοίρης.

Κακή αρχή, κακό τέλος. (έργου)

Έβαλε (μπήκε) το νερό στ’ αυλάκι. (έγινε η αρχή.)

ΑΣΗΜΑΝΤΟΣ-Η-O

Είναι ο τελευταίος τροχός της αμάξης. (δεν παίζει ρόλο)

Πολύς θόρυβος για το τίποτα.

Βροντούν τα παλιοσίδερα, βροντάει κι η σακοράφα. (ανάξιος)

Είσαι η τελευταία τρύπα του ζουρνά.

Το σκοινί το μαλακό, τρώει την πέτρα τη σκληρή. (Οι ασήμαντοι μπορεί να τα καταφέρουν .- Υπομονή)

17


ΑΣΤΑΘΗΣ

Μια στο καρφί και μια στο πέταλο.

ΑΣΥΝΑΡΤΗΤΑ

Άρες μάρες κουκουνάρες.

Άρμεγε και κούρευε, χέζε και δεμάτιζε…(ασυναρτησίες.

ΑΥΓΑ

Ένα δεμάτι αυγά και μια σούβλα γάλα. (ανύπαρκτα)

Δεματιάζει τ’ αυγά…Γίνονται τ’ αυγά δεμάτι;

Έχασε τ’ αυγά και τα πασχάλια (ή τα καλάθια) (Όλα)

Κούρεψε τ’ αυγό και πάρε το μαλλί του. (φτώχεια)

Αγκυλώθηκε η βασιλόπιτα απ’ τ’ αυγό. (οι κακομαθημένοι όλο γκρινιάζουν)

Ακόμα δε βγήκε απ’ τ’ αυγό. (ανώριμος)

Απ’ αυτούς κι αυγά να πάρεις, μέσα κρόκο δε θα βρεις. (απατεώνες)

Κάτσε στ’ αυγά σου! ( ήσυχα –φρόνιμα)

Κάθε μέρα αυγά και πλιά (πουλιά)…(συχνοί καβγάδες)

Με τ’ αυγό στον κ…. (βιαστικά)

Απ’ τ’ αυγοτσόφλι μαλλί κι από νύχι γάλα.(αδύνατον)

Δείρ’ τον για τ’ αυγό, για να μην πάρει την κότα.

Δώσε τ’ αυγά, μα κράτα την κότα. (γενναιοδωρία, αλλά με μέτρο.)

Όποιος έφαγε το βόδι κρύφτηκε κι όποιος έφαγε τ’ αυγό μαρτύρησε.

Της γειτόνισσας τ’ αυγά, είναι πάντα πιο μεγάλα. (ζήλια)

Τρεις τ’ αυγό κι ο κρόκος χώρια. (φιλάργυρος)

18


Ψήσε αυγό να φάμε δέκα. (τσιγκούνηδες)

Καλύτερα ένα αυγό με ειρήνη παρά ένα βόδι με πόλεμο.

Θα μας κάνει το χρυσό αυγό…(Περιποιούμαστε κάποιον με την ελπίδα πως θα πετύχει…)

Δεν είναι αυγό, αλλά το έκανε η κότα.

Δεν είναι αυγό, είναι κοκό…

Αυγά σου καθαρίζουνε; (και γελάς…)

Αν η πέτρα χτυπήσει τ’ αυγό, αλίμονο στ’ αυγό…(οι ισχυροί)

Αν τ΄ αυγό χτυπήσει στην πέτρα, αλίμονο στ’ αυγό…(αδύναμοι- ανίσχυροι)

Φωλιά δεν έχει, αυγό δεν κάνει.( Σπίτι- σίγουρη δουλειά…)

Προτού σκάσουν τ’ αυγά, άρχισε να μετράει τα πουλιά…(ανυπόμονος)

Τ’ αυγά δε βάφονται με πορδές…(ανεπαρκή μέσα)

Σ’ άλλους γεννάει τ’ αυγό, σε μένα κακαρίζει…(Άλλους πληρώνει –αμείβει κι άλλους απλώς τους παινεύει…)

ΑΧΑΡΙΣΤΟΣ

Αχόρταγο κι αχάριστο, ποτέ να μη βοηθάς.

Βόηθα τον να σε ξαναγκρεμίσει.

Του αχάριστου τη χάρη όποιος κάνει την εχάνει.

ΒΑΣΑΝΑ

Όλα ντέρτια κι αυτό βάσανο.

Τα βάσανά μου είναι πολλά…. Σε ποια πέτρα να τα λέω;

Όποιος κλαίει για τα βάσανα όλου του κόσμου, στο τέλος θα χάσει τα μάτια του.

ΒΙΑΣΥΝΗ

Όποιος βιάζεται, σκοντάφτει.19


Όποιος βιάζεται, θα γεράσει γρήγορα.

Πήγαινε αργά, για να φτάσεις γρήγορα.

Η βιάση ψήνει το ψωμί, μα δεν το καλοψήνει.

Η σκύλα από τη βιάση της, κάνει στραβά κουτάβια.

Όσο βιάζεται η γριά, τόσο κόβεται η κλωστή.

ΒΙΒΛΙΟ

Σπίτι χωρίς βιβλία, δωμάτιο χωρίς παράθυρα. Ένα βιβλίο είναι άριστο, όταν το ανοίγουμε με λαχτάρα και το κλείνουμε με κέρδος.

Είναι ευκολότερο να μελετάς βιβλία παρά ανθρώπους.

Ένα βιβλίο που παραμένει αδιάβαστο, δεν είναι τίποτα άλλο παρά άγραφο χαρτί.

ΒΡΙΖΩ- ΒΡΙΣΙΑ

Άμα θέλω να σε βρίσω, χίλιες αφορμές σου βρίσκω.

Από πίσω βρίζουν και το βασιλιά.

ΒΟΥΝΑ -ΚΑΜΠΟΙ Ήμουν απάνω στα βουνά και περπατώ στους κάμπους. (Από την ευτυχία στη δυστυχία)

Κατά τα βουνά και τα χιόνια. (ικανότητες)

Μαθημένα (συνηθισμένα) τα βουνά από τα χιόνια.(ταλαιπωρίες)

Βουνό με βουνό δε σμίγει. (Τυχαία συνάντηση μετά από καιρό)

Ας λάμπει ο ήλιος κι ας είναι και τα βουνά.

Αφού ( όταν) δεν πάει ο Μωάμεθ στο βουνό, πάει το βουνό στο Μωάμεθ.

Το ήσυχο νερό, τρυπάει το βουνό.

Όποιος σκοντάφτει στον ίσιο δρόμο, αλίμονό του στο βουνό. (Στα δύσκολα…)

Μπρος γκρεμός (ή βαθύ) και πίσω ρέμα. (αδιέξοδο)

20


Πέρυσι κάηκε το βουνό και φέτος μύρισε η τσίκνα.

Αρματολός στο βουνό και κλέφτης στον κάμπο.

Τα όρη κάνουν πρόβατα κι η χώρα κάνει ανθρώπους.

Η τρέλα δε πάει στα βουνά.

Ο Θεός στα ψηλά βουνά ρίχνει το χιόνι.

Ο Θεός βλέπει το βουνό αν είναι ψηλό ή χαμηλό και ρίχνει το χιόνι.(Ρίχνει τις συμφορές σ’ αυτούς που μπορούν να τις αντέξουν)

Άνοιξε η γη και τον – την κατάπιε. (χάθηκε)

Ο μεγάλος κατήφορος έχει μεγάλο ανήφορο.(Οι επιτυχίες κι αποτυχίες ή οι δυσκολίες διαδέχονται η μια την άλλη.)

Και τα βουνά ξεπέφτουνε κι οι κάμποι δυστυχούνε. (Κι οι δυνατοί έχουν αποτυχίες.)

Επαίνα (παίνευε ) τα βουνά κι αγόραζε στον κάμπο. (Για να αγοράσουν φτηνά όσα έχουν αξία, επαινούν τα ασήμαντα.)

Σκαλί-σκαλί θα φτάσεις στην κορυφή.

ΓΕΛΙΟ Γελά ο τρελός στ’ αγέλαστα.

Η πιο χαμένη μέρα, είναι αυτή που δεν έχουμε γελάσει.

Το χαμόγελο είναι γέφυρα που ενώνει.

Γελά καλύτερα, όποιος γελάει τελευταίος.

Γέλια ασταμάτητα…, μυαλό κουρκουτιασμένο.

Όσοι ξέρουν να γελούν, πολλά χρόνια θε να ζουν.

Το γέλιο μακραίνει τη ζωή.

Τίποτα δεν αφοπλίζει, όσο το γέλιο.

Όταν γελά το πρόσωπο, δεν γελά πάντα κι η καρδιά.

Γελάνε και τ’ αυτιά του. (χαρούμενος)

Πέθανα στα γέλια. (ξεκαρδίστηκα)

Ένα ζεστό χαμόγελο, είναι η λιακάδα στο χειμώνα.

Αν δε γελάσεις το πρωί, μην καρτεράς το βράδυ.

Χαρά στο νιο που νοιάζεται, το γέρο που γελάει.21


Τα γέλια θα σου βγουν ξινά. (Αν δεν υπολογίσεις σωστά.)

ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΙΑ

Αυτός που δίνει σ΄ αυτόν που αξίζει, πουλάει καλά.

ΓΕΝΝΑΙΟΣ(Γενναιότητα- ικανός- ότητα—δυνατότητες—παλικάρι.)

Κάλλιο καλορίζικοι παρά ανδρειωμένοι.

Μια γενναία καρδιά συντρίβει κάθε εμπόδιο.

Ένας γενναίος εχθρός είναι καλύτερος από έναν άνανδρο φίλο.

Η ανάγκη κάνει παλικάρι.

Της φυλακής τα σίδερα είναι για τους λεβέντες.

Το καλό το παλικάρι, ξέρει κι άλλο μονοπάτι. (έξυπνοι)

Με τα χαιρετίσματα χατζής δε γίνεσαι. (Γνωριμίες-Χρειάζονται ικανότητες)

Να λείψουν τα πιπέρια σου, να δω την προκοπή σου.

Ο άνθρωπος δε μπορεί να κάνει περισσότερα από όσα κάνει.

Κατά το πάπλωμά σου, άπλωσε τα πόδια σου. (δυνατότητες)

Όταν κάνεις ό,τι μπορείς, κάνεις ό,τι πρέπει.

Κατά τα έργατα σου «αλληλούια».

Σιδερένια πυγμή (πειθαρχία)

Τελειώνει στο πι και φι…(ικανός- πρόθυμος)

ΓΕΝΙΑ

Τρεις σπανοί από την πόλη, πέντε τρίχες είχαν όλοι.

Ο …που ανάβει κερί, τα γένια του καίει.

Σπανός ξυράφι γύρευε.(άχρηστα)22


Όλα γίνονται! Του σπανού τα γένια δε γίνονται.(αδύνατον)

Όποιος έχει τα γένια έχει και τα χτένια.(Προϋποθέσεις-πλεονέκτημα το χρησιμοποιούν)

Μαλλιά είν’ τα γένια; (Κάτι δύσκολο)

Από μπροστά τον κουρεύουν κι από πίσω μαλλιάζει…(αδιόρθωτος)

Άλλοι τα γένια επιθυμούν κι άλλοι τα ’χουν και τα φτυούν. (Δεν εκτιμούν αυτά που έχουν)

ΓΛΥΚΑ

Κάνει τα πικρά γλυκά και τ’ άγρια ήμερα…

Η γλύκα φέρνει πίκρα.

ΓΝΩΜΗ

Καμιά φορά κι ο άγνωστος, φρόνιμη γνώμη δίνει. (Έξυπνες οδηγίες-Δεν έχει συμφέρον…)

Ολονών τη γνώμη δε μπορείς να κάνεις.

Και με τη γνώμη μόνον πολεμάς σαν λιοντάρι.

Τα λόγια των πολλών, κάνουν τον άνθρωπο τρελό.

Άλλος το κοντό του κι άλλος το μακρύ του.

ΓΝΩΣΗ(Νους- λογική- μυαλό- έξυπνος, -η, -ο)

Αυτός που δεν έχει γνώσεις, δίνει πίστη στο καθετί.

23


Η γνώση δεν κρέμεται απ’ τα γένια.

Δέκα τα ’χει εννιά τα βρίσκει.

Το ένα σκέλος της γνώσης είναι να ξέρεις ποια είναι τα πράγματα, που δεν αξίζει να μάθεις.

Αυτός που έχει γνώσεις κι έχει τη συναίσθηση αυτών που ξέρει, είναι σοφός.(Αραβική)

Κοντά στο νου κι η γνώση. (Ο έξυπνος καταλαβαίνει)

Κάλλιο γνώση παρά γρόσι.

Κάλλιο γνώση παρά δύναμη.

Έχουν γνώση οι φύλακες.

Άλλος το γρόσι κι άλλος τη γνώση.

Την πέτρα στύβει και την τρίχα σχίζει. (έξυπνος –ικανός)

Όσο να ’ρθει η γνώση, πάει το γρόσι…

Άβουλος (άσκοπος ) νους, διπλός κόπος. (Εσφαλμένες ενέργειες σε ταλαιπωρούν)

Στερνή μου γνώση, να σ’ είχα πρώτα.(τα παθήματα =μαθήματα)

Ο Θεός παίρνει πρώτα τη γνώση και μετά το βιος.

Θυμάσαι που σου τα ’λεγα κι ο νους σου δεν αγροίκα;

Καλιγώνει τον ψύλλο. (πανέξυπνος)

Καλύτερα άδεια τσέπη παρά άδειο κεφάλι.

Ο φρόνιμος απ’ το κεφάλι του φαίνεται κι όχι απ’ τα χρόνια.

Μας πουλά και μας αγοράζει.(εξυπνότερος)

Ο δικηγόρος δικηγόρεψη δε θέλει.

Ενθουσιασμός χωρίς γνώση, είναι άλογο χωρίς χαλινό.

Πολλά μαλλιά και λίγη γνώση.

Οι άσπρες τρίχες, δεν κάνουν τη γνώση.

Με το νου πλουταίνει η κόρη, με τον ύπνο η ακαμάτα.

Να πουλιότανε η γνώση, ν’ αγοράζαμε καμπόση.

Με το νου σου πανηγύρια κάνεις. (Βγάζεις λαθεμένα συμπεράσματα.)

Ελάτε γνωστικοί, να φάμε του τρελού το βιος.

Όσα παθαίνει το κορμί, τα φταίει το κεφάλι.

Τ’ αδειανά βαρέλια πιότερο βροντούν. (ανόητοι)

Χίλια ξέρε κι ένα ρώτα

Η λογική αξίζει περισσότερο από τη δύναμη.

Μύρια ήξερε και χίλια μάθαινε.

24


Η γνώση είναι θησαυρός και κλειδί του η πράξη.

Τα μυαλά σου και μια λίρα και του μπογιατζή ο κόπανος.

Άναψε το λυχνάρι σου, προτού σε βρει η νύχτα.(προνοητικός)

Δεν κόβει η κούτρα του (η γκλάβα του). (κουτός)

Μια καλή κεφαλή αξίζει πιο πολύ παρά εκατό χρόνια.

Όταν ο Θεός έβρεχε μυαλά, εσύ κρατούσες ομπρέλα.

Βουλωμένο γράμμα διαβάζεις.

Χελωνοκαύκαλο…(ξεκούτης - άδειο κεφάλι)

Όποιος δεν έχει μυαλό, έχει ποδάρια.

Η εξυπνάδα αξίζει πιο πολύ απ’ τη δύναμη.

Ένας έξυπνος κάνει απ’ την αρχή, αυτό που ο βλάκας κάνει στο τέλος.

Είναι βλάκας με περικεφαλαία.

Όταν η τύχη δε βοηθά, η γνώση δεν αξίζει.

Αν δε δουλεύει το μυαλό, τα χέρια δε δικάνε. (Δε φτάνουν)

Τι να τα κάνω τα λεφτά και τα πολλά τα γρόσια, κοντά στην τύχη την καλή και την κακιά τη γλώσσα;

ΓΥΝΑΙΚΑ-ΝΟΙΚΟΚΥΡΑ

Τη γυναίκα πριν την παντρευτείς, ποτέ σου μη την κρίνεις. (χαρακτήρας)

Η γυναίκα και το άλογο θέλουν άξιο καβαλάρη.

Η γυναίκα έκλεισε το διάολο στον κότσο της. (πονηριά)

Της κακής της κυράς και τα μαλλιά της φταίνε. (δύστροπη)

Όμορφο είναι τ’ όμορφο φορές στις δέκα, μα απ’ όλα ομορφότερο η γνωστική γυναίκα.

Έχεις γυναίκα με μυαλό, έχεις στο σπίτι θησαυρό.

Όμορφη γυναίκα, διάολος του χωριού.

Μη χτυπάς ποτέ γυναίκα μήτε με λουλούδι.

Η καλή νοικοκυρά είναι δούλα και κυρά.

Η βελόνα κι η κλωνά (κλωστή), κάνουν τη νοικοκυρά.

Το θηλυκό πουλί φτιάχνει τη φωλιά.

Η γυναίκα είναι ο παράδεισος κι η κόλαση των ανδρών.25


Εκείνος που κρατά τον αετό απ’ την ουρά και τη γυναίκα απ’ το λόγο της, δεν κρατά τίποτα. (ασταθής χαρακτήρας)

Γυναίκα (νοικοκυρά) που δε θέλει να ζυμώσει, πέντε μέρες κοσκινίζει.

Γυναίκα που δικαιολογείται, αυτοκατηγορείται.

Γυναίκα και γυαλί σπάνε εύκολα.

Αγέρας και γυναίκα δεν κλειδώνονται.

Χέρι άσπρο και αφράτο και ποδάρι αμυγδαλάτο.

Η γυναίκα είναι λίμνη κι ο άντρας ποτάμι.

Γυναίκα θυμωμένη, θάλασσα αγριεμένη.

Γυναίκα κι αυτοκίνητο δε δανείζονται.

Γυναίκα και τουφέκι μη δανείζεις ποτέ.

Κάλλιο φτωχή νοικοκυρά παρά αρχόντων δούλα.

Καλύτερα να ζεις μ’ ένα δράκο παρά με μια κακιά γυναίκα.

ΓΥΦΤΟΣ

Όλοι οι γύφτοι μια γενιά.

Άμα δεν θες ν’ ακούσεις τις σφυριές, μη περνάς απ’ τα γύφτικα.

Ο γύφτος κι άγιος να γενεί, πάλι γυφτιά μυρίζει.

Βρήκε ο γύφτος τη γενιά του κι αναγάλλιασε η καρδιά του.

Καμαρώνει σα γύφτικο σκεπάρνι.

Κρυώνει σα γύφτος.

Ήρθε γύφτος … κι έφυγε βασιλιάς. ή ήρθε βασιλιάς και φεύγει γύφτος.(φτώχεια- πλούτη)

Μάθανε πως …απ’ αυτό…, πλακώσανε κι οι γύφτοι.

Ο γύφτος ώσπου να χαρεί, έσπασε το νταούλι.

Οι γύφτοι τα μαλώματα, τα ’χουνε πανηγύρια.

ΔΑΚΡΥΑ

Τα δάκρυα στη συμπόνια, ευγένεια μυρίζουν.

26


Ποιον βαράνε και δεν κλαίει.;

Εκείνος που κλαίει για ξένες πίκρες, χάνει τα μάτια του.

Τραβάτε με κι ας κλαίω.

Το παίξε – παίξε φέρνει το κλάψε - κλάψε.

Ξένος πόνος, ξένα δάκρυα.

Είναι για κλάματα.

Χωρίς πόνο, δε βγαίνουν τα δάκρυα.

Έχει τα δάκρυα στην τσέπη του.

Έκλαψε με μαύρο δάκρυ. (απαρηγόρητα)

ΔΕΙΛΟΣ

Του δειλού η μάνα ποτέ δεν κλαίει.

Πόδια και φωνές έχει ο δειλός.

Ο δειλός φοβάται και χωρίς απειλή.

Κάλλιο δειλός παρά μακαρίτης.

ΔΙΑΒΟΛΟΣ

Ο διάβολος έχει πολλά ποδάρια.

Ο διάβολος εγέρασε, καλόγερος εγίνη. (Ευσεβείς πόθοι)

Έχει το διάολο μέσα του.

Είναι διαόλου κάλτσα. (πονηρός –έξυπνος)

Δουλειά δεν είχε ο διάολος, έπνιγε τα παιδιά του.

Έχωσε ο διάολος το ποδάρι του. (ή την ουρά του).

Έσπασε ο διάβολος το ποδάρι του.

Αν θέλεις να μετρήσεις τα δόντια του διαβόλου, κάν’ τον να γελάσει.

Είναι απ’ του διαόλου τη μάνα. (από μακριά)

Πήγε στου διαόλου τη μάνα.(έφυγε)

27


Πήγε κατά διαόλου μάνα. ( χάθηκε)

Όταν δίνει ο Θεός τ’ αλέτρι, παίρνει ο διάβολος το σακί. (ατυχίες- εμπόδια)

Βρήκε το διάολό του. (μπελά)

Ο διάβολος γίδια δεν είχε και τυρί πούλαγε. (απατεώνες- πονηροί)

Χαλάει ο διάολος τη φωλιά του;

Ο διάολος στα βουνά και τα έργα του στον κάμπο.

Απ’ του διαόλου την αυλή μήτε ερίφι μήτε αρνί.

Ούτε το διάβολο να δεις, ούτε το σταυρό σου να κάνεις.

Τον έχουν στου διαόλου τα κατάστιχα.

Απ’ το διάβολο κι ένα κερί να πάρεις, κάτι είναι.(Απ’ τον κακόπιστο)

ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ (Αδικία- νόμος- δίκη)

Το άδικο δεν ευλογείται.

Η ανάγκη δεν έχει νόμο. (ή Η ανάγκη χαλάει το νόμο)

Νόμου φόβος, αδικία μεγάλη.

Ο νόμος της ζούγκλας…

Ό,τι κάνεις λάβεις, καρδιά μη σε πονέσει.

Συνείδηση είναι το σπίτι της δικαιοσύνης.

Αν κάθεσαι στη θέση σου, κανείς δε σε σηκώνει…

ΔΟΞΑ

Η ξαφνική δόξα, χάνεται γρήγορα.

Ο πλούτος και η δόξα διώχνουν το μνημονικό.

Το χρήμα πολλοί μίσησαν, τη δόξα κανείς.

Απ’ όλες τις επιδράσεις που δέχεται ο άνθρωπος, η αγάπη για τη δόξα είναι πιο άσβεστη.

28


Ο πόθος της δόξας είναι το ρούχο, που ο σοφότερος άνθρωπος το βγάζει τελευταίο.

ΔΡΟΜΟΣ

Πέτρα πελεκημένη στο δρόμο δεν απομένει.

Συνέχισε το δρόμο σου και μην τον ξεστρατίζεις.

Αν χάσεις το δρόμο σου ή ρώτα ή γύρνα πίσω.

Μη σε πάρει ο κατήφορος. Αν σε πάρει χάθηκες.

Ο δρόμος έχει ανηφοριές αλλά και κατηφοριές.

Όταν εσύ πήγαινες, εγώ ερχόμουν…(εξυπνότερος)

ΔΟΥΛΕΙΑ- ΕΡΓΑΣΙΑ

Πέτρα που κυλάει, μούχλα δεν πιάνει.

Ο τροχός που γυρίζει, σκουριά δεν πιάνει.

Η δουλειά νικάει τη φτώχεια.

Όποιος δουλεύει δεν πεινάει κι αν πεινάει δεν πεθαίνει.

Για να φας αμύγδαλα, πρέπει να τα σπάσεις.

Βρέξε πόδια για να φας μπαρμπούνια.

Όποιος δουλεύει σαν δούλος, κοιμάται σαν αφέντης.

Δούλευε σαν σκλάβος και τρώγε σαν αφέντης.

Όποιος περπατά μυρίζει κι όποιος κάθεται βρωμάει.

Ανεβαίνω κατεβαίνω, τα βρακιά μου λύνω-δένω…(άσκοπες δουλειές)

Σκαλί σκαλί ανεβαίνεις στην κορφή.

Δουλειά χωρίς ανταμοιβή είναι τιμωρία.

Έχω τραχανά απλωμένο…(δουλειά)

Λίγοι στη δουλειά και πολλοί στο τραπέζι.

Έκατσε η δουλειά στην πόρτα κι κυνήγησε τη φτώχεια.

Όποιος κάνει τη δουλειά του, καλοζεί τη φαμελιά του.

Σ’ εκείνον που δουλεύει, δώσε το μισθό του.

Το δουλευτή σου πλήρωνε και ψυχικό μην κάνεις.

29


Δούλευε να φας και κλέψε να ’χεις.

Εργάτης αργοκίνητος, όλο δρεπάνια αλλάζει.

Δούλευε στα νιάτα σου, να ’χεις στα γηρατειά σου.

Η εργατικότητα της νιότης είναι ξεκούραση των γηρατειών.

Το έργο φοβάται τον εργάτη.

Η τίμια δουλειά έχει όμορφο πρόσωπο.

Βλογημένα χέρια και καταραμένα στόματα.

Η δουλειά δε θέλει κόπο, θέλει τρόπο.(τεχνική)

Αν δεν κοπιάσουν γόνατα, κοιλιά δε θεραπεύουν.

Δουλεμένο, ζηλεμένο του Θεού ευλογημένο.

Αφήνεις τη δουλειά σου και πιάνεις τα πιμπλιά σου…

Ο αργός (ή άβουλος) δουλειά δεν είχε το γάτο του (ή το βρακί του) λύει και δένει.

Πρωί πρωί για τη δουλειά κι από νωρίς στο σπίτι.

Δούλεψέ με κακομοίρη, να μη γίνω σαν κι εσένα.

Βόηθα με, φτωχέ μου, μη σου μοιάσω.

Όποιος δουλεύει βασιλιά, πρέπει να ’χει και το νου του.(Υψηλή θέση –ευθύνες)

Δουλειά με το στανιό δε γίνεται.

Η δουλειά του μπάρμπα Λία …να γεμίσει η κοιλία.

Η πολλή δουλειά τρώει τον αφέντη.

Να ‘ταν καλή η δουλειά, θα δούλευε κι ο δεσπότης.

Για αύριο φαΐ ν’ αφήνεις, δουλειά να μην αφήνεις.

Αν δε δαρθεί ο πηλός, κέραμος δε γίνεται. (εκπ/ση – δουλειά)

Αν δε διαβούμε ανήφορο, κατήφορο δε βρίσκουμε.

Όποιος γυρίζει μυρίζει.

Τζάμπα δούλευε, τζάμπα μην κάθεσαι.

Άνθρωπος χωρίς δουλειά, του χωριού κακή λαλιά.

Δώσε μου δουλειά και πάρε την κληρονομιά.

Ό,τι δουλειά έχεις σήμερα μην την αφήνεις γι’ αύριο.

Δούλεψε σήμερα, να ’χεις αύριο.

ΔΥΝΑΜΗ30


Κίνησε γη και ουρανό.

Είσαι παλικάρι της φακής.

Έστυψε την πέτρα κι έβγαλε νερό.

ΔΥΣΤΥΧΙΑ

Κρύψε τη δυστυχία σου κρυφά να μη σε δούνε οι φίλοι σου οι διπρόσωποι, γιατί θα το χαρούνε.

Τα τραγούδια και τα γέλια διώχνουν τη δυστυχία.

Όποιος δε βοηθάει, στο τέλος δυστυχάει.

Δεν υπάρχει αποτελεσματική άμυνα στην κακοτυχία.

Η δυστυχία είναι η πιο αλάνθαστη ζυγαριά για να ζυγίσεις φίλους και εχθρούς.

ΔΩΡΑ- ΔΩΡΟΔΟΚΙΑ

Τα μικρά δώρα διατηρούν τη φιλία.

Το δώρο θέλει αντίδωρο.

Χάρισμα χωρίς χάρη, δε γίνεται.

Τσάμπα ξίδι, γλυκό σαν μέλι.(ή Ξίδι χάρισμα, γλυκό σαν μέλι.)

Το δώρο και μικρό, μεγάλη χάρη έχει.

Η χάρη θέλει αντίχαρη και πάλι χάρη μένει.

Τα δώρα και Θεούς έπεισαν.

Κι ο βασιλιάς το δώρο του το θέλει.

Αν δεν αλείψεις (λαδώσεις) τους τροχούς, η άμαξα δεν τρέχει.(δωροδοκία)

Ή με το γλυκό στο στόμα ή με το πουγκί στο χέρι.

31


ΕΓΚΛΗΜΑ

Άλλος έκανε κι άλλος έπαθε.

Το έγκλημα που εκτελείται με επιτυχία και δεν αποκαλύπτεται, λέγεται αρετή.

ΕΓΩΙΣΜΟΣ

Καθένας τραβά το νερό στο μύλο του.

Πιο κοντά είναι το στόμα μου από το δικό σου.

Ο εγωισμός είναι το δηλητήριο της φιλίας.

Αγαπώ τους φίλους μου πολύ, μα τον εαυτό μου περισσότερο.

Αυτός που δε φροντίζει για τίποτε άλλο παρά για τον εαυτό του είναι σκλάβος της πιο μεγάλης σκλαβιάς.

ΕΘΙΜΑ- ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Τόπου συνήθεια, νόμου κεφάλαιο

Οι συνήθειες είναι καλοί υπηρέτες και κακοί αφέντες.

Τα έθιμα είναι πηγή για τους έξυπνους και είδωλα για τους ανόητους.

Καθένας απ’ τον τόπο του κρατεί κι ένα κομμάτι, που του γεμίζει την καρδιά.

Κάθε χώρα και ζακόνι…,κάθε μαχαλάς και κόνι…(Κάθε τόπος έχει τα έθιμά του…)

Στη χώρα ο νόμος βασιλιάς και στο χωριό η συνήθεια.

Προτιμότερο ν’ απαλλαγεί κανείς απ’ τα κακά έθιμα παρά να τα διατηρεί, προσηλωμένος στην παράδοση.

ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ

Η πραγματική ειλικρίνεια δεν έχει ανάγκη από μάρτυρες.32


ΕΙΡΗΝΗ –ΠΟΛΕΜΟΣ


Ο ειρηνοποιός είναι ευλογημένος κι όχι ο φιλοπόλεμος.

Όποιος ζει με ειρήνη, κοιμάται με ανάπαυση.

Μια απατηλή ειρήνη είναι πιο επιζήμια από έναν ανοιχτό πόλεμο.

Μ’ άδειο τουφέκι πάει στον πόλεμο.

Μ’ άρματα πάνε στον πόλεμο.

Ο πόλεμος θέλει άρματα κι η νύφη τα τραγούδια.

Στον πόλεμο σπαθιά δε δανείζουν.

Αλλού βροντούν οι κανονιές κι αλλού χτυπούν τα βόλια.

Σ’ έχω στη μπούκα του κανονιού…(Σε μισώ)

Ποτέ δε φταίει ο φονιάς. (Φταίει ο φονιάς;)

Με το δάχτυλο στη σκανδάλη. (καιροφυλακτεί)

ΕΚΔΙΚΗΣΗ

Όποιος σκάβει το λάκκο του αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα.

Έχει ο καιρός γυρίσματα, να πληρωθούν τα κρίματα.

Η εκδίκηση είναι πιάτο (φαγητό) που τρώγεται κρύο.

Ο κλότσος, θέλει μπάτσο.

Οι άνθρωποι είναι περισσότερο πρόθυμοι ν’ ανταποδώσουν το κακό που τους έκαναν.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ(Μάθηση- παιδεία- σχολείο- δάσκαλος)

Άνθρωπος αγράμματος ξύλο απελέκητο.

Αγάνωτο κουδούνι, δεν παίζει.

Δεν είναι κανείς ποτέ πολύ μεγάλος για να μάθει.

33


Εκείνος που διδάσκει, μαθαίνει.

Η επανάληψη είναι μητέρα της μάθησης.

Όποιος ακούει καλά, μαθαίνει.

Κατά το δάσκαλο και τα δασκαλούδια του.

Μ’ όποιο δάσκαλο καθίσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις.

Δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράταγες.

Απ’ τ’ αυτί και στο δάσκαλο.

Η μόρφωση τον ευτυχή στολίζει, τον άτυχο με θάρρος τον οπλίζει.

Όπου (όταν) χτίζεται ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή.

Μάθε νέος γράμματα, να ’χεις καλά γεράματα.

Τώρα στα γεράματα…, μάθε γέρο γράμματα.

Κάλλιο γέρος μαθητής παρά αμαθής.

Μη σε πιάσει η πένα του ….κάηκες!

Όποιος ξέρει γράμματα έχει τρία μάτια.

Κι όποιος δεν ξέρει έχει ένα κι εκείνο στραβό.

Όποιος μικρός το μαθαίνει…(οτιδήποτε), μεγάλος δεν τ’ αφήνει.

Όποιος ρωτά δε χάνει πολλά, αλλά μαθαίνει.

Πήγαινε μ’ έναν που ξέρει για να μάθεις κι εσύ κάτι.

Η παίδεψη νικάει τη φύση. (Ο μορφωμένος καταφέρνει πολλά)

ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΑ

Κάθε ανθρώπινο ελάττωμα μάχεται τη φύση.

Αγάπα τον άλλο με τα ελαττώματά του.

Μήτε δέντρο χωρίς ξεράδι μήτε άνθρωπος χωρίς ψεγάδι.

Το ελάττωμα φέρνει μαζί του την τιμωρία και πολλές φορές τη θεραπεία του.

Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς ελαττώματα. Ο τελειότερος είναι εκείνος που έχει τα λιγότερα.

Τα προτερήματα είναι μονοιασμένα μεταξύ τους, τα ελαττώματα όμως πολεμούν το ένα το άλλο.

Τα ελαττώματα αμβλύνουν και διαφθείρουν τη φύση.

34


Καθώς οι αρετές ανταμείβονται, έτσι και τα ελαττώματα τιμωρούνται.

Ξερά σκ…. στον τοίχο δεν κολλάνε.

Ο κουτσός με το ’να πόδι κούτσα- κούτσα πάει στην πόλη. (επιμονή)

Κουτσός στον κάμπο έτρεχε να πιάσει καβαλάρη.

Πήρε ο κουτσός κατήφορο.

Μην κοιτάς το στραβό μου το ποδάρι (ή τη στραβή μου την αρίδα), κοίτα την ίσια μου την τύχη.

Ο ξιπόλητος είδε τον κουτσό και παρηγορήθηκε.

Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.

Κουφό του πονηρού τ’ αυτί.

Έκανε ο κουφός αυτιά κι ο τυφλός μάτια. (Οι ανόητοι κατάλαβαν το συμφέρον τους.)

Ο χειρότερος κουφός είναι αυτός που δε θέλει ν’ ακούσει.

Πιάσε τον τυφλό και βγάλ’ του τα μάτια.

Κάνε παρέα μ’ αλλήθωρο, θ’ αλληθωρίσεις.

Άμα κοιμηθείς με γκάλιουρα, θα γκαριουρίσεις.

Κλείνει τα μάτια και νομίζει πως δεν τον βλέπουν.

Δυο κοιτάει, τρία βλέπει.

Εμέ κοιτά και σένα βλέπει.

Δεν τα βλέπεις, βρε κεφάλα, που ’ναι αλλιώτικα από τ’ άλλα;

Στραβός βελόνα γύρευε μέσα σε αχυρώνα.

Στραβό σε πέτρα κάθισε κι εκεί είναι όλος ο κόσμος.

Ψηλός – ψηλός καλόγερος με το ’να μάτι βλέπει.

Ως να συλλογιστεί ο γνωστικός περνά το γεφύρι ο τρελός.

Καθένας με την τρέλα του κι αυτός με την ομπρέλα του.

Ούλοι είμαστε τρελοί ποιος ολίγο ποιος πολύ. (παραξενιές)

Είπαν του τρελού ν’ ανάψει φωτιά κι έκαψε τα ρούχα του.

Είπαν του παλαβού να χέσει κι έκατσε και ξεκολιάστηκε.

Χρωστάει της Μιχαλιούς.

Ο τρελός με την τρελάρα του, γεμίζει την κοιλάρα του.

Τρεις λαλούν και δυο χορεύουν.

Με την τρελίτσα μου, κάνω τη δουλίτσα μου.

Κάθε τρελός με τη γνώμη του.

35


Του μουρλού το σκοινί μονό δε φτάνει. Διπλό φτάνει και περισσεύει.

Ο τρελός με το να θυμάται, χαίρεται.

Σπανός ξυράφι γύρευε.

Στου κασίδη το κεφάλι, όλοι κάνουν τον κουρέα.

Σαν και σένα βρε κασίδη, χίλιους έχουμε στο ξίδι. (αποτυχημένοι)

Έπιασε το φαλακρό απ’ τα μαλλιά. (αδύνατο)

Παρά τρίχα φαλακρός.

Από σπανό τρίχα δύσκολα βγάζεις.

Μονός καβγάς δε γίνεται.

Απλώνει το ζωνάρι του για καβγά.

Πετά τη σκούφια του για καβγά.

Απλώνει το ζωνάρι του για καβγά.

Ακονίζει τα νύχια του – της για καβγά.

Ο κλέψας του κλέψαντος.

Μια του κλέφτη δυο του κλέφτη, τρεις και η κακή του μέρα.

Στου κλέφτη το σπίτι, κλέφτες δεν πατούν. (Αλληλεγγύη κλεφτών)

Φωνάζει ο κλέφτης να φύγει ο νοικοκύρης.

Αγαπά ο Θεός τον κλέφτη, αγαπά και το νοικοκύρη.

Ο μπενάκης κι ο βγαινάκης….

Τι γίνεται και δεν ακούγεται

Τα πάχη μου τα κάλλη μου.

Το μπόι δεν κάνει τον άνθρωπο.

Δυο πιθαμές άνθρωπος, τρεις τα γένια του. (Τα έργα του …μεγάλα)

Ο ψηλός είναι υπηρέτης του κοντού.

Δεν ξέρει να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρο.

Δεν ξέρει να μοιράσει ψωμί στα σκυλιά..(ανίδεος- κουτός)

Δεν ξέρει πού παν τα τέσσερα.

Καλό κουμάσι…(σκάρτος)

Όλα τα στραβά τα κάνει η στραβή πινακωτή.

Ούλοι – ούλοι αντάμα κι ο ψωριάρης χώρια.

Είναι για τα πανηγύρια.

Όποιος πηδάει πολλά παλούκια (ή ρούμπαλα) κάποιο θα του μπει στον ….

Τα ’κανες αχταρμά…

36


Όσο ανακατεύεις τις ακαθαρσίες τόσο βρωμάνε.

Δε σε είπαμε καμπούρη και μας ξίνισες τη μούρη. (θύμωσες)

ΕΛΕΓΧΟΣ

Τον πέρασε από ψιλό κόσκινο…

Τον έκανε κόσκινο…

ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ

Όταν πεινάει το σπίτι σου ελεημοσύνη μην κάνεις.

Αν δε δώσεις δεν αγιάζεις…

ΕΛΠΙΔΑ

Όποιος τρέφεται με ελπίδες, πεθαίνει της πείνας.

Η ελπίδα είναι αυτή που μας δίνει κουράγιο στη ζωή.

Αυτός που ζει με ελπίδες, πεθαίνει ψεύτης.

Η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.

Αλίμονο σ’ εκείνον που μονάχα ελπίζει.

Σπέρνει χωράφια στο γιαλό και άνεμο θερίζει.

Μην κρέμεσαι ποτέ από μια μονάχα ελπίδα.

Ζήσε, μαύρε μου, να φας τριφύλλι..( Μάταιες ελπίδες)

ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ

37


Η εμπιστοσύνη είναι αχώριστος σύντροφος της επιτυχίας.

Μην πιστεύεις όσα ακούς. Κι απ’ όσα βλέπεις τα μισά.

Μ’ άφησε στο ποδάρι του. (Μ’ εμπιστεύεται)

ΕΜΠΟΡΙΟ

Το εμπόριο δεν ξέρει ούτε φιλίες ούτε ευγένειες.

Εγώ στραβώνω και πουλώ, συ άνοιγε τα μάτια σου και πάρε.

Του εμπόρου η τύχη κρέμεται απ’ την αλλαγή του ανέμου και τις διαθέσεις της θάλασσας.

Νταραβέρι να γίνεται…(εμπορική κίνηση)

Πούλα ακριβά και ζύγιζε σωστά.

Το εμπόριο είναι η μητέρα του χρήματος.

Το αργαστήρι, θέλει κουτσό νοικοκύρη.

Όποιος αγοράζει διάβολο, διάβολο πουλά.

Το ακριβό πράγμα έχει τον παρά του μέσα.

Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει.

Το ακριβό είναι και φτηνό.

Οι αγοραστές χρειάζονται εκατό μάτια κι οι πωλητές κανένα.

Διαλέγοντας – διαλέγοντας πήρε τ’ αποζούμια. (ή διαλεούρια)

Όποιος πολύ απλώνεται, γρήγορα μαζεύεται.( αποτυχία)

Συχνοπούλα και λιγοκέρδιζε.(Θα ’χεις μεγάλα συνολικά κέρδη)

Ό,τι έχει ο καθένας στην πανέρα του, αυτό διαλαλεί.(φωνάζει)

ΕΠΑΙΝΟΣ

Ο έπαινος κάνει το καλό καλύτερο και το κακό χειρότερο.

Οι πάρα πολλοί έπαινοι είναι κουραστικοί.

Αυτός που αρνείται τον έπαινο για πρώτη φορά, το κάνει για να τον επαινέσουν και δεύτερη.

ΕΠΙΔΕΙΞΗ38


Καινούριο κοσκινάκι μου και πού να σε κρεμάσω;

Ας με λένε δημαρχίνα (ή προεδρίνα) κι ας πεθαίνω από την πείνα.(μεγαλεία)

Όποιος ψηλά κοιτά, γρήγορα χαμηλώνει.

Αν είσαι και ψηλά βλέπε και χαμηλά.

ΕΠΙΘΥΜΙΑ

Οι επιθυμίες του ανθρώπου είναι σαν τις μέρες. Η μια πάει η άλλη έρχεται.

Να ’ταν οι πέτρες ζάχαρη να έριχνα στη λίμνη. (Παράλογες επιθυμίες)

Δεν είχαμε τσιμπλομάτα και θέλαμε μαυρομάτα.

Τώρα που ζω θέλω να δω τα πεθυμάω κι ορίζω, κι άμα φύγω να με κλαις, χάρη δε στο γνωρίζω.

ΕΠΙΜΟΝΗΤο βιολί βιολάκι του…

ΕΠΙΤΥΧΙΑ

Η επιτυχία δεν είναι στραβή.

Η επιτυχία κάνει έναν ανόητο να φαίνεται σοφός.

Έβαλε λυτούς και δεμένους …(να πετύχει)

Βγήκε ασπροπρόσωπος. (πέτυχε)

Βαδίζω αργά, να φτάσω γρήγορα.

Όσο αραιώνουν τα παλούκια, τόσο αδυνατίζει ο φράχτης. (Με συνεργασία έχουμε επιτυχία)

39


Τον καβαλάρη μην τον λυπάσαι που κρέμονται τα πόδια του.

ΕΥΓΕΝΕΙΑ

Η αρχοντιά μυρίζει από μακριά.

Η ευγένεια είναι αξεχώριστη συντρόφισσα της αρετής.

Ο γλυκομίλητος μπορεί να θηλάσει και λέαινα.

Η μονόπλευρη ευγένεια δε βαστά πολύ καιρό.

Ο …που ακολουθεί τον ευγενή, και διάφορο έχει και τιμή.

Όσο περισσότερη ευγένεια, τόσο περισσότερη πονηριά.

Η ευγένεια δεν αξίζει τίποτα ούτε αγοράζεται.

Η γλώσσα τιμάει το πρόσωπο.

Όλες οι πόρτες ανοίγουν στην ευγένεια.

Μ’ ευγενικό κουβέντιαζε και ξόδευε το βιος σου.

Αν επισκεφτείς ένα φίλο, κλείσε κι εσύ τα μάτια σου…(Αραβική)

ΕΥΤΥΧΙΑ

Η ευτυχία έχει ανησυχίες και η δυστυχία ελπίδες.

Η ευτυχία είναι διάλειμμα της δυστυχίας.

Στην ευτυχία έχεις πολλούς, στη δυστυχία κανέναν.

Σαν κυνηγάς την ευτυχία, να σηκώνεσαι νωρίς.

Κάθε θαύμα τρεις ημέρες, το μεγάλο τέσσερις.

Η ευτυχία με τη δυστυχία σ’ ένα έλκηθρο ταξιδεύουν . (Ρώσικη)

Η ευτυχία μοιάζει με χειμωνιάτικο ήλιο. Ανατέλλει αργά και δύει νωρίς.

Ο κόσμος είναι σκάλα. Άλλοι ανεβαίνουν κι άλλοι κατεβαίνουν.

Στη μικρή βρυσούλα πίνει κανείς πιο εύκολα νερό παρά στη μεγάλη βρύση.

Μη γυρεύεις την ευτυχία. Έρχεται μόνη της.

Ευτυχία δεν είναι να κάνεις αυτό που θέλεις, αλλά να θέλεις αυτό που κάνεις.40


Ώρες μου φέγγεις ουρανέ κι ώρες μου συννεφιάζεις. (ευτυχία- δυστυχία)

Η ευτυχία είναι το μόνο πράγμα που μπορείς να δώσεις χωρίς να το ’χεις.

ΕΧΘΡΟΣ

Αδερφός κι ας είναι εχθρός.

Το καινούριο σπίτι, το πρώτο χρόνο τ’ οχτρού σου, το δεύτερο του δικού σου και το τρίτο του λόγου σου.

Για τον εχθρό σου που φεύγει, φτιάσε χρυσό γεφύρι.

Σ’ εχθρό που φεύγει, αναμέρα να περάσει.

Κάλλιο να ’ναι φρόνιμος εχθρός παρά φίλος παλαβός.

Κάνοντας του εχθρού σου καλό, του βάνεις αναμμένο κάρβουνο απάνω στο κεφάλι του.

Παλιός εχθρός φίλος δε γίνεται.

Που δεν ακούει τους φίλους του, ευχαριστάει τσ’ εχθρούς του.

Φίλοι μου στην ανάγκη κι οχτροί μου στη χαρά.

Όλοι οι άνθρωποι θεωρούν τους εχθρούς του κακούς.

Αυτός που κοιμάται με τον εχθρό του, του δίνει την άδεια (την ευκαιρία) να τον σκοτώσει.

Αν είσαι υποχρεωμένος να συγχωρήσεις έναν εχθρό, δεν είσαι όμως ποτέ υποχρεωμένος να τον εμπιστευτείς.

Στον εχθρό σου να δίνεις περισσότερα.

Ο πρώτος εχθρός σου είναι ο εαυτός σου.

Έχε πίστη στο Θεό, μη φοβάσαι τον εχθρό.

Οι άνθρωποι οχθρεύονται ό,τι δεν ξέρουν.

Μόλις φύγει ο εχθρός όλοι γίνονται γενναίοι.

ΖΗΛΙΑ-ΖΗΛΟΣ

Όποιος σκάβει το λάκκο του αλλουνού πέφτει ο ίδιος μέσα.

Θα σου βγάλω τ’ άπλυτα στη φόρα.

Τον αγαπώ σαν πάτο απ’ αγγούρι.

41


Είδε ο βάτραχος που πετάλωναν το άλογο, σήκωσε κι αυτός το πόδι του.

Αυτός που ζηλεύει, έχει επίγνωση της κατωτερότητάς του.

Κάλλιο να σε ζηλεύουνε παρά να σε λυπούνται.

Η ζήλια χτυπά τους άλλους κι αυτή τραυματίζεται μόνη της.

Αν ήταν η ζήλια ψώρα, θα κόλλαγε όλη η χώρα.

Ο ζηλιάρης αδυνατίζει, γιατί ο γείτονάς του είναι παχύς.

Ο Κρητικός κι αν στολιστεί και βάλει τα καλά του,όλοι τον ζηλεύουνε για την κορμοστασιά του.

ΖΗΜΙΑ

Πότε μήλα πότε φύλλα.(κέρδη-ζημιές)

Πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένος. (Απέτυχε, ενώ είχε σίγουρη την επιτυχία.)

Καμιά καμπάνα ατρύπητη δε μένει…

Με το κουτάλι μου το δίνει , με τη χουλιάρα μου το παίρνει. (Βοηθά μεν, αλλά ζημιώνει διπλά)

ΖΗΤΙΑΝΟΣ

Όποιος γυρεύει και λαβαίνει, άλλη τέχνη δε μαθαίνει.

Οι ζητιάνοι δε χρωστούν ποτέ.

Χέρια που δουλεύουν, δε ζητιανεύουν.

Η ζήτρα , δότρα δε γίνεται.

Καλύτερα ζητιάνος παρά αμαθής.

Αν δε ζητήσεις δε θα πάρεις.

Η ζητιανιά είναι θυγατέρα της ασωτίας και της σπατάλης.

ΖΩΗ

Όλοι θέλουν να ζήσουν πολλά χρόνια, αλλά κανείς δε θέλει να γεράσει.

Περνούμε τη μισή ζωή μας προτού μάθουμε τι είναι ζωή.42


Και με τα χίλια βάσανα, πάλι η ζωή γλυκιά είναι.

Μια ζωή χρωστάμε ούλοι μας.

Καλή ζωή και κακή διαθήκη.

Όποιος κυβερνά το σπίτι του κυβερνά και τη ζωή του.

Ο κόσμος είναι γήπεδο και η ζωή είναι μπάλα.

Είναι βίος και πολιτεία…

Όσο ζει κανείς μαθαίνει.

Ο κόσμος είναι σκάλα, άλλοι ανεβαίνουν κι άλλοι κατεβαίνουν.

Ο ανήφορος … κατήφορο θα φέρει…

Θάλασσα χωρίς φουρτούνα είναι ανύπαρκτη και ζωή χωρίς δάκρυ δεν υπάρχει.

Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει…

Μη ρωτάς πόσο έζησε, αλλά πώς έζησε…

Θέλω να ζήσω και να ζω, μα όχι για τη ζήση.

Δεν είναι ο βίος Μάιος, ανθόσπαρτος δεν είναι… (Η ζωή έχει πίκρες και χαρές.)

Η ζωή συνεχίζεται…

Του έκανε το βίο αβίωτο.

ΗΛΙΚΙΑ

Κάθε ηλικία έχει τις χάρες της.

Τα νιάτα κι ο βήχας δεν κρύβονται.

Κάθε ηλικία έχει τα όνειρά της, που πεθαίνουν όπως κι αυτά που γεννιούνται.

Δεν έχει κανείς παρά την ηλικία που φαίνεται…

Όποιος στα είκοσι δεν έχει νου, στα τριάντα ας μη προσμένει…

Στα είκοσι θα δουλέψεις, στα τριάντα θα κάμεις, στα σαράντα θα ’χεις. Δε δούλεψες, δεν έκαμες…

Σ’ τσου είκοσι μυαλό, σ’ τσου τριάντα βιο και σ’ τσου σαράντα γυναίκα. Ειδάλλως είτε βιος είτε μυαλό είτε γυναίκα…(Κεφαλλονίτικη)

43


ΘΑΛΑΣΣΑ

Η θάλασσα ’ναι γαλανή μα ο αέρας τη μαυρίζει…

Η θάλασσα δεν πίνεται, δοκιμάζεται.

Και στη θάλασσα να σε στείλουν αλάτι ή νερό δε θα βρεις. (ανίκανος)

Το βουτηχτή μην τον κοιτάς όταν βουτά παρά όταν βγαίνει. (Κρίνε από το αποτέλεσμα)

Αν δεν κάτσει η πέτρα στη θάλασσα, δε μαλλιάζει.

Στο πέλαγο αλωνίζεις…(ματαιοπονείς)

Να μη σ’ ήξερα κυρα- θάλασσα, θα ’ρχόμουν κολυμπώντας.

Όποιος στην ξέρα περπατεί και θάλασσα γυρεύει, ο διάβολος οπίσω του κουκιά του μαγειρεύει. (Όποιος επιδιώκει σκοτούρες, τον περιμένουν δυσκολίες, ατυχίες)

Σαν την άμμο της θάλασσας…(πολλά)

Τώρα που έγινε η θάλασσα γιαούρτι ή σάλτσα χάσαμε τα κουτάλια…(Αδυνατούμε να εκμεταλλευτούμε καταστάσεις….π.χ οι γέροι)

Ή στραβός είν’ ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε…(Τι φταίει;)

Όποιος κατουράει στη θάλασσα, θα το βρει στ΄ αλάτι.

Η θάλασσα κι ο αχάριστος ποτέ τους δε χορταίνουν.

Παίνευε τη θάλασσα αλλά περπάτα στην ξηρά.

Η θάλασσα έχει πολλά φαρμάκια.

Στην ήσυχη θάλασσα όλοι είναι κυβερνήτες.

Και στη θάλασσα άμμο δε βρίσκει…(γκαντέμης – άτυχος- ανίκανος)

Σαν χορεύουν τα δελφίνια προκαλούνε τη φουρτούνα…(πρόγνωση)

Τα ’κανες θάλασσα…Τα θαλάσσωσες….

ΘΑΝΑΤΟΣ

44


Αν ο θάνατος είναι φοβερός δε φταίει ο θάνατος, αλλά εμείς.

Το ζωντανό αγάπαγε και τα μνημόσυνα άστα…(Έργα κι όχι λόγια…)

Ο θάνατος πηγαίνει στους νέους, ενώ στο θάνατο πηγαίνουν οι γέροι.

Οι πεθαμένοι με τους πεθαμένους και οι ζωντανοί με τους ζωντανούς.

Και τον πιο μεγάλο βασιλιά η γη θα τον εφάει.

Αυτός που βαδίζει στο θάνατο τραγουδώντας, βαδίζει προς τη ζωή.

Όπου πεθαίνουνε πολλοί, θάνατο μη φοβάσαι…

Ο θάνατος κι ο τάφος δεν κάνουν διακρίσεις ανάμεσα στους ανθρώπους.

Στου χάρου τις λαβωματιές βοτάνια δε χωρούνε, ούτε γιατροί που σώνουνε ούτε άγιοι που βλογούνε…

Μέσα στου χάρου τις πληγές βότανα δε χωρούνε ούτε γιατροί γιατρεύουνε ούτε άγιοι βοηθούνε.

Όταν γεράσει ο άνθρωπος δεν τον εσυμπαθούνε, το θάνατο παρακαλούν να τον ξεφορτωθούνε.

Ό,τι αποκτάς στα σπάργανα στο θάνατο τ’ αφήνεις.(ελάττωμα- χούι)

Κλαίνε οι χήρες, κλαίνε κι οι παντρεμένες.

Πέθανε να σ’ αγαπώ και ζήσε να μη σε θέλω…

Όλοι τρώνε στο γάμο σου και γω στα κόλλυβά σου.

Ποτέ δε βρίσκουμε το χάρο φταίχτη.

Και τα ορφανά παντρεύονται κι οι χήρες κονομιούνται

Ακόμα δεν απέθανε κι άναψαν τα κεριά του.

Ο θάνατος για τους μικρούς είναι τέλος …για τους μεγάλους αρχή…

Όποιου του μέλει να πνιγεί ποτέ του δε χορταίνει…

Ο χάρος χρόνια δεν κοιτά.

Έκανες την πάσα …κάσα…

Ο θάνατός σου η ζωή μου.

Αφορμή κι θάνατος.

Ο παθός είναι γιατρός.

Είναι με το ’να πόδι στον τάφο (λάκκο)45


Σαν πεθάνω εγώ, φούρνος μην καπνίσει.

Βλέπει τα ραδίκια ανάποδα.

Φτιάχνει λαήνια.

Πήγε στον άγιο Πέτρο…

Πέθανε στην ψάθα.

Τον έχουν ξεγράψει…

ΘΕΛΗΣΗ

Το θέλω είναι δύναμη.

Όταν η θέληση είναι σταθερή, το πόδι είναι ελαφρύ.

Όταν με εύρεις παίρνε με να μ’ έχεις όταν θέλεις.

Ο κανατάς, όπου θέλει, κολλάει τα χερούλια.

Ο χειρότερος κουφός είν’ αυτός, που δε θέλει ν’ ακούσει.

Μην κάνεις αυτό, που δε θέλεις να σου κάνουν.

Ήθελές τα και παθές τα...

Όπου υπάρχει θέληση εκεί υπάρχει κι ο δρόμος.

Πέσε εφτά φορές χάμω μα και σήκω οχτώ.

Δεν υπάρχει δε μπορώ, αλλά δε θέλω.

Όταν κάνεις ό,τι μπορείς, κάνεις ό,τι θέλεις. (καθήκον)

Να είσαι κύριος της θέλησής σου και δούλος της συνείδησής του.

ΘΥΜΟΣ

Αυτός που μπορεί να απαντά γαλήνια σ’ έναν ερεθισμένο άνθρωπο, του κάνει το μεγαλύτερο κακό.

Ο θυμός ταράζει το νου, όπως ο καπνός ερεθίζει τα μάτια.

Ο θυμωμένος, όταν συνέλθει, θυμώνει με τα χάλια του.

Δώσε τόπο στην οργή.

Απ’ το θυμωμένο διάφορο έχεις…(ή δεν έχεις…)

Το γινάτι βγάζει μάτι. (πείσμα)

46


Συγκράτα τα γινάτια σου να μη σου βγουν τα μάτια σου.

Ο θυμός κάνει έναν πλούσιο να μισιέται κι έναν φτωχό να κοροϊδεύεται.

Ο θυμός φεύγει γρήγορα από τον καλό άνθρωπο.

Ο θυμός αυτοτιμωρείται.

Ο θυμός κι η βιασύνη κρύβουν κακό σύμβουλο.

Όποιος θυμώνει…ζυμώνει.

Ο θυμωμένος έχει πάντα άδικο.

Όποιος αρχίζει με θυμό, τελειώνει με ντροπή.

Είναι ανόητος αυτός που δε μπορεί να θυμώσει, όμως είναι σοφός εκείνος που δε θέλει να θυμώσει.

Έφαγε τα σίδερα …(Θυμωμένος- επιδιώκει κάτι πάση θυσία…)

Όταν χτυπιούνται δυο σταμνιά ένα απ’ τα δυο θα σπάσει. (Σ’ έναν καβγά κάποιος βγαίνει χαμένος)

ΙΣΤΟΡΙΑ

Η ιστορία επαναλαμβάνεται.

Ιστορία μου αμαρτία μου.

Κάθε άνθρωπος γράφει τη δική του ιστορία.

ΚΑΚΟΣ- ΚΑΚΙΑ

Δεν αργεί το κακό.

Η κακία είναι για την ψυχή ό,τι η σκουριά για το σώμα.

Τα κακό μαντάτο έρχεται τρεχάτο.

Κάλλιο κακό συμβιβασμό παρά κακή απόφαση. (Δίκαιη κρίση.)

Πήρε ο στραβός ή ο κουτσός κατήφορο και γλίστρησε και πάει… (Απ’ το κακό στο χειρότερο.)

Κακό με κακό δε γιατρεύεις…

Η επιτυχία του κακού πολύ δελεάζει.47


Κακός το πρωί το βράδυ χειρότερος.

Είναι καλό το τυρί, αλλά βαλμένο σε κακό ασκί.

Έχει το φαρμάκι στο στόμα.

Έβγαλε τον αγλέορα…(φαρμακόγλωσσος)

Του βγήκε σε κακό ή ξινό.

Το αγκάθι από μικρό αγκυλώνει.

Το κακό το ξίδι τ’ αγγειό χαλάει.

Εύκολα οι κακοί ταιριάζουν…

Το κακό γρήγορα έρχεται (γίνεται), μ’ αργεί να σιάξει…

Όταν γίνεται ένα κακό, άλλα χίλια ακολουθάνε…(Ενός κακού μύρια έπονται)

Όποια πέτρα κι αν σηκώσεις από κάτω θα τον βρεις. (ραδιούργος)

ΚΑΚΟΛΟΓΙΑ

Όποιος σου λέει τις πομπές των άλλων, θα λέει και τις δικές σου στους άλλους.

Όταν κακολογείς έναν νεκρό είναι σαν να τον μαχαιρώνεις μέσα στον τάφο του.

Αυτός που δίνει πίστη στις κακολογίες είναι χειρότερος κι απ’ τους ίδιους τους κακολόγους.

Η μια αβγάτιζε κι η άλλη απόσωνε…(κουτσομπολιό)

Το να δυσφημείς και να κακολογείς τους άλλους είναι το χειρότερο από τα αδικήματα.

Όταν φτύνεις προς τα πάνω, τα σάλια θα πέσουν στα μούτρα σου.

Αν φτύσω πάνω φτύνω τα μουστάκια μου, αν φτύσω κάτω φτύνω τα γένια μου…(δίλημμα)

ΚΑΛΟ

Κάθε εμπόδιο για καλό. (σώζει από δυσκολίες)

Η μεγάλη καλοσύνη είναι και μπανταλοσύνη.

Το γρήγορο και το καλό τα δυο μαζί δεν πάνε.

Και τα καλά δεχούμενα και τα κακά δεχούμενα.

Όλοι (χίλιοι ) καλοί χωράνε. (βολεύονται)

Κυνήγα το καλό και μην κουράζεσαι.

Κάνε το καλό και ρίξ’ το στο γιαλό.(Μη ζητάς ανταμοιβή)

48


Το καλό τ’ αμόνι δε φοβάται το σφυρί.

Το γοργόν και χάριν έχει.

Καλομελέτα κι έρχεται…(αισιοδοξία)

Μην αποδιώχνεις το καλό στην πόρτα του σαν έρθει.

ΚΑΠΝΟΣ - ΦΩΤΙΑ

Άλλος ανάβει τη φωτιά κι άλλος την ανεμίζει. (Άλλος κάνει κακό, άλλος το πληρώνει.)

Άλλος βάζει φωτιά, κι άλλος βρίσκει μπελά.

Μη ρίχνεις λάδι στη φωτιά.

Καπνός χωρίς φωτιά δεν υπάρχει…

Όπου υπάρχει καπνός, υπάρχει και φωτιά.

Έγινε φωτιά! (Θύμωσε)

Έγινε καπνός! (Εξαφανίστηκε)

Κοντά (ή μαζί με τα) ξερά, καίγονται και τα χλωρά.(Άδικη τιμωρία)

Είναι φωτιά παραχωμένη…(Είναι δραστήριος- α και δεν του –της φαίνεται)

Άναψες φωτιές…(αιτίες- αφορμές)

Απ’ τη φωτιά στα κάρβουνα! (Απ’ το κακό στο χειρότερο)

Όποιος ανάβει φωτιά τα γένια του καίει.

Στη βράση κολλάει το σίδερο.

Το σίδερο χτυπιέται ζεστό.

Βάζει φωτιά στο δάσος και κοιτάζει από μακριά.

Η φωτιά και το νερό, παίρνουν σβάρνα το χωριό.

Το μπαρούτι δίπλα στη φωτιά μην το πλησιάζεις. (προνοητικός)

Κάθεται σ’ αναμμένα κάρβουνα.

Όλοι κούτσουρα κι αυτός δαυλί.

Φέξε μου και γλίστρησα.

Τι καπνό φουμάρει; (Τι χαρακτήρας είναι;)

Η φωτιά και το νερό δε συμπεθεριάζουν..(αντίθετα)

Αφού έχεις τσιμπίδα, γιατί πιάνεις τα κάρβουνα με τα χέρια;

Ένα λαμπερό κάρβουνο μπορεί να σκεπαστεί από στάχτη. Ένα αστέρι ποτέ!

Κάθε ξύλο έχει τον καπνό του. (διαφορετικοί χαρακτήρες)

Το στραβό το ξύλο η φωτιά το σιάζει…(εκπ/ση)

49


Από μια σπίθα γίνεται μεγάλη πυρκαγιά…(Μεγάλο κακό από το τίποτα…)

ΚΑΡΑΒΙ

Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν…

Το απελπισμένο καράβι, σε καλό λιμάνι αράζει.

Μικρή τρύπα βουλιάζει μεγάλο καράβι.

Μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες.

Ο καλός καραβοκύρης ( ο καπετάνιος) στη φουρτούνα φαίνεται.

Αργοκίνητο καράβι, κάθε χρόνο ένα ταξίδι.(αργοκίνητος- αργός)

Οι πολλές γνώμες (ή οι πολλοί καραβοκύρηδες) βουλιάζουν το καράβι.

Όταν ανοίγει το καΐκι, κάθε αέρας (καιρός) φυσά…

Στα ρηχά δεν πλέει το καράβι.

Πολλά καράβια φεύγουνε, πολλά λιμάνια μένουν.

Πολλά καράβια στο γιαλό χωρίς καραβοκύρη,

πολλά σπιτάκια στο χωριό χωρίς το νοικοκύρη.

Μικρό καράβι παίνευε, μεγάλο καβαλίκευε…(σιγουριά)

Είναι καπετάνιος του γλυκού νερού…(Με μικρές δυνατότητες.)

Φτωχός καπετάνιος, πλούσιο ταξίδι δεν κάνει…(Η φτωχή …εργασία δεν αφήνει κέρδη)

Τι ωφελεί ο καλός καραβοκύρης σαν δεν έχει καλούς ναύτες;( Καλός αρχηγός- καλοί συνεργάτες.)

Τ’ αγγειά γενήκαν θυμιατά κι οι κοπριές λιβάνι. Των μασκαράδων τα παιδιά γενήκαν καπετάνιοι…(Οι ανίκανοι … σε μεγάλα αξιώματα… υψηλές θέσεις)

Το παλιό καράβι κάνει νερά…(Οτιδήποτε παλιό …και τα γηρατειά)

50


ΚΟΡΟΪΔΙΑ

Η κοροϊδία συγχωρείται δυσκολότερα από τη βρισιά.

Αυτά που γελούσαμε τα λουστήκαμε.

Εγώ γελάω δώδεκα και δεκατρείς εμένα.

Αναγελούμε (ή εμείς γελούμε) δεκαοχτώ και μας γελούνε χίλιοι.

Κάθεται η τσιμπλού στη στράτα και γελάει τη μαυρομάτα.

Έκατσε η τσουκάλα και γελάει η κουτάλα.

Τον έχουν του κλότσου και του μπάτσου.

Ο έξυπνος αν γελαστεί για λίγο δε γελιέται…(την πατάει άσχημα…)

Του κόσμου ο περίγελος αναγελά τον κόσμο. (Το θράσος των ανάξιων)

Όποιος με γελάσει μια φορά ανάθεμα το κεφάλι του.

Όποιος με γελάσει δυο και τρεις ανάθεμα το κεφάλι του.

Μου ’ριξε στάχτη στα μάτια…(Με ξεγέλασε)

ΚΥΝΗΓΟΣ

Το καλό κυνήγι όλο λόγια…

Το καλό κυνήγι είναι πιο φτηνό στην αγορά παρά μέσα στο δάσος και στα κατσάβραχα.

Όποιος πάει στο δάσος να κυνηγήσει θα γελαστεί. (Οι αποτυχημένες υποθέσεις δεν έχουν κέρδος.)

ΛΑΘΗ

Τα λάθη είναι για τους ανθρώπους.

Όποιος δεν κοκκινίζει από τα λάθη του είναι σαν να τα επαναλαμβάνει δυο φορές.

Όλοι κάνουν σφάλματα, οι μεγάλοι τ’ αναγνωρίζουν.

Τα ξένα ψεγάδια φαίνονται.

Ξερά σκατά στον τοίχο δεν κολλάνε…

Κρατά τα δράμια και χάνει τα καντάρια.(Προσποιούνται λάθη,για να ’χουν μεγαλύτερα κέρδη)

ΛΑΟΣ – ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ- ΝΟΜΟΣ51


Οι πολλοί άρχοντες χαλούν την πόλη.

Όταν κλάνει ο άρχοντας ο λαός το παρακάνει. (μίμηση)

Τ’ αγγειά γενήκαν θυμιατά κι οι κοπριές λιβάνι. (Ανάξιοι ανέρχονται σε ανώτερα αξιώματα)

Στον καταραμένο τόπο οι μαϊμούδες προεστοί.

Φουσκωμένη θάλασσα, λαός αγριεμένος.

Σύμφωνα με το λαό κι η κυβέρνησή του.

Φωνή λαού, οργή Θεού.

Πέντε Γραικοί, πενήντα κουμάντα. (Διχόνοια)

Όποιος κλέβει απ’ το λαό, τιμωρείται απ’ το Θεό.

ΛΟΓΟΣΛΟΓΙΚΗ- ΛΟΓΙΑ (ΚΟΥΒΕΝΤΕΣ)

Με τα λόγια χτίζει ανώγεια και κατώγεια.

Χίλια στόματα, χίλια λόγια.

Εγώ λέω, εγώ ακούω. (τα λόγια πάνε χαμένα…)

Της καρδιάς το κλειδί ο λόγος το κρατεί. (Τα αισθήματα επηρεάζουν καταστάσεις…)

Μεγάλα λόγια, μικρά πράγματα.

Ο πονηρός στα λόγια του πολύ πιπέρι βάζει.

Με το στόμα μπάρα - μπάρα με τα χέρια κουλαμάρα.

Η γλυκιά κουβέντα φέρνει πολλά.

Βουβάσου, αν θες να σε ταΐζουνε. (Μην είσαι αυθάδης)

Ένας μόνο λόγος κλείνει (καταστρέφει) πολλά σπίτια.

Μεγάλη μπουκιά φάε, μεγάλη κουβέντα μη λες.

Η σιωπή μου προς απάντησή σου.

Τα πολλά λόγια είναι φτώχεια.

Ούτε φωνή ούτε ακρόαση.

Ο καλός λόγος χορταίνει κι όχι το καλό φαΐ.

Ο καλός λόγος δεν κοστίζει τίποτα.

Χίλια λόγια δεν κάνουν ένα κακό έργο.

52


Το μίλημα είναι αργυρό και ακριβό το σιώπα.

Άκουγε πολλά και λέγε λίγα.

Μίλα μας και μη μας αγαπάς.

Μασάει τα λόγια του.

Πολλά λόγια πολλά ψέματα.

Δε σου πέφτει λόγος.

Ούτε λόγος! Ούτε κουβέντα…

Μέτρα τα λόγια σου…Ή Δε μετράει τα λόγια του…(Δε σκέφτεται τι λέει…)

Αλλού μιλάμε, αλλού βροντάμε!

Δε με ενδιαφέρει ποια είναι τα λόγια σου, μ’ ενδιαφέρει πού είν’ τα πόδια σου…

Μου τα ’ψαλλε ή μου τα έσυρε.

Τα λίγα λόγια ζάχαρη και τα καθόλου μέλι.

Τέτοια ώρα τέτοια λόγια!.

Με λίγα λόγια σακί δε γεμίζει.

Τα λόγια των πολλών κάνουν τον άνθρωπο τρελό

Τα λόγια είναι λόγια και τα μακαρόνια είναι φαΐ. (ξεκάθαρα)

Λόγια της καραβάνας…(αναξιόπιστα)

Άλλα τα λαλούμενα κι άλλα τα νοούμενα.

Τα είπα με το «νι» και με το «σίγμα». (λεπτομερώς)

Ο λόγος έχει αντίλογο.

Εύκολος ο λόγος δύσκολη η πράξη.

Χίλια μέτρα κι ένα κόβε.

Γρίκα πολλά, λέγε λίγα…

Καλομελέτα κι έρχεται.

Δέκα ν’ ακούς κι ένα να λες.

Λόγο και πέτρα πέταξες δε θα τα ξαναπιάσεις.

Ο λόγος σου με χόρτασε και το φαΐ σου φάτο. (Μη αποδεκτή φιλοξενία)

Τα λόγια που λες κρυφά ακούγονται μακριά.

Η κουβέντα του δεν έχει αλάτι. ( Ανούσια λόγια)

Τα λέει έξω απ’ τα δόντια.

Του ’τριξε τα δόντια…(Τον –την απείλησε.)

Άλλος το κοντό του κι άλλος το μακρύ του. (Καθένας τα δικά του…)

Ο καλός λόγος έξοδα δεν έχει κι αποδίδει πολλά.

53


Όποιος μιλάει σπέρνει κι όποιος ακούει θερίζει. (κερδισμένος)

Απ’ τα χείλη βγαίνει ο λόγος και σε χίλιους καταντάει. (κουτσομπολιά)

ΜΑΜΗ

Τη φώναξαν για μαμή και πήγε στα βαφτίσια.

Πήγε για μαμή και κάθισε λεχώνα.

Πήγε για μαμή κι έκατσε στα βαφτίσια…(αργόσχολη)

ΜΕΛΛΟΝ

Κανένας δε μπορεί να βαδίσει προς το μέλλον με τις πλάτες γυρισμένες σ’ αυτό.

ΜΕΤΑΝΟΙΑ

Όπου σπέρνει η οργή, θερίζει η μετάνοια.

Αμαρτία ξομολογημένη η μισή συχωρεμένη.

Η μεταμέλεια είναι τα δάκρυα των ανόητων.

Η μεταμέλεια δε μετριέται ούτε με πόντους ούτε με ώρες.

ΜΙΚΡΟΣ

Τα μικρά πράγματα τραβούν τους ελαφρόμυαλους.

54


Ένα ολόκληρο σακί σιτάρι συγκεντρώθηκε από μικρούς σπόρους.

Ένα μικρό σπίτι καλονοικοκυρεμένο, ένα μικρό χωράφι καλλιεργημένο, μια μικρή καλόκαρδη γυναίκα, είναι πολύ μεγάλος θησαυρός.

Η αγκίδα είναι μικρή αλλά πονάει. (Μικρό πράγμα… μεγάλο κακό)

Το ακριβό άρωμα μπαίνει σε μικρό μπουκάλι.

ΜΟΙΡΑ – ΤΥΧΗ - ΑΤΥΧΙΑ

Άτυχος πάει να πνιγεί στέρεψε το πηγάδι.

Ό,τι γράφει δεν ξεγράφει…

Τα γραμμένα άγραφα δε γίνονται.

Μια του κλέφτη, δυο του κλέφτη τρεις και η κακή του μοίρα…

Σαν θέλει η μοίρα ο μυλωνάς γίνεται και δεσπότης.

Όπου φτωχός κι η μοίρα του.

Ώρες μου φέγγεις ουρανέ κι ώρες μου συννεφιάζεις.

Το γυαλί κι η τύχη εύκολα τσακίζονται.

Η τύχη δύσκολα έρχεται…(Εκμετάλλευση ευκαιριών.)

Έχει το κοκαλάκι της νυχτερίδας.

Η τύχη μου τον άντρα μου καλό να μου τον στείλει.

Της τύχης τα μελλούμενα (γραφόμενα) κανείς δεν τα γνωρίζει μόνο ο μεγαλοδύναμος που αστράφτει και χιονίζει.

Ό,τι κάνεις λάβεις καρδιά μη σε πονέσει.

Δεν έχει στον ήλιο μοίρα…(φτωχός –άτυχος)

Κλαίει τη μοίρα του.

Ο καθένας κουβαλάει το σταυρό του.

Αν έχεις τύχη διάβαινε και ριζικό περπάτει…(ή καρτέρει)

Ο καθένας φτιάχνει την τύχη του.

Στον ουρανό σε γύρευα στη γη σε βρήκα…(Τυχαία συνάντηση)

Έχασε την κότα με τα χρυσά αυγά… (την ευκαιρία…)

Πήγε για μαλλί και βγήκε κουρεμένος…(ατύχησε)

55


ΜΟΝΟΣ - ΜΟΝΑΞΙΑ

Μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα.

Ένας ίσον κανένας.

Σαν την καλαμιά στον κάμπο.

Μοναχός μήτε στον παράδεισο.

Ό,τι κάνεις μόνος σου γρήγορα καμωμένο.

Η φυλακή που χτίζεις για τον εαυτό σου δεν έχει διέξοδο.

Απ’ τη συντροφιά που πας σ’ ένα δρόμο, μη χωρίζεις μόνος.

Η απελπισία της μοναξιάς είναι η μητέρα κάθε ζευγαρώματος.

Μόνο ο κακός είναι μοναχός.

Κάλλιο μοναχός παρά με κακή συντροφιά.

ΜΥΣΤΙΚΟ

Η λέξη που λες κρυφά ακούγεται μακριά.

Όποιος κρυφακούει τις δικές του πομπές ακούει.

Ο κόσμος το ’χει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι.

Ό,τι λέει η μάνα στη γωνιά, το λέει ο γιος στη γειτονιά. (οικογενειακά μυστικά)

Μυστικό που ξέρουν δυο, το ξέρει όλο το χωριό.

Ο τοίχος έχει αυτιά κι ο κάμπος έχει μάτια.

Κρυφή πληγή δε γειάνει.

Άλλος δεν ξέρει τ’ αλλουνού, πού τον ετρώει η πλάτη.

Καλόπιασε τον αγαθό, να πει τα μυστικά του.

ΝΤΡΟΠΗ

Έκατσε η πομπή στις στράτες και περγέλαε τους διαβάτες.

Η μισή ντροπή δική σου κι η μισή ντροπή δική μου.

Χάθηκε η τσίπα από πάνω του.

Δεν έχει τσίπα πάνω του.

56


Γίναμε θέατρο. (ρεζίλι)

ΞΕΝΟΣ - ΞΕΝΙΤΙΑ

Ο ξένος και ο ποταμός τον τόπο τους γυρεύουν.

Ξένος θα είσαι ξένε μου, όσο δικός κι αν γίνει.

Τα ξένα παίνεψέ τα και μην τα περπατάς.

Λογαριάζει χωρίς τον ξενοδόχο. (Δεν υπολογίζει σωστά.)

Στο ξένο μούτρο εκατό μπάτσες.

Τα ξένα θέλουν φρόνιμα θέλουν ταπεινοσύνη.

Χίλιες ξενιτιές δεν κάνουν μια πατρίδα.

Κάλλιο στον τόπο σου φτωχός παρά στα ξένα στολισμένος. (ή αφέντης).

Τα ξένα χέρια είναι μαχαίρια.

Τον ξένο τόπο μην τον τρως, γιατί απ’ το δικό σου χάνεις.

Κάλλιο να ’χω στον τόπο μου ελιές και παξιμάδι παρά στα ξένα ζάχαρη και να μ’ ορίζουν άλλοι.

ΞΥΛΟ

Ένα στραβό ξύλο χαλάει όλη τη στοίβα.

Το ξύλο βγήκε απ’ τον παράδεισο.

Δε φτάνει που μας δείρανε, μας πήραν και τη σκούφια. (Πολλαπλή επίθεση και αδικία)

Δεν πατάει σε σάπιο ξύλο…(Πατάει στα σίγουρα…)

Το στραβό το ξύλο η φωτιά το σιάζει. (εκπ/ση)

Χτύπα ξύλο…(μακριά από ατυχίες)

Θα σε κάνω τα’ αλατιού…ή Τον έκανε τ’ αλατιού…(Τον έδειρε)

Κάθε ξύλο έχει τον καπνό του. (χαρακτήρας)

Έφαγε το ξύλο της χρονιάς του.

Ο αγάς δέρνει εμένα κι εγώ εσένα…(Οι κακοί ξεσπούν στους αδύναμους…)

Χαρά στον αξιότερο…

Το ραβδί έχει δυο άκρες…(Μπορεί να γίνει μπούμερανγκ )

57


ΟΚΝΗΡΟΣ- ΟΚΝΗΡΙΑ –ΤΕΜΠΕΛΙΑ

Τεμπέλης στα νιάτα, ζητιάνος στα γεράματα.

Τεμπέλικα νιάτα, μαύρα γεράματα.

Ακαμάτης νέος, γέρος διακονιάρης.

Το ακίνητο νερό βρωμάει…

Ο τεμπέλης δεν τρώει τ’ αμύγδαλα, για να μην τα σπάσει.

Ο αργός κάθε μέρα έχει γιορτή.

Όποιος λυπάται τα πόδια του, στερεί την κοιλιά του.

Μέχρι να σηκώσει το ένα πόδι βρωμάει τ’ άλλο.

Στον τεμπέλη σκαφτιά κάθε αξίνα του φαίνεται χειρότερη.

Οκνός νέος, φτωχός γέρος.

Βρεγμένο το θέλει το παξιμάδι.

Στου τεμπέλη το τσαντίρι έχει ο διάβολος εργαστήρι .

Ακαμάτης και φαγάς, κλέφτης ή αφέντης.

Καλό είν’ το καθισιό, μα σαν την ξάπλα όχι.

Όποιος σπέρνει τεμπελιά, θερίζει πείνα…

Χουζουράκι μου καλό, κακό σου θέλω εγώ;

Αλί (αλίμονο) στον καλομάθητο, όσο να κακομάθει.

Του τεμπέλη τ’ άλογο το τρώει ο λύκος.

Ακαμασιά…, σπιτιού ξεθεμελιώτρα.

Του τεμπέλη ο Θεός του δίνει διπλό δισάκι.

Κι αν πεινάει ο ακαμάτης, ψυχοπόνεση δεν έχει.

Με λούσιμο και χτένισμα αδράχτι δε γιομίζει. (Οι μη αποδοτικές εργασίες δεν έχουν επιτυχία)

ΟΜΟΙΟΙ

Ό,τι η βρώμα και το φτυάρι.

Η κάθε πόρτα έχει το κλειδί της.

Ο βρομιάρης το βρομιάρη αγαπά. (ταιριάζουν)

Είναι νύχι με κρέας…(ή κ…. και βρακί) (Αδιάσπαστος δεσμός)

Βρήκε (ή γνώρισε ) η φακή τ’ αγγειό της.

58


Βρήκε η τάβλα (ή η τρύπα) το καρφί της.

Ό,τι δεν ομοιάζει μήτε γειτνιάζει…(Διαφορετική νοοτροπία.)

Σ’ ένα καζάνι βράζουν …

Πάρε τον έναν και χτύπα τον άλλον.

Όμοιος τον όμοιο κι η κοπριά στα λάχανα.

Κατά τη χύτρα και το καπάκι.

Πάνε δυο δυο σαν οι Χιώτες…

ΟΜΟΡΦΟΣ- Η –Ο -ΟΜΟΡΦΙΑ

Ομορφιά χωρίς αρετή είναι κατάρα.

Μην το περηφανεύεσαι και μην το κάνεις νάζι, γιατί ο Θεός την ομορφιά σαν άνθος την τινάζει.

Όταν τα φώτα είναι σβηστά, όλες οι γυναίκες είναι όμορφες.

Μπρος στα κάλλη τι ’ναι ο πόνος;

Εσύ που γεννήθηκες όμορφη είσαι μισοπαντρεμένη…(εμφάνιση)

Όποιος είναι όμορφος καλοπαντρεύεται…

Όμορφο είναι τ’ όμορφο κι ο…που το κάνει γεια του…

Απόξω κούκλα κι από μέσα πανούκλα…

Οι όμορφες γυρεύονται κι οι άξιες παινιούνται…

Μη χαίρεσαι τον άνθρωπο με τα πολλά στολίδια.

Δεν περνά η μπογιά της. (Δεν είναι πια όμορφη…ή Δεν την υπολογίζουν.)

Εκείνο π’ αγαπά κανείς είναι πάντα όμορφο.

Το ωραίο δεν είναι πάντα κι αγαθό…

ΟΝΟΜΑ

Άλλος έχει τ’ όνομα κι άλλος τη χάρη.

Καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά τ’ όνομα.

Κάλλιο χρυσό όνομα παρά χρυσό φόρεμα.

Ή εγώ δεν είμαι εγώ ή ο κόσμος άλλαξε.

Όνομα και μη χωριό…(Δε θέλουμε να γίνει κάτι γνωστό)

Το όνομα του τρελού βρίσκεται παντού.

59


Το καλό όνομα δε λησμονιέται…

Η ζωή κρατά μια γενιά, το καλό όνομα μένει για πάντα…

Αλίμονο στον άνθρωπο εκείνο που το όνομά του είναι μεγαλύτερο από το έργο του.

ΟΝΕΙΡΑ

Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται.

Αλλού τ’ όνειρο κι αλλού το θάμα.

Τα όνειρα και τον αέρα δεν τα πληρώνεις.

Βλέπουν τα βόδια όνειρα; (Οι ανόητοι δε σκέφτονται)

ΟΡΚΟΣ

Τα βόδια τα δένουν απ’ τα κέρατα. Τον άνθρωπο τον δένουν απ’ το λόγο του…

ΟΥΡΑΝΟΣ

(Ήλιος- σύννεφα- βροχή- χιόνι)

Καθαρός ουρανός αστραπές δε φοβάται.

Ο ήλιος δε φοβάται τα σύννεφα.

Ήλιος γένου κι απάνω μου ας μη λάμπεις. (Ας πετύχεις ..και μη νοιάζεσαι για μένα)60


Ξέρανε το χορτάρι σου όσο καίει ο ήλιος. (Εκμεταλλεύσου την ευκαιρία όσο την έχεις)

Τον πήρε η μπόρα…(Βρήκε μπελά χωρίς να φταίει….)

Άλλη η δόξα του ήλιου κι άλλη της σελήνης. (Πράγματα που γίνονται μέρα ή νύχτα)

Δεν έσμιγε το άστρο τους. (Δεν έσμιξαν…δεν ταίριασαν)

Είδα τον ήλιο πρωτύτερα από σένα. (Έχω πείρα)

Όταν πέφτει ο ουρανός χτυπά πρώτα τα κεφάλια των γιγάντων. (Οι ευθύνες πέφτουν σ’ αυτούς που έχουν υψηλές θέσεις.)

Είναι βαρύς ο ουρανός. (σκοτούρες)

Πέρα βρέχει…(αδιάφορος)

Είναι πέρα βρέχει…(κουτός-χαζός)

Αν φοβόταν ο λύκος τη βροχή, θα ’βαζε τράγια κάπα. (τόλμη)

Στον ουρανό σε γύρευα, στη γη σε βρήκα. (αναπάντεχο)

Άνεμο τηγανισμένο, χιόνι στο σουβλί. (αδύνατον)

Τηγανίζει άνεμο και σουβλίζει χιόνι. (ματαιοπονεί)

Άσπρο είναι και το χιόνι, αλλά το χέζουν (το λερώνουν) τα σκυλιά.

Έγινε χιόνια και νερά…

Ο γεωργός θέλει βροχή κι ο κεραμάς την ξέρα. (συμφέρον)

Εγέλασες κι έβρεξε…(σπάνιο)

Έτρεχε να μη βραχεί κι έπεσε στο ποτάμι.

Αλλού αστράφτει κι αλλού βρέχει.

Ό,τι βρέξει ας κατεβάσει. (Ας γίνει ό,τι θέλει)

Μακριά βροντή, κοντή βροχή. (θα συμβεί γρήγορα.)

Εκεί που αστράφτει φαίνεται κι εκεί που φέγγει λάμπει. (Ακλόνητη μαρτυρία)

Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται. (Έχει συνηθίσει)

Στην αναβροχιά καλό είναι και το χαλάζι.

Τα ’κανε μαντάρα (ή αντάρα). (Τα ρήμαξε)

Περασμένη βροχή κάπα δε χρειάζεται.

Πέρασε η βροχή; Κρέμασε την κάπα! (Μετά τον κίνδυνο τι να την κάνεις την προφύλαξη;)

Άμα αστράφτει θα μπουμπουνίζει κιόλας.

Βρέξει χιονίσει… καραβάνα θα γεμίσει…

Χιόνι τρώει και (δε) νηστεύει.

Δε μου κάνει ούτε κρύο ούτε ζέστη. (αδιαφορία)

61


Έπεσα από τα σύννεφα. (έκπληξη- αποτυχία –μεγάλη απογοήτευση)

Μετά τη βροντή έρχεται η βροχή. (προειδοποίηση)

Πετά στον έβδομο ουρανό.(ευτυχισμένος)

Κίνησε γη και ουρανό. (Έκανε τα πάντα να πετύχει)

Δε βρέχει αλλά θρέφει.

Όσα βρέχει ο ουρανός η γη τα καταπίνει.(υπομένει)

Τι βρέχει ο Θεός και δεν το πίνει η γη; (Υπομένουν μοιρολατρικά)

Άντα (όταν ) θέλει ο Θεός και δίχα (δίχως) νέφη βρέχει.

Βρέχει με το τουλούμι. (νεροποντή)

Η συννεφιά θα φέρει ξαστεριά.

Βρέχει ο Θεός και φταίνε οι μήνες.

Έσμιξαν ο ουρανός και η γη. (θύελλα)

Σαν αστράφτει και βροντά, δέσ’ τη βάρκα σου ψαρά.

Μην περιμένεις να χιονίσει να δεις άσπρη μέρα.

Τον (την ) έχει μη βρέξει και μη στάξει. (τον –την περιποιείται)

ΠΑΘΟΣ

Το πάθος είναι εχθρός της λογικής…

ΠΑΡΑΞΕΝΑ – ΠΑΡΑΔΟΞΑ

Ανάποδα φορτώματα με τα κεφάλια κάτω…

Η υπόθεση έγινε μπουζούκι….

ΠΑΡΑΠΟΝΟ62


Ολονών οι κ…λοι κλάνουν. Ο δικός μου μήτε πρίτσι…(δυνατότητες)

ΠΕΙΝΑ

Νηστικό αρκούδι δε χορεύει.

Η πείνα κάστρα πολεμάει και κάστρα παραδίνει.

Το σκύλο σαν τον αποκλείσεις τρώει και κρεμμυδότσουφλα.

Νηστεύει ο δούλος του Θεού, γιατί ψωμί δεν έχει.

Οι μαγέροι δεν πεινούν.

Άδειο σακί, όρθιο δε στέκεται!

Η πείνα είναι το καλύτερο πιάτο.

Ένας πεινασμένος είναι ένας εξαγριωμένος.

Του πεινασμένου τα χνώτα μυρίζουν από μακριά.

Η πείνα δεν ξέρει ευγένειες.

Η πείνα βγάζει μάτι.

Παντρεύτηκε η πείνα τη δίψα. (φτωχοί)

Πεθαίνει της πείνας…(ψωμολυσάει) ( Είναι φτωχός ή και πεινασμένος…)

ΠΕΙΡΑ

Τα παθήματα των πρώτων, γεφύρι των δεύτερων.

Τα παθήματα γίνονται μαθήματα.

Ρώτα τον παθό κι όχι το γιατρό.

Η πείρα είναι καλή, όταν δεν ακριβοπληρώνεται.

Το παιδί που έχει καεί, όταν βρεθεί μπροστά στη φωτιά , την πηδάει.

Κάηκε η γριά στο κουρκούτι και φυσάει και το γιαούρτι.

Η πείρα χωρίς γνώσεις είναι προτιμότερη από τις γνώσεις χωρίς πείρα…

Πάρε (Άκουγε) γερόντου συμβουλή και παιδευμένου γνώση.

Όταν πήγαινες εσύ εγώ ερχόμουν…(Είμαι πιο έμπειρος, πιο ικανός.)

Πάντα νέο στο κατάρτι, πάντα γέρο στο τιμόνι.

63


Ό,τι δε γνωρίζεις γρήγορα παραλογίζεις…

ΠΕΡΙΕΡΓΕΙΑ

Το μη σε νοιάζει μη ρωτάς…ποτέ κακό δεν έχεις.

Η περιέργεια είναι ελάττωμα του χαρακτήρα.

ΠΛΕΟΝΕΞΙΑ

Όποιος θέλει τα πολλά χάνει και τα λίγα.

Μονά ζυγά δικά του…

Ο λαίμαργος κι ο αχόρταγος σκάβουν το μνήμα τους με τα δόντια τους.

Πιο κοντά είναι το στόμα μου από το δικό σου.

Σήκω εσύ να κάτσω εγώ, πάψε εσύ να πω εγώ. (Οι απαιτητικοί θέλουν να γίνεται το δικό τους.)

Και τα δικά μου δικά μου και τα δικά σου δικά μου….

Το έδεσε κόμπο ...(ότι θα γίνει κάτι.)

ΠΛΗΘΟΣ Καρφίτσα δεν έπεφτε χάμω…(πλήθος- συνωστισμός.)

Μου ’ταξε τον ουρανό με τ’ άστρα.

Μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού…(λίγοι)

ΠΟΝΗΡΟΣ

Ο πονηρός στα λόγια του πολύ πιπέρι βάζει.

Δυο κοιτάζει τρία βλέπει…(ικανός- πονηρός)

Όπου δε χωράει η ανδρεία, έρχεται η πονηριά.

Του ζουρλού το βιος οι φρόνιμοι το τρων. (οι πονηροί…)

64


ΠΟΝΟΣ

Πάρε τον πόνο κι άσε το πρήξιμο.

Όπου είναι ο πόνος εκεί είναι κι η σκέψη.

Καθένας με τον πόνο του κι εγώ με το δικό μου.

Αυτοί που σπούδασαν τον ίδιο πόνο, μιλάνε την ίδια γλώσσα . (καταλαβαίνονται)

Η πολλή θλίψη γεννά παραφροσύνη.

Ο πόνος χτίζει το θρόνο του και στις καλύβες και στα παλάτια.

ΠΡΟΔΟΣΙΑ

Την προδοσία πολύ αγάπησαν τον προδότη κανείς.

ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ Αν δε χτυπήσεις την πόρτα δεν ανοίγει.

Αν δεν έχεις νύχια να ξυστείς μη περιμένεις να σε ξύσουν. (Αν δεν προσπαθήσεις μόνος σου, αν δε στηρίζεσαι στις δικές σου δυνάμεις…)

Μόνο το δικό σου νύχι ξέρει να σε ξύνει σωστά…

ΣΥΝΕΠΕΙEΣ

Πριν πετάξεις πέτρα, τα στερνά της μέτρα.

Άμα θες να ρίξεις πέτρα, τα στερνά της πρώτα μέτρα.

Χτίζει κάστρα στην άμμο…(Ματαιοπονεί…άρα θα ’χει συνέπειες…)

Πάρε τα βρεγμένα σου και φύγε…

ΤΑΞΙΔΙ

Πολυταξιδεμένος και πολύξερος.

Όσο τρέχω, τόσο μαθαίνω…(Ταξιδεύω…μορφώνομαι…)

Όποιος ζήσει θα δει, μα όποιος ταξιδέψει θα δει περισσότερα.

65


ΤΙΜΗ –ΤΙΜΙΟΣ

Η τιμή τιμή δεν έχει και χαράς τον που την έχει.

Στο λόγο της τιμής μου.

Την τιμή και το συμφέρον δε μπορούμε να τα βάλουμε στο ίδιο τσουβάλι.

ΥΠΕΡΒΟΛΗ- ΙΚΟΣ – ΙΚΗ

Φούρνο βλέπει, κάστρο λέει…

Δέκα τα λες…,τρία τα βρίσκεις.

Έκανε την τρίχα …τριχιά.

Τόσος θόρυβος για το τίποτα…

Όποιος αγοράζει το περίσσιο, θα πουλήσει και το ίσιο…

ΥΠΕΡΗΦΑΝΕΙΑ

Περήφανος σαν κόκορας στο κοτέτσι του…

Κόσμος το ’χει τούμπανο κι εμείς κρυφό καμάρι…

Όποιος περηφανεύεται, γρήγορα ταπεινώνεται.

Το δε σε νοιάζει …δε ρωτάς…ποτέ κακό δεν είναι…

Όταν είσαι καβαλάρης, χαιρέτα και τους πεζούς.

Ένα περήφανο μυαλό κι ένα καχεκτικό πορτοφόλι είναι κακός συνδυασμός.

Όταν βγάλουμε τη μάσκα απ’ τη μοναξιά, τότε θα δούμε ότι αυτή είναι περηφάνια…

Όποιος κοιτάει συχνά ψηλά γκρεμοτσακίζεται…

Είναι ευγενικιά περηφάνια να θέλει κανείς … να είναι ο καλύτερος απ’ τους ανθρώπους.

66


ΥΠΝΟΣ

Ο ύπνος τρέφει τα μωρά κι η γεια τα μεγαλώνει…

Κοιμήσου χωρίς δείπνο και ξύπνα χωρίς χρέη.

Ο ύπνος τρέφει τα μωρά κι ο ύπνος τα μοσχάρια…

Και το κρασί το γέροντα τον κάνει παλικάρι….

Αλί στο νιο που δέρνεται στο γέρο που κοιμάται.

Αγρύπνησε να κοιμηθείς και πείνασε να φάγεις.

Άξιος στο φαγητό και γρήγορος στον ύπνο.

Ο ύπνος είναι γιατρός πολλών νοσημάτων.

Όποιος κοιμάται το πρωί, πεινάει το μεσημέρι.

Όποιος χορταίνει ύπνο δε χορταίνει ψωμί.

Αλλού τα’ όνειρο κι αλλού το θάμα.

Γλυκός ύπνος το πρωί, παλιά ρούχα τη Λαμπρή.

Όποιος κοιμάται το πρωί παλιά ρούχα τη Λαμπρή.

Μας έπιασαν στον ύπνο.

Όπως έστρωσες έτσι θα κοιμηθείς.(συνέπειες)

Κοιμάται τον ύπνο του δικαίου….

Θέλεις πλούτη και τιμή, μην κοιμάσαι το πρωί.

Κάλλιο ύπνο παρά δείπνο.

Άπου ’χει τα θάρρη του στο Θεό αδείπνητος δε θέτει . Κι να θέτει και καμιά φορά, ο ύπνος τον ετρέφει…(Κρήτη)

ΥΠΟΚΡΙΣΙΑ

Αλλού του ’δειχνε κι αλλού του ’μπηχνε…

Σ’ οποιανού αμάξι ανέβει, κείνου το τραγούδι λέει.

ΥΠΟΜΟΝΗ

Όλα έρχονται στην ώρα τους σ’ εκείνον που μπορεί να περιμένει.67


Η υπομονή είναι κλειδί για όλες τις κλειδαριές.

Πέσε εφτά φορές κάτω, μα και σήκω εφτά φορές.

Στάλα – στάλα το νερό και το μάρμαρο τρυπάει…

Άνθρωπος χωρίς υπομονή είναι λυχνάρι χωρίς λάδι.

Όποιος έχει υπομονή έχει ό,τι επιθυμεί.

Αγάλια αγάλια βρίσκει το καρφί την τρύπα.

Η υπομονή έχει και τα όριά της.

Αγάλια αγάλια κόσευε (τρέξε ), αν θέλεις να προφτάσεις…

Με το μαλακό σχοινί κόβεις την πέτρα.

Αγάλια αγάλια περπατάει πολύ μακριά πηγαίνει.

Πέντε δράμια υπομονή, αξίζουν μια οκά μυαλό.

Με τον καιρό κι υπομονή γίνεται το φύλλο της μουριάς μετάξι. (Επίμονη εργασία- μεγάλη υπομονή)

Το Παρίσι δεν έγινε σε μια μέρα. (Τα μεγάλα έργα απαιτούν χρόνο…)

Η υπομονή φέρνει τριαντάφυλλα.

ΦΙΛΟΣ - ΦΙΛΙΑ

Αυτός που έπαψε να είναι φίλος, ποτέ του δεν υπήρξε τέτοιος.

(ή) Φίλος που γίνηκε εχθρός ποτέ δεν ήταν φίλος.

Ένας αληθινός φίλος είναι σαν ένα ακριβό μυστικό, που το χρησιμοποιούμε, όταν έχουμε μεγάλη ανάγκη.

Ο φίλος της ανάγκης είναι αληθινός φίλος.

Μη βιάζεσαι να πας στις χαρές των φίλων σου, μα στις ανάγκες τους τρέξε όσο μπορείς γρηγορότερα.

Δείξε μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι.

ή Πες μου το φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι.

Εμείς μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε.

Ο καλός φίλος στην ανάγκη φαίνεται.

Όταν έχει το πουγκί σου, όλοι είναι φίλοι σου…

Αδειανό βαρέλι, φίλο δεν πιάνει.

Έξω από μένα κι ας είναι και στο φίλο μου.68


Στραβός βελόνα γύρευε μέσα σε αχυρώνα κι εσύ φιλία μου ζητάς στον εικοστό αιώνα…

Μη εμπιστευτείς το φίλο σου και πεις το μυστικό σου ο φίλος στο φίλο θα το πει, κι είναι κακό δικό σου…

Κάλλιο δολερό εχθρό παρά δολερό φίλο. ( ή φίλο σκύλο)

Αγάπα το φίλο σου με τα ελαττώματά του.

Καινούριο φίλο έπιασες; Παλιό μη λησμονήσεις…

Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους.

Μπρος φίλος και πίσω σκύλος.

Ο χειρότερος τόπος είναι εκείνος που δεν έχεις φίλους.

Κάλλιο φίλο παρά χίλια γρόσια.

Φάγαμε ψωμί κι αλάτι….(Ζήσαμε μαζί – είμαστε φίλοι)

Ο φίλος είναι πιο απαραίτητος κι απ’ τη φωτιά κι απ’ το νερό.

Με τον καλό σου (κολλητό σου) κάθισε και νηστικός σηκώσου…

ή Με τον καλά σου (καλύτερό σου) κάθιζε και νηστικός σηκώσου.

Το νερό με τη φωτιά φίλοι δε γίνονται.

Τέτοιος φίλος τέτοια πίτα…(Ανάλογη η αξία)

Ο διπρόσωπος φίλος είναι φίδι κολοβό.

Στο θάνατο είναι δύναμη και στο γκρεμό λαχτάρα…(οι φίλοι)

Όποιος έχει φίλο εκλεκτό, έχει μεγάλο θησαυρό.

Μπροστά σ’ απλώνει χαλιά και πίσω ανοίγει λάκκο …(Διπρόσωπος φίλος)

Αν δεν έχεις φίλο, είσαι μ’ ένα χέρι…

Οι καβγάδες των φίλων, είναι η χαρά των εχθρών.

Το φίλο σου τον διαλέγεις, το συγγενή σου όχι!

ΦΙΛΟΔΟΞΟΣ – ΦΙΛΟΔΟΞΙΑ

Μην ανεβαίνεις πολύ ψηλά, γιατί το πέσιμο θα είναι ισχυρό.

Η φιλοδοξία γεννά θάνατο.

Ψηλά φόρτωνε και χαμηλά τραγούδα.

Αυτός που περπατά σε μεγάλο ύψος πρέπει να ’χει κλεισμένα τα μάτια του.

69


ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ- ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Πολλοί μιλούν σαν φιλόσοφοι και ζουν σαν ανόητοι.

Τα γένια δεν κάνουν το φιλόσοφο…

Αν καθίσεις μια φορά μ’ έναν φιλόσοφο, θα σηκωθείς σχεδόν άθεος…

ΦΟΒΟΣ

Ο φόβος φυλάει τα έρμα…( συγκρατεί…)

Αυτός που δε σε φοβάται όταν είσαι μπροστά, σε μισεί όταν λείπεις.

Ο φόβος μπορεί να προφυλάξει τον άνθρωπο από τον κίνδυνο, μα το θάρρος μπορεί να τον βοηθήσει, όταν κινδυνεύει.

Και φοβάται και φοβερίζει…

Το θάρρος μας ανεβάζει στον ουρανό κι ο φόβος μας κατεβάζει στα τάρταρα.

Όποιος φοβάται αληθινά, όλο και φοβερίζει.

Πήγε με την ψυχή στο στόμα…ή Μου βγήκε η ψυχή … (φοβήθηκα)

ΦΤΩΧΟΣ-Η - ΦΤΩΧΕΙΑ

Η φτώχεια τέχνες μάθαινε κι αρχοντιά καμάρωνε…

Η φτώχεια φέρνει γκρίνια.

Του φτωχού η κάπα και στρώμα και πάπλωμα.

Ελεήστε το φτωχό, γιατί δεν έκανε κακό.

Όποιος ελεεί φτωχό, δανείζει το Θεό.

Η ματαιότης είναι τροφή των φτωχών.

Κάμε του φτωχού καλό θα το βρεις απ’ το Θεό. (Θα σε ανταμείψει)

Θα γυρίσει κι ο τροχός, να γελάσει (ή να χορτάσει ) κι ο φτωχός. (Θ’ αλλάξουν τα πράγματα)

Βόηθα με φτωχέ μου, μη σου μοιάσω.

70


Ζει φτωχός …για να πεθάνει πλούσιος…

Ο φτωχός ό,τι μπορεί κι ο πλούσιος ό,τι θέλει.

Θεέ μου, μη δώσεις του φτωχού πόρτα και παραθύρι, πάπλωμα να σκεπαστεί και πάρε το και φύγει…( νεόπλουτοι)

Του φτωχού το κέρατο στο κούτελο και του άρχοντα στο γόνατο…

Σε πλούσιο μη χρωστάς και σε φτωχό μη δανείζεις…

Κάλλιο φτωχός και ήσυχος παρά πλούσιος και ανήσυχος.

Απ’ όλα τα κακά η φτώχεια ζυγίζει ελαφρότερα…(Υπάρχουν και χειρότερα…)

Του φτωχού το εύρημα, για καρφί …για πέταλο.

ΧΑΡΑ - ΛΥΠΗ

Μικρή λύπη, μεγάλη χαρά.

Μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά.

Καινούρια λύπη ξυπνά την παλιά.

Η λύπη περπατά με τη χαρά.

Η λύπη είναι αδερφή της χαράς.

Χαρά στον αξιότερο…(τον πιο ικανό)

Χαρά χαρά που μ’ έφερες και λύπη που με πήρες.

Το νόμισμα της ευτυχίας είναι η χαρά.

Αν δε νιώσεις χαρά, δε νιώθεις και λύπη…

Κάθε ζωή έχει τη χαρά της και κάθε χαρά τα όριά της.

Μια χαρά και δυο τρομάρες…(Χάλια…)

Η χαρά στη ζωή είναι ό,τι το λάδι στο λυχνάρι.

Θέλει η πόρνη να κρυφτεί κι η χαρά δεν την αφήνει…

ΧΟΡΟΣ

Έξω απ’ το χορό πολλά τραγούδια λέμε…71


Τον χόρεψε στο ταψί… (Τον τυράννησε)

Αγάπα η Μάρω το χορό, βρήκε κι άντρα χορευτή…

Άλλος αλλιώς τραγουδάει κι άλλος αλλιώς χορεύει.

Χορεύει κατά πως του- της τραγουδούν.

Όπως παίζεις χορεύω…

Ο βιολιστής κι αν άλλαξε βιολί, ο σκοπός δεν άλλαξε…

Εκείνος που δε μπορεί να χορέψει, κατηγορεί το πάτωμα που δεν είναι ίσο.

Χόρευε κυρα –Μάρω κι έχε κι έννοια του σπιτιού.

Για να γιατρέψεις της καρδιάς κάθε καημό και πόνο μοναδικό της γιατρικό είναι το γλέντι μόνο…

ΧΡΟΝΟΣ - ΚΑΙΡΟΣ

Όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνει ο χρόνος.

Τον καιρό σαν λογαριάζεις, δε θα πάψεις να σοδιάζεις…

Ώρας κάμωμα, χρόνου μέλημα.

Ο χρόνος είναι ο καλύτερος γιατρός.

Ο καιρός είναι γιατρός.

Παλιού καιρού χαλάσματα…(Ξεχασμένα γεγονότα)

Ο χρόνος πάντα έρχεται. Ποτέ δε σταματά.

Περασμένα ξεχασμένα …

Έχει μήνα που τρέφει όλο το χρόνο. (ευκαιρία)

Πάω σιγά για να φτάσω γρήγορα.

Κάθε πέρσι και καλύτερα. (δυσαρέσκεια απ’ τα παρόντα)

Έχει ο καιρός γυρίσματα να πληρωθούν τα κρίματα. (Θ’ αλλάξουν οι καταστάσεις)

Τούτα φέρνουνε οι καιροί και οι κακοί οι χρόνοι, να παίζει ο λύκος με τ’ αρνί κι ο κούκος με τ’ αηδόνι.

Τους πέντε μήνες θλίβεται και τους εφτά φοβάται.(κακομοίρης)

Ο χρόνος είναι χρήμα.

Ο χρόνος φέρνει σοφία.

Ο καιρός πολλά τα ξύλα κι η φουρτούνα τ’ αγοράζει…(ευκαιρία)72


Εννιά έχει ο μήνας και δεκατρείς ο χρόνος.

Φυλάξου από το κακό και την κακή την ώρα…

Φυλάξου απ’ την ώρα την κακιά να ζήσεις χίλια χρόνια.

Κατά την ώρα και το χασμουρητό.

Του κακού καιρού τα νέφη, άλλα πάνω άλλα κάτω.

Όποιος σκορπάει τον καιρό (χρόνο) δεν τον ξαναμαζεύει.

Κατά πως είναι οι καιροί, έτσι και ν’ αρμενίζεις…

Όπως τον έβρω τον καιρό, έτσι τον αρμενίζω…

XΩΡΙΟ

(Πόλη- τόπος- γειτονιά- γείτονας-γειτόνισσα)

Χωριό που φαίνεται κολαούζο δε θέλει. (οφθαλμοφανές)

Απ’ το χωριό σου κυλά το νερό στο χωριό μου.

Στο χωριό στο μεσοχώρι…(ρεζίλεμα)

Γίναμε από δυο χωριά χωριάτες. (μαλώσαμε)

Τα παράπονα στο δήμαρχο.

Δώσε θάρρος στο χωριάτη να σ’ ανέβει στο κρεβάτι.

Πίτα μπρος και πίτα πίσω της γειτόνισσας το δίκιο. (πήγαινε –έλα)

Απ’ το να’ χει η γειτονιά σου κάλλιο να ’χουν τα παιδιά σου.

Ο Θεός κι ο γείτονας…(σε βοηθούν).

Το Θεό και το γείτονα δεν τους γελάς.(Απ’ το Θεό και το γείτονα

73


δε μπορείς να κρυφτείς.)

Κομμάτι απ’ τη γειτόνισσα ένα σταχτοκούλουρο…Μπα ! Κακός περίδρομος!

Απ’ το πρωί που σηκώνεσαι πρώτα το γείτονα βλέπεις.

Τι μου ’κανες γειτόνισσα στον ιδικό σου γάμο…

Κατά τη γειτονιά και το τραγούδι.

Ήρθε στη γειτονιά; Καρτέρα το (περίμενέ το) και στη γωνιά. (κακό)

Ρωτώντας πας στην πόλη. (δε χάνεσαι…)

Το γείτονα τον εζηλεύει ο γείτονας.

Άζωστος τρέχει ο γείτονας κι ο συγγενής ζωσμένος. (για βοήθεια)

Κάλλιο κακός χρόνος παρά κακός γείτονας.

Ο κακός χρόνος περνά. Ο κακός γείτονας μένει.

Με καλό γείτονα κοιμάσαι ήσυχος.

Ο χωριάτης κι αν πλουτίσει το τσαρούχι δεν τ’ αφήνει.

Εδώ μένω κι αλλού φουρνίζω. (Η εργασία μου εξυπηρετεί άλλους κι όχι αυτούς εδώ…)

Σε τούτο το στραβό χωριό, παπά δεν είχε κι ήρθα…

Κακό χωριό τα λίγα σπίτια…

Σήμερα του γείτονα κι αύριο της γειτόνισσας.

ΨΕΜΑ- ΨΕΥΤΗΣ

Ο ψεύτης και ο κλέφτης τον πρώτο χρόνο χαίρονται.

Ο ψεύτης γεννά έναν ψεύτη, ώσπου να γίνουν μια γενιά.

Αφέντης ψεύτης, μασκαράνθρωπος…

Πας (κάθε ) ψεύτης, κλέφτης.

Όποιος μαγειρεύει ψέματα, στο πιάτο του θα τα βρει. (ή τα βρίσκει)

Το ψέμα δεν έχει πόδια να σταθεί.

Όποιος λέει ψέματα, πέφτει μες στα αίματα.

Ρώτα το αδερφό μου τον ψευτάκη.

Ψέματα άκουσες; Όλο ψέμα δεν είναι…

Μας πουλάει φύκια (ή φούμαρα) για μεταξωτές κορδέλες.

Ο ψεύτης έχει κοντά πόδια…

Όσο πιο πολύ μιλάς για τον εαυτό σου, τόσο περισσότερο πλησιάζεις στο ψέμα.

74


Ο ψεύτης δεν πιστεύεται κι όταν αλήθεια λέει.

Η ψευτιά και η κλεψιά είναι μάνα κι ανεψιά.

Το ψέμα δε ζει να γεράσει.(αποκαλύπτεται)

Το ένα ψέμα φέρνει τ’ άλλο.

Μια στο καρφί και μια στο πέταλο. (Πότε ψέμα, πότε αλήθεια)

Το ψέμα είναι αλάτι της αλήθειας.

Το ψέμα βγάζει λουλούδια, ποτέ καρπούς.

3.ΓΑΜΟΣ

75


Το χαρτί και το μελάνι τον καλό γαμπρό τον κάνει.

Πάρ’ τον στο γάμο σου να σου πει και του χρόνου.

Παντρεύτηκαν η πείνα και η δίψα.

Εσέ το λέω πεθερά, για να τ’ ακούει η νύφη.

Τα λέει της πεθεράς για να τ’ ακούει η νύφη.

Όλα είναι του μυαλού κι η παντρειά της τύχης.

Όταν ραγίζει το γυαλί, δύσκολα κολλάει (διαζύγιο).

Ο γάμος είναι σαν πολιορκημένο φρούριο. Εκείνοι που ’ναι από ’ξω θέλουν να μπουν μέσα κι εκείνοι που ’ναι μέσα θέλουν να βγουν έξω. (αραβική)

Ο γάμος είναι σαν το φτέρνισμα. Δεν το ξέρει κανείς από πριν. (ρωσική)

Στο γάμο, όπως και στο φόνο, πρέπει να ρίχνει κανείς μια ματιά γύρω του, ενόσω υπάρχει ακόμη καιρός. (Δανική)

Όποιος διαλέγει, διαλεούρια παίρνει. (γεροντοκόρες)

Ο ένας βρωμάει κι ο άλλος μυρίζει.

Σιγά σιγά τα όργανα κι είναι φτωχός ο γάμος….(σεμνότητα- οικονομία)

Όποιος τρώει τσίκνες, βρέχει στο γάμο του.

Όχι όπως ήξερες νύφη, όπως ηύρες. (βρήκες).

76


Θα πολυκάτσει η νύφη με την πεθερά.

Ο γαμπρός γιος δε γίνεται κι η νύφη θυγατέρα.

Μη μιλάς, γιατί εσύ θα πληρώσεις τη νύφη.

Πάρε γυναίκα από σπίτι και σκυλί από μαντρί.

Στις 9 (εννιά) του μακαρίτη, άλλον έμπασε στο σπίτι.

Όλα τα είπαμε, για τη νύφη δεν είπαμε (την ουσία).

Στο τέλος ξυρίζουν το γαμπρό.

Η νύφη ό,τι πάρει στην καβάλα. (κατάλληλη στιγμή) Ο γάμος είναι λαχείο.

Ο ανύπαντρος πάντα κοιμάται ήσυχος.

Κάλλιο χήρα κορδωμένη, παρά κακοπαντρεμένη.

Όποιος παντρεύεται στα γηρατειά, ρίχνει γρήγορα τ’ αυτιά.

Του (της) φόρεσε κέρατα (απάτησε).

Το δικό μου πάπλωμα είναι για δυο άτομα.

Όταν θα παντρευτείς κι εσύ τα ίδια θα (του) κάνεις.

Γιε μου, γιε μου μάλαμα, νύφη ξένο μπάλωμα.

Ζευγαρώνει ο θεός δυο κακούς κι έτσι χαλάει δυο σπίτια.

Όσο πίνει η πεθερά, τόσο διπλοχαιρετά.

Ή μικρός μικρός παντρέψου ή μικρός καλογερέψου.

Άλλες νυφάδες ήρθανε, άλλα κουλούρια πλάθουν. (Καινούριες συνήθειες)

Αλλού ο γάμος, αλλού τα όργανα.

Ακάλεστος στο γάμο τι γυρεύεις;

Άντρα θέλω, τώρα τον θέλω. (ανυπόμονος)

Άντρα θέλω εγώ το βράδυ κι ας μην έχει ο λύχνος λάδι.

Κύλησε ο τέντζερης και βρήκε το καπάκι.

77


Βρήκ’ η τάβλα το καρφί.

Αύριο λούζουν το γαμπρό και τραγουδούν τη νύφη.

Έκλασ’ η νύφη, σχόλασε ο γάμος.

Χωρίς νύφη (ή γαμπρό) γάμος δε γίνεται.

Χαρά στα μάτια που ’δανε Μαγιάτικο φεγγάρι.

Κατά τη νύφη κι ο γαμπρός (ταιριαστοί).

Φίλα με να σε φιλώ, θέλε με να σε θέλω, γιατί θα ’ρθει ένας καιρός που θα θες και δε θα θέλω.

Λούστηκε η νύφη κι απόμεινε …(αναβολή-ματαίωση)

Η νύφη σαν γεννηθεί της πεθεράς θα μοιάσει.

Αφήσαμε το γάμο να πάμε για πουρνάρια. (Τα σημαντικά για ασήμαντα)

Σαν θέλει η νύφη κι ο γαμπρός, τύφλα να ’χει ο πεθερός.

Τα στραβά τα κουλούρια η νύφη τα πλάθει. (προκατάληψη)

Πριν να δούμε το γαμπρό, στολίσαμε τη νύφη.

Όλα του γάμου δύσκολα κι η νύφη γκαστρωμένη.

Όπου γάμος και χαρά η Βασίλω (η Κοντύλω) πρώτη.

Κακά μαντάτα του γαμπρού κι η νύφη κασιδιάρα.

Αν δε ταιριάζαμε δε θα συμπεθεριάζαμε.

Στο γάμο του Καραγκιόζη.

Προξενητής ανύπαντρος, για πάρτι του γυρεύει.

Έμεινε στο ράφι (γεροντοκόρη).

Του Κουτρούλη ο γάμος (ανακατωσούρα).

Την εθέλω κι ας είναι χήρα και φτωχή και κακομοίρα.

Όταν χωρίζουν τ’ αντρόγυνα και τα βουνά ραγίζουν.

Όποιος κρυφοπαντρεύεται, φανερά πομπεύεται.

78


Διαλέξαμε τη νύφη μας να μοιάζει της γενιάς μας.

Οι όμορφες γυρεύονται κι οι άξιες παινεύονται.

Με τον έρωτα περνάει ο καιρός και με τον καιρό ο έρωτας.

Το μάτι βλέπει …, στην καρδιά πιάνει φωτιά.

Βρες τη νύφη εσύ κι εγώ σε στεφανώνω.

Από γενιά να ’ναι ο γαμπρός και να ’ναι φημισμένος.

Ούτε την κόρη του δίνει ούτε το συμπέθερο κακοκαρδίζει.(διπλωμάτης)

Όλη η βδομάδα του γαμπρού κι η Κυριακή της νύφης.

Σώγαμπρος; Αλεπού γδαρμένη.

Και παντρεμένος μασκαράς κι ανύπαντρος ρεζίλι.

Η γυναίκα όταν παντρευτεί και το μουλάρι όταν σαμαρωθεί, δείχνουν τις πληγές τους (ελαττώματα).

Άλλος πλήρωσε τη νύφη.

Τα έξοδα του γάμου η νύφη δεν τα βγάζει. (άσχημη)

Ούτε σπίτι χωρίς άντρα ούτε άντρας χωρίς σπίτι.

Ξεχνά η γρουσούζα η πεθερά πως ήταν νύφη μια φορά.

Η μοίρα μου τον άντρα μου καλό να μου τον βρει.

Ο παντρεμένος μετανοεί μια φορά, ο ανύπαντρος δύο.

Όσο κάθεται ο κερατάς τόσο μεγαλώνουν τα κέρατά του.

* * *

79


4. ΓΗΡΑΤΕΙΑ- ΓΕΡΟΣ- ΓΡΙΑ

80


Τα γεράματα δεν αρχίζουν με το άσπρισμα των μαλλιών, αλλά με το μαύρισμα της καρδιάς.

Ο γέρος από πέσιμο ή από χέσιμο πάει…

Να ήταν τα νιάτα δυο φορές τα γηρατειά καμία.

Κακή ζωή πρώιμα γηρατειά.

Γέρος γάτος, τρυφερά ποντίκια…

Ο γέρος όταν χαίρεται τα νιάτα του θυμάται.

Η γριά κι αν στολίζεται στον ανήφορο γνωρίζεται.

Η γριά δεν είχε δόντια κι ήθελε παξιμάδια.

Γριά το καταχείμωνο (μεσοχείμωνο) θυμήθηκε πεπόνια. (ή ξυλάγγουρα εζήτα) (Παράδοξες ορέξεις – επιθυμίες)

Γριά δεν είχε βάσανα κι αγόραζε γουρούνι. (μπελάδες)

Η γριά παντρειά δεν ήλπιζε, πανωπροίκι γύρευε.(Υπερβολικές απαιτήσεις)

Κράτα γέρο για τα γεράματα…

Αλλού πονάει η γριά κι αλλού την τρίβει ο γέρος.

Εκεί που είσαι ήμουνα κι εδώ που είμαι θα ’ρθεις.

Ποτέ μην κοροϊδεύεις ένα γέρο…Ο γέρος είναι μικρότερος από παιδί.

Η εργατικότητα της νιότης είναι ανάπαυση των γηρατειών.

Καλά γεράματα παρά νιάτα…

-Καλησπέρα, γέρο. -Κουκιά σπέρνω…(ασυνεννοησία)

Έρμα νιάτα κακά γεράματα.

Δώσαμε της γριάς αυγό και το ’θελε μελάτο…(αχαριστία)

81


Νιος στα πόδια , γέρος στην κρίση.

Τα στερνά τιμούν τα πρώτα.

Στερνά καλά , όλα καλά.

Ας ήμουν νιος και να ’ξερα , γέρος και να μπορούσα.

Κάλλιο αργά παρά ποτέ.

Ανάθεμα δυο πράματα:φτώχεια και γεράματα.

Κάθε γέρος την πορδή του μόσχο την έχει.(Τα ελαττώματα τα θεωρούν προτερήματα)

Όποιος δεν ακούει τους γέροντας, πάει δέρνοντας.

Όλοι κοιτάζουν τον καβγά και η γριά το μέλι. (Οι γέροι νοιάζονται για το συμφέρον τους)

Είναι του γέρου τα κανάκια σαν νερόβραστα σπανάκια. (χάδια ερωτικά γερόντων)

Κάηκε η γριά στο κουρκούτι και φυσάει και το γιαούρτι.

Κατά το γέρο κι η στολή κατά το νιο κι η χάρη. (Ο νέος έχει τα νιάτα. Ο γέρος χρειάζεται στολίδια.)

Όχι γριά, ζαρωμένη.

* * *

82


5. ΖΩΑ - ΦΥΤΑ

83


Ήρθαν τα άγρια να διώξουν τα ήμερα

ΠΟΥΛΙΑ

Το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται.

Το πονηρό πουλί πιάνεται κι απ’ τα δυο.

Κλούβια αυγά, πουλιά δε βγάζουν.

Τρία πουλάκια κάθονταν…

Πιάνει πουλιά στον αέρα.

Άπιαστα πουλιά, χίλια στον παρά…(Ανεκπλήρωτες υποσχέσεις.)

Αφού έφυγε το πουλί έβαλε τις ξόβεργες.

Του κακού καιρού το πουλί αλλού τρώει αλλού λαλεί.

Το θηλυκό πουλί φτιάχνει τη φωλιά.

Κάθε πουλί στον τόπο του κελαηδεί.

Κάλλιο πουλάκι στο κλαδί παρά γαλιάντρα στο κλουβί…(ελευθερία)

Πέταξε το πουλί… (Χάθηκε η ευκαιρία)

Στη φωνή και το πουλί…(Είχαμε την κουβέντα σου…)

Το καλό πουλί απ’ τ’ αυγό κελαηδεί. (Οι ικανότητες φαίνονται από τη μικρή ηλικία.)

Έχει και του πουλιού το γάλα…(Τα πιο απίθανα- σπάνια)

Αγάλια αγάλια το πουλί χτίζει τη φωλιά του. (Με υπομονή κι επιμονή)

84


ΑΕΤΟΣ - ΓΕΡΑΚΙ

Ο αετός μεγάλα πουλιά κυνηγά…(υπερηφάνεια)

Τ’ άρπαξε σαν ο αϊτός την κότα…(άτσαλα…)

Κάλλιο μια μέρα γεράκι (δύναμη) παρά ένα χρόνο κάργια (κουρούνα.(περιφρόνηση)

Καλύτερα σπουργίτης και στο χέρι παρά αϊτός και στον αέρα. (σιγουριά –βεβαιότητα)

Δύσκολα πετάς μ’ αϊτούς όταν σε περιτριγυρίζουν χάνοι.

ΑΗΔΟΝΙ – ΧΕΛΙΔΟΝΙ – ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ –ΚΟΥΚΟΣ

Μας κόστισε ο κούκος αηδόνι. (πολλά)

Έχει φωνή αηδονιού….

Κλάψε κι εσύ αηδόνι μου τον αποχωρισμό μας.

Αθώα περιστερά…. Λευκός- ή σαν περιστέρι.

Χελιδόνι γύρισε; Καλοκαίρι μύρισε…!

Είπαμε πολλά και σώνει…Ας μιλήσει και τ’ αηδόνι!

Το χελιδόνι στο κλουβί να τραγουδήσει δε μπορεί!

Το χελιδόνι σαν φανεί θ’ ανθίσουν τα λουλούδια…

Ένας κούκος δε φέρνει την Άνοιξη.

Τρεις κι ο κούκος. (λίγοι)

Πηγαίνει ολομόναχος σαν τον κούκο.

ΚΟΡΑΚΑΣ

Κόρακας κοράκου μάτι δε βγάζει. (αλληλεγγύη)

Όταν πάψουν τα κοράκια τότε λαλούν τ’ αηδόνια.

Από κόρακα στόμα «κρα» θ’ ακούσεις. (αγενείς)

Θρέψε κόρακα να σου βγάλει το μάτι.

Του κόρακα τ’ αυγά δε βγάζουν περιστέρια.85


Όπου λαλούν οι κόρακες, φεύγουν τ’ αηδόνια.

Το αφράτο μήλο ο κόρακας το τρώει. (Ανάξιοι άντρες παίρνουν καλές γυναίκες)

Όταν ασπρίσει ο κόρακας και γίνει περιστέρι. (ποτέ…)

Κορακοζώητος έγινε…(Έζησε πολλά χρόνια)

ΠΕΡΔΙΚΑ

Της πέρδικας απ’ τη λαλιά της βρίσκουν τη φωλιά. (φλυαρία)

Έγινε περδίκι. (υγιής)

Καλώς τηνε την πέρδικα που περπατάει λεβέντικα!

Καλώς τηνε την πέρδικα την αηδονολαλούσα.

Ήρθε η ώρα η καλή κι η ώρα η βλογημένη να πάρει ο αϊτός την πέρδικα τη χρυσοπλουμισμένη… (γάμος)

ΚΟΥΡΟΥΝΑ Η κουρούνα για να μάθει το περπάτημα της πέρδικας, ξέχασε το δικό της. (μίμηση)

Να ’χαν οι κουρούνες γνώση, να σου δίνανε καμπόση…(ανόητος)

Από κουρούνα βγαίνει αϊτός κι από αϊτό κουρούνα.

Δεν έχει μυαλό…Είναι μια κουρούνα!

ΠΑΠΙΑ

Περπατά σαν πάπια.

Ξέρει η πάπια πού ’ναι η λίμνη.

Άλλαξε η πάπια κι έβαλε τα σάπια.

ΚΟΤΑ-ΚΟΚΟΡΑΣ

86


Όπου λαλούν πολλοί κοκόροι αργεί να ξημερώσει. (πολλές γνώμες)

Κάτσε κότα μου στ’ αυγά σου…

Κάτσε κότα μου στ’ αυγά σου, για να βγούνε τα πουλιά σου.

Πίνει η κότα το νερό και κοιτάει τον ουρανό.

Η κότα όταν πίνει νερό, βλέπει και το Θεό.

Και δίχως τον πετεινό ξημερώνει.

Πετεινός που λαλεί παράκαιρα κι άσκοπα, θέλει σφάξιμο.

Αγάλια αγάλια κότα μου κι εγώ σε μαγειρεύω.

Αλλού τα κακαρίσματα κι αλλού γεννούν οι κότες. (Αλλού οι υποσχέσεις κι αλλού το κέρδος)

Όποιος κοκορεύεται, καταλήγει κότα. (περηφάνια)

Σκότωσαν την κότα με τα χρυσά αυγά…(Έχασαν τις ευκαιρίες που τους δόθηκαν… κι απ’ τις οποίες κέρδιζαν…)

Κάλλιο ένα χρόνο κόκορας παρά σαράντα χρόνια κότα.

Όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρων οι κότες.

Η γριά η κότα έχει το ζουμί. (πείρα)

Αξίζει η γερόκοτα, σαράντα πουλαδίτσες. (σοφία- πείρα)

Ο κόκορας στη γειτονιά του λαλεί.

Κάθε πετεινός στην αυλή του κράζει. (εγωισμός)

Παράξενα αυγά, από παράξενη κότα…

Η αλεπού έχει τ’ όνομα, μα άλλοι τρων τις κότες.

Όποιος έχει τύχη του γεννά κι ο πετεινός.

Πρώτα έκλεψε τ’ αυγό, ύστερα την κότα, ύστερα τ’ αρνί κι ύστερα το βόδι.

Άμα κλέψει τ’ αυγό, κλέβει και την κότα.

Εδώ δε σε ξέρουν; Στην πόλη όμως σε βάζουν να κάθεσαι με τις κότες… (Δε σε υπολογίζουν καθόλου…)

Παστρικός σαν της κότας τα ποδάρια.

Ορνιθοσκαλίσματα…Γράμματα σαν της κότας τα ποδάρια…

Του κόκορα τ’ αυγό δε βγάζει περιστέρι.

Ο κόκορας κι αν φωνάζει το αηδόνι θα τρομάζει.

Μαλώνουν σαν τα κοκόρια…

Κοιμάται με τις κότες…(νωρίς)

Γεννά κι ο κόκοράς του…(τυχερός)87


Του καλότυχου, γεννάει ακόμα κι ο πετεινός του.

Μας κάνει τον κόκορα.

Είναι κοκορόμυαλος…(ανόητος –άμυαλος)

Τα φόρτωσε στον κόκορα…(τα γράμματα)

Κόκορας αν δε λαλήσει, το χωριό δε θα ξυπνήσει

Είναι μεγάλης όρνιθας αυγό…

Η κότα σκαλίζοντας, έβγαλε τα μάτια της.

Κότα που κακαρίζει…,αυγά δεν κάνει…

Ζεμάτισε τον πετεινό να τον καλομαδήσεις.

Ο πετεινός ελάλησε και ξύπνησαν οι ψύλλοι.

Για το γαμπρό, γεννά κι ο κόκορας. Για το γιο ούτ’ η κότα…

Δε θα λαλήσει ξένος κόκορας σε γειτονιά δική μου.

ΔΙΑΦΟΡΑ

Κλέβει σαν κίσσα.

Κοντή σαν χήνα.

Ο γλάρος αψηλά πετά και χαμηλά κοιτάζει.

Η κουκουβάγια το κουκουβαγιόπουλο παινεύει.( Οι γονείς δε βλέπουν τα ελαττώματα των παιδιών τους.)

Ο κότσυφας τι θα κάνει; Περιστέρια;

Μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. (Με μια προσπάθεια διπλή επιτυχία)

Είναι μεγάλος μπούφος. (βλάκας - κουτός)

Ασημένιο είναι το κλουβί, μα έχει μέσα κουκουβάγιες. (Φαινομενικά επικερδείς υποθέσεις -Τα φαινόμενα απατούν…)

ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

ΑΛΕΠΟΥ

Όσα δε φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια.

Διώξαμε την αλεπού και μπήκε το λιοντάρι. (Μεγαλύτερο κακό)

88


Η ίδια αλεπού δεν πιάνεται δυο φορές στην ίδια παγίδα.

Η αλεπού στον ύπνο της κοκορόπουλα έβλεπε.

Η αλεπού στον ύπνο της κοκόρια ονειρεύεται. (Φυσιολογικές επιδιώξεις)

Η αλεπού ορνιθόπουλα γυρεύει.

Η αλεπού εκατό χρονών τ’ αλεπουδάκι εκατόν δέκα. ( Θρασύτητα νέων)

Η αλεπού στην ανεμοζάλη χαίρεται.

Κλαίει η αλεπού που πήρε ο αϊτός την κότα (ή την κλώσα) (υποκρισία)

Η αλεπού έχει τ’ όνομα κι άλλοι τρων τις κότες.

Η γρια αλεπού σε παγίδα δεν πιάνεται.(πείρα)

Η έξυπνη (πονηρή ) αλεπού, πιάνεται κι απ’ τα τέσσερα.

Όταν πεινάει η αλεπού κάνει, κάνει πως τάχα κοιμάται.(απατεώνες- υποκριτές)

Τι γυρεύει (ζητάει) η αλεπού στο παζάρι; (Οι πονηροί αποφεύγουν τις κακοτοπιές)

Μάτι αϊτού και πονηριά αλεπούς.

Η αλεπού είχε αργατιά (εργάτες) κι εκείνη ακριδολόγαε (ή αργατολόγαε = δούλευε αλλού)

Όταν βγάζει λόγο η αλεπού, πρόσεχε τις κότες.

Ούτε κότες έχουμε, ούτε με την αλεπού μαλώνουμε…

Όσο και να διαβάζει η αλεπού τα φιρμάνια της, το πετσί της πάει στο παζάρι.

Αλεπού που κοιμάται, κότες (όρνιθες) δεν πιάνει.

Η αλεπού δε φυλάει τις κότες.

Η αλεπού μ’ ακρίδες δε χορταίνει.(άπληστοι- εκμεταλλευτές)

Η αλεπού κι αν κρύβεται, προβάλλει η ουρά της.

Η αλεπού κρυβότανε, μα η ουρά της φαινότανε.

Η αλεπού με το παιδί της ένα δέρμα κρατάνε.(Είναι το ίδιο πονηροί)

Η αλεπού τον άντρα της με τους πραματευτάδες.

Σαν γεράσει η αλεπού, γίνεται καλογριά.(Φρόνιμοι στα γεράματα…)

Η αλεπού είναι πονηρή, μα πιο πονηρός είναι αυτός που την πιάνει.(Οι απατεώνες …τιμωρούνται…)

Η αλεπού … γιατρός…(Για κάποιον που φόρεσε γυαλιά…)

Η καημένη η αλεπού τα δικά της τα λέει αλλού.

Του έκανε της αλεπούς τον όρκο.

Ποιος είδε ασβό με ταμπουρά κι αλεπού με ρόκα;

Όσο να πάει η αλεπού στο παζάρι της πήρανε το τομάρι.

Βάλανε την αλεπού να φυλάει τις κότες.89


ΑΡΚΟΥΔΑ

Όταν βλέπεις την αρκούδα στ’ αμπέλι του γείτονά σου, περίμενέ την και στο δικό σου. (Πάρε μέτρα)

Στη γειτονιά σου χορεύει αρκούδι; Καρτέρα το και στην πόρτα σου.

Αντί για λαγό, έβγαλε αρκούδα…(ατυχίες)

Μαλλί αρκούδας, μετάξι δε γίνεται…(Δεν αλλάζει η φύση..)

Μαθαίνει η αρκούδα και χορεύει…(εκπ/ση)

Της αρκούδας, άμα της βγάλεις τη χαλινάδα, τότε θα δεις αν είναι ήμερη ή άγρια…(ελευθερία)

Ζωντανής αρκούδας τομάρι μην αγοράσεις…

Αρκούδα κακομούτσουνη με τα χοντρά ποδάρια. (Σωματώδης, άσχημη γυναίκα)

Έφερε ελάφια ζωντανά κι αρκούδια μερωμένα…

Την αρκούδα έστειλαν για ξύλα και ξερίζωσε το δάσος…Ή (Άρκτον στα ξύλα έστειλαν

κι εγρίζεψε το δάσος…)

ΛΑΓΟΣ

Σέρνει ο λαγός το λέοντα με το χρυσό το ράμμα. (καλόπιασμα)

Έχει λαγού καρδιά. (δειλός)

Απ’ το χαμόκλαδο που δεν περιμένεις βγαίνει ο λαγός. (Ανεπάντεχα κέρδη- επιτυχίες)

Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό της κεφαλής του. (απερίσκεπτος)

Ο λαγός κι αν κρύβεται, τα αυτιά του φαίνονται…(Ο αληθινός χαρακτήρας)

(Βγάζει) Από λαγό τυρί κι από λαφίνα μέλι…

Πέρυσι ψόφησε ο λαγός και φέτος ήρθε η βρώμα.

Ψόφησε πέρυσι…και βρώμισε φέτος.

Άλλα τα μάτια του λαγού κι άλλα της κουκουβάγιας…(ανόμοιοι)

Απ’ τ’ αχνάρια βγάζεις το λαγό.

Μου ‘ταξε λαγούς με πετραχήλια.(Υπερβολικές – απραγματοποίητες υποσχέσεις.)

Τάζει φούρνους με καρβέλια και λαγούς με πετραχήλια…(υπερβολικός)

Άρμεγε λαγούς και κούρευε χελώνες…(αδύνατα…)

Ο λαγός με κοσιές (τρεχάλα) δεν πιάνεται.

90


Ο λαγός και η χελώνα…

Όποιος κυνηγά δυο λαγούς, δεν πιάνει κανέναν…(πολυάσχολοι)

Λαγού αυτιά και μάτια κουκουβάγιας…(έξυπνοι- πονηροί)

Η μικρή τρύπα έχει το λαγό…

Απ’ αλλού καρτεράς το λαγό κι απ’ αλλού βγαίνει…

Αντί για λαγό έβγαλε αρκούδα…

Εκατό χρονών λαγός…(ηλικιωμένος)

Μην πουλάς το τομάρι πριν πιάσεις το λαγό…

ΚΑΤΣΙΚΑ

Ο φρόνιμος ο άνθρωπος, δε βάζει την κατσίκα του να φυλάει τ’ αμπέλι.

Από κει που πήδησε η κατσίκα, από κει θα πηδήσει και το κατσικάκι.

Απ’ όπου περνά η κατσίκα, περνάει και το κατσικάκι.

Όσο πηδάει η κατσίκα, πηδάει και το κατσικάκι.

Τη γίδα τη δέρνει το χαλάζι, μ’ αυτή την ουρά τον ανήφορο.

Μασά η κατσίκα ταραμά; (Δεν καταλαβαίνω Θεό…Αντέχω…)

Ποτέ του τράγου το μαλλί δε γίνεται μετάξι….(αδιόρθωτος)

Όσο κάθεται ο βοσκός, τα γίδια ξεμακραίνουν…

Βγάζει από τον τράγο γάλα…(απατεώνας ή έξυπνος)

Αράδα παν τα πρόβατα και πίσω παν τα γίδια…

Από γίδα τσιγκούνα, γάλα δεν παίρνεις.

Η κατσίκα τα δικά της κέρατα δεν τα βλέπει. (ελαττώματα)

Η γίδα το μέρος που κάθεται, το σκάφτει κι έπειτα κάθεται…

Το γίδι πρόβατο δε γίνεται!

Άσχημη γυναίκα ,σαν κατσίκα…

Γυρεύει ελαφιού τυρί και γάλα απ’ άγριο γίδι. (Κάτι σπάνιο- απίθανο)

ΠΡΟΒΑΤΟ

Κάθε αρνί κρέμεται από το ποδάρι του. (τύχη - ικανότητες)

Ξέρω να σφυρίζω, μα δεν έχω πρόβατα.

Σαν δεν ξέρεις να σφυρίζεις, τι τα θες τα πρόβατα;

91


Όποιος δεν ξέρει να γδάρει, χαλάει και το κρέας και το τομάρι.

Έξω αρνί και μέσα λύκος.

Απ’ τον κακό βοσκό, ψώριασαν τα πρόβατα…

Αν είν’ τ’ αρνιά σου αμέτρητα, πες πως αρνιά δεν έχεις.

Έβαλαν το λύκο να φυλάει τα πρόβατα. (Ακατάλληλα πρόσωπα)

Τα πρόβατα που έχουν πολλά αφεντικά, τα τρώει ο λύκος.

Το πρόβατο που ξεκόβει (ή έξω) απ’ το μαντρί, το τρώει ο λύκος.

Έχει μορφή προβάτου και γνώμη λύκου.

Έγινες πρόβατο; Σ’ έφαγε ο λύκος…

Όποιος γίνεται πρόβατο, τον τρώει ο λύκος.(καλοσύνη)

Αναμασά τα λόγια της σαν παλιοπροβατίνα…

Το γουρούνι, πρόβατο δε γίνεται!

Κάλλιο να χάσεις το μαλλί παρά τ’ αρνί. (μικρότερη ζημιά)

Κοιμάται σαν αρνί…(μωρό)

Ήρεμος σαν αρνί.

Μαθημένο είναι το αρνί να του παίρνουν το μαλλί.

Μαθημένο είναι τ’ αρνί να κουρεύεται το Μάη.

Όποιος είναι χρήσιμος, είναι χρήσιμος και στα γίδια και στα πρόβατα.

Ήρθαν τα πρόβατα; Θα φανεί κι ο τσοπάνης….

Το ήμερο τ’ αρνί βυζαίνει δυο μάνες. Το άγριο ούτε τη δική του.

Είπα να ’χεις χίλια πρόβατα…Δε θέλεις ούτε τρίχα!

Έρμα μαντριά, γεμάτα λύκους.

Απ’ του διαβόλου το μαντρί μήτε κατσίκι μήτε αρνί.

Δυο τομάρια από ’να αρνί δε βγαίνουν. (Δυο δουλειές μαζί δεν πετυχαίνουν)

Δυο προβιές από ’να πρόβατο.

Κάλλιο πέντε κάρβουνα παρά χίλια πρόβατα.

Άρμεγε και κούρευε, χέζε και δεμάτιαζε…

Το καλό τ’ αρνί, δεν το χωρίζουν απ’ το κοπάδι.

ΛΥΚΟΣ

Ο λύκος στη γειτονιά του αρνί δεν αρπάζει. (Υστερόβουλοι)

Αν δεις λύκου χνάρια, έχε το νου σου στα πρόβατα. (Προειδοποίηση για κακό)

Απ’ τα μετρημένα (πρόβατα), τρώει ο λύκος.92


Αυτός που υπομένει, το λύκο διαφεντεύει…(Με την υπομονή επιβάλλεται κάποιος στους ισχυρούς.)

Ο λύκος κι αν εγέρασε κι άλλαξε το μαλλί του, μήτε τη γνώμη άλλαξε μήτε την κεφαλή του.

Ο λύκος κι αν εγέρασε, μαλλί αλλάζει κι όχι μυαλό.

Του λύκου η τρίχα πέφτει, το πετσί δεν αλλάζει.

Στη μάντρα ο λύκος όταν μπει, θ’ αρπάξει το φτωχό τ’ αρνί.

Αν φοβόταν ο λύκος τη βροχή θα ’βαζε τράγια κάπα.

Καλύτερα να σε φάει ο λύκος παρά το τσακάλι.

Το λύκο βλέπουμε…Τον τορό (ίχνη) γυρεύουμε;

Φάτε λύκοι, φάτε αρκούδες.

Απ’ το λύκο γλίτωσε…στην αρκούδα έπεσε. (Απ’ το κακό στο χειρότερο)

Και τα σκυλιά περιγελούν το λύκο σαν γεράσει.

Άμα γεράσει ο λύκος τον κοροϊδεύουν τα τσακάλια.

Όταν γεράσει ο λύκος, γίνεται ρεζίλι των σκυλιών.( ή μασκαράς των σκυλιών)

Ο λύκος στην αναμπουμπούλα χαίρεται.

Σώθηκε απ’ το στόμα του λύκου. (βέβαιο θάνατο)

Απ’ τα μετρημένα, τρώει ο λύκος.

Τα μετρημένα πρόβατα, δεν τα τρώει ο λύκος. (καλοί λογαριασμοί)

Όποιος δει το λύκο, μένει άλαλος…

Ο λύκος έχει χοντρό σβέρκο, για να κάνει τις δουλειές μόνος του.

Κάλλιο άδειο το μαντρί παρά χίλιοι λύκοι μέσα. (Κάλλιο φτωχός …παρά σε φασαρίες…)

Ο λύκος έχει τ’ όνομα κι η αλεπού τη χάρη.

Ο λύκος, λύκο δεν τρώει…(Αλληλεγγύη κακών)

Άνθρωπος ανθρώπω λύκος!

Άμα έχει ο λύκος, έχουν εκατό κοράκια.

Ο λύκος αρνί δε γίνεται.

Ο λύκος με μύγες δε χορταίνει.

Πεινάω σαν λύκος…

93


ΓΑΤΑ - ΓΑΤΟΣ

Γάτα που κοιμάται (ή νιαουρίζει), ποντικούς δεν πιάνει.

Τρώγονται σαν το σκύλο με τη γάτα.( Τακτικοί τσακωμοί)

Να κι ο μπακαλόγατος!

Ούτε γάτα ούτε ζημιά!

Η περιέργεια σκοτώνει τη γάτα.

Έλειψαν οι γάτοι κι οι ποντικοί βγήκαν στον ιππόδρομο.

Η γάτα όπως κι αν την πετάξεις (ή τη ρίξεις), με τα τέσσερα θα πέσει.

Όλο το χρόνο πετεινός και γάτος το Γενάρη.

Γάτα στο σακί (ή με γάντια), ποντίκια δεν πιάνει.

Μην παραχαϊδεύεις τη γάτα, θα σου βγάλει τα νύχια της.

Η γάτα φιλίες δεν κάνει (πιάνει) ποτέ!

Αυτά τα ξέρει κι γάτα μου…(εύκολα)

Η γάτα κι αν εγέρασε, τα νύχια πού ’χε έχει.

Γέρασαν οι γάτοι και τους περιπαίζουν (κοροϊδεύουν ) οι ποντικοί.

Εκουρέψαμε τη γάτα για να φτιάξουμε μια κάπα.(ακατόρθωτο)

Ζεματισμένος γάτος φοβάται και το κρύο νερό.

Εμείς ψωμί δεν έχουμε κι η γάτα πίτα τρώει ( σέρνει). (Άνιση κατανομή αγαθών)

Η γάτα άμα δε μπορεί να φτάσει το ψάρι, λέει « μυρίζει.»

Η γάτα καλό δεν ξέρει. Τρώει και σφίγγει τα μάτια της.

Είδες του γάτου το μαλλί να γίνεται μετάξι, τ’ ανθρώπου του κακόγνωμου η γνώμη του ν’ αλλάξει;

Ο σκύλος κι η γάτα έκαναν αδελφική φιλία.

Όταν κεντάς τη γάτα, πηδά στο πρόσωπό σου.

Το τρέξιμο της γάτα και του λαγού, αλλά απ’ το μαγειρείο ως τον αχυρώνα.

Όταν λείπει ο γάτος, χορεύουν τα ποντίκια.

Λείπει ο γερο-γάτος; Όλοι οι ποντικοί χορεύουν.

Η γάτα για ο ψάρι, πούλησε τ’ αμπέλι της.

Όσα τρώει η γάτα δεν τα τρώει ο λύκος.

Έφερε (ή έφαγε ) η γάτα τον ποντικό μάρτυρα.

94


Του ’φαγε η γάτα τη γλώσσα.

Εφτάψυχος σαν γάτα…

Σαν βρεγμένη γάτα…(ένοχος- ντροπιασμένος)

Θέλει η κυρά μου και παίζουν τα γατιά της.

Είδε η γάτα το …πουτί της …και το πέρασε πληγή της.

Χαδιάρα σαν γάτα.

Η κακή γάτα αντρόγυνο χωρίζει.

ΠΟΝΤΙΚΟΣ

Ένας ποντικός τρώει το τυρί κι όλοι βρίσκουν το μπελά τους.

Ο ποντικός στην τρύπα του μεγάλος νοικοκύρης.

Ο ποντικός στην τρύπα δε χώραγε, κολοκύθια έσερνε. (Περιττά έξοδα για φτωχούς ή μπελάδες)

Τα άλευρα ξένα κι οι ποντικοί μαλώνουν.

Ανάθρεψε τον ποντικό, να φάει το σακί σου. (αχαριστία)

Για τον ποντικό, έκαψε τον αχυρώνα.

Γκρεμίσανε το σπίτι, για να βρούνε το ποντίκι.

Πιάστηκε σαν τον ποντικό στη φάκα.

Έλειψαν οι γάτοι και βγήκαν οι ποντικοί στο μεϊντάνι (πλατεία).

Ο ποντικός άνοιξε μεγάλη τρύπα, αλλά χώρεσε η γάτα.

Ο ποντικός τρώει κρυφά κι η γάτα φανερά.

Όταν φύγει ο γάτος απ’ την τρύπα, παίζει ο ποντικός την αλφαβήτα. (Γίνονται αταξίες)

Ο ποντικός περνάει καλά στην τρύπα του.

Τρώει το τυρί σαν ποντικός.

ΓΑΪΔΑΡΟΣ Κάποιου του χάριζαν γάιδαρο και αυτός τον κοίταζε στα δόντια.

Κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε. (προνοητικότητα)

Γάιδαρος δεμένος, νοικοκύρης ξένοιαστος. (ή σφαλισμένος)

Κάλλιο γάιδαρος δικός μου παρά νιο άλογο και ξένο.

95


Μεγάλωσε το γαϊδουράκι, μίκρυνε το σαμαράκι.

Πούλησε το γάιδαρο, να φτιάξει το σαμάρι.

Γάιδαρος πάντα γάιδαρος κι ας του φοράνε σέλα.

Χρυσωμένος γάιδαρος, πάντα γαϊδούρι είναι. (Εξωτερική εμφάνιση και χαρακτήρας)

Άνθρωπος ξετσίπωτος, γάιδαρος αδέσποτος.

Όλοι με χρυσά βελούδα…Ποιος βοσκάει τη γαϊδούρα; (Όλοι θέλουν να κάνουν το

αφεντικό. Ποιος θα δουλέψει;)

Πρώτα πάρε το γαϊδούρι και μετά το σαμάρι.

Το πεινασμένο γαϊδούρι τρώει ό,τι του τύχει.

Ξένο γάιδαρο καβαλικεύεις; Γρήγορα θα σε γκρεμίσει…

Το γαϊδούρι όταν πιει νερό και ξεδιψάσει δίνει στον κουβά κλοτσιά.

Όποιος τσινάει τα γαϊδούρια, ακούει τις πορδές τους ή τους γκαρισμούς του.(συνέπειες)

Δε μπορεί να δείρει το γάιδαρο και δέρνει το σαμάρι.

Φταίει ο γάιδαρος και δέρνει το σαμάρι.

Βαρεί το σαμάρι για ν’ ακούσει το σαμάρι.

Κατά φωνή κι ο γάιδαρος…(Είχαμε την κουβέντα κάποιου κι εμφανίστηκε.)

Σηκώθηκαν οι άνθρωποι και κάτσαν οι γαϊδάροι.

Κάνε αστείο σε γαϊδούρι και θα φας κλοτσιά στη μούρη.

Όποιος παίζει με το γάιδαρο, κλοτσιά έχει να φάει.

Αν χωρατέψεις με το γάιδαρο, θα σε χτυπήσει στο πρόσωπο με την ουρά.

Δυο γάιδαροι μαλώνανε σε ξένο αχυρώνα. (για ξένες υποθέσεις)

Ο πεινασμένος γάιδαρος, ξυλιές δεν προσμετράει.(Οι φτωχοί υπομένουν)

Γάιδαρος αμολητός, αλίμονο στα λάχανα.

Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα…κι ο πετεινός τσατίστηκε και του ’ριξε ροχάλα…

Και τα βαριά στο γάιδαρο και τα ελαφριά στο γάιδαρο.(Τα βάρη φορτώνονται στους ταπεινούς , τους αδύναμους.)

Όσο κάθεται ο γάιδαρος μεγαλώνει η ουρά του (ή τ’ αυτιά του)

Αρχοντοχωριάτης, χοντρογάιδαρος. (νεόπλουτος)

Ήταν στραβό το κλήμα, το ’φαγε κι ο γάιδαρος.

Όποιος πονά, γαϊδουρινά φωνάζει!

Ο γάιδαρος βόσκει εκεί που τον δένουν.

Αγγελική φωνή από γαϊδάρου στόμα.

96


Άνθρωπος μεθυσμένος, γάιδαρος σαμαρωμένος.

Δείξε βρώμη στο γάιδαρο κι έρχεται.

Δεν ξέρει να μοιράσει δυο γαϊδουριών άχυρο…(ανόητος)

Έχασε το γάιδαρο και χολιάζει (λυπάται ) το σαμάρι…

Σκάει γάιδαρο…Γαϊδουρινή υπομονή…

Στου γαϊδάρου το χωριό όλοι κάνουν το γιατρό.

Δέσε το γάιδαρο κι ας τον φάει ο λύκος.

Το χαμηλό το γάιδαρο όλοι τον καβαλάνε.

Άλλα λογαριάζει ο γάιδαρος κι άλλα ο γαϊδουριάρης.

Αν δεν κλοτσήσει ο γάιδαρος δεν τον ξεφορτώνουν.

Ο γάιδαρος πάντα γάιδαρος κι ας του φοράνε σέλα.

Βαγενάδες και γαϊδάροι ένα μήνα έχουν χάρη.

Το γάιδαρο δεν τον ρωτούν όταν τον σαμαρώνουν.

Μη μας βγάλουν στο γομαροπάζαρο…(Μη μας ρεζιλέψουν)

Εγώ γαϊδούρι έχασα…, χορτάρι μη φυτρώσει.

Γαϊδουροκαλόκαιρο….

Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει! (δε φέρνει αντίρρηση)

Κουτσαίνει ο γάιδαρος απ’ τ’ αυτί; (νάζια)

Γάιδαρο που δε σε βλάπτει, άφησέ τον να γκαρίζει.

Παλιός γάιδαρος, καινούρια περπατησιά δεν έχει.(Δεν αλλάζουν οι συνήθειες)

Έδεσε το γάιδαρό της. (αποκαταστάθηκε)

Του έχεσα το γάιδαρο! (Τον κατατρόπωσα…)

ΑΛΟΓΟ

Βγάλε το χαλινάρι απ’ τ’ άλογο, αν θες να ’ρθει πρώτο.

Που γυρεύει τ’ άλογο, χάνει και το πέταλο. (πλεονεξία.)

Το άλογο κάτω απ’ τ’ αγώι ψοφάει.

Το καλό το άλογο στ’ αχούρι το πουλάνε.

Αντί να βογκάει το άλογο, βογκάει το σαμάρι.

Για το άλογο που τρέχει , δε χρειάζονται σπιρούνια. (Οι φιλότιμοι δε χρειάζονται προτροπές.)

Του τεμπέλη τ’ άλογο το τρώει ο λύκος.

97


Η σέλα έγινε για τ’ άλογο.

Ούτε καλό άλογο είχα, ούτε σε καλό παχνί το ’δεσα.

Χέστηκε η φοράδα στ’ αλώνι…(ασήμαντο)

Μιλάς καβάλα…(από θέση ισχύος.)

Το μάτι του νοικοκύρη, τρέφει τ’ άλογο.

Το καλό το άλογο, βγάζει το κριθάρι του.(Ο ικανός αποδίδει …προκόβει…)

Στου αλόγου τον τόπο, γαϊδούρι μη δένεις. (Ο καθένας στη θέση του…)

Αν σε ρίξει το άλογο, πέζεψε και σύρνε το. (Τράβα το απ’ το καπίστρι)

Μην πάρεις το Μάη άλογο και γυναίκα τη Λαμπρή…

Το άλογο το πληγωμένο σαν δει τη σέλα τρέμει.

Το χρυσό χαλινάρι δεν κάνει το άλογο γρηγορότερο…

Άλογο που δεν καβαλίκεψες, ποτέ μην το κατηγορείς.

Από καβάλα στ’ άλογο, κάθισε σε γαϊδούρι. (ξεπεσμένος)

Δουλεύουν τ’ άλογα και τρώνε τα μουλάρια.

Ο μαύρος είδε τη χλόη, μα το γκρεμό δεν τον είδε. (Λέγεται για όσους βλέπουν μόνον τα οφέλη και παραβλέπουν τους κινδύνους.)

Μη σέρνεις τα πόδια σου προτού καβαλικέψεις.

Μην κουνάς τα πόδια σου πριν ανέβεις στ’ άλογο.

ΒΟΔΙ - ΑΓΕΛΑΔΑ


Τέτοια βόδια τρώει ο λύκος. (Λέγεται για όσους δε φροντίζουν τα υπάρχοντά τους)

Όποιος κλέβει τ’ αυγό, θα κλέψει κι το βόδι.

Όποιος έφαγε το βόδι κρύφτηκε κι όποιος έφαγε τ’ αυγό μαρτύρησε. (Οι μεγάλοι απατεώνες μένουν ατιμώρητοι.)

Άλλα μελετούν τα βόδια κι άλλα ο ζευγάς.

Οι αγελάδες αρμέγονται κι όχι τα βόδια.

Με το λόγο αυτό του βοδιού το θαύμα έγινε.

Πέντε βόδια, δυο ζευγάρια…(αμόρφωτος - αγενής - χαζός)

Φάγαμε όλο το βόδι στην ουρά θα σταματήσουμε;

Το βόδι τρώει τ’ άχυρα κι ο ποντικός το στάρι.

Το ψωμί μοσχομυρίζει, αλλά το βόδι κι ο γεωργός ξέρουν πόσο υπέφεραν να γίνει.

98


Η στραβή η αγελάδα δε θωρεί την αυλακιά της, αλλά της διπλανής.

Στου βοδιού το κέρατο να το κρύψεις θα το βρει…

Οι παχιές αγελάδες…

Αγόρασε σχοινί χωρίς βόδι.

Το τρανό το βόδι τ’ αφήσαμε στη μάντρα…(Δεν είπαμε το κυριότερο)

Πάνω που μας χρωστούσανε μας πήραν και το βόδι.

Ή Εκεί που μας χρωστούσανε, μας πήραν και το βόδι…(Αχαριστία σε συνεργασία)

Τι κοιτάς σαν βόδι γκρεμισμένο;

Αλλού ζευγάς αλλού τα βόδια.

Ψόφησε το βόδι, χάλασε η σεμπριά μας…(ο συνεταιρισμός)

Από στεναχωρημένη αγελάδα, θα πάρεις ξινισμένο γάλα.

Όσο κι αν αδυνατίσει το βουβάλι, πάλι για ένα βόδι κάνει. (Η αξία δε χάνεται)

Ένας χεσμένος ταύρος, όλα του κοπαδιού τα ζωντανά θα χέσει…(κακά παραδείγματα…συναναστροφές)

Τα βόδια τα δένουν απ’ τα κέρατα. Τον άνθρωπο απ’ το λόγο του. (αξιοπρέπεια- εμπιστοσύνη)

Μοσχάρι πήγε.; Βόδι γύρισε! (δεν άλλαξε)

Άγριος σαν ταύρος…

ΚΑΜΗΛΑ

Η καμήλα δεν κοίταζε την καμπούρα της, κοίταζε της διπλανής της.

Η καμήλα κέρατα ήθελε κι έχασε και τ’ αυτιά της.

Αν δε γονάτιζε η καμήλα, δε θα τη φορτώνανε. (Θέλουν και τα παθαίνουν.)

Τον φυλάει σαν την γκαμήλα.

Η καμήλα αν θέλει γαϊδουράγκαθα, ας μακρύνει το λαιμό της. (ατομική προσπάθεια)

Η καμήλα δεν κουτσαίνει απ’ τ’ αυτί….(ασήμαντη ζημιά)

ΓΟΥΡΟΥΝΙ

Του γουρουνιού τη μύτη και να την κόψεις, πάλι θα σκαλίζει τη γη…(συνήθεια…)

Το γουρούνι λάσπη θέλει. (ασχολίες παλιανθρώπων…)

99


Του γουρουνιού τη μύτη και να την κόψεις, πάλι «γουτς» θα κάνει.

Όλα τα γουρούνια έχουν την ίδια μύτη. Ίδια η συμπεριφορά των απατεώνων)

Χάνεις κόπο και σαπούνι σαπουνίζοντας γουρούνι.

Πήρες γουρούνι στο σακί…

Με τα πίτουρα ανακατώνεσαι; Τα γουρούνια σε τρώνε…(παρέες)

Έπεσαν τ’ άστρα και τρώνε τα γουρούνια. (παρακμή- εξευτελισμός)

Σκάβει- σκάβει το γουρούνι, μα ούτε μια φορά δε σπέρνει.

Καλός καλός ο χοίρος μας, μα βγήκε χαλαγιάρης.

Χοντρός σαν γουρούνι…

ΣΚΑΝΤΖΟΧΟΙΡΟΣ

Μπερδεύτηκε ο σκαντζόχοιρος κι ανέβηκε στη βούρτσα…

Τα μαλλιά του είναι σαν του σκαντζόχοιρου. (ανακατεμένα)

ΛΙΟΝΤΑΡΙ

Κάλλιο ελεύθερο πουλί παρά λιοντάρι στο κλουβί.

Καλύτερα να είναι κανείς το τελευταίο απ’ τα λιοντάρια παρά η πρώτη απ’ τις αλεπούδες…(δόξα)

Ποτέ μην ξυπνάς λιοντάρι που κοιμάται. (Εχθρός που δεν σ’ ενοχλεί)

Ένας αλλά λέων…(ισχυρός)

Όποιος κάνει το λιοντάρι σε καιρό ειρήνης, γίνεται ζαρκάδι σαν αρχίσει ο πόλεμος…(δειλός- φοβητσιάρης)

Μπορεί να έχεις νύχια, αλλά δεν είσαι λιοντάρι.

Ο γλυκομίλητος μπορεί να θηλάσει και λέαινα.

ΜΑΪΜΟΥ

Είδε η μαϊμού τον κ…λο της και τον πέρασε για πληγή.

Είναι σαν της μαϊμούς ο κ….

ΕΛΑΦΙ100


Γρήγορος σαν ελάφι…

Περπατά σα λαφίνα…

ΕΝΤΟΜΑ

ΜΕΛΙΣΣΑ

Βρήκε μελίσσι να πάρει μέλι.

Όποιος ανακατεύει το μέλι, γλείφει τα δάχτυλά του.

ή Ποιος έχει το μέλι και δε γλείφει τα δάχτυλά του; (κερδισμένος)

Αν έκαναν όλες οι μέλισσας μέλι, θα ’ταν όλοι οι αμπελουργοί.

ή Όλες οι μέλισσες δεν κάνουν μέλι…(Δεν τα καταφέρνουν όλοι.)

Όποιος αγαπά το μέλι, δε φοβάται τις μέλισσες. (τολμηρός)

Έπεσε η ζάχαρη στο μέλι και κάτι τρέχει. (ασήμαντη ζημιά)

Κεντρίζει η μέλισσα, αλλά το μέλι είναι γλυκό.

Γλυκός σαν το μέλι και βαρύς σαν τ’ αλάτι. (καλός- ικανός)

Αν κάναν κι οι μπαμπούροι μέλι , θα τρώγαν κι οι κατσιβέλοι. (ανικανότητα)

ΨΥΛΛΟΣ

Ούτε ψύλλος στον κόρφο σου.

Μου ’μπήκαν ψύλλοι στ’ αυτιά. ( υποψίες)

Για ψύλλου πήδημα…

Πεταλώνει τον ψύλλο. (έξυπνος)

Τι γυρεύεις; Ψύλλους στ’ άχυρα; (μικρολεπτομέρειες- αδύνατα) (Γυρεύει βελόνα στ’ άχυρα…)

Τι γυρεύεις ψύλλους στ’ άχυρα και ποντικούς στ’ αλώνια;

Έκαψε τα ρούχα του, να μην τον τρων οι ψύλλοι.(Έκανε μεγαλύτερο κακό, για να αποφύγει μικρότερο)

ΨΕΙΡΑ

101


Είδε η ψείρα αλώνι, περπατεί και καμαρώνει.

Η ψείρα λέρα κρέμεται κι η λέρα καμαρώνει.

Όταν χορτάσει η ψείρα, βγαίνει στο γιακά…(νεόπλουτοι)

Αλί που έχει η κούτρα του να κατεβάζει ψείρες…(ανόητος – ανίκανος…)

Η ψείρα τρώει απ’ τ’ αφεντικό της.

Αν έχεις νύχια θα ξυστείς! Αν δεν έχεις θα σε φάνε οι ψείρες.

Ο φαλακρός ψείρες δεν έχει! (αδύνατον)

ΜΥΓΑ

Περισσότερες μύγες πιάνεις με το μέλι παρά με το ξίδι.

Σαν τη μύγα μες στο γάλα…(ξεχωρίζει)

Ο αετός μύγες δεν πιάνει.

Έχε μέλι και να δεις τις μύγες πως έρχονται…

Έκανε η μύγα αλώνι και γυρίζει και μαλώνει…(Ανίκανοι …που όμως πέτυχαν)

Πήρε ό,τι σηκώνει η μύγα στα φτερά της…(ελάχιστα…)

Θα φάει η μύγα σίδερο και το κουνούπι ατσάλι. (Δύσκολες καταστάσεις…)

Οι μύγες, μέλι δε βγάζουν!

ή Να ’βγαζαν οι μύγες μέλι…καλά θα ήταν…

Έβγαλε απ’ τη μύγα σπλήνα (ή ξίγκι). (τσιγκούνης)

Όποιος έχει μύγες, μυγιάζεται…(υποψίες)

Δε χάφτω μύγες…

Όσα λόγια σου ’λεγα, τόσες μύγες έχαφτες…(ψέματα)

Έβγαλε η μύγα κώλο κι έχεσε όλο τον κόσμο. (επίδειξη)

Έκανε τη μύγα ελέφαντα. (μεγαλοποίησε)

Σε κλεισμένο στόμα, μύγα δε μπαίνει.

Πέταξέ του μια μύγα, θα σου πατάξει χίλιες.

Μεγάλο όνομα άμα ακούς, να περιμένεις λίγα. χρυσή λεν τη χρυσόμυγα, μα παραμένει μύγα…

ΜΥΡΜΗΓΚΙ

102


Και το μυρμήγκι έχει το βάρος του…(Καθένας με την αξία του)

Όταν θέλει να χαλάσει ο Θεός το μέρμηγκα του βάζει φτερά και πετάει.

Μυρμηγκιά! (πολλοί)

Από μέρμηγκα πετσί κι από κουνούπι ξίγκι. (φιλάργυρος-)

Έχει ο μέρμηγκας χολή, έχει κι η μύγα σπλήνα…

Και το μυρμήγκι με το δικό του καντάρι, σαράντα κιλά ζυγίζει. (ατομικά κριτήρια)

ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΝΤΟΜΑ

Έκανε τον ψόφιο κοριό…(Σαν να μη συνέβαινε τίποτα)

Το κουνούπι μπαίνει στη μύτη. (Οι αδύναμοι εκδικούνται)

Σε βλέπει σαν κουνούπι…(ασήμαντο)

Μου ’γινες τσιμπούρι…(υπερβολικά ενοχλητικός)

Τον τρώει το σαράκι…(βάσανα –έγνοιες)

Τον έφαγε η μαρμάγκα…(συμφορές)

Αν κάναν οι μπαμπούροι μέλι, θα ’τρωγα κι εγώ η καημένη…(ανικανότητα)

Έχει το κοκαλάκι της νυχτερίδας…(φυλαχτό)

Είναι μια κατσαρίδα αυτή…

ΨΑΡΙΑ

Φάτε μάτια ψάρια και κοιλιά περίδρομο. (Επιθυμίες που δεν πραγματοποιούνται…)

Αν δε βρέξεις κ…. ψάρι δεν τρως. (Τα αγαθά αποκτούνται με κόπο.)

Ψαρεύει σε θολά νερά…ή Μην ψαρεύεις σε θολά νερά…(Αβέβαιη έκβαση)

Ο μουσαφίρης και το ψάρι την Τρίτη μέρα βρωμάνε…

Το ψάρι βρωμάει απ’ το κεφάλι…(Ανικανότητα ή ανηθικότητα αρχηγών)

Τρέμει ή σπαρταρά σαν ο ψάρι…(ίσως από φόβο…)

Σαν το ψάρι έξω απ’ το νερό… (Τα ’χει χαμένα…Είναι έξω απ’ τα νερά του…)

Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό…(Οι ισχυροί μπορούν και επιβάλλονται…)

Τον έστειλε για πράσινο χαβιάρι…(απάτη)

Έφαγε και τα ψάρια, φτύνει και τα γένια μου…(αχαριστία)

Έριξε άδεια, να πιάσει γεμάτα…(τον ψάρεψε)

103


Της θάλασσας τα ψάρια, μόνα τους δε μπαίνουν στον ταβά. (Πρέπει να κοπιάσεις)

Μου ’ψησε το ψάρι στα χείλη…(με παίδεψε…με τυράννησε)

Χωρίς δόλωμα, ψάρι δεν πιάνεται…(Κίνητρα…ενδιαφέρον για κάτι…)

Τον τύλιξε στα δίχτυα της…

Κάλλιο χόρτα με ομόνοια παρά ψάρι με διχόνοια…

Τα μεγάλα ψάρια, πιάνονται με μικρά δολώματα. ( Με μικρά μέσα έχουμε μεγάλη επιτυχία)

Το τηγάνι στη φωτιά και τα ψάρια στο γιαλό…(υπεραισιοδοξία- βιασύνη)

Του κυνηγού και του ψαρά το πιάτο δέκα φορές είναι αδειανό και δυο φορές γεμάτο…

Να δω τι ψάρια πιάνεις…(Τι ικανότητες έχεις;)

ΚΑΒΟΥΡΑΣ Εδώ σε θέλω κάβουρα, να περπατάς στα κάρβουνα…(δυσκολίες)

Τι είναι ο κάβουρας, τι είναι το ζουμί του…(μικρή αξία)

Ο κάβουρας στο σπίτι του μεγάλος νοικοκύρης.

Ο κάβουρας στο σπίτι του, κανέναν δε φοβάται…

Ο κάβουρας στην τρύπα του μεγάλος άρχοντας είναι…

Περπατά σαν κάβουρας…(αργός- αργοκίνητος- αργόστροφος…)

Περνά σαν τον κάβουρα στον τέντζερη…(δυστυχεί- υποφέρει…)

Κάβουρα στραβά πατείς, μα το καλό που θα δεις…(κακός δρόμος)

Αυτό είναι απ’ τον καιρό που βγήκαν τα καβούρια…(παλιό)

Αγάλια αγάλια κάβουρα Να ’ρθει το Καλοκαίρι

να ξεραθούν οι ποταμοί να πιάσεις άλλα μέρη…(οκνηρία)

ΑΛΛΑ ΘΑΛΑΣΣΙΝΑ

Πιάσε τον αστακό και κούρεψε το μαλλί του…(Ασήμαντο ή με καθόλου κέρδος)

Έπιασε το χέλι από την ουρά…(απέτυχε)

Πού ’θε να πιάσεις αχινό να μη σε αγκυλώσει; (γρουσούζης- κακός)

Η γαρίδα κι η γυναίκα με το χέρι τρώγονται.

104


Τον χτύπησε σαν χταπόδι…(Τον κακομεταχειρίστηκε…)

ΣΑΛΙΓΚΑΡΟΣ- ΣΚΟΥΛΗΚΙ

Ακόμα κι ο σαλίγκαρος το σπίτι του βαριέται.

Όταν ο σαλίγκαρος ζητεί ν’ αλλάξει καυκί, πρώτα βγάζει τα κέρατα και μετά το κορμί. (Οι επιμελείς εργάζονται με τάξη…)

Του σαλίγκαρου καιγόταν το σπίτι του κι εκείνος τραγουδούσε…

Σαλίγκαρος καιγότανε κι εκείνος τραγουδούσε…(Άγνοια του κινδύνου)

Σέρνεται σαν σκουλήκι…

Τον πάτησε σαν σκουλήκι…

Έπιασαν σκουλήκια…(βρώμισαν…)

ΕΡΠΕΤΑ

ΦΙΔΙ

Φίδι που δε βλάπτει να ζήσει χίλια χρόνια.

Κι αν κελαηδάει η οχιά δε γίνεται γαρδέλι…(καρδερίνα) (Ο κακός παραμένει κακός)

Την κότα κακαρίζοντας, το φίδι βγαίνει και την τρώει…( Ο φλύαρος αποκαλύπτεται στον εχθρό)

Έβγαλε το φίδι από την τρύπα…(Πέτυχε στα δύσκολα)

Αν σε τσιμπήσει αστρίτης, έχεις χρόνια για να ζήσεις.

Αν σε φάει η οχιά, πάρε φτυάρι και κασμά…(θα πεθάνεις)

Αν σε φάει νταλακάκι (μικρή σαύρα ), τρέξε, βγάλε το φαρμάκι.

Όση γλυκάδα έχει το χέλι, τόση πικράδα έχει το φίδι…(Διαφορετικοί χαρακτήρες)

Του φιδιού το δάγκωμα, ύστερα πονεί…(Οι συκοφαντίες μπορεί να μας βλάψουν και

μετά από καιρό…)

Χύνει το φαρμάκι της – του σαν οχιά…σαν φίδι…(κακόγλωσσος)

Κάλλιο γλώσσα φιδιού (να σε φάει) παρά γυναικός κακής.

Το φίδι φίλος δεν πιάνεται…

Μ’ έζωσαν τα φίδια… (υποψίες)

Ο καλός λόγος βγάζει το φίδι από την τρύπα.

105


Έβαλαν τον τρελό να βγάλει το φίδι από την τρύπα…(τον αφελή)

Μην πατάς το φίδι στην ουρά. (εχθρό εκεί που τον πονεί…)

Μαύρο φίδι που σ’ έφαγε…(Αλίμονό σου- Έπαθες ,θα πάθεις μεγάλο κακό)

Ζέσταινε φίδι το Χειμώνα, να σε φάει το Καλοκαίρι. (αχαριστία)

Έτρεφε φίδι στον κόρφο του…(εχθρό)

Ποιος θα βγάλει το φίδι από την τρύπα; Ή Έβγαλε το φίδι από την τρύπα…

Με ξένα χέρια, φίδια δεν πιάνονται…

Φίδι να φτύσει…, θα σκάσει…(ή το φαρμακώνει) ( ο θυμωμένος ή πικραμένος)

ΧΕΛΩΝΑ

Η χελώνα το παιδί της αγγελόπουλο το κράζει…(Οι γονείς δεν βρίσκουν ελαττώματα στα παιδιά τους.)

Στον κατήφορο κυλιέται κι η χελώνα.

Πάει σαν χελώνα…(αργός- ά)

ΒΑΤΡΑΧΟΣ

Εκάκιωσε ο βάτραχος κι η λίμνη δεν το ξέρει. (το περιβάλλον)

Όσο να φτάσει το νερό στη δεξαμενή, ο βάτραχος διψάει…(έγκαιρη βοήθεια)

ΦΥΤΑ

106


ΔΕΝΤΡΑ

Δεν υπάρχει δέντρο όσο καλό κι αν είναι που να μην έχει ρόζους. ( Όλοι έχουν ελαττώματα)

Το άκαρπο δέντρο στη φωτιά το βάζουν.

Το κακό δέντρο θέλει ξερίζωμα απ’ την αρχή.

Όταν ξεραθεί το δέντρο, φεύγουν οι μαϊμούδες.

Θέλει ν’ ανθίσει το δεντρί κι η πάχνη δεν τ’ αφήνει.

Το δέντρο δεν κόβεται με μια τσεκουριά…(Χρειάζεται προσπάθεια…)

Τα δέντρα κάνουν καρπό, όταν έρθει ο καιρός τους…

Κάθε δεντράκι με τον ίσκιο του… (καθένας με την αξία του…)

Αν θέλεις ξύλα το Χειμώνα, πότιζε τα δέντρα σου το Καλοκαίρι.

Δεν πατάει σε σάπιο ξύλο…(Είναι σίγουρος – η για τις ενέργειές του –της)

Ο καλός ρόζος θέλει καλή σφήνα.

Ήλιε μου, ήλιε μου, τα φταιξίματα δεν είναι δικά σου. Φταίνε και τα σύδεντρα, που μπαίνουνε μπροστά σου..

Ξέρει ο Θεός ποιο δέντρο μαραίνει…(ποιον τιμωρεί)

Δέντρο που λυγίζει δεν κόβεται.(ή δε σπάζει) (Ευελιξία – προφυλάξεις….)

Δεν τον αφήνουν σε χλωρό κλαρί…(ήσυχο)

Το καλό δέντρο όσο μεγαλώνει, τόσο πλαταίνει ο ίσκιος του.

Το δέντρο από τον καρπό γνωρίζεται. (τα έργα)

Δε μ’ αφήνουν σε χλωρό κλαρί.

Όταν γεράσει το δεντρί, ξεράδια δεν του λείπουν.

Σε δέντρο αδιάφορο μην κάτσεις στον ίσκιο του.

Όσο ψηλό κι αν είναι το δέντρο, τα φύλλα του πέφτουν στη γη.

Μήτε δέντρο χωρίς ξεράδι, μήτε άνθρωπος χωρίς ψεγάδι…

Πετροβολούν πάντα το δέντρο που είναι γεμάτο καρπούς…(άξιο)

ΔΑΣΟΣ

Βλέπει το δέντρο και δε βλέπει το δάσος…(την ουσία)

Το δάσος από τα ξύλα του καίγεται.

107


Τα μεγάλα δάση μένουνε βουβά…(οι σοφοί)

Άρες μάρες κουκουνάρες…(σαχλαμάρες)

ΕΛΙΑ

Βάλε ελιά το παιδί σου και συκιά για τη ζωή σου.

Τρεις το λάδι, τρεις το ξίδι. Τρεις και το λαδόξιδο…

Έχουμε ελιές κι ελίδια, έχουμε και αγριλίδια.

Ρίχνει (χύνει) λάδι στη φωτιά…

Του ’βγαλε το λάδι…

Απ’ το θέρο ως τις ελιές, δεν απολείπονται οι δουλειές.

Η ελιά κρασί δε βγάζει!

Πέρασα της ελιάς το φαρμάκι. (βάσανα)

Είναι …πικρής ελιάς φαρμάκι…(λυπημένος)

Η σφίξη βγάζει λάδι…(Η ανάγκη)

Του χάρισαν της ελιάς το μέσα και του αυγού το απέξω…(Άχρηστα…Τον κορόιδεψαν)

Λάδι βρέχει…Κάστανα χιονίζει…

Ελιές ελιές χαμένες δουλειές…

Ελιές απ’ τον πατέρα σου και αμπέλι απ’ τα χέρια σου…

Κλήμα του χεριού σου και ελιές του παππού σου.

Έφαγε η φακή το λάδι, εκατάπιε το και πάει.

Έπεσε το λάδι μας μες στη μαγειριά μας.

ΣΥΚΙΑ - ΣΥΚΑ

Έμαθε η γρια στα σύκα κι εμπαινόβγαινε κι εζήτα.

Τα σύκα είναι μαλακά, μα χαλούν τα δόντια. (Απολαύσεις που βλάπτουν)

Το καλό σύκο ο χοίρος το τρώει.

Λέμε τα σύκα -σύκα και τη σκάφη -σκάφη…

Άλλος έφαγε τα σύκα κι άλλος τα πλήρωσε.

Γλυκάθηκε η γρια στα σύκα, θα φάει (ή έφαγε) και τα συκόφυλλα.(απολαύσεις)

Πέσε σύκο να σε φάμε…

Τα σύκα θέλουνε δροσιά και τα κεράσια κάψα…

Το καλό το σύκο, το τρων οι καρακάξες…

108


Απ’ τα σύκα ως τα σταφύλια…

ΚΕΡΑΣΙΑ- ΒΕΡΙΚΟΚΑ- ΒΥΣΣΙΝΑ

Όπου ακούς πολλά κεράσια, βάστα (κράτα) μικρό καλάθι.

Κόκκινα χείλη σαν κεράσια..

Απ’ το Μάη ως τα κεράσια.

Να μένει (να λείπει ) το βύσσινο. (Ανεπιθύμητη βοήθεια)

Θα σε μάθω τι εστί βερίκοκο…

ΚΑΣΤΑΝΙΑ- ΚΑΡΥΔΙΑ

Δε χαρίζει κάστανα…(Δεν αστειεύεται)

Έβγαλε τα κάστανα απ’ τη φωτιά…(Έβγαλε σε πέρας δύσκολες αποστολές)

Χοροπηδά σαν κάστανο…

Το κάστανο θέλει κρασί και το καρύδι μέλι…(κατάλληλα μέσα)

Δεν τρέχει κάστανο…(Δε συμβαίνει τίποτα)

Πότε με τα καρύδια του, πότε με το χαβά του, έφερε την καλόγρια…με τα θελήματά του. (εξαπάτησε)

Μαζεύτηκε κάθε καρυδιάς καρύδι…(Λογής- λογής άνθρωποι)

Τα δικά σου καρύδια, τα δικά μου σύκα…

Ή Τα δικά σου καρύδια και βροντούν, τα δικά μου σύκα και σιωπούν…

Τα καρύδια τα καλά, είναι λίγο ακριβά…

Κούφια καρύδια, πίτα δεν κάνουν. (ανεπαρκή μέσα)

Τζάντζαλα μάντζαλα…κούφια καρύδια…(Κενός άνθρωπος..-μηδενικό…)

ΜΗΛΙΑ - ΜΗΛΟ

Το μήλο κάτω απ’ τη μηλιά θα πέσει…Κι αν παραπέσει, στον ίσκιο της θα πέσει… (ή ο ίσκιος της θα το βαρέσει) (Οι συγγενείς μοιάζουν…)

Απόξω μήλο κόκκινο φαίνεται…

Ας με θυμηθεί ο φίλος μου κι ας είναι με μισό μήλο.109


Τη μηλιά που έχει μήλο βαράνε….

Κολλάν (ή πλέουν) τα μήλα στο γιαλό, κολλάν (πλέουν) κι οι καβαλίνες…

Το μήλο όσο κόβεται, τόσο μοσχομυρίζει…

Το σάπιο μήλο, σαπίζει και το γερό.

Τα μήλα σύκα, τα σύκα μήλα…

Φύλαγε το μήλο να ’χεις το μισό.

Φύτεψε μηλιά για να τρως μήλα.

Μηλίτσα που ’σαι στο γκρεμό με μήλα φορτωμένη, τα μήλα σου λιμπίζομαι μα το γκρεμό φοβάμαι…(άτολμος)

Ένα μήλο την ημέρα, το γιατρό τον κάνει πέρα…

Γλυκό σαν μήλο στο στόμα…

ΛΕΜΟΝΙΑ

Λεμονιά να ’μουν θα είχα ανθίσει.

Το σάπιο μήλο, σαπίζει και το γερό. (συναναστροφές)

ΠΟΡΤΟΚΑΛΙΑ

Υπάρχουν κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια. (Εναλλακτικές λύσεις)

ΑΧΛΑΔΙ - ΑΧΛΑΔΙΑ

Αχλάδια φαγωμένα, κάτσε μέτρα τις ουρές τους…(Ανάξιες απασχολήσεις)

Σαν τίναξαν την αχλαδιά, όσοι τύχαν τόσοι φάγαν…

Την τινάζει ( την κουνάει) την αχλαδιά…

Όσοι φτάσαν την αχλάδα, όσοι λάχαν τόσοι φάγαν….(ευκαιρίες…)

Θα σου πω πόσα απίδια παίρνει ο σάκος…(αλίμονό σου)

Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά…(εκδίκηση- προειδοποίησης)

Απίδι δακαστόν (δαγκωτό), μήλο καθαριστόν…(Κύπρος)

110


Τα καλά τα αχλάδια τα τρων τα γουρούνια…(Κάτι καλό, πέφτει σε άσχημα χέρια)

ΠΛΑΤΑΝΟΣ

Χαιρέτα μου τον πλάτανο…(Λέγεται ειρωνικά για όσους υπόσχονται τα αδύνατα…)

Ο πλάτανος θέλει νερό κι η λεύκα (ή ο πεύκος) θέλει αέρα…

Σαν δεις πλάτανο και βάτο, τρέχει το νερό από κάτω.

Όπου πλάτανος εκεί και νερό.

ΔΙΑΦΟΡΑ Τα ’κανες ρόιδο…(Τα ’κανες μαντάρα)

Γύρισε κόκκινο κορόμηλο…(Ατιμασμένη- ντροπιασμένη)

Μου ’κανες την καρδιά περιβόλι…

Το μετάξι θέλει τάξη κι άνθρωπο να το κοιτάξει.

Χαίρεται ο πεύκος τις δροσιές κι ο έλατος τα χιόνια…

Πολλά ρέστια (κουκουνάρια),λίγα χιόνια. Λίγα ρέστια, πολλά χιόνια..

ΛΑΧΑΝΙΚΑ- ΧΟΡΤΑ

Κουκιά έφαγες; Κουκιά μαρτυράς.

Μετρημένα κουκιά …(λίγα)

Κουκιά έσπειρες; Κουκιά θα θερίσεις…(Οι συνέπειες των πράξεών μας)

Κουκί ήταν κι έσκασε…

Σκόρδα στα μάτια σου….(μάτιασμα)

Τα βρήκε αγγούρια (ή μπαστούνια). (δύσκολα)

Χώνεται (εμφανίζεται) παντού σαν μαϊντανός.

Μου ’γινε κολλιτσίδα…

Κάποιο λάκκο έχει η φάβα…(παγίδα)

Οι άλλοι δεν τρώνε χόρτα ή άχυρα. (Δεν είναι κουτοί)

Κουτός σα λάχανο ή βλίτο.

Πέτρα που κυλά χόρτο δεν πιάνει.

Ό,τι χόρτο αναγελάσεις θα φυτρώσει στην αυλή σου.

111


Σπάρτο με σπάρτο, βούρλο με βούρλο…(συναναστροφές)

Βούρλα μου δίνεις; Ψάθες σου πλέκω.(Αυτά τα μέσα διαθέτω)

Η κοπριά και το νερό, κάνουν το λάχανο γερό.

Καιρός φέρνει τα λάχανα, καιρός τα παραπούλια.

Κάλλιο λάχανα ή ρίγανη με ειρήνη παρά μπακλαβά με γκρίνια.

Κάλλιο λάχανα με γλύκα παρά ζάχαρη με πίκρα.

Κάλλιο λάχανα μ’ αγάπη παρά κρέας με καβγάδες.

Ξέφραγος κήπος, έρμα τα λάχανα.

Την πικρή τη μελιτζάνα , πάχνη δεν την πιάνει.(Αντέχουν αυτοί στις ταλαιπωρίες.)

Κολοκύθια με τη ρίγανη…ή Αυτά που λες είναι κολοκύθια.

Κολοκύθια στο πάτερο…(σαχλαμάρες)

Αν θες να γευτείς καλύτερα τη γλύκα ενός χουρμά, δώσ’ τον σ’ ένα φτωχό…

Όποιος έχει πολύ πιπέρι ( ή βούτυρο), βάζει και στα λάχανα…

Κατά τα λάχανα και η καζάνα. (όμοιοι)

Τα βρωμισμένα λάχανα, κακή σαλάτα κάνουν…(σκάρτα υλικά.)

Η προσταγή σου λάχανα κι ο ορισμός σου αγγούρια…(ασήμαντος)

Μ’ άφησε σαν την καλαμιά στον κάμπο. (μόνο -η)

Κάθεται πάνω στ’ αγκάθια.( ανήσυχος)

Όποιος κλοτσάει τ’ αγκάθια, πονάνε τα πόδια του…(Όποιος κάνει ύποπτες δουλειές μπλέκει…)

Τι να πρωτοθυμηθώ κρεμμυδάκι μου καυτερό; (αδιόρθωτος)

Πιάστηκε στα πράσα. (επ’ αυτοφώρω)

Είναι παλικάρι της φακής. (θρασύδειλος)

Σκόρδο και νερό, κάνουν τον άνθρωπο γερό.

Όποιος έφαγε σκόρδο μυρίζει…(ύποπτος)

ΠΕΠΟΝΙΑ

Όποιος (έχει) κρατά το μαχαίρι, κρατά και το πεπόνι.

Όποιος δεν έχει μαχαίρι, πεπόνι δεν τρώει.

Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια…

Πάτησε την πεπονόφλουδα…ή την αγκινάρα.(Έπεσε σε παγίδα)

112


ΚΑΡΠΟΥΖΙΑ

Δε βαστιούνται δυο πεπόνια σε μια μασχάλη… (πλεονέκτης)

Στο καρπούζι χερούλι δεν μπαίνει…

Το καρπούζι κι ο άνθρωπος δε φαίνονται απέξω, τι λογής είναι από μέσα.

ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ

Βρες λουλούδι, να πάρεις μοσχοβολιά. (Καλό –ή σύζυγο)

Τα παιδιά τα γελούν μ’ ένα λουλούδι…(αφελείς)

Με κόκκινα πανάκια, δε γελούνε τα παιδάκια…(Κούφιες υποσχέσεις)

Καλύτερα ένα λουλούδι στο χέρι παρά μάτσα στο λιβάδι.

Σε πήρα για τριαντάφυλλο και βγήκες γαϊδουράγκαθο…

Ένα τριαντάφυλλο, δε φέρνει την Άνοιξη…(μια επιτυχία)

Αν είναι ρόιδο ν’ ανθίσει θέλει.

Στη ρίζα του τριαντάφυλλου, φυτρώνουνε αγκάθια…(παράσιτα…)

Όποιος αγαπά το τριαντάφυλλο, αγαπά και τ’ αγκάθια του. (ελαττώματα)

Δεν υπάρχουν τριαντάφυλλα χωρίς αγκάθια.

Για χάρη του βασιλικού, ποτίζεται κι η γλάστρα.

Βασιλικός κι αν μαραθεί τη μυρωδιά την έχει…(Τα προτερήματα δε χάνονται…)

Βασιλικός στην πόρτα μας κι εμείς τον εζητάμε.

Σε πήρα για βασιλικό κι εσύ βγήκες τσουκνίδα.

Βασιλικός στη γειτονιά (ευγενικός-ή) κι αγκάθι μες στο σπίτι.(τύραννος)

Ή Στη γειτονιά γαρούφαλο και μες στο σπίτι αγκάθι…

Η σφαίρα πάντα σκοτώνει, το λουλούδι ποτέ.

* * *

113


6. ΗΜΕΡΑ- ΝΥΧΤΑ(ΠΡΩΙ –ΒΡΑΔΥ)

114


115


Δευτέρα μου καματερή Τρίτη μου προκομμένη Τετράδη μου σαρακοστή Πέφτη μου βλογημένη Παρασκευή μου ριζικιά Σαββάτο μου αλουσμένη την Κυριακή στην εκκλησιά πέρδικα πλουμισμένη.

Νύφη μας καματερή κάθε Σαββάτο βράδυ.

Ο τετραδοφάγος την Πέμπτη δεν έχει τι να φάει.

Όποιος νηστέψει Σάββατο Να ’ναι καταραμένος

μόνο το μέγα Σάββατο που ’ναι απηγορημένο.

Δουλειά της Κυριακής, χασομέρι της Δευτέρας.

Άλλα λέει το βράδυ κι άλλα κάνει το πρωί.

Αν δε γελάσεις το πρωί ούτε το μεσημέρι.

Αν δε γελάσεις το πρωί, μην καρτεράς το βράδυ.

Η μέρα έχει μάτια και η νύχτα αυτιά.

Όποιος νύχτα περπατεί, για κλέβει για φονεύει.

Όποιος νύχτα περπατεί, λάσπες και σκ…. πατεί.

Της Κυριακής χαρά και της Δευτέρας λύπη.

Όποιος δίνει στην ώρα, δίνει δυο φορές.

Της νύχτας τα καμώματα, τα βλέπει η μέρα και γελάει.

Έργα της νύχτας, λόγια της μέρας.

Μια καλημέρα είν’ αυτή, πες την κι ας πέσει χάμω.

Η καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται.(Η έκβαση φαίνεται απ’ την αρχή)

Άναψε το λυχνάρι σου προτού σε βρει η νύχτα.(προνοητικός)

Κίνησ’ ο Οβριός (Εβραίος) κι έλαχε Σάββατο. Πήγε ο Εβραίος στο παζάρι κι έτυχε Σάββατο.

116


Η νύχτα είναι πουκάμισο για τους αμαρτωλούς.

Όποιος σηκώνεται πρωί, κερδίζει το φλουρί.

Μην αναβάλλεις γι’ αύριο αυτό που θες (μπορείς) να κάνεις σήμερα.

Γιόμα το βάζω, γιόμα το βγάζω… τι έχουν τα έρμα και ψοφάν; ή Με τον ήλιο τα βάζω, με τον ήλιο τα βγάζω, τι έχουν τα έρμα και ψοφάν;

Τετράδη και Παρασκευή τα νύχια σου μην κόψεις, την Κυριακή να μη λουστείς αν θέλεις να προκόψεις.

Όποιος γελάει την Παρασκευή, κλαίει την Κυριακή.

Σάββατο να ‘ναι μάστορα κι ας είναι χίλιες ώρες.

Το μήνα που δεν έχει Σάββατο… (ποτέ)

Η μέρα έχει τις φροντίδες και η νύχτα τα όνειρα.

Δευτέρα ….. τσαγκαροδευτέρα.

Κι ο μήνας έχει εννιά.(αδιαφορία)

Αυτός τα ‘χει μεσάνυχτα τώρα το μεσημέρι. (Ενώ είναι ολοφάνερα δεν τα βλέπει.)

Το μήνα που δεν έχει Σάββατο…(ποτέ)

Όποιος δεν επερπάτησε τη νύχτα με φεγγάρι και το πρωί με τη δροσιά, τον κόσμο δεν εχάρη. (φύση)

Σάββατο κοντή γιορτή, έρχεται κι η Κυριακή…

* * *

117


7. ΘΕΟΣ

( ΕΚΚΛΗΣΙΑ- ΘΡΗΣΚΕΙΑ)

Φτωχός φτωχούλα αγάπησε κι ο Θεός τα πλούτη του ’δωσε.

118


Σφάλμα γιατρού, πενιά Θεού.

Ο Θεός τρέφει τα πουλιά, μα δεν τους βάζει και το φαΐ στη φωλιά…(Να μην τα περιμένουμε όλα από το Θεό.)

Του Θεού τα χρόνια δε φαίνονται.

Ο Θεός έρχεται κοντά μας, όταν πια δεν το περιμένουμε.

Ζευγαρώνει ο Θεός δυο κακούς κι έτσι χαλάει δυο σπίτια.

Θεέ μου, φύλαξέ με από τους φίλους μου, γιατί από τους εχθρούς μου φυλάγομαι μόνος μου…(Τους ξέρω…)

Ο καθένας για λόγου του κι ο Θεός για όλους.

Το στανιό και τη βία ο Θεός τα ’δώσε.

Πρώτη βοήθεια του Θεού, δεύτερη του γειτόνου.

Αγαπά ο Θεός τον κλέφτη, αγαπά και το νοικοκύρη.

Τον ευλόγησε ο Θεός με τα δυο τα χέρια. (τυχερός)

Όποιος έχει ελπίδα στο Θεό, ποτέ να μην τη χάνει.

Τον έκανα Θεό και άγιο…(Τον παρακάλεσα)

Το Θεό τον είδαμε με το νου τον ηύραμε.

Ο Θεός αργεί αλλά δε λησμονεί.

Δεν έχει ο φτωχός, έχει ο Θεός.

Δε βλέπει ο φτωχός, βλέπει ο Θεός.

Κάνε το καλό και το βλέπει ο Θεός.

Δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο! (αδίστακτος)

Δόσιμο του Θεού, δόσιμο τ’ ανθρώπου, τίποτα δεν είναι…(π.χ. Μακροζωία)

Αν άκουγε ο Θεός τα κοράκια, δε θ’ άφηνε ζώο ζωντανό.

Δεν ξέρει ο Θεός ψέματα…

Ο Θεός δε γκρεμίζει τα σπίτια των ανθρώπων, περί χαλάει τα μυαλά τους και τα γκρεμίζουν μονάχοι τους.

Και τα ρούχα δίνει ο Θεός και την κρυώτη (κρύο).

Ο Θεός οικονομάει κι ο διάβολος τα χαλάει.

Ο Θεός δίνει τα καρύδια, αλλά δεν τα σπάζει.

Ο Θεός ορφανά κάνει, άμοιρα δεν κάνει.

Ο Θεός σκάλες ανεβάζει και σκάλες κατεβάζει.

Φτύνεις πάνω φτύνεις το Θεό. Φτύνεις κάτω, φτύνεις τα γένια σου. (αδιέξοδο)

Η θρησκεία είναι η καλύτερη πανοπλία και το χειρότερο ένδυμα.

119


Απορία ψάλτου…βήξ…(βήχας)

Το πολύ το «Κύριε ελέησον» το βαριέται κι ο Θεός ή κι ο παπάς.

Άλλαξε τροπάρι…(Άλλαξε συμπεριφορά…ή θέμα)

Η δουλειά είναι προσευχή.

Πε (από) τ’ αγικά (προσευχή) κι ο άρρωστος καλύτερα γενίσκει…(γίνεται)(Θράκη)

Κάθε θαύμα τρεις ημέρες, το μεγάλο τέσσερις.

Η εκκλησία συνήθεια κι η τάξη γονικό είναι.

Όποιος πάει στην εκκλησία φεύγει από την αμαρτία, κι όποιος κάνει το σταυρό του, άγγελο έχει στο πλευρό του.

Όπου έχει ο Θεός ναό, έχει κι ο διάβολος παρεκκλήσι.

Άλλος έχασκε κι άλλος μετάλαβε…

Ρημάζει σπίτια και χτίζει εκκλησίες.

Δώσ’ μου το συχώριο μου πίσω…(Κάτι που σου έδωσα, σου χάρισα)

Κάνεις μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα…(Κουβαρντάδες με ξένα χρήματα)

Κανείς δεν είναι τόσο μόνος όσο αυτός που αρνείται το Θεό.

Ποιος είδε το Θεό και δε φοβήθηκε. (θυμωμένος)

Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος.

Ο κουβαλητής θυμάται το Θεό, όταν έχει το φορτίο στον ώμο…(Στις δύσκολες στιγμές…)

Ο Θεός έφτιαξε τον κόσμο και είπε: «Όποιος έχει μυαλό, ας πορεύεται…»

ΠΑΠΑΣ

Ή παπάς παπάς ή ζευγάς ζευγάς.

Να σου πει ο παπάς στ’ αυτί κι ο διάκος στο κεφάλι.

Αλλού παπάς, αλλού τα ράσα του. (ακαταστασία-αναστάτωση)

Κι αν είσαι και παπάς με την αράδα σου θα πας.

Σιγανοπαπαδιά…(υποκριτής)

Με παπά κοιμήθηκες; (τυχερός…)

Τρελός παπάς σε βάφτισε…(τρελός-χαζός)

Τα ράσα δεν κάνουν τον παπά. (οι ικανότητες, ο χαρακτήρας)

Ο παπάς απ’ την πόλη …η παπαδιά μολογάει. (Αυτός που δε γνωρίζει μιλάει)

120


Ο παπάς βλογάει πρώτα τα γένια του. (προσωπικό συμφέρον)

Άλλοι παπάδες ήρθανε, άλλα χαρτιά κρατούσαν.

Άλλοι παπάδες ήρθανε, άλλα βαγγέλια φέρανε. (αλλαγές)

Μη το μαρτυράς (λες) ούτε του παπά. (Γλίτωσες χωρίς να το περιμένεις)

Όποιος έχει γένια τρώει με το δεσπότη. (γνωριμίες)

Χόλιασε (θύμωσε ) ο καλόγερος κι έκαψε τα ράσα του.

Πείσμωσε ο καλόγερος κι έκαψε τα γένια του. (η οργή βλάπτει)

Το μοναστήρι να ’ναι καλά κι από καλόγερους να!...

Τον παπά τον ξέρουν όλοι κι ο παπάς κανέναν.

Ψηλά παπά μου τ’ άρχισες και δεν το βγάζεις πέρα. (Έργο-τραγούδι…κάτι πάνω από τις δυνάμεις του)

Βρήκαμε παπά να θάψουμε καμιά δεκαριά (ή πεντέξι ) (ευκαιρία) Σφάξε με παπά μου (ή αγά μου) ν’ αγιάσω. (άνανδροι)

Στο χωριό του δεν τον θέλουν κι αυτός του παπά το σπίτι ψάχνει.

Καλά τα φαρδομάνικα μα τα φορούν παπάδες. (Κάποιοι μεγαλοπιάνονται χωρίς να το αξίζουν.)

Παπάς, παπά καλό δε θέλει.

Ψηλός ψηλός καλόγερος κουδούνια φορτωμένος.

Ας μ’ αγαπά ο επίσκοπος κι ας με μισούν οι διάκοι.

Αυτά είναι αλλουνού παπά βαγγέλια…(άλλες υποθέσεις)

Βαριά η καλογερική. (δυσκολίες)

Ο καλόγερος είπε το ψάρι φακή και το ’φαγε Σαρακοστή. (Ενεργούμε κατά πως μας συμφέρει)

Η νύχτα βγάζει επίσκοπο κι η αυγή μητροπολίτη. (Ύποπτες υποθέσεις που γίνονται νύχτα)

Εκείνον που βλέπει ο παπάς εκείνον και θυμιατίζει. (Αυτούς που βλέπουμε βοηθούμε.)

Άλλος αγαπά τον παπά κι άλλος την παπαδιά. (Διαφορετικές προτιμήσεις)

Θεωρία επισκόπου και καρδιά μυλωνά. (Εντυπωσιακή εμφάνιση… ασήμαντος χαρακτήρας)

Δουλειά δεν είχε ο καλόγερος και με τις μύγες πάλευε. (αργόσχολοι)

Θέλω να γενώ καλόγερος να σώσω την ψυχή μου μα δε μ’ αφήνει ο διάολος που’ χω μες στο βρακί μου.(σεξουαλικές επιθυμίες)

Ούτε διάκο σ’ είδαμε ούτε πρωτοσύγκελο και δεσπότης έγινες. (Αναρρίχηση σε αξιώματα με πλάγια μέσα.)

Είδα κι είδα, αλλά γύφτο παπά δεν είδα. (απίστευτο-αταίριαστο)

Παπά ζουρλό σαν ηύραμε όλη μέρα ψέλναμε….(ευκαιρία)121


Όπου πάει ο παπάς, πάνε και τα ράσα σου.

Παιδί παπά, διαόλου εγγόνι.

* * *

122


8. ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ

Α. ΓΛΩΣΣΑ

Γλώσσα παπούτσι, μυαλό κουκούτσι. (φλύαρος)

Γλώσσας μάκρεμα, μυαλού κόντεμα. (κουταμάρες)

Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει.123


Καλύτερα να σε ρίξουν στη μηχανή του κιμά παρά να σε πιάσει στη γλώσσα της…(γλωσσού)

Πλούσια γλώσσα φτωχό κεφάλι.

Η γλώσσα τιμάει το πρόσωπο…

Γλώσσα κλειδωμένη, φωνή ελεύθερη.

Όποιος βαστά τη γλώσσα του σώζει την κεφαλή του.

Αλλού δουλεύει η γλώσσα κι αλλού μασούν τα δόντια. (παράσιτα)

Από χείλη σε χείλη το μαθαίνουν χίλιοι…

Η γλώσσα κάστρα καταλύει και κάστρα θεμελιώνει.

Τα δόντια τα ’δωσε ο Θεός να συγκρατούν τη γλώσσα.

Όποιος μιλάει σπέρνει κι όποιος ακούει θερίζει.


Κάλλιο να ’χεις μέλι στη γλώσσα παρά ασήμι στο πουγκί.

Ό,τι κόβει το μαχαίρι γιατρεύεται, ό,τι κόβει η γλώσσα ποτέ! (Τα άσκοπα λόγια κάνουν ανεπανόρθωτη ζημιά.)

Με το στόμα μπάρα μπάρα με τα με τα χέρια κουλαμάρα. (ανίκανοι)

Η πορδή κι αν βρωμάει, πάντα πορδή είναι.(ο κακός λόγος)

Άκουγέ τα όλα κι όσα θέλεις πέστα (ή βάστα )

Όποιος ακούει είναι σοφός κι όποιος μιλάει μετανοεί.

Μαζί κουβεντιάζουμε και χώρια ακούμε.(ασυνεννοησία)

Καλύτερα να γλιστρήσει το πόδι σου παρά η γλώσσα σου.

Μου ’βγαλε γλώσσα.

Θα σου κόψω τη γλώσσα.

Φάε τη γλώσσα σου.

Μάλλιασε η γλώσσα μου.

Γλείφεις τους ανωτέρους σου.

Λύθηκε η γλώσσα του.

Μου ’βγαλε γλώσσα μια σπιθαμή.

Στέγνωσε η γλώσσα μου.

Δε βάζει γλώσσα μέσα.

Η γλώσσα του πάει ροδάνι.(φλύαρος)

Κατάπιε τη γλώσσα του.

Κόβει η γλώσσα του σπαθί.

124


Στραμπούλιξε τη γλώσσα του.

Η γλώσσα του στάζει μέλι. (Μιλάει ευχάριστα)

Έχει φαρμάκι στο στόμα. (φαρμακόγλωσσος)

Β. ΚΕΦΑΛΙ

Κάνει του κεφαλιού του. (ό,τι θέλει)

Δε χωράνε δυο κεφάλια σ’ ένα φέσι.

Έβαλε το κεφάλι του στον τορβά.(μπελάδες)

Πονάει δόντι, κόβει κεφάλι.(Καίριες λύσεις)

Τραβάει τα μαλλιά του. (απόγνωση)

Τέτοια κεφάλια και μυαλά, τέτοιες σκούφιες.

Κατά το κεφάλι κι η σκούφια.

Κεφάλι δίχως μέτρα, θέλει χτύπημα με πέτρα. (απερισκεψία)

Γ. ΜΑΤΙΑ

Όπως με κοιτάς καθρεφτάκη μου, σε κοιτώ.

Απ’ τ’ αυτιά πιο πιστά είναι τα μάτια.

Ματάκια που δε βλέπονται γρήγορα λησμονούνται.

Το ξένο μάτι είναι σπαθί, το ξένο αυτί τουφέκι. (ξένη επίβλεψη)

Αν μπορείς να δεις το σβέρκο σου, τότε θα δεις και μένα ή (γράψε μας) (τα αδύνατα)

Αν σε όλα είναι νόμος εις τα μάτια όχι όμως.

Άλλο να δεις κι άλλο να ακούσεις.

Αλλού τηρά, αλλού βλέπει. (υποκριτής-αλλήθωρος)

Βλέμμα χαμηλό, βλέμμα πονηρό.

Τα μάτια σου δεκατέσσερα.

Ποιος στραβός δε θέλει τα μάτια του;

Έβαλε τα χέρια του κι έβγαλε τα μάτια του.

Όποιος δε βλέπει πού πατεί στις λάσπες θε να πέσει.

Δες με το ένα μάτι να σε δω με τα δυο.

Βλέποντας και κάνοντας.

125


Μου ’ριξε στάχτη στα μάτια.(Μ’ εξαπάτησε)

Όποιος ανακατεύει τα χώματα θα μπουν στα μάτια του.

Δ. MYTH

Χώνει τη μύτη του παντού. (ανακατεύεται)

Τον τραβά από τη μύτη.

Έχει μύτη…(Υποψιάζεται- σιχαίνεται- είναι ψηλομύτης)

Να μου τρυπήσεις τη μύτη . (αν γίνει αυτό…)

Ε. ΑΥΤΙΑ

Της κουφής το παιδί ποτέ δεν κλαίει…(Δεν τ’ ακούει…)

Δεν έχει τρύπα στ’ αυτί. (Δεν ακούει κανέναν)

Όταν δω τ’ αυτί μου …(θα γίνει αυτό…)

Δεν ιδρώνει το αυτί του…(αναίσθητος-άφοβος)

ΣΤ. ΣΤΟΜΑ – ΔΟΝΤΙΑ

Αν δεν έχεις δόντια δε μπορείς να δαγκώσεις…

Με την ψυχή στο στόμα. (ή στα δόντια)

Παλεύει με νύχια και με δόντια. (Μ’ όλες τις δυνάμεις)

Τη μισή χώνεψη την κάνουνε τα δόντια .

Ζ. ΛΑΙΜΟΣ

Το κρίμα στο λαιμό σου. (ένοχος…)

Του Έλληνα ο τράχηλος ζυγό δεν υποφέρει.

Βγάλ’ το σβέρκο σου…

Μου ’κατσε στο σβέρκο. (Με καταπιέζει)

Ψώνισε από σβέρκο…(απέτυχε)

Με πήρε στο λαιμό του-της…(Μ’ επηρέασε)

126


Μ’ έχεις φέρει ως το λαιμό…(Με νευρίασες)

Κόψε το λαιμό σου…να πετύχεις…

Μ’ έπιασε απ’ το λαιμό. (Με πιέζει για κάτι)

Μου ’βαλε θηλιά στο λαιμό. (Με πιέζει-με χρέωσε)

Η. ΧΕΡΙΑ

Πολλά χέρια ευλογημένα πολλά στόματα καταραμένα. (Έργα κι όχι λόγια)

Μην κόβεις το δάχτυλο που σου δείχνει το δρόμο. (αχαριστία)

Όταν λύνονται τα χέρια δε χρειάζονται μαχαίρια.

Όπου δε φτάνει το χέρι σου μην κρεμάς την κάπα σου. (Να ξέρεις τις δυνατότητές σου.)

Χέρι που δε μπορείς να δαγκώσεις προσκύνα το.

Τον έχει του χεριού της…

Το παίζει στα πέντε δάχτυλα….(Τον κάνει ό,τι θέλει)

Όποιο δάχτυλο να κόψεις πονάει…

Το’ βαλε το δαχτυλάκι του-της. (ανακατεύτηκε)

Δεν κουνάει ούτε το μικρό του-της δαχτυλάκι. (τεμπέλης-α)

Έμεινε με το δάχτυλο στο στόμα. (αμηχανία)

Είναι κοντό το χέρι σου να φτάσει σε μένα. (ανίκανος –ανήμπορος)

Κρύβεται πίσω από το δάχτυλό του-της.

Να γλείφεις τα δάχτυλά σου …

Όταν δεν κερδίζεις από το χέρι κέρδισε από το δόντι. (οικονομία)

Έφαγε τα νύχια του-της. (Δούλεψε σκληρά-ταλαιπωρήθηκε)

Έβαλα τα χέρια μου κι έβγαλα τα μάτια μου. (Αυτοκαταστράφηκα)

Ξύνει τα νύχια του για καβγά…(εριστικός)

Τον γνωρίζω «εξ απαλών ονύχων». (απ’ την καλή)

Είναι παρωνυχίδα…(Ανάξιος λόγου)

Το χέρι θέλει κρέμασμα και το ποδάρι στρώμα

Το χέρι ομορφαίνει με μια φιλική χειρονομία κι όχι με κοσμήματα.

Η. ΠΟΔΙΑ

Μην κοιτάς το στραβό μου το ποδάρι, κοίτα την ίσια μου την τύχη.

127


Πήρε πόδι. (έφυγε)

Μ’ άφησε στο ποδάρι του. (αντικαταστάτη)

ΔΙΑΦΟΡΑ

Κάνε την καρδιά σου πέτρα ή σίδερο

Φτύσ’ τον κόρφο σου…(μάτιασμα-κακό)

* * *

128


9. ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΗΝΕΣ

Α΄ ΧΕΙΜΩΝΑΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά με σύγκρυα και παγωνιά.

Όμορφος Χειμώνας, Καλοκαίρι χωρίς νερό.

Χειμώνα πολυέξοδε, φαγά και λιγοδούλη.

Χιόνια που δε λιώνουν κι άλλα περιμένουν.129


Θρέψε λύκο το χειμώνα, να σε φάει το καλοκαίρι. (Οι αχάριστοι βλάπτουν τους ευεργέτες τους)

Ήρθε το καλοκαιράκι, στρίβει ο γέρος το μουστάκι, μα όταν έρθει ο χειμώνας, πάει ο γέρος βλαστημώντας.

Ήλιος και βροχή, παντρεύονται οι φτωχοί.

Ήλιος και χιόνι, παντρεύονται οι αρχόντοι.

Ήλιος και βροχή, του Θεού η ευχή.

Αν δε μαλώσουν δυο καιροί, δε βρέχει.

Το σύννεφο φέρνει βροχή.

Γουρούνια παλεύουν, βροχή θα ‘χουμε.

Του κακού καιρού τα νέφη,Το ’να πάει και τ’ άλλο στρέφει.

Του κακού καιρού τα νέφη, άλλα πάνω κι άλλα κάτω.

Του κακού καιρού τα νέφη, όταν φανούνε βρέχει.

Ο χειμώνας αν δεν πιάσει κι ο χιονιάς αν δεν πλακώσει, ούτε λάδι ούτε σιτάρι ούτε ανθούς η γη θα δώσει.

Κάνει κρύο κάνει τσίφι, για το δόλιο το κοτσύφι.

Τρεις μήνες ειν’ η Άνοιξη και τρεις το Καλοκαίρι, τρεις είναι το Φθινόπωρο και τρεις βαρύς Χειμώνας.

Όταν θα φύγει ο κόρακας το χιόνι θα μας κλείσει και η γιαγιά στο τζάκι μας, τη ρόκα θα γεμίσει.

Ο Χειμώνας κι αν χιονίσει στα σπαρτά καρπό θα ρίξει. (ή τα σπαρτά θα ωφελήσει)

Του Χειμώνα σου τις προμήθειες κοίταξέ τες κι αν χιονίσει καλά, κι αν δε χιονίσει πάλι καλά.

130


Του ήλιου κύκλος άνεμος του φεγγαριού Χειμώνας.

Μπρος πίσω τα Χριστούγεννα μπαίνει βαρύς Χειμώνα.

H γούνα δε φοβάται το Χειμώνα.

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ Το τραγούδι με τον τρύγο το Δεκέμβρη παραμύθι.

Χιόνι του Δεκεμβρίου, χρυσάφι του καλοκαιριού. (ή χρυσάφι τ’ Αλωνάρη)

Δεκέμβρης Χριστού γέννηση κι ο καλός μας χρόνος.

Αν πρωιμίσει η μυγδαλιά κι ανθίσει το Δεκέμβρη, βαρύς χειμώνας κι όψιμος θε νά 'ρθει να μας εύρει.

Ως τ’ Αγίου Νικόλαου οι τοίχοι βράζουνε κι ύστερα ξυλιάζουνε.

Δεκέμβρη με τα κρύα σου και πώς θα ξεκρυώσω.

Άγια Βαρβάρα μίλησε κι ο Σάββας αποκρίθη: « Μαζέψτε ξύλα κι άχυρα και σύρτε και στο μύλο, γιατί ο Αι-Νικόλας έρχεται με χιόνια φορτωμένος».

Δεκέμβρη μου, με πάγωσες και πώς να ξεπαγώσω; Μήνα μου σαρακοστιανέ καλέ, Χριστουγεννιάτη!

Μπήκε ο Δεκέμβρης; Δίκαιος όποιος έσπειρε. (Κύπρος)

Δεκέμβρης και δεν έσπειρες, λίγο σιτάρι θα ’χεις.

Δεκέμβρης μας επλάκωσε, το κρύο μας φαρμάκωσε Δεκέμβρης με γιορτές, Χριστουγέννων διακοπές.

ΓΕΝΑΡΗΣ Το Γενάρη κι αν δε βρέξει, δε ξινίζουν τα τυριά.

Το Δεκέμβρη και Γενάρη φύτευε καταβολάδες.

131


Του Γενάρη το φεγγάρι, παρά ώρα, μέρα μοιάζει.

Του Γενάρη το σκοτάδι παρά λίγο ξεκουμπίζει.

Ο Γενάρης κι ο Φλεβάρης είναι ο ξεπροβιδάρης.

Ο Γενάρης τα γεννά, ο Φλεβάρης τα ψοφά κι ο παντέρμος ο Μαρτάκης, τ’ αποσώνει στον ταμπάκη.

Τις δεκαεφτά του Γεναριού είναι κυρά τ’ Άγι’ Αντωνιού.

Ως τ’ Άγι’ Αντωνιού, Παγώνα, είναι η τρούλα του χειμώνα.

Το Γενάρη οι χοχλιοί και το Μάρτη οι κριγοί.

Όποιος σπέρνει το Γενάρη, τρώει την ανεμοζάλη.

Κότα, πίτα το Γενάρη και κολιό (ή παπί) τον Αλωνάρη. ή Πάπια, χήνα το Γενάρη, πετεινό τον Αλωνάρη.

Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χαρές Θάν’ τον Αλωνάρη. ή Χιόνι πέφτει το Γενάρη, χρυσάφι τ’ Αλωνάρη.

Χαρά στα Γέννα τα στεγνά, τα Φώτα χιονισμένα και τη Λαμπρή βρεχούμενα τ’ αμπάρια γεμισμένα.

Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μην εξετάζεις. (Ή και ήλιο μην εξετάζεις.)

Χιόνισ’, έβρεξε ο Γενάρης, όλοι οι μύλοι μας θ’ αλέθουν.

Του Γενάρη το φεγγάρι, ήλιος της ημέρας μοιάζει ή λάμπει σαν μαργαριτάρι ή παρά λίγο μέρα μοιάζει.

Ο Γενάρης κι αν γεννάται, του καλοκαιριού θυμάται.

Κάλλιο κρύο το Γενάρη παρά ήλιος που δε ζεσταίνει.

Ο καλός ο νοικοκύρης, το Γενάρη χαίρεται.

132


Με τα Φώτα του ο Γενάρης όλης της χρονιάς μπροστάρης.

ΦΛΕΒΑΡΗΣ Τον Φλεβάρη είπαν να βρέξει και λησμόνησε να πάψει.

Ο Φλεβάρης με (χωρίς) νερό, κουτσός μπαίνει στο χορό.

Το χιόνι του Φλεβάρη βάνει στάρι στο κελάρι.

Φλεβάρης κουτσοφλέβαρος και του τσαπιού ο μήνας.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει πάλι η άνοιξη θ’ ανθίσει.

Ο Φλεβάρης όταν βγαίνει, τενεκέδες του χτυπούν.

Υπαπαντή καλοβρεγμένη, η κοφίνα γεμισμένη.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει, καλοκαίρι θα μυρίσει, μα κι αν κάνει πως κακιώνει, (αν θυμώσει) μες στο χιόνι θα μας χώσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει κι αν ξεχάσει και ξεφλεβίσει του γαϊδάρου την πέτσα θα μαδήσει.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει μα κι αν τύχει και γαϊδουρίσει μες στα χιόνια θα μας κλείσει.

Ο Φλεβάρης ο κουτσός, πρώτος μπαίνει στο χορό.

Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει, μα ’χει φλέβες κι αν τσι ανοίξει, ποταμούς θα ξεκινήσει.

Φλεβάρης, κουτσοφλέβαρος μικρός – μικρός και κουντουρός.

133


Το Φλεβάρη το χιόνι είναι μέσα στο τηγάνι. (Λιώνει εύκολα)

Β΄ ΑΝΟΙΞΗ

Αν δε σπείρεις την Άνοιξη δε θερίζεις το Καλοκαίρι.

Αν δε σπείρεις την Άνοιξη σε αργεί το Καλοκαίρι.

Ένας κούκος δε φέρνει την Άνοιξη.

Μ’ ένα λουλούδι, Άνοιξη δεν έρχεται.

Λουλουδάτα τρία πανέρια η άνοιξη κρατάει στα χέρια.

ΜΑΡΤΗΣ

Μάρτης, γδάρτης και κακός παλουκοκαύτης. Τα παλιόβοϊδα τα γδέρνει, τα δαμάλια τα παιδεύει.

Μάρτης είναι νάζια (χάδια) κάνει πότε κλαίει, πότε γελάει.

Λείπει ο Μάρτης απ’ τη Σαρακοστή;

Μάσε ξύλα για το Μάρτη μην κάψεις τα παλούκια.

Το Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψεις τα παλούκια.

Τα λόγια του μοιάζουνε, σαν του Μάρτη τα χιόνια. ή Τα λόγια σου είναι στέρια, σαν του Μαρτιού τα χιόνια.

Κάλλιο Μάρτη στις γωνιές, παρά Μάρτη στις αυλές. ( Καλύτερα να κάνει ο Μάρτης βροχές, κρύο και να είμαστε στη γωνιά, παρά ήλιο και να είμαστε στις αυλές.)

134


Ο Μάρτης βρέχει κι ο θεριστής χαίρεται.

Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, πέντε φορές εχιόνισε και πάλι το μετάνιωσε πως δεν εξαναχιόνισε!

Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνα.

Από τον Μάρτη πουκάμισο, από τον Αύγουστο σεγκούνι (παλτό).

Από Μαρτιού πουκάμισο κι από Αυγούστου κάπα.

Κάλλιο Μάρτη καρβουνιάρη, παρά Μάρτη καψαλιάρη. (Καλύτερα κρύο παρά ζέστη)

Ο …. πο ’χει κόρη ακριβή του Μάρτη ο ήλιος μην τη δει.

Άλλα λογαριάζει ο Μάρτης κι άλλα η Σαρακοστή.

Μάρτη φύλαγε τ’ άχερα, μη χάσεις το ζευγάρι.

Μάρτη, Μάρτη βροχερέ κι Απρίλη δροσερέ.

Αν δώσει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα.

Αν δώσει ο Μάρτης και κακιώσει μες στα χιόνια θα μας χώσει.

Μη σε γελάσει ο Μάρτης το πρωί και χάσεις την ημέρα.

Το Μάρτη ο ήλιος βάφει και πέντε μήνες δε ξεβάφει.

Ο Μάρτης πενταδείλινος και ματαπεινασμένος.

Ο Μάρτης και η μάνα του …

Κάποια τσουρλού, κάποια (μ)πουρδού, το Μάρτη νυχτογνέθει.

Πριτς, Μάρτη μου, τα ’βγαλα τ’ αρνοκάτσικά μου! (Ήπειρος)

Την του Μάρτη ψόφησε ο γάιδαρος (απ’ το κρύο) κι ως το μεσημέρι βρώμισε. (απ’ τη ζέστη)

Μήδε ο Μάρτης Καλοκαίρι,

135


μήδ’ ο Αύγουστος Χειμώνας.

Μάρτης βρέχει; Ποτέ μην πάψει! Ή Μάρτη έβρεχε; Θεριστής χαιρότανε.

Όλο το Μάρτη φύλαε ως τις δέκα τ’ Απρίλη.

Όλοι οι μήνες τρώνε κρέας κι ο Μάρτης κόκαλα.

Μάρτη βροχερέ κι Απρίλη χιονερέ.

ΑΠΡΙΛΗΣ

Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα. Ή Απρίλη δροσερέ και Μάη με τα λουλούδια.

Απρίλης με τα λούλουδα και τα τρανά τα ψέματα.

Βάλτ’ εργάτες τον Απρίλη κι ας ψυλλίζονται.

Στου Απριλιού τις δώδεκα ζεσταίνεται ο καιρός.

Ήρθ’ ο Απρίλης με χαρά, με τα κόκκινα τ’ αυγά. Ο Απρίλης με την Πασχαλιά και τα κόκκινα τ’ αυγά. ή Απρίλης – Πασχαλιά χελιδόνια, φως, χαρά!

Η βροχή τ’ Απριλομάρτη μόνο τους ψαράδες βλάπτει.

Και στου Απρίλη τις δεκαεφτά (17) πέρδικα ψόφησε τ’ αυγά.

Του Απριλιού τις δεκαοχτώ πέρδικα ψόφησε τ’ αυγό. ή Ως τ’ Απριλιού τις δεκαοχτώ

136


να ’χεις το μάτι ανοιχτό.

Το νερό του Απριλιού είναι πλούτος του κόσμου.

Ο Απρίλης με τραγούδια κι ο Μάης τα λουλούδια.

Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα κι ο Μάης τα λουλούδια.

Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα λουλούδια.

Των καλών αντρών (ή ναυτικών) γυναίκες τον Απριλομάη χορεύουν. (χηρεύουν) ή Των καλών ναυτικών οι γυναίκες τον Απριλομάη χηρεύουν ή το Μαγιόπουλο χηρεύουν.

Τον Απρίλη και το Μάη, έπαιρνε ακαμάτη εργάτη.

Απρίλης – Μάης, κουκιά μεστωμένα.

Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα κεράσια.

Πότε θα μπούμε στον Απρίλη το «σ’ αγαπώ» να θυμηθείς.

Να μη ζηλέψεις τη Λαμπρή γυναίκα και τον Απριλομάη φοράδα.

Απρίλης – Μάης! Κοντά είν’ το θέρος.

ΜΑΗΣ

Απ’ το Μάη, … ως τα κεράσια!

Ζήσε, Μάη μου, να φας τριφύλλι.

Στων αμαρτωλών τη χώρα, το Μαγιόπουλο χιονίζει.

Στον καταραμένο τόπο, το Μάη μήνα βρέχει.

Μάης άβρεχος, μούστος άμετρος (αμέτρητος).

Να ’μουν το Μάη γάιδαρος,

137


τον Αύγουστο κριάρι, όλο το χρόνο πετεινός και γάτος το Γενάρη!..

Σαν έπρεπε, δεν έβρεχε το Μάη δροσολόγαε… ή Όταν βρέχει, δε χιονίζει και το Μάη δροσολόγαε.

Μάης άβρεχος, χρονιά ευτυχισμένη.

Να ’μουν το Μάη μπιστικός τον Αύγουστο δραγάτης.

Ο Μάης με τα τριαντάφυλλα κι ο Ιούνης με τα μήλα.

Ο Μάης ρίχνει τη δροσιά κι ο Απρίλης τα λουλούδια.

Το Μάη του κούρπαση… (ποτέ!)

Πώς λάμπει ο ήλιος του Μαγιού τ’ Αυγούστου το φεγγάρι.

Μάης πενταδείλινος, και πάλι δείλι θέλει (φαγητό).

Όποιος φοράει γούνα το Μάη τη γεια του δεν την έχει.

Γ. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Του καλοκαιριού το δείπνο, νοστιμίζει χωρίς λύχνο. ( Το δείπνο είναι ευχάριστο, γιατί οι γεωργοί τρώνε νωρίς στο ύπαιθρο, για να σηκωθούν νωρίς).

Καλοκαίρι ηλιοπαρμένος, το χειμώνα μουσκεμένος, είσαι πάντα προκομμένος. ( Ο εργατικός δε φοβάται του καλοκαιριού το λιοπύρι, μήτε του χειμώνα τ’ αγριοβόρια).

138


Καλοκαιριού παλιούρια, χειμώνα μαρούλια.

Αγκάθια του καλοκαιριού, μαρούλια του χειμώνα. (Τα άχρηστα αγκάθια γίνονται νόστιμα μαρούλια, όταν η ανάγκη μας πιέζει. Ας μην περιφρονούμε όσα φαίνονται μικρά και ασήμαντα).

Από το Θέρος ως τις ελιές δεν απολείπουν οι δουλειές.

Μη σε γελάσει ο βαθρακός και το χελιδονάκι, αν δε λαλήσει ο τζίτζικας, δεν είν’ καλοκαιράκι.

ΙΟΥΝΙΟΣ

Απ’ αρχής τον θεριστή, του δρεπανιού γιορτή.

Καλώς τόνε το θεριστή όπου μας εγλιτώνει και με τα στάρια τα πολλά το σπίτι μας φορτώνει.

Γενάρη πίνουν το κρασί, το θεριστή το ξίδι.

Ιούνης τρέφει κεράσια στ’ αμπέλι και ψάλτη το τζίτζικα στέλλει.

Τον Ιούνη αφήνουν το δρεπάνι και σπέρνουν το ρεπάνι.

Θεριστής με το δρεπάνι τον καιρό του δεν τον χάνει.

ΙΟΥΛΙΟΣ

Της Αγια-Μαρίνας ρώγα (ή σύκα) και τ’ Αϊ-Λιος σταφύλι. Και της Αγιάς Παρασκευής γεμάτο το κοφίνι.

Πού μοχτάει το χειμώνα, χαίρεται τον Αλωνάρη.

139


Κάψες τον Αλωνάρη, ευτυχία όλο το χρόνο.

Αλωνάρης τ’ αλωνίζει κι Αύγουστος τα ξεχωρίζει.

Αλωνάρης αλωνίζει, στάρι το χωριό γεμίζει.

Στο κακορίζικο χωριό τον Αλωνάρη βρέχει.

Αλωνάρη με τ’ αλώνια και με τα χρυσά πεπόνια.

Χόρτο θεροαλωνιστή, ρώγα-ρώγα γυαλιστή.

Τ’ Αλωναριού τα κάματα, τ’ Αυγούστου τα λιοπύρια.

Αλωνάρης μαραίνει τα χορτάρια κι ο Αύγουστος τα παλικάρια.

Το Θεριστή τον Αλωνάρη πάμπολλα καρβέλια είναι.(Μπόλικο στάρι, μπόλικο ψωμί.)

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

Αύγουστε, καλέ μου μήνα,Να ’σουν τρεις βολές (φορές) το χρόνο!

Τον Αύγουστο τον χαίρεται, οπόχει να τρυγήσει.

Κάθε πράμα στον καιρό του κι ο κολιός τον Αύγουστο.

Καλός ο ήλιος του Μαγιού τ’ Αυγούστου το φεγγάρι.

Του Αυγούστου το φεγγάρι ήλιος της ημέρας μοιάζει.

Ήρθε ο Αύγουστος; ψάξε την κάπα σου!

Εμπήκαμε στον Αύγουστο, στην πόρτα του χειμώνα.

Ο Αύγουστος επάτησε … η άκρα του χειμώνα!

140


Σύκα ο Αύγουστος σταφύλια τρώει γλείφοντας τα χείλια.

Τον Αύγουστο και οι γριές κάνουνε ξετσιπασιές.

Αύγουστος ξεθωριασμένος, Απρίλης μαστουρωμένος.

Χρόνια πολλά τον Αύγουστο, που ’ναι παχιές οι μύγες.

Ούτ’ ο Αύγουστος χειμώνας ούτ’ ο Μάρτης καλοκαίρι.

Δ. ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ

Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά κακά μας φέρνουν.

Σεπτέμβρη στάρι σπείρε και σε πανηγύρι σύρε.

Το Σεπτέμβρη τα σταφύλια τον Οκτώβρη τα κουδούνια.

Αν ίσως βρέξει ο Τρυγητής χαρά στον τυροκόμο.

Τον Τρυγητή τ’ αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.

Σεπτέμβρης πρώτα κρύα, τρέχει, ανοίγει τα σχολεία.

141


ΟΚΤΩΒΡΗΣ

Οκτώβρης και δεν έσπειρες, οχτώ σωρούς δεν έκανες…

Όποιος σπέρνει τον Οκτώβρη έχει οκτώ σειρές στ’ αλώνι.

Αι –Δημητράκη μικρό Καλοκαιράκι.

Οκτώβρης και δεν έσπειρες; Λίγο σιτάρι θα ’χεις.

Το οκτωβριανό το λάδι άλλος μήνας δεν το βγάζει.

Ο Οκτώβρης συγυρίζει, ναφθαλίνη θα μυρίσει

ΝΟΕΜΒΡΗΣ Νοέμβρη νόα κι έσπερνε, Δεκέμβρη ιδέ κι απόσπειρε, κι έμπα και στ’ αμπέλι σου καλονοικοκύρης μέσα.

Ο Νοέμβρης έκλεισε; Τα ζευγάρια είναι στο στάβλο.

Νοέμβρη οργώματα κι ελιές, δεν απολείπουν οι δουλειές.

Το Νοέμβρη κρύο κάνει κι η φωτιά θα μας ζεστάνει.

Το Νοέμβρη, το Δεκέμβρη φύτευε καταβολάδες.

Ο Νοέμβρης κι αν βροντά το κρασάκι να ’ναι καλά!

Ο Νοέμβρης με βροχή σκάβει, σπέρνει όλη τη γη.

142


10. ΝΕΡΟ

(ΠΟΤΑΜΙ- ΠΗΓΑΔΙ- ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ)

143


Τα σιγανά ποτάμια να φοβάσαι.

Αλλού χτυπάει το νερό κι αλλού βροντάει ο μύλος.

Κοπανίζει το νερό με το γουδί.

Πηγάδι που σε δροσίζει μην το πετροβολάς.

Μη ρίχνεις πέτρα στο πηγάδι που σε δρόσισε. (Αχάριστος)

Άνεμος και νερό στο σακί δε χωράνε.

Όταν διψάει η αυλή σου, μη χύνεις το νερό έξω.

Διψάει η αυλή μας για νερό κι εμείς το χύνουμε έξω. Με κουβαλητό νερό δε γυρνάει ο μύλος.

Δίχως νερό ο μύλος δεν αλέθει.

Κάθε νερόμυλος θέλει νερό.

Ότι είπαμε νερό κι αλάτι…

Έκανε (κάναμε) μια τρύπα στο νερό.(Τίποτα - ματαιοπονούμε)

Όποιος πάει στο νερό, εκείνος γεμίζει το σταμνί του.

Ο πνιγμένος από τα μαλλιά του πιάνεται. (απελπισία)

Γράφει στο νερό και σπέρνει στη λίμνη. (ακατόρθωτο)

144


Τον (την) πότισε πολλά φαρμάκια.

Πνίγεται σε μια κουταλιά νερό.

Με το κουτάλι πηγάδι δεν αδειάζει.

Του αχάριστου η ψυχή, τρύπιο πιθάρι μοιάζει που το γεμίζει με νερό και μονομιάς αδειάζει.

Μπήκε το νερό στ’ αυλάκι.(Έγινε η αρχή)

Κουβαλάει νερό με το κόσκινο. (αδύνατο)

Στο γάμο σου θα κουβαλάω νερό με το κόσκινο.

Άτυχος πάει να πνιγεί, στερεύουν τα πηγάδια.

Ο διψασμένος πίνει με σιωπή.

Όποιος διψά, πίνει χωρίς να μιλά.

Θέλω να πνιγώ μα φοβάμαι το ρέμα.

Όποιος θέλει να πνιγεί δεν το διαλαλεί.

Και στη βρύση να πάει θα στερέψει. (γκαντέμης)

Και στη βρύση να πάει νερό δε βρίσκει…

Νερό κι αλάτι.

Άσε να βρεις το ποτάμι κι απέ (μετά) γδύνεσαι. (βιασύνη)

Γυρεύει με το βελόνι ν’ ανοίξει πηγάδι.

Ας το πάρει το ποτάμι.

Στο πηγάδι κατούρησε; (γιατί τον αποκλείουν)

Πολλές φορές πάει η στάμνα (η κολοκύθα) για νερό, μια φορά όμως σπάει.(Μια φορά αποτυγχάνουν)

Όποιος αδειάζει χωρίς να γεμίζει, γρήγορα θα βρει τον πάτο.

Και μια γουλιά νερό να πιεις, στραβά σε πνίγει.

Τα πολλά τα παραπόταμα τον ποταμό κινούνε.

Έμεινε στα κρύα του λουτρού.

145


Το καλό πηγάδι, όσο νερό κι αν βγάζει δεν ξεραίνεται. (Καλές επιχειρήσεις =κέρδη)

Στύβει την πέτρα και βγάζει νερό. ( χειροδύναμος- δυνατός)

Το βαθύ ποτάμι κρότο δεν κάνει. ( Οι σοφοί δεν αυτοπροβάλλονται)

Όποιος διψάει, πηγάδια βλέπει. (επιθυμίες…)

Όταν διαβαίνεις γέφυρες ξεπέζευε.. (Όταν κάνεις κάτι επικίνδυνο, πρόσεχε!)

Όπου περπατεί το ποτάμι από κει θα πιεις νερό.(Από τους πλούσιους έχεις οφέλη…)

Ταράζει τα νερά.

Πίνει νερό στ’ όνομά του…(Τον εκτιμά)

Έχασε τα νερά του…Ή Είναι έξω απ’ τα νερά του…(Εκτός περιβάλλοντος)

Είπαμε το νερό νεράκι. ( διψάσαμε)

Μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό. (πολύ)

Όμορφη σαν τα κρύα τα νερά. (Δροσερή πολύ όμορφη)

Πρέπει να κυλήσει πολύ νερό κάτω από το γεφύρι.

Είσαι άνω ποταμών…(απαράδεκτος)

Στη μικρή βρυσούλα πίνει κανείς πιο εύκολα νερό παρά στη μεγάλη βρύση.(Οι ευκαιρίες είναι ανάλογες με τις δυνατότητές μας.)

Τα μεγάλα ποτάμια από μικρές πηγές πηγάζουν…(Μεγάλοι άντρες με ταπεινή καταγωγή ή μικρό μέρος μεγάλα έργα)

Όταν σμίξει σταγόνα με σταγόνα , γίνεται ποτάμι…(ένωση = δύναμη)

Στάλα στάλα το νερό τρυπάει το λιθάρι…

* * *

146


11.ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

147


A. ΣΠΙΤΙ

Η ομόνοια χτίζει σπίτι κι η διχόνοια το γκρεμίζει.

Όποιος κατηγορεί το σπίτι του πέφτει και τον πλακώνει.

Σπίτι μου σπιτάκι μου και σπιτοκαλυβάκι μου. (ή φτωχοκαλυβάκι μου)

Όσα ξέρει ο νοικοκύρης δεν τα ξέρει ο κόσμος όλος. (ή δεν τα ξέρει ο μουσαφίρης)

Κάθε άνθρωπος είναι βασιλιάς στο σπίτι του.

Στο σπίτι του κι ο χωριάτης βασιλιάς.

Από στραβή καμινάδα, βγαίνει στραβός καπνός.

Ένα μικρό δικό μου σπίτι είναι καλύτερο από ένα μεγάλο ξένο.

Χτίζει κάστρα στην άμμο. ( χωρίς λογική)

Όποιος μπαίνει από το παράθυρο δεν είναι ο νοικοκύρης.

Όλα γίνονται γρήγορα σ’ ένα σπίτι που ’χει τάξη.

Όποιος πουλά το σπίτι του γελούν τα κεραμίδια.

Αν δεν παινέψεις το σπίτι σου θα πέσει να σε πλακώσει.

Σαν σε τιμά το σπίτι σου, τιμάσαι η γειτονιά σου. (εκτίμηση)

Το σπίτι μας είναι μικρό, μα η καρδιά μας μεγάλη.

Καθένας απ’ το δώμα του ως θέλει κατεβαίνει.

Η καλή νοικοκυρά είναι δούλα και κυρά.

Ό,τι κάνουν τα θεμέλια, προσκυνούν τα κεραμίδια.

Στο σπίτι του κρεμασμένου δε μιλάνε για σκοινί.

Καλύτερα καλύβα όπου γελούν παρά παλάτι όπου κλαίνε.

Εγώ κρατώ τα κλειδιά μου κι άλλος την καλύβα μου.

148


Σπίτι που δεν το βλέπει ο ήλιος, το βλέπει ο γιατρός.

Το ’χει δίπορτο…(ενεργεί με διάφορους τρόπους.)

Σαν του γύφτου την καλύβα…( Φτωχό κι ακατάστατο)

Αδικοχτισμένο σπίτι πέφτει και γκρεμίζεται.

Είναι κολόνα του σπιτιού. (Στήριγμα…ικανό μέλος)

Βάλε μάνταλο στην πόρτα να κοιμάσαι ξένοιαστος.

Η μεγάλη μαγεριά κάνει μεγάλα σπίτια. (οικονομία)

Όταν καεί το σπίτι σου, όλοι τρέχουν για νερό. (Βοήθεια κατόπιν εορτής…)

Ούτε πόρτα χωρίς καρφί ούτε σπίτι χωρίς πομπή.

Έξω από το σπίτι μου…κι ας είν’ και τ’ αδερφού μου…

Όλα τα σπίτια σπίτια μου κι όλες οι αυλές δικές μου. (άπληστοι)

Πρωί πρωί για τη δουλειά κι από νωρίς στο σπίτι.

Άμαθος από παλάτι, είδε φούρνο κι εθαυμάχτη.

Χτυπούν την πόρτα ν’ ακούσουν τα κεραμίδια.

Ας είναι μικρό το σπίτι του κι ας είναι δικό σου.

Αν θες να φτιάξεις σπίτι άρχισε απ’ τα θεμέλια.

Κάηκε το τσαμπασίρι και μείναν τα ντουβάρια.

Το στενό το σπίτι θέλει φαρδιά καρδιά.

Κλείδωνε το σπιτάκι σου και γείτονα μη μέμφεσαι.

Εκεί που θα καιόταν δυο σπίτια, ας καεί ένα …

Β. OIKOΓΕΝΕΙΑ

(ΓΟΝΕΙΣ - ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ)

Πολλοί συγγενείς λίγοι λίγοι…

Αβάσταχτο κακό της πεθεράς η γκρίνια.

Κούνια που σε κούναγε…

Ξεχνά η γρουσούζα η πεθερά, πως ήταν νύφη μια φορά….

Όποιος έχει γυναίκα και παιδί δε μπορεί να κάθεται με τα δάχτυλα στο στόμα.

Η… πού ’χει άντρα και παιδί στο χορό μην κατεβεί. (Έχει υποχρεώσεις και δεν προλαβαίνει….)

Μην κλοτσάς τα γονικά σου, θα το βρεις απ’ τα παιδιά σου.

149


Όποιος πικραίνει τους γονείς, παραγωνιά καθίζει….

Αν τους γονείς σου δεν τιμάς, ποιος θα τιμήσει εσένα;

Ευχή γονιών αγόραζε και στο βουνό ανέβα…

Ευχή γονέων έπαρε και στο βουνό περπάτει….

Ό,τι κάνεις των γονιών σου, είναι όφελος δικό σου.

Μας παίζουν τις κουμπάρες…(Μας κοροϊδεύουν)

Τώρα που σε είδα άντρα μου σε θυμήθηκα.

Όταν σε βλέπω κουμπάρε μου σε θυμάμαι.

Η πεθερά κι από ζάχαρη αν είναι, πάντα πικρή είναι.

Ο γονιός δέκα παιδιά τα τρέφει. Δέκα παιδιά έναν γονιό δε μπορούν να τον θρέψουν.

Όποιος έχει νονό, τρώει κουλούρι…(προστάτες)

Άλλα λέει η θεια μου, άλλα ακούν τ’ αυτιά μου…(ασυνεννοησία)

Έλα παππούλη μου, να σου δείξω τ’ αμπελοχώραφά σου…(Επίδειξη γνώσεων)

Η ευχή γονέων χτίζει παλάτια.

Οι ευχές γονέων χτίζουν τα θεμέλια του οίκου.

Με τους δικούς σου (τους συγγενείς σου) φάε, πιες κι αλισβερίσι μην κάνεις…

Με τους δικούς σου φάε, πιες και με τον ξένο χωρατέψου…

Ας είναι πολύ το γένος μου κι ας με μισεί ο κόσμος.

Γ. ΜΗΤΕΡΑ

Η μάνα είναι αγέννητη και μια φορά γεννιέται.

Η μάνα φίδι γέννησε και το λυπήθηκε…

Αν δεν κλάψει το μωρό, δεν το ταΐζει η μάνα.

Κατά μάνα κατά κύρη (τάτα) κατά γιο και θυγατέρα. (συγγενικές ομοιότητες)

Η μάνα είναι γλυκό κρασί, νόστιμο παξιμάδι. Εκείνος που το πίνει μεθά…, εκείνος που το τρώει δε χορταίνει…

Της καλομάνας το παιδί το πρώτο είναι κορίτσι…

Μονάχα η μητέρα ξέρει αν το παιδί είναι του πατέρα…

Μάνα είναι μόνο μία!

Καμιά μάνα δεν είναι τόσο εξαχρειωμένη, που να μη θέλει τα παιδιά της να είναι καλά.

Από μάνα ορφανεύουν τα παιδιά.

Κλάψε με μάνα μου, κλάψε με με ήλιο με φεγγάρι…(κακό)

150


Χάνει η μάνα το παιδί και το παιδί τη μάνα…(Συνωστισμός- σύγχυση)

Απ’ όλα τα λαλούμενα κάλλιο χτυπά η καμπάνα. Απ’ όλα τα μυρωδικά, κάλλιο μυρίζει η μάνα.

Δεν τον ξέρει ούτε η μάνα του…(Άσημος- άγνωστος)

Να τρώει η μάνα και του παιδιού να μη δίνει…(νόστιμο)

Η πιο γλυκιά αγκαλιά είναι η μητρική.

Του φοβητσιάρη η μάνα δεν έκλαψε ποτέ. (Για ποιο λόγο;)

Να με κρατάει η μάνα μου κι ας με κρατεί στ’ αγκάθια.

Ξέρει η μάνα μου να κάνει (φτιάχνει) πίτα, μα δεν έχει αλεύρι…(Οικονομικές δυσκολίες)

Ποιο δάχτυλο θα κόψεις και δε θα πονέσει; (Η μάνα αγαπά όλα τα παιδιά το ίδιο)

Όλα τα δάχτυλα δεν είναι ίδια. (Οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί)

Όσα σκεπάζει ο ουρανός, τόσα σκεπάζει η μάνα…

Δ. ΠΑΤΕΡΑΣ – ΣΥΖΥΓΟΙ

Άκουε τον πατέρα σου κι ορμήνευε το γιο σου.

Είναι σοφό το παιδί, που κατανόησε τον πατέρα του.

Στο σπίτι ο πατέρας είναι η τάξη, η μητέρα η αγάπη και το παιδί η χαρά.

Απ’ αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι.

Αντάμα κουβεντιάζουμε και χώρια ακούμε…

Τα πάνε μέλι γάλα…

Αν μ’ αγαπά ο άντρας μου, της μοίρας μου έχω χάρη.

Κόρη μου κατά τον άντρα σου να σειέται κι η ποδιά σου. (Οικονομικές δυνατότητες)

Η γυναίκα του στραβού για ποιον στολίζεται;

Τον άντρα μου θωρούνε και μένανε τιμούνε…(άξιος)

Ό,τι έχω εμπρός μου, το λέω του ανδρός μου. (ειλικρίνεια)

Λίγα απ’ όλα και πολλά , τα βολεύουν μια χαρά νοικοκύρης και κυρά.

Ούτε άντρας δίχως σπίτι ούτε σπίτι δίχως άντρα…

Ο χωρισμός είναι κακός κι αντάμα δε χωράμε…

151


Ε. ΠΑΙΔΙΑ

Όψιμος γιος δε θα γνωρίσει πατέρα…

Τα παιδιά που αργούν να ’ρθουν στον κόσμο, ορφανεύουν γρήγορα…

Αυτός που δεν έχει παιδιά, δε γνώρισε τι θα πει αγάπη.

Καταριέμαι το παιδί μου, μα αν πεις «αμήν», σε πνίγω!

Τα παιδιά είναι ο πλούτος των φτωχών…

Τα παιδιά μεγαλώνουν τις φροντίδες της ζωής και μετριάζουν τη θύμηση του θανάτου.

Πολλά παιδιά και λίγο ψωμί είναι μια οδυνηρή ευχαρίστηση…

Παιδιά παιδέματα….

Ένας άντρας ανάμεσα σε παιδιά θα μείνει για πολύ παιδί. Ένα παιδί ανάμεσα σε άντρες θα γίνει γρήγορα άντρας…

Οι πολλές οι μαμές βγάζουν το παιδί κουλό…(ή στραβό)

Όποιος είναι καλός γιος για τους γονείς του, θα’ ναι και καλός σύζυγος για τη γυναίκα του.

Θυμήσου τα δικά σου και συγχώρα τα παιδιά σου.

Όποιος λυπάται το ραβδί, χάνει το παιδί του…

Ο άρχοντας με την αρχοντιά του κι ο φτωχός με τα παιδιά του.

Απ’ τη λεχώνα ως τη μαμή, άφαντο εγίνη το παιδί…(κάτι χάθηκε)

Κατά το μαστρο- Γιάννη και τα κοπέλια του.

Όμορφος στην κούνια, άσχημος στο παραθύρι..

Το δικό μου το παιδί είναι όμορφο πολύ.

Της γειτόνισσας ο γιος είναι λαδοποντικός.

Κι η γύφτισσα το γυφτάκι, ασπρουδέλι το φωνάζει….

Του παιδιού μου το παιδί, δυο φορές παιδί μου.

Σπίτι χωρίς παιδιά είναι κλήμα χωρίς σταφύλια.

Ο κανακάρης μου…(Αγαπημένο- χαϊδεμένο παιδί)

Το παιδί ακόμα δε γεννήθηκε και η σκούφια του αγοράστηκε.(βιασύνη)

Πολλά παιδιά πολλές έγνοιες.

Πάντρεψες το παιδί σου; Γείτονα και μακρογείτονα!

Τα παιδιά είναι ο καθρέφτης των γονιών

152


ΣΤ. ΑΔΕΡΦΙΑ

Να ’χαν τ’ αντρόγυνα χολή, τ’ αδέρφια να ’χαν μάχη, ο κόσμος θα εχάλαγε και θα γινόταν στάχτη.

Μήτε τ’ αντρόγυνα χολή μήτε τ’ αδέρφια μάχη…

Αδερφός τ’ αδερφού βοήθεια.

Ο αδερφός θέλει η αδερφή του να ’ναι πλούσια παρά να την κάνει αυτός.

Αδερφός δεν τρέφει αδερφό, μ’ αλίμονο σ’ όποιον δεν έχει.

Τον αδερφό σου αγάπαγε κι όχι το μερτικό του (το μερίδιό του).

Τ’ αδέρφια σχίζουν τα βουνά κι οι αδερφές τους κάμπους…(για να συναντηθούν)

Τ’ αδέρφια σχίζουν τα βουνά και δέντρα ξεριζώνουν.

Τ’ αδέρφια όταν σμίγουνε, τριαντάφυλλα ανθισμένα.

Αδέρφια χωρίς αγάπη δέντρα χωρίς φύλλα.

Η αδερφή τον αδερφό χρυσό σταυρό τον έχει.

Ο αδερφός την αδερφή…τίποτα δεν την έχει…

Δυο αδέρφια μάλωναν και δυο τρελοί χαιρόντουσαν…(Χαίρονταν)

Ο αδερφός μου κι εγώ ενάντια στον ξάδερφό μου κι οι τρεις μαζί ενάντια στον ξένο…(Το αίμα νερό δε γίνεται…Συγγενική αλληλεγγύη)

Μακριά ο αδερφός και σιμά ο γείτονας…

Στην ένωση είναι δύναμη και στο γκρεμό λαχτάρα…(τα αδέρφια)

Αδέρφια ενωμένα, σπίτια ευτυχισμένα.

Κρέμασε τον αδερφό μου, γιατί εγώ ζαλίζομαι…

* * *

153


12. ΟΡΓΩΜΑ- ΣΠΟΡΑ

154


Το μάτι του αφεντικού, κοπριά είναι στο χωράφι.

Το μάτι του νοικοκύρη, οργώνει το χωράφι…

Άλλα μελετούν τα βόδια κι άλλα ο ζευγάς.

Από το χόρτο γίνεται (το) στάχυ…

Οργώνει τη στάχτη και σπέρνει αλάτι…(αδύνατα)

Ό,τι σπέρνεις θα θερίσεις.

Πες μου τι έσπειρες, να σου πω τι θα θερίσεις…

Έσπειρε στάρι και βγήκε κριθάρι…(Αντίθετα αποτελέσματα)

Αλίμονο σ΄ εκείνον που μόνον ελπίζει.

Σπέρνει χωράφια στο γιαλό κι άνεμο θερίζει…

Ακριβός στα πίτουρα και φτηνός στ’ αλεύρι…(Λανθασμένοι υπολογισμοί)

Φυτρώνεις εκεί που δε σε σπέρνουν…

Καθένας με το δικό του σακί πάει στο μύλο. (ικανότητες- δυνατότητες)

Αδικίας σπυρί σπαρμένο κι αν φυτρώσει δε σταχυάζει…

Θέλεις θέριζε και δένε, θέλεις δένε και κουβάλα…(Κουραστικές εργασίες…)

Όπου κι αν πέσει το στάρι, απ’ το μύλο θα περάσει.

Όποιος φυλάει το μύλο, αλέθει…

Κι εσύ κακό χωράφι κι εγώ κακό δρεπάνι…

Βύθισε βαθιά τ’ αλέτρι και θα ‘χεις πολύ σιτάρι. (Εργάσου εντατικά και θα ’χεις κέρδη)

ή Όργωσε βαθιά να ’χεις πολύ σιτάρι.

Του ζευγά η πομπή στο χωράφι φαίνεται…

Σπίτι όσο χωρείς και χωράφι όσο θωρείς…

Άλλοι σπέρνουν και θερίζουν κι άλλοι τρων και μαγαρίζουν. ( λερώνουν)

Εσείς κακό χερόβολο κι εγώ κακό δεμάτι…

Από δυο πέτρες βγαίνει το αλεύρι.

ή Και οι δυο πέτρες αλέθουν τ’ αλεύρι. (συνεργασία)

Ο μυλωνάς έγινε βασιλιάς και πάλι αλεύρι γύρευε.

Όσο είναι ο νους μου στο χωράφι, τόσο να βρεθούν τα βόδια.

Με την αράδα και στο μύλο…155


Όποιος αέρας κι αν φυσά ο μύλος πάντα αλέθει.

Όποιος πάει στο μύλο θ’ ακούσει τα βαρδάρια.

Σε στείρα γη σπέρνει…

Απ’ τα μπαταξή κι έναν τορβά άχυρο…

Μικρό μικρό τ’ αλώνι σου και να ’ναι μοναχικό σου.

Ή Κάλλιο τα’ αλώνι σου μικρό και να ’ναι μοναχικό σου…(δικό σου)

Τ’ αλώνια με τον καιρό αλωνίζουν.

Ο καλός ο μύλος όλα τα αλέθει.( Ο φαγάς τα τρώει όλα ή ο ικανός τα βγάζει πέρα…)

Χώρισε η ήρα απ’ το στάρι…

Δείχνει στάρι και πουλάει κριθάρι…(απατεώνας)

Όλη μέρα αλέθαμε και το βράδυ πίτουρα…(Αποτυχία)

Πέντε άντρες στο σπίτι, σύρε νύφη στο μύλο…

Ο μύλος χωρίς νερό δεν αλέθει…(Γνώσεις- προϋποθέσει εφόδια)

Δεν υπάρχει αλεύρι όσο ψιλό κι αν είναι που να μην έχει πίτουρα. Δεν υπάρχει κρασί όσο καθαρό κι αν είναι που να μην έχει κατακάθι…(Όλοι έχουν ελαττώματα.)

* * *

156


13. ΡΟΥΧΑ - ΠΑΠΟΥΤΣΙΑ

157


Αν δε φορέσεις παλιά, καινούρια δεν έχεις.

Αν έχεις τα καλά παιδιά, τα ρούχα τι τα θέλεις;

Αυτό που φορεί κι άλλο δε θωρεί.

Τα δανεικά ρούχα δε ζεσταίνουν.

Άμα βλέπεις ένα γυμνό μη ρωτάς πού είναι τα ρούχα του…(Κάτι παράξενο- απελπισμένος…)

Τα ρούχα κάνουν τον άρχοντα, τ’ άρματα το λεβέντη.

Έκαψε τα ρούχα του να μην τον τρων οι ψύλλοι.

Κατά το πάπλωμα και το ξάπλωμα…(Οικονομικές δυνατότητες)

Ο φτωχός τα ρούχα του τρεις φορές τα χαίρεται καινούρια, παλιά και καινουριομπαλωμένα.

Φύλαγε τα ρούχα σου, να ’χεις τα μισά.

Όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει τα μισά.

Άλλαξε ο Μανωλιός κι έβαλε την κάπα αλλιώς.

Τα μεταξωτά βρακιά, θέλουν επιδέξια σκέλια.

Καθένας με τον πήχη του, μετράει το πανί του. (Προσωπικά κριτήρια)

Κατά το δικό σου πήχη, πανί δε σου πουλούν.

Ξένα ρούχα ντύνεσαι, γρήγορα γδύνεσαι (δανεικά).

Ξένο ρούχο ζέστη δε βγάζει.

Έμαθε γυμνός και ντρέπεται ντυμένος.

Αχαλίνωτη κυρά με τα ρούχα της τα βάζει.

Από σιγανό ποτάμι, μακριά τα ρούχα σου.

Κάλλιο να τον ντύνεις παρά να τον τρέφεις.158


Άβρακος έβαλε βρακί σε κάθε πόρτα το ’δειχνε.

Άμυαλος βρακί εφόρει, κάθε πάτημα το ’θώρει. (Ανέλπιστη επιτυχία.)

Η γούνα δε φοβάται το χειμώνα.

Τον έχω της γούνας μου μανίκι. (τίποτα)

Τον έχω μανίκι της κάπας. (Καμιά συγγένεια)

Σου ’χω ράμματα για τη γούνα σου. (απειλή)

Εμακρύναν οι ποδιές για να κρύψουν τις πομπές.

Τρώει ο καθένας όπως θέλει και ντύνεται όπως θέλουν οι άλλοι.

Κατά τα μούτρα και το πεσκίρι. (πετσέτα)

Και τα βρεγμένα, πλυμένα είναι.

Μου ’γινες στενός κορσές. (ενοχλητικός)

Μου ’γινες τσάμικος ταμπάκος. (ενοχλητικός)

Βγήκε απ’ τα ρούχα του. (αγανάκτησε)

Φίλησε κατουρημένες ποδιές. (παρακάλεσε)

Του ’δωκε τα παπούτσια στο χέρι. (Τον έδιωξε)

Παπούτσι απ’ τον τόπο σου κι ας είν’ και μπαλωμένο. (γυναίκα)

Μου ‘βαλε τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι. (Με ζόρισε)

Δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι δε χωράνε.

Σ’ έχω γραμμένο στα παλιά μου τα παπούτσια.

Αν δεν αργάσεις το πετσί, παπούτσι δεν το κάνεις.

Δεν ξέρω από πού κρατάει η σκούφια του. (καταγωγή)

Μου φόρεσε κόκκινα τσαρούχια. (Με ντρόπιασε)

Η σκούφια του είναι γεμάτη διαόλους. (πονηρός)

Βγάλ’ τη σκούφια σου και βάρα με.(Έχουν ελαττώματα αλλά κατηγορούν τους άλλους)

159


Με λούσιμο και χτένισμα, αδράχτι δε γεμίζει. (ωραιοπάθεια)

Έβαλε το βρακί, σαρίκι. (εξευτελισμός)

Μου φόρεσε φέσι. (χρέος)

Του ήρθε γάντι. (ταίριασε)

Πήρε τα βρεγμένα του κι έφυγε. (ντροπιασμένος)

Δεν έχει βρακί να φορέσει. (φτωχός)

Έβαλε στραβά το καπελάκι του. (Τη βόλεψε)

Αυτά είναι τα κουμπιά της Αλέξαινας. (Μέθοδοι επιτυχίας)

Έκοψε το μανίκι για να μπαλώσει το παντελόνι. (Μεγάλη φτώχεια)

Ξεσκίζει τα ρούχα του. (αγανάκτηση)

Έμεινε πανί με πανί. (άφραγκος)

Μου ’βγαλε τ’ άπλυτα στη φόρα. (Τα προσωπικά)

Το ένα τσαρούχι και τ’ άλλο παπούτσι. (αταίριαστοι)

Είναι μεγάλο μανίκι. (Δύσκολη υπόθεση)

Φόρεμα του κόσμου και φαΐ της όρεξής μας.

Καλό κουμάσι (ύφασμα ) είσαι…(σκάρτος)

Πιάσε τον ξυπόλητο και πάρε τα παπούτσια του.

Κατά τα ρούχα δίνει ο Θεός την κρυάδα…

* * *

160


14.ΤΕΧΝΗ- ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ

161


Παλιά μου τέχνη κόσκινο.

Πολυτεχνίτης κι ερημοσπίτης.

Η ανάγκη τέχνες εργάζεται. (αρχαίο) (Στην ανάγκη βρίσκεις τρόπους να επιβιώσεις.)

Παπουτσής ξυπόλητος και ράφτης μπαλωμένος.

Του τσαγκάρη τη γυναίκα ξυπόλητη την είδα.

Αλογάριαστος πραματευτής, καθάριος διακονιάρης.

Κι η κοσκινού τον άντρα της με τους πραματευτάδες. (εξύψωση)

Ο πραματευτής ό,τι έχει η μόστρα του διαλαλεί.

Ράβε ξήλωνε δουλειά να μη σου λείπει.

Μάθε τέχνη κι άστηνε κι αν πεινάσεις (ξεπέσεις) πιάστηνε.

Αρχάριος …, μαστροχαλαστής.

Ράφτης τεμπέλης, μακριά κλωστή.

Το πρώτο επάγγελμα είναι οικονομία.

Σαν είναι ο αργαλειός στραβός, φταίει η υφάντρα;

Βρήκε το μάστορή του. (ειδικός-ανώτερος)

Η άσκηση κάνει το μάστορη.

Καλύτερα να μπαλώνω παρά να μαλώνω.

Ο απρόσεχτος ράφτης, όλο ράβει και ξηλώνει.

Ο ράφτης όταν κόβει τσόχα, τη δική του βγάζει πρώτα. (Προσωπικό συμφέρον)

Στην ζωγραφική και στον καβγά, να θωρείς (βλέπεις) από μακριά.

Ο κακός μάστορας τα βάζει με τα εργαλεία του.

Όποιος έχει τέχνη έχει περιουσία.

Μάθε τέχνη κι ας είναι και καλαθάς.

Αν κρεμάσουν τους μαστόρους εσένα άδικα θα σε κρεμάσουν.

162


Η τέχνη θέλει μάστορα κι η φάβα θέλει λάδι. (κατάλληλος)

Σαν είναι ο αργαλειός στραβός φταίει η υφάντρα;

Κάθε κατεργάρης στον πάγκο του…(θέση)

Υφαντά κι ανύφαντα στο φράχτη απλωμένα…

* * *

163


15. ΤΡΥΓΟΣ - ΣΤΑΦΥΛΙΑ

164


Αγάλι αγάλι φύτευε ο φρόνιμος τ’ αμπέλι κι αγάλι αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι.

Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό, το σπίτι νοικοκύρη και το κάθε πλεούμενο, θέλει καραβοκύρη.

Τ’ αμπέλι θέλει αμπελουργό και το καράβι ναύτες.

Πήγε σαν το σκυλί στ’ αμπέλι…(άδικα)

Αμπέλι όσο μεγαλύτερο μπορείς και σπίτι όσο να χωρείς.

Τον Αύγουστο τον χαίρεται ο… πού ’χει να τρυγήσει.

Τα δικά σου αμπέλια φράξε και τα ξένα μη γυρεύεις. (ή για τα ξένα μη σε νοιάζει.)

Θέρος, τρύγος, πόλεμος, στασιό δεν περιμένουν…

Κλαίει τ’ αμπέλι ακλάδευτο, κλαίει και κλαδεμένο… κλαίει κι ο νιος ο ανύπαντρος, κλαίει κι ο παντρεμένος…

Όποιος έχει αμπέλια, ας βάλει εργάτες. (έγνοιες)

Μ’ αγγαρεία αμπέλι δε γίνεται, τσαïρι δεν προκόφτει…

Πατημένο σταφύλι, δεν τρώγεται.

Το σταφύλι το ’να τ’ άλλο θωρεί (τζαι) και μαυρίζει.

Του ’δώσε ένα αμπέλι και δεν του δίνει ένα σταφύλι. (αχάριστος)

Όταν πατάς σταφύλια, θέλει καθαρά παπούτσια..

Ας πάει και το παλιάμπελο! (ας γίνει κι αυτό!)

Τα σταφύλια τα ψηλά, είναι λίγα και καλά.

Ο …πού ’χει αμπέλια ας τρυγά και ο…πού ’χει δρόμο, ας τρέχει…

Στο κοφίνι δε χωρεί, στο καλάθι περισσεύει.

Άλλοι σκάβουν και κλαδεύουν κι άλλοι πίνουν και μεθούν. (ή χορεύουν…)

Περσινά ξινά σταφύλια…

ΚΡΑΣΙ – ΟΙΝΟΣ

(ΜΕΘΗ - ΜΕΘΥΣΜΈΝΟΣ)

Το βερεσέ κρασί δυο φορές μεθάει.

165


Όποιος πίνει βερεσέ, δυο φορές μεθάει.

Εκείνα (Εκειά) που θέλεις νηστικός, τα κάνεις μεθυσμένος.

Άνθρωπος μεθυσμένος γάιδαρος σαμαρωμένος.

Όσοι πίνουν και μεθούν, λησμονούν όσα χρωστούν.

Από τρελό και μεθυσμένο μαθαίνεις την αλήθεια.

Το μεθυσμένο μη τον σκουντάς και μόνος του θα πέσει.

Το μεθυσμένο μη τον σπρώξεις, πέφτει μόνος του.

Του μεθυσμένου και τα φρόνιμα λόγια τα παίρνει ο άνεμος.

Ο τρελός είδε το μεθυσμένο και φοβήθηκε.

Ο μεθυσμένος είναι χειρότερος απ’ τον τρελό.

Το μεθύσι είναι ένα περίεργο ζευγάρι γυαλιά, που σε κάνει να βλέπεις το διάβολο και τα έργα του.

Όταν οι φίλοι σου μεθύσουν και μαλώνουν, πάρε το καπελάκι σου, πες τους καληνύχτα και φύγε…

Το μεθύσι κρατάει λιγότερο από μια ιστορία.

Έγινε πίτα…Έγινε φέσι…(Μέθυσε…)

Μεθυσμένο στόμα, αληθινό στόμα.

Το αληθινό μεθύσι, το χαρακτήρα δείχνει.

Σε ξένο κρασί, νερό μη βάζεις…(μην ανακατεύεσαι)

Όταν ο μήνας δεν έχει «ρο», το κρασί θέλει νερό.

Όσο πίνει η πεθερά τόσο διπλοχαιρετά.

Δώσ’ του κρασί να βγει η αλήθεια.

Όποιος δε βάζει νερό στο κρασί του, πληρώνει διπλά το φαΐ του.

Βάλε νερό στο κρασί σου. (Συμβιβάσου- υποχώρησε)

Δε βάζει νερό στο κρασί του…(Δεν υποχωρεί- δε συμβιβάζεται)

Το καλό κρασί, κάνει το καλό ξίδι.

Τρώγε όσο σ’ ευχαριστεί, πίνε όμως με μέτρο.

Πίνε παλιό κρασί και παίρνε παλιό γιατρό.

Καλό κρασί…, κακό κεφάλι.

Κουβαλάει κρασί και πίνει νερό…(Αμείβεται λίγο)

Όταν μπαίνει το κρασί, βγαίνει το μυστικό.

Κρασί σε πίνω για καλό κι εσύ με πας στον πάτο.

Το δυνατό ξίδι τ’ αγγειό το σχίζει…(θυμωμένος)

166


Περισσότεροι πνίγονται στο ποτήρι παρά στη θάλασσα.

Ό,τι κρύβει η ηρεμία το ξεσκεπάζει το μεθύσι.

Αν θες να δεις τον καλό άνθρωπο, δέσ’ τον μεθυσμένο.

Μεθυσμένο στόμα , αληθινό στόμα.

Είναι σκνίπα στο μεθύσι…

Να δούμε τι θα βγάλει ο κάτω πύρος …(Την κατάληξη…το αποτέλεσμα)

Το καλό κρασί θέλει και καλό φαΐ.

Πίνει μόνο οίνον άκρατον…

167


16. ΥΓΕΙΑ

(ΙΑΤΡΟΣ - ΑΡΡΩΣΤΟΣ)

Τα σφάλματα του γιατρού η πλάκα τα σκεπάζει…

168


Σαν πεθάνω από συνάχι φάσκελα η πανούκλα να ’χει. (Μπορεί να προκληθεί μεγάλη ζημιά από κάτι ασήμαντο)

Ό,τι κόβει το μαχαίρι γιατρεύεται, ό,τι κόβει η γλώσσα δε γιατρεύεται..

Γερό το στρώμα δε χωρεί (ή δεν κρατεί) κι άρρωστο το τραπέζι.

Η αρρώστια μπαίνει με το σακί και βγαίνει με το βελόνι…(ενέσεις)

Η αρρώστια πεζή έρχεται και φεύγει καβάλα.

Παρηγοριά στον άρρωστο, ώσπου να βγει η ψυχή του.

Κάλλιο φτωχός και γερός παρά πλούσιος κι άρρωστος.

Ο γιατρός είναι ο χειρότερος άρρωστος.

Παλιό γιατρό και γέρο καπετάνιο να γυρεύεις.

Ο καλός χειρούργος πρέπει να έχει το μάτι του αϊτού , την καρδιά του λιονταριού και το χέρι του κοριτσιού.

Από δικηγόρο νεαρό, κληρονομιά χαμένη κι από νεαρό γιατρό οι τάφοι γεμισμένοι…

Ο Θεός γιατρεύει , μα ο γιατρός παίρνει την αμοιβή.

Ο καλύτερος γιατρός είναι έχεις που εγχείρισε με επιτυχία τον εαυτό του.

Ο άρρωστος που ορίζει ως κληρονόμο του το γιατρό του, δεν πρόκειται να γίνει καλά.

Στον άρρωστο το γιατρικό στον πονεμένο ο λόγος.

Έχε τα πόδια σου ζεστά, την κεφαλή σου κρύα και το στομάχι αδειανό, γιατρού δεν έχεις χρεία.

Ο άρρωστος θέλει γιατρό κι ο πεθαμένος κλάμα.

Ο γιατρός βαρεί μια τσεκουριά κι όποιον πάρει ή τον άρρωστο ή την αρρώστια.

Ο …που ’χει πόνο πάει στο γιατρό.

Στην καρδιά και στο πλεμόνι, από κει γιατρός δε σώνει.

Παπάς, γιατρός και χωροφύλακας, καλύτερα είναι να μη μπαίνουνε στο σπίτι…

Μη ρωτάς το γιατρό, ρώτα τον παθόν…

Γιατροσόφια και ξόρκια χαντάκωσαν το σπίτι.

Υγεία χωρίς λεφτά, μοιάζει με μισοαρρώστια.

Γεια μου (υγεία μου) πλούτη μου.

Η υγεία δεν εκτιμάται παρά όταν έρθει η αρρώστια.

Να’ σαι πάντα εγκρατής, αν θες να είσαι υγιής.

Όταν σε πονάει το δόντι, βγάλ’ το.

Η γεια στα ρούχα δε χωρεί.

Κανένα αγαθό δεν έχει αξία, άμα χάσεις την υγεία.

Τα δαχτυλίδια έπεσαν, έχω τα δάχτυλά μου.

169


Ή Χάσαμε τα δαχτυλίδια (πλούτη), έχουμε τα δάχτυλα…(υγεία)

Το καρφί βγαίνει με καρφί.

Εκείνος που…κλάνει…, γιατρό δε θέλει.

Κομπογιαννίτης…(πρακτικός γιατρός)

* * *

170


17. ΦΑΓΗΤΑ

Εννιά λογιών φαΐ, όλο κολοκύθι. (Φτωχό γεύμα)

Του κρέμασαν το κουτάλι…(Άργησε στο γεύμα)

171


Το πεινασμένο στομάχι, δεν έχει αυτιά…

Τρώγοντας έρχεται η όρεξη.

Παίζει η κοιλιά του ταμπουρά. (πεινάει)

Πάτησε την πίτα. (Έπεσε σε παγίδα)

Πέσε πίτα να σε φάω. (Ο τεμπέλης τα θέλει όλα έτοιμα.)

Από δω ως τα Γιάννενα για ένα καλό φαΐ. (καλοφαγάς)

Να τρώμε και να πίνουμε να ’χουμε και το νου μας.

Δε θέλει ρύζι με νερό. Θέλει νερό με ρύζι. (ιδιότροπος)

Άλλοι τρώνε ό,τι θέλουν κι άλλοι έχουν.

Απ’ όσα λες κυρά μου, χορτασμένη είναι η κοιλιά μου. (Άχρηστες υποσχέσεις)

Ό,τι βγάζει η κυρα-Θωμαή, μια στο γλέντι και μια στο φαΐ.

Αλλού παχνίζει, αλλού φουρνίζει…(απροσεξία)

Οι πολλοί μάγειροι χαλούν τη σούπα. (Οι πολλές γνώμες…αποτυχία)

Ο άνθρωπος ο νηστικός μπορεί να τραγουδήσει.

Το χωράφι το άκαρπο, ποτέ του να καρπίσει.

Ό,τι βάζεις στο πιάτο, πιάνει το κουτάλι σου.

Αναστενάζει και δειπνεί, κλαίει και γευματίζει. (δυστυχία)

Έφαγε τον αγλέουρα….Έφαγε τ΄ άντερά του. (πολύ)

Σε τάβλα που δεν έστρωσες το χέρι μην απλώσεις.

Η πείνα κάστρα πολεμά και κάστρα καταπίνει.

Άλλοι χάσκουν κι άλλοι καταπίνουν.

Όποιος τρώει λίγο, τρώει πιο πολύ.

Το φαΐ των εννιά φτάνει για δέκα.

Των φρονίμων τα παιδιά πριν πεινάσουν μαγειρεύουν.

Βράζει το τσουκάλι. Τι θα βγει, δεν ξέρουμε…(Άγνωστη έκβαση)

Ο φαγάς κλέβει…

Εδώ τρως και πίνεις κι αλλού πας και το δίνεις…

Δε φοβάται ο παστουρμάς τ’ αλάτι. (ταλαιπωρίες)

Περί ορέξεως κολοκυθόπιτα…

Περί ορέξεως ουδείς λόγος…(Ο καθένας σκέφτεται όπως θέλει)

Όποιος μαγειρεύει, ξέρει να τρώει.

Του ήρθε λουκούμι…(Νόστιμο- χρήσιμο-ήρθε στην ώρα του.)

Στο ξένο φαΐ ούτε λάδι ούτε ξίδι.

172


Πίτα που δεν τρως τι σε μέλει κι αν καεί; (Μην ανακατεύεσαι σε ξένες υποθέσεις- μην είσαι περίεργος.)

Όποιος γλείφει τα πιάτα αλείφει τα μούτρα του.

Η κοιλιά με τ’ άντερα μαλώνουν. (αδέρφια)

Τα μάτια του νηστικού δε χορταίνουν.

Ας γελάμε κι ας πηδάμε για να λεν πως δεν πεινάμε.

Στον αχόρταγο αν δώσεις το δάχτυλό σου, σου κόβει (παίρνει) και το χέρι.

Ρίχνει αλάτι σ’ όλα τα φαγιά. (ανακατεύεται)

Ο αχόρταγος κι ο λαίμαργος σκάβουν το μνήμα τους με τα δόντια τους.

Βάλε τον κ….. μάγειρα, σκ….. θα μαγειρέψει. (ανίκανος)

Όλα τα τζάκια που καπνίζουνε μαγειρεύουνε;

Πολλά τζάκια καπνίζουν, λίγα μαγειρεύουν.

Οι πολλοί οι μάγειροι χαλούν τη σούπα.

Ο χορτάτος το νηστικό δεν τον πιστεύει. (πλούσιοι- φτωχοί)

Εκείνος που περιμένει από άλλον, πολύ αργά δειπνεί.(Στηρίζεται στους άλλους…καλύτερα να στηρίζεται στις δυνάμεις του.)

Αλίμονό του που πεινά κι ελπίζει στη γειτονιά.

Σαν σκλάβος δούλευε και σαν αφέντης τρώγε.

Εγώ σ’ έχτισα φούρνε μου κι εγώ θα σε χαλάσω.

Κάλλιο να ’χει η τσέπη μου παρά η κοιλιά μου.

Κοιλιά γεμάτη αυτιά δεν έχει. (Οι χορτάτοι δεν νοιάζονται...ή οι τακτοποιημένοι)

Η αλέστα έτρωγε πίτα κι κουτή καθόταν κι εκοίτα.

Λόγια της καραβάνας…(αναξιόπιστα- χαζομάρες)

Πεθαίνω της πείνας…

Βράζει στο ζουμί του-της…(Έχει νεύρα.-τον –την τρώει το σαράκι.)

Α. ΨΩΜΙ

Όποιος χορταίνει ύπνο δε χορταίνει ψωμί.

Φάγαμε ψωμί κι αλάτι…(Ζήσαμε μαζί. Είμαστε φίλοι)

Όλα είναι υφάδια της κοιλιάς μα το ψωμί στημόνι. (βασικό- απαραίτητο)

173


Θα φάμε αέρα κοπανιστό. (τίποτα)

Χωρίς προζύμι ψωμί δε γίνεται. (προετοιμασία- οικονομίες)

Πάμε να φάμε ψωμί…(να γευματίσουμε)

Πάτησε το ψωμί που έφαγε…(τον όρκο)

Μου ’ταξε φούρνους με καρβέλια.

Μήδε ωμός τρώγεσαι, μήδε ψημένος…(δύστροπος)

Εμείς ψωμί δεν έχουμε κι η γάτα πίτα τρώει.

Όποιος βαριέται να ζυμώσει πέντε μέρες κοσκινίζει.

Με το μέλι τρως πιο πολύ ψωμί παρά με το ξίδι. (με το καλό)

Τ’ αγόρασε για ένα κομμάτι ψωμί. (τσάμπα)

Το ψωμί γερό και το σκυλί χορτάτο.

Εννιά νομάτοι, εννιά ψωμιά κι εγώ ο έρμος ένα…(αδικία)

Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται. (επιθυμίες)

Βρεγμένο το θέλει το παξιμάδι…

Άπραγος στο ζύμωμα, στραβά κουλούρια πλάθει. (αρχάριος)

Βγάζει από κρύο φούρνο ζεστό ψωμί. (ικανός)

Πάει στο γύφτο για προζύμι…(Δε θα βρει…)

Εγώ ψοφώ για το ψωμί κι ο άντρας μου δανείζει..

Άμα βρεις φαΐ, φάε. Αν βρεις ξύλο φύγε.

Όπου σου λεν να φας, φάε κι όπου δέρνουν φύγε…

Για να ζυμώσεις το πρωί, αποβραδίς κοσκίνισε. (προετοιμασία)

Ξένο ψωμί και δικό σου μαχαίρι.

Κάλλιο το σημερινό ψωμί παρά η αυριανή πίτα. (τα σίγουρα)

Εμείς ψωμί δεν είχαμε και ραπανάκια γυρεύαμε.

Κάποιος φούρνος γκρεμίστηκε…(ξαφνικό- απρόοπτο)

Το ζυμάρι όσο το ζυμώνεις φουσκώνει. (εκπ/ση)

Όταν έχεις ψωμί είσαι έξυπνος. (πλούσιος- με δουλειά…)

Όταν κοιμάται ο γιόκας μου ψωμί δε μου γυρεύει. (φαγάς)

Εσύ το κανταΐφι κι εγώ ούτε ψωμί αρμένικο. (αδικημένος)

Δεν έχει ψωμί αυτή η δουλειά. Δε βγαίνει βούτυρο…(κέρδος)

Τ’ αγόρασε για ένα κομμάτι ψωμί.(ευκαιρία)

Εκεί που ’ναι τα δόντια λείπουν τα παξιμάδια. (Όσοι μπορούν να απολαύσουν κάτι,

174


το στερούνται.)

Μπουκιά και συχώριο…(Όμορφη κοπέλα –κάτι καλό)

Χίλια μαντήλια και να ’χεις, χίλια πρόσωπα δεν τρέφεις.

Εμείς ψωμί δεν έχουμε…Τον ξένο τι τον θέμε;

Β. ΓΑΛΑ

Με γιαούρτι να αλειφτούμε ασπροπρόσωποι να βγούμε.(Με γελοίο τρόπο κρύβουν τα ελαττώματά τους)

Ακόμα το στόμα του γάλα μυρίζει…(ανώριμος)

Τα πηγαίνουν μέλι γάλα.- Όλα μέλι γάλα.

Άσπρος σαν το γάλα.

Είναι καλό το τυρί, αλλά βαλμένο σε κακό ασκί. (Δίνουν λάθος εντύπωση.)

Ο καθένας λέει ότι το γιαούρτι του είναι άσπρο.

Άμα χυθεί το γάλα δε μαζεύεται. (Ανεπανόρθωτη ζημιά)

Άρμεγε γάλα και μη βγάζεις αίμα.

Άρμεγε και κούρευε, τρώγε και πασάλειβε.

Όποιος καεί στο χυλό, φυσάει και το γιαούρτι.

175


18. ΧΡΗΜΑ

(Οικονομία – πλούτη - πλούσιος)

Μάζευε κι ας είναι ρώγες.

Φασούλι το φασούλι, γεμίζει το σακούλι .

Σταλαγματιά – σταλαγματιά γεμίζει η στάμνα η πλατιά.

Όποιος πολύ απλώνεται, γρήγορα μαζεύεται.

Βάλε το χέρι σου δυο φορές στη δραχμή πριν την αποχωριστείς.

Μη ξοδεύεις, όπου μπορείς να κάνεις οικονομία.176


ή Μην κάνεις οικονομία εκεί που πρέπει να ξοδέψεις.

Ζύγιζε και χάριζε, μα βερεσέ μη δίνεις.

Μάζευε όταν μπορείς, για να ’χεις όταν πρέπει.

Όποιος μαζεύει έχει.

Σταλιά - σταλιά γίνεται η λίμνη.

Να παράδες, δώσ’ μου κοκάλες…(σπατάλη)

Λίγο λίγο το λαδέλι κι είν’ ο χρόνος σαν πγαδέλι…( οικονομία)

Όσο πιο πολλά έχεις τόσο πιο πολλά θες.

Πολλά λίγα κάνουν ένα πολύ.

Κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει.

Και με τα εκατό στη φυλακή και με τα χίλια μέσα.(τόλμη)

Το χρήμα χάνεται συχνά από την επιθυμία του ανθρώπου ν’ αποχτήσει κι άλλο χρήμα.

Το χρήμα όπως το λίπασμα θα κάνει καλό αν δε σκορπιστεί.

Το χρήμα δεν κάνει τόσους αληθινούς φίλους, όσους εχθρούς.

Αν δεν κάνουμε το χρήμα υπηρέτη, θα γίνει κύριός μας.

Η κατάκτηση μις γυναίκας είναι αδύνατη με άδειο πορτοφόλι.

Τα «έχει» πάνε κι έρχονται, μα η αρχοντιά απομένει.

Έχεις φλουριά; Έχεις θωριά!

Τα άσπρα, κατεβάζουν τ’ άστρα.

Ο βήχας κι ο παράς δεν κρύβονται.

Εκείνοι που έχουν δόντια δεν έχουν παξιμάδια.

Όποιος έχει λεφτά, φυσάει τη φλογέρα.

Σπαταλώντας το χρυσάφι, κάνεις το βουνό χωράφι. (σπάταλος)

Έχει καβούρια στην τσέπη του…(τσιγκούνης)

Όποιος λυπάται το καρφί, χάνει και το πέταλο.

Δε δίνει νερό τ’ αγγέλου του…

Ούτε τη θέρμη (ζέστη) τον Αύγουστο.

Το γεμάτο πορτοφόλι, έχει, πολλούς φίλους.

Δανείσου, καλοπλήρωνε για να σε ξανά δανείσουν.

Πληρώσαμε τα μαλλιοκέφαλά μας.(πολλά)

Τα μικρά δεν ήθελες, τα μεγάλα γύρευες.

Όποιος θέλει τα πολλά χάνει και τα λίγα.

Δύσκολο να κάνεις περιουσία κι ακόμα πιο δύσκολο να την κρατήσεις.

177


Αν έχεις κάτι, είσαι κάτι!

Ο καβγάς ήταν για το πάπλωμα. (χρήμα)

Ο πλούσιος έχει τα φλουριά κι ο φτωχός τα γλέντια.

Τ’ άσπρα πουλήσαν το Χριστό.

Θέλεις πλούτη και τιμή μην κοιμάσαι την αυγή...

Όταν δεν κερδίζεις από το χέρι, κέρδιζε από το δόντι.

Ο βλάχος άρχοντας κι αν γίνει, βλαχίλα θα μυρίζει.

Τ’ αγώι ξυπνάει τον αγωγιάτη. (κέρδος)

Κοιμήθηκε φτωχός και ξύπνησε πλούσιος.

Κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις.

Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός. (Τα φαινόμενα απατούν)

Έριξε κανόνι… (χρεοκόπησε)

Έμεινε πανί με πανί…(πτώχευσε)

Μας φόρεσε φέσι. (χρέος)

Δε βγαίνει βούτυρο…(κέρδος)

Κι οι πλούσιοι και οι φτωχοί στο ίδιο χώμα μπαίνουν.

Τα λεφτά πάνε στα λεφτά…

Όποιος βρίσκει και πορεύεται, τύφλα κι αν παντρεύεται.

Έχεις γρόσια, έχεις και μεγάλη γλώσσα.

Όταν έχεις φύλαγε. Σαν δεν έχεις δούλευε. (αποταμίευση)

Ο παράς είναι στρογγυλός και κυλά. (Το χρήμα αλλάζει χέρια)

Το ακριβό πράγμα είναι και φτηνό. (Κρατά πολύ)

Γρόσια έχεις; Έγνοιες έχεις…

Όποιος βγάνει και δε βάνει, γρήγορα στον πάτο φτάνει…

178


19. ΠΑΡΟΙΜΙΩΔΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ

ΠΑΡΟΙΜΙΑΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ

ΠΑΡΟΙΜΙΟΜΥΘΟΙ

ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΑ ΡΗΤΑ - ΓΝΩΜΙΚΑ Έρως ανίκατε μάχαν..

Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός.

Ήξεις αφήξεις…

Ανάγκα κι οι Θεοί πείθονται.

Αιδώς Αργείοι…(Ντροπή σας)

Γελά ο μωρός καν τι μη γελοίον εί..

179


Τα αγαθά κόποις κτώνται.

Παν μέτρον άριστον.

Μηδένα προ του τέλους μακάριζε

Γνώθι σαυτόν. (αυτογνωσία)

Ενός κακού μύρια έπονται.

Γηράσκω αεί διδασκόμενος.

Αργία μήτηρ πάσης κακίας. (Η αργία γεννά κάθε αμαρτία)

Τηρεί σιγήν ιχθύος. (Δε μιλά)

Φοβού τους Δαναούς καν δώρα φέρουσι. (δωροδοκία)

Γαία πυρί μιχθήτω…(Ας καούν όλα…ας χαθούν…)

Μιλάμε περί όνου σκιάς…(ασήμαντα)

Είναι κράτος εν κράτει… (Οι ισχυροί κάνουν ό,τι θέλουν)

Του έσυρε τα εξ αμάξης….(Πολλά…και διάφορα…)

Συν Αθηνά και χείρα κίνει…

Τα εν οίκω μη εν δήμω.(μυστικά)

Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού.

Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται. (Όλοι κάνουν το παλικάρι σε κάποιον που έγινε αδύναμος…)

Τα γραπτά μένουν τα λόγια φεύγουν. (Script a mannedς verba Volant)

Όμοιος ομοίω αεί πελάζει…(Αλληλεγγύη ομοίων)

Δεν έχει πού την κεφαλήν κλείνει. (φτωχός)

Ο σώζων εαυτόν σωθήτω.

Όπου δεν πίπτει ο λόγος πίπτει η ράβδος.

Πενία τέχνας εργάζεται.

Αμαρτίαι γονέων παιδεύουσι τέκνα.

Νους υγιής εν σώματι υγιή. ( Γερό μυαλό σε γερό σώμα…άθληση)

Η λανθάνουσα γλώσσα λέει την αλήθεια.

Περί ορέξεως ουδείς λόγος. (Ο καθένας σκέφτεται όπως του αρέσει κι επιθυμεί…)

Το σιγάν κρείττον του λαλείν.

Ουδέν κακόν αμιγές καλού.

Εισάγει καινά δαιμόνια…

Κομίζει γλαύκας εις Αθήνας.

Πάταξον μεν, άκουσον δε.

180


Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν. (Για τους φλύαρους…)

Τα πάντα ρει…(Όλα αλλάζουν) (Ηράκλειτος)

Ο τρώσας ιάσεται…(Αυτός που άνοιξε την πληγή θα τη γιατρέψει)

ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ Ή ΤΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Δούρειος ίππος.

Διαίρει και βασίλευε…(Σπείρε διχόνοια)

Απ’ τη Σκύλλα στη Χάρυβδη. (Απ’ το κακό στο χειρότερο)

Ο βασιλιάς πέθανε…Ζήτω ο βασιλιάς! (Ασταθής χαρακτήρας)

Αχίλλειος πτέρνα…(Αδύνατο σημείο)

Μήλον της έριδος…(διεκδίκηση)

Το πιθάρι των Δαναΐδων.

Οι στάβλοι του Αυγεία. (βρωμιές)

Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι (Ό,τι αξίζει. Λέω τα πράγματα με το όνομά τους)

Από την πόλη έρχομαι και στην κορφή κανέλλα.

Το έκανε Ανατολικό Ζήτημα.

Λύνουμε το Κυπριακό…

Δεν υπάρχουν Κερκόπορτες.

Την περνάμε Σπαρτιάτικα…(λιτά)

Από μηχανής Θεός. (Ανέλπιστη- απροσδόκητη βοήθεια)

Ο μίτος της Αριάδνης. (Μέσον να βρει το δρόμο…)

Δαμόκλειος σπάθη…(Διαρκής κίνδυνος- απειλή)

Στους τυφλούς βασιλεύει ο μονόφθαλμος.

Μη μου τους κύκλους τάραττε…

Έχασε η Βενετιά βελόνι…(Ασήμαντη ζημιά)

Λουκούλλειο γεύμα…(πλούσιο)

Το κουτί της Πανδώρας…

Όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη…(Ο σκοπός είναι ένας…ίδιος)

Είναι τύπος και υπογραμμός.

Φτου κι απ’ την αρχή.

Πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη…(φοβήθηκα)

181


Απόξω κι ανακατωτά.

Τα ’πε χαρτί και καλαμάρι

.Η γυναίκα του Καίσαρος δεν πρέπει να φαίνεται τίμια αλλά και να είναι…

Ματαιότης ματαιοτήτων τα πάντα ματαιότης.

Ένας αλλά λέων…

Όμφακες εισίν… (Είναι άγουρα…)

Ες αύριον τα σπουδαία.

Υπερέβη τα εσκαμμένα … (τα όρια)

Οψόμεθα εις Φιλίππους…(Θα λογαριαστούμε)

Και συ, φίλε Βρούτε;

Εισάγει καινά δαιμόνια…(καινούριες ιδέες…)

Άχθος αρούρης .( άχρηστος, σαβούρα… βάρος…)

Προκρούστεια κλίνη.

Επί παντός του επιστητού… (Για όλα…)

Κασσάνδρες…(μάντεις)

ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΒΛΟ Κοντός ψαλμός αλληλούια…(Σύντομα θα γίνει κάτι…περιττά τα λόγια)

Διυλίζουμε τον κώνωπα και καταπίνουμε την κάμηλο.(Αφήνουμε την ουσία και ασχολούμαστε με επουσιώδη)

Τα ’κανε γης Μαδιάμ

Κύριε φύλαττε τω στόματί μου…

Απ’ τον καιρό του Νώε. (παλιό)

Μνήσθητί μου κύριε!

Ο κατακλυσμός του Νώε. (καταιγίδα)

Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω.

Ανάστα ο Κύριος…(ανακάτεμα)

Μακάριοι οι φτωχοί τω πνεύματι.

Αντί πινακίου φακής….(αντάλλαγμα)

Μη κρίνετε ίνα μη κριθείτε…

Φωνή βοώντος εν τη ερήμω. (Δεν ακούει, δεν προσέχει κανείς)

Οφθαλμόν αντί οφθαλμού…(εκδίκηση.)

182


Απ’ τον Άννα στον Καϊάφα. (ταλαιπωρία)

Μάχαιρα έδωσες και μάχαιρα θα λάβεις. (αντίποινα- εκδίκηση)

Πίστευε και μη ερεύνα…

Άγνωσται αι βουλαί του Κυρίου.

Ουκ αν λάβεις παρά του μη έχοντος..

Ασθενής και οδοιπόρος, αμαρτίαν ουκ έχει. (δεν έχει)

Να μην ξέρει η δεξιά σου τι ποιεί η αριστερά σου.

Μετά φανών και λαμπάδων. (λαμπρότητα…)

Συν γυναιξί και τέκνοις.

Έφτασε στο νυν και αεί…(τέλος)

Νίπτω τας χείρας μου.

Άρον άρον σταύρωσον αυτόν.

Στήλη άλατος…(έκπληξη- απροσδόκητο)

Δεν έχει πού την κεφαλήν κλίνη (αι) (απελπισία)

Το μεν πνεύμα πρόθυμον η δε σάρξ ασθενής.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ

Μας πέρασε γενεές δεκατέσσερις…(Έβρισε όλο το σόι)

Περί ανέμων και υδάτων. (Λόγια –συνομιλίες άνευ σημασίας.

Τον χόρεψε στο ταψί.

Το τερπνόν μετά του ωφελίμου.

Ρόδα είναι και γυρίζει. (η ζωή- η τύχη)

Από δήμαρχος κλητήρας.


Του ’ρθε νταμπλάς. (ξαφνικό)

Βράσε ρύζι. (Και μη χειρότερα)

Έχασε το μπούσουλα. (Αποπροσανατολίστηκε- ζαλίστηκε)

Ιδού η Ρόδος ιδού και το πήδημα. (Αν μπορείς τόλμα να το κάνεις….)

Μου ‘κανε το βίο αβίωτο. (Μ’ ενοχλεί, δεν ησυχάζω)

Σε ξέρω σαν κάλπικη δεκάρα. (πολύ καλά)

Το φυσάει και δεν κρυώνει…(Απέτυχε …έπαθε ζημιά)

Φαύλος κύκλος…(Μπέρδεμα…χωρίς αρχή και τέλος.)183


Απ’ το στόμα σου και στου Θεού τ’ αυτί.

Κύκνειο άσμα. (Τελευταίο τραγούδι –προσπάθεια.)

Μ’ ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. (Διπλό κέρδος…διπλή επιτυχία)

Φάντης μπαστούνι. (απροσδόκητο)

Η δουλειά έχει κομποκλίτσι…(κόλπο)

Πράσινα άλογα…(Απραγματοποίητες υποθέσεις)

Αυτά είναι τα κουμπιά της Αλέξαινας. (Μέθοδοι επιτυχίας.)

Αρμένικη βεγγέρα (ή βίζιτα) (Παρατεταμένη επίσκεψη…πολύωρη)

Το ’χει δίπορτο.

Μ’ έγραψε στα μαύρα κατάστιχα. (Μ’ έκανε εχθρό)

Μαύρισε το μάτι μου. (απελπίστηκα)

Δε μύρισα τα δάχτυλά μου. (Δεν είμαι μάντης)

Έφτασε ο κόμπος στο χτένι…(Ως εδώ και μη παρέκει)

Κροκοδείλια δάκρυα…(υποκρισία)

Γίνεται της κακομοίρας…

Έμεινε στα κρύα του λουτρού.

Στραποκολιό μωρέ Κολιό….

Στρουθοκαμηλισμοί….

Σόι πάει το βασίλειο…(Οικογενειακά ελαττώματα ή προτερήματα.)

Έχει μπάρμπα στην Κορώνη…(προστάτη- μέσον –δύναμη)

Πάρε τα μέτρα σου.

Δυο μέτρα και δυο σταθμά..

ΠΑΡΟΙΜΙΟΜΥΘΟΙ

Η γάτα δεν έφτανε το βούτυρο κι έλεγε: «Είναι Παρασκευή!»

Κάποιος ευχήθηκε στο μελλοθάνατο φίλο του: «Καλόν παράδεισο.» Κι εκείνος κουνώντας λυπημένα το κεφάλι του απάντησε: «Κι εκεί χεσμένο το’ χω…»

-Φάε, νύφη, ζουμί… -Καλά είναι και τα κοψίδια! (το κρέας)

-Φάε, νύφη, λάχανα….-Καλά είναι και τα ψάρια!

-Πώς πάνε τα πουλιά σου, κόρακα;

184


-Όσο πάνε και μαυρίζουν…(Χειροτερεύει η κατάσταση)

-Πώς παν, αράπη, τα παιδιά σου; -Όσο πάνε και μαυρίζουν…

-Θα πηδήσω, μάνα! -Θα σε δω, παιδί μου!...

-Τι (δουλειές) έκανες; -Όσα βλέπει η πεθερά…

Κάποιου του καιγόταν το σπίτι κι έλεγε: «Έχω τα κλειδιά!»

Τι κάνει το χρήμα…

-Έχει γρόσια το πουγκί; -Έχει ψάρια στο βουνί…

Ο Γρηγόρης εγρηγόρει κι ο Μελέτης εμελέτα Κι ο Γρηγόρης του την πήρε του Μελέτη τη γυναίκα!

Η πεθερά στον καινούριο γαμπρό (σε παλιότερη εποχή)… -Ζύγωσε (πλησίασε) γαμπρέ, στο τραπέζι…δε φτάνεις… -Φτάνω εγώ …από ’δω ως τη νύφη…(Ευσεβείς πόθοι)

Το λύκο τον κουρεύανε κι εκείνος ρώταγε: -Πού ’θε παν τα πρόβατα; (Έμμονες ιδέες)

-Τι κάνεις, Γιάννη; -Κουκιά σπέρνω.

-Τι έχεις, Γιάννη; -Ό,τι είχα πάντα! (τα ίδια και τα ίδια..)

Όλα τα ψάρια στο τηγάνι τηγανίζονταν και το καθένα έλεγε τ’ αλλουνού: -Κάνε παραπέρα (ή παραυτού), γιατί μ’ έκαψες!

Η απελπισμένη : «Τα δάχτυλά μου τα ’χασα …Τα δαχτυλίδια τι τα θέλω; (Όταν έχασα το πολυτιμότερο;)

-Τρέχει η μύξα σου, γαμπρέ! -Είναι απ’ το Χειμώνα… Αμ… σ’ ήξερα κι απ’ το Καλοκαίρι!

-Αι-Γιάννη μου, βόηθα με! -Σείσε κι εσύ τα πόδια σου…

-Αϊ-Νικόλα, βόηθα με! -Κούνα κι εσύ τα χέρια σου! (προσπάθεια)

-Βλάχο μου, πότε κρύωσες; -Αυτού κοντά τ’ Αϊ-Αντριά…(Όταν ζόρισε το κρύο)

-Παναγιά μου, βόηθα με! -Σπάρα (κουνήσου) και θα σε βοηθήσω! (προσπάθησε)

Η νύφη (σε παλιότερη εποχή) συζητώντας με μια φίλη της: -Όταν ψήνω το ψωμί στη γωνιά (τζάκι) σηκώνονται ο(ύ)λοι ορθοί…

185


-Θαρρώ τους καις… -Όχι με προτιμάνε…(με σέβονται) ( Ευσεβείς πόθοι…Εκείνη έπρεπε να σέβεται όλους,… μα εκείνη κανείς…)

Το κάστανο βγήκε απ’ το τσόφλι κι είπε: «Φτου κι απ’ όπου βγήκα!»

-Θεία, δώσ’ μου ένα αχλάδι! -Στο κατώι τα ’χω, για τα γουρούνια!....

Τα σύκα μου είναι καρύδια και βροντούν! Τα σύκα σου είναι σύκα και σιωπούν…(εγωιστές)

Είδες γέρο όμορφο; -Απ’ τα νιάτα του είναι!

Όντας είχαμε και τρώγαμε… «Βασίλη και Βασίλη!» Τώρα που τελειώσαμε: «Πού σ’ είδα, βρε κασίδη;»

Ο γάιδαρος για να αποφύγει το φόρτωμα καθόταν στη βροχή και δεν έμπαινε στο στάβλο. Συλλογιζόταν: «Καλύτερα βρεγμένος παρά φορτωμένος!»

Η αλεπού δεν έφτανε τα σταφύλια κι έλεγε: -Μπα! Αγουρίδες είναι… (Όμφακες εισίν)

Ο γάιδαρος έπεσε ολόκληρος μέσα στο πηγάδι κι ο χωρικός βγάζοντάς τον, έλεγε στους άλλου χωρικούς: «(Προσέξτε) μη στάξει του γαϊδάρου η ουρά! (Ενώ είχε συμβεί μεγαλύτερο κακό…)

-Από πού ’σαι κλωναράκι; -Από εκείνο το δεντράκι (κλαράκι) (Καταγωγή)

-Πού ήσουν; Σ’ έψαχνα… -Πήγα για βρούβες…

-Ποιος παινάει (παινεύει) τη νύφη; -Η τσιμπλού η μάνα της… -Ποιος παινάει το γαμπρό; -Η κλανιάρα η πεθερά…(Το αίμα νερό δε γίνεται!)

Όσον καιρό θερίζαμε: «Γεια σου, κυρ-Αριστείδη!» Κι όταν αλωνίζαμε: «Τι θέλεις βρε κασίδη;»

Όταν καλοθερίζαμε: «Γεια σου, κυρ-Αριστείδη .» Κι όταν αποθερίσαμε : «Όξω, μωρέ κασίδη!»

Κάποιον τον κρεμούσαν κι αυτός έλεγε: -Τι όμορφος που είσαι!...

Ο καμηλιέρης ρώτησε την καμήλα: -Τον ανήφορο ή τον κατήφορο σ’ αρέσει να περπατάς; Κι η καμήλα ανοίγοντας όλο απορία το στόμα της είπε: -Γιατί χάθηκε ο ίσιος δρόμος;

186


-Τι συγγένεια έχετε; -Τον έχω της κάπας μου μανίκι…(τίποτα…)

-Πού ήσουν , Γιάννη; -Στο σεργιάνι…

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1 Άγιοι - γιορτές - ονόματα ανθρώπων Σελίδα 42 Ανθρώπινες ιδιότητες " 93 Γάμος " 774 Γέρος – γηρατειά " 825 Ζώα – φυτά " 856 Ημέρα – νύχτα " 1177 Θεός " 1208 Μέρη του σώματος " 1259 Μήνες – εποχές " 131

187


10 Νερό – ποτάμι " 14611 Οικογένεια " 15012 Όργωμα " 15713 Ρούχα – παπούτσια " 16014 Τέχνη – επαγγέλματα " 16415 Τρύγος " 16716 Υγεία " 17117 Φαγητά " 17418 Χρήμα " 17919 Παροιμιώδεις εκφράσεις " 18220 Περιεχόμενα " 191

188


189

Documents

ΘΕΟΣ24dim-ioann.ioa.sch.gr/yliko/diafora/paroimies_ria.doc · Web viewΜε τον καιρό κι υπομονή γίνεται το φύλλο της μουριάς μετάξι