2012-06-02 17_38-Fiskalna Politika Seminarski Rad

Seminarski Fajkic

UNIVERZITET VITEZ TRAVNIK

FAKULTET POSLOVNE EKONOMIJE TRAVNIK

FISKALNA POLITIKA

SEMINARSKI RAD

PROFESOR: Doc. dr Bogdana Vujnovi-Gligori

STUDENT: Fajki Abdulah

Travnik, septembar, 2012. godine

SADRAJ:

1.UVOD....................................................................................................................3

1.1.PREDMET ISTRAIVANJA ...............................................................3

1.2. TEMELJNA HIPOTEZA I POMONE HIPOTEZE ...........................3

1.3. SVRHA I CILJEVI ISTRAIVANJA....................................................4

1.4.ZNANSTVENE METODE.....................................................................4

1.5. STRUKTURA RADA............................................................................5

2. POJAM, CILJEVI I EFEKTI FISKALNE POLITIKE..................................6

2.1. EKSPANZIVNA I RESTRIKTIVNA FISKALNA POLITIKA...........8

2.2. KOOPERACIJA MONETARNE I FISKALNE POLITIKE.................13

3. FISKALNA POLITIKA U BIH.........................................................................16

3.1. PORESKI SISTEM BIH........................................................................16

3.1.1. Sistem prikupljanja indirektnih poreza....................................17

3.1.2. Porez na dodatu vrijednost.......................................................17

3.1.3. Uplata na jedinstven raun i sistem raspodjele prihoda...........18

3.2. FISKALNA POLITIKA MAKROEKONOMSKI UTICAJ................19

3.3. PRIKUPLJENI JAVNIH PRIHODI U BIH

TOKOM 2011. GODINE..............................................................................19

3.3.1. Prikupljeni indirektni porezi....................................................20

3.3.2. Direktni porezi.........................................................................21

3.4. JAVNI VANJSKI DUG..........................................................................22

4. ZAKLJUAK......................................................................................................23

5. LITERATURA.....................................................................................................24

1.UVOD

Fiskalnu politiku moemo definisati kao dio opte ekonomske politike koji podrazumjeva skup fiskalnih instrumenata, instrumenata javnih rashoda i prihoda koji se koriste radi ostvarenja ciljeva ekonomske politike. U domen fiskalne politike spadaju naini prikupljanja javnih prihoda ali i troenje tako prikupljenih sredstava. Fiskalnom politikom se utie na prihode i potronju ljudi, pomae se u odreenju alokacije resursa te se djeluje na podsticanje investicija.

1.1.PREDMET ISTRAIVANJA

Predmet ovog istraivanja jeste da se pojasne i prikau kljuni pojmovi koji se tiu fiskalne politike. Pored pojanjenja i definisanja kljunih osnova fiskalne politike, ovim radom osvrt e se dati i pitanju stanja fiskalne politike u BiH. Jednostavnije, predmet ovog rada moe se prikazati na sljedei nain:

Definisati i prikazati kljune pojmove fiskalne politike

Osvrnuti se na elemente ekspanzivne i restriktivne monetarne politike

Pokazati vezu i zajendiko djelovanje monetarne i fiskalne politike zemlje

Analizirati stanje fiskalne politike u BiH.

1.2. TEMELJNA HIPOTEZA I POMONE HIPOTEZE

Temeljna hipoteza od koje polazimo u ovom istraivanju glasi:

Fiskalna politika predstavlja jednu od kljunih elemenata upravljanja ekonomskom politikom drave. Mjerama i sistemima fiskalne politije jaanja se finansisjka odrivost zemlje.

Pomone hipoteze koje proizilaze iz navedene glavne hipoteze mogu se definisati:

H1: Kvalitetno upravljanje finansijama drave ne moe se planirati, odravati, upravljati, bez odgovarajueg modela fiskalne politike;

H2: Fiskalna politika zajedno sa monetarnom osigurava stabilnosti privrede;

H3: Fiskalna politika BiH nema karakteristike kvalitetne politike niti svojim koracija djeluje na poboljanje stanja u zelji.

Agrumenti u korist opravdanja navedenih hipoteza bie dati u zakljunom dijleu ovog rada.

1.3. SVRHA I CILJEVI ISTRAIVANJA

Svrha i ciljevi ovog istraivanja prepliu se prethodno opisanim predmetom rada. Svrha rada jeste da se priblie kljune karakteristike i osnove fiskalne politike, u skladu sa savremenim sistemima ekonomske politike zemlje. Ciljevi rada mogu se obuhvatiti:

C1: Ukazati na kljune elemente fiskalne politike

C2: Analizirati dejstva fiskalne politike

C3: Pokazati ulogu znaaj i odrednice fikslane politike u BiH.

1.4.ZNANSTVENE METODE

Pri izradi ovog rada koritene su u odgovarajuim kombinacijama sljedee naune metode: metode indukcije i dedukcije, metode analize i sinteze, komparativna metoda. Induktivna metoda podrazumjeva primjena induktivnog naina zakljuivanja sa ciljem otkrivanja ili dokazivanja istine.

Induktivna metoda se temelji na posmatranju pojava i zakljuaka da sline pojave, koje jo nisu ispitane, imaju ista svojstva i osobine.

Deduktivna metoda se odnosi na misaoni postupak suprotan indukciji izvoenje posebnog iz opteg. Ona polazi od optih stavova i najee se sastoji u utvrivanju, kako ono, to vrijedi uopte, vrijedi i u jednom odreenom posebnom sluaju.

Analiza je takva metoda koja polazi od ralanjivanja misaonih tvorevina na njihove sastavne elemente. To je postupak kojim se putem razlaganja, razdvajanja neka cjelina rastavlja (analizira) u sastavne dijelove (elemente, manje cjeline). Sinteza je obrnut process. Sintezom se neto sastavlja, spaja, objedinjuje(gr. Synthesissastavljanje).

1.5. STRUKTURA RADA

Ovaj rad je struktuiran iz nekoliko dijelova, kako slijedi:

Prvi dio rada, Uvod, u kojem se navode kljuni elementi i ciljevi istraivanja. Definiu se glavna i pomona hipoteza te pojanjavaju znanstvene metode rada.

Drugi dio rada, Pojam, ciljevi i efekti fiskalne politike, analiziraju kljune pojmove koji se tiu fiskalne politike, naina njenog djelovanja te odnosa sa monetarnom politikom.

Trei dio rada, Fiskalna politika u BiH, osvrt daje na kljune elemente fiskalne politike u naoj zemlji. Posebno se analiziraju sistemi poreza i javnog duga zemlje.

etvrti dio, Zakljuak, navodi argumente koji govore u prilog opravdanosti postavljene hipoteze.

Posljednji dio rada ini popis bibliografskih jedinica.

2. POJAM, CILJEVI I EFEKTI FISKALNE POLITIKE

Naziv fiskalna politika potie od engleskih rijei fiscal policy, to u doslovnom prevodu oznaava politika javnih prihoda (poreza). Fiskalna politika ima ue i ire znaenje. U kontinentalnoj Evropi upotrebljava se u uem smislu i odnosi na poreze, dok se u anglosaksonskoj i amerikoj literaturi rijei fiskalni koristi u irem znaenju i odnosi se na javne prihode i rashode[footnoteRef:1]. Fiskalna politika, kao dio opte ekonomske politike, predstavlja skup fiskalnih instrumenata javnih rashoda i prihoda, koji se kroste radi ostavrenja ciljeva ekonomske politike. Treba razlikovati fiskalnu politiku od fiskalnog sistema. Fiskalni sistem je podloga za djelovanje fiskalne politike. Fiskalni sistem jedne drave ine svi instrumenti finansiranja javne potronje javnih rashoda, a to su: porezi, doprinosi, carine, budet itd. U fiskalni sistem spadaju i svi propisi koji reguliu javne rashode u jednoj zemlji. Fiskalna politika je vie orjentisana na ostvarenje dugoronih ekonomskih ciljeva. [1: Jurkovi,P.,Fiskalna politika u ekonomskoj teoriji i praksi, Informator,Zagreb, 1989.godine, str.1.]

Osnovni ciljevi i zadaci fisklane politike su[footnoteRef:2]: [2: Alijagi,M.,Poreski menadmenti poreski konsalting, Univerzitet za poslovne studije Banja Luka, 2006. godine, str. 223.]

ostvarenje stabilnih stopa dugoronog ekonomskog rasta,

ostavrenje stabilnosti ekonomije (stabilnosti cijena),

ostavrenje pune zaposlenosti.

Odmah treba naglasiti da navedene ekonomske ciljeve, fiskalna politika pomae u njihovom ostvarenju uglavnom (i najee) sa monetarnom politikom. Brojni teoretiati fiskalnu politiku poistovjeuju sa stabilizacijskom funkcijom fiskalnog sistema. Istiu se tri osnovne funkcije fiskalne politike:

alokativna funkcija (finansiranje ponude javnih dobara i usluga),

stabilizacijsku funkciju (djelovanje fiskalne politike na nivo agregatne tranje),

redistributivnu funkciju (preraspodjelu nacionalnog dohodka).

Vidimo dakle, da treba razlikovati ciljeve fiskalne politike od njenih funkcija. Navedene funkcije fiskalne politike su u funkciji ostavrenja navedenih ciljeva ekonomske politike uopte, a koji treba da se ostvare uz pomo fiskalne politike.

Fiskalna politika je, istorijski gledano, imala prvo antidepresivnu funkciju. Najveu afirmaciju je fiskalna politika ostavrila na planu anticiklinog regulisanja efektivne tranje. Fiskalna politika je kao makroekonomski instrument najvei razvoj poela ostvarivati nakon velike svjetske krize 30-tih godina prolog vijeka, kao i zahvaljujui uenju poznatog ekonomiste Kejnza. U dananje vrijeme fiskalna politika se intenzivno bavi i izuavanjem mikroekonomskih efekata fiskalnog sistema, naroito efekte stimulacije, koji mogu bitno uticati na obim i strukturu ponude. Efekti fiskalne politike na regulisanje obima i strukture efektivne tranje su uglavnom kratkoronog karaktera, dok su efekti stimulacije dugoronog karaktera. Uticaj fiskalne politike na efektivnu tranju je osnova njenog stabilizacijskog djelovanja. Na osnovu neto efekata fiskalne politike po osnovu stimulisanja potranje, ocjenjuje se da je u odreenom vremenskom periodu fisklana politika bila ekspanzivna, neutralna ili restriktivna (kontraktivna). Takoe je ovdje bitno razdvojiti efekte koji su nastali na osnovu automatskog stabilizacijskog djelovanja fiskalne politike (tzv.automatskih stabilizatora) i efekte koji su rezultat diskrecionih mjera fiskalne politike tj.njenih tekuih mjera[footnoteRef:3]. Kada su u pitanju efekti stimulacije, tu se misli na efekte na planu stimulisanja (poticanja) ekonomskog rasta. Ovaj efekat je najdirektnije povezan sa mogunou djelovanja fisklane politike na obim i strukturu investicija kao i djelovanje na ljudske te materijalne resurse faktore privreivanja. Najee koritene mjere fiskalne politike u okviru efekata stimulacije su: [3: Diskrecione mjere fiskalne politike su one mjere fiskalne vlasti kojima se mjenja veliina i struktura jvanih rashoda. ]

poresko usmjeravanje raspodjele dohodka i dobiti;

poresko stimulisanje ulaganja u nove investicije;

poresko stimulisanje ubrzane amortizacije;

poresko stimulisanje tednje stanovnitva i usmjeravanje njene strukture;

poresko stimulisanje izdavanja dohodka za obrazovanje kadrova i nauna istraivanja;

poresko tretiranje gubitka;

premiranje investicija;

posebne poreske stimulacije za uvoz kapitala.

Uloga i znaaj pojedinih elemenata fiskalne politike je razliit po klasinoj i savremenoj teoriji, to se moe vidjeti iz sljedeeg prikaza:

Tabela br.1: Fiskalna politika u svjetlu klasine i savremene teorije

Klasina teorija

Savremena teorija

Prosperitet

Recesija i kriza

Javni prihodi

Urvnoteenost

irenje

Kontrakcija sa rashodima

Javni rashodi

Uravnoteenost sa j.prihodima

Suavanje

Proirenje

Dravni dug

Nepoznat i neprihvatljiv

Suavanje

Proirenje i otplata

Javni radovi

Nepoznati

Suavanje i prestanak

Proirenje (otvaranje)

Budet i godinji

uravnoteen

Politika suficita

Politika deficita

Izvor:Sejmenovi,J.,Komazec,S.,Risti,.,Klincov,R.,Makroekonomija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2008. godine,str. 223.

2.1. EKSPANZIVNA I RESTRIKTIVNA FISKALNA POLITIKA

Fiskalna politika po svojoj orjentaciji tj.smjeru svog djelovanja moe biti:

ekspanzivna,

restriktivna ili kontraktivna.

Ekspanzivna fiskalna politika podrazumjeva sledee tri mjere (aktivnosti):

smanjenje poreza (smanjenje poreskog optereenja),

poveanje transfernih plaanja iz sredstava dravnog budeta,

poveanje dravnih kupovina (nabavki).

Kod restriktivne fiskalne politike radi se o obrnutim mjerama. I jedan i drugi oblik fisklane politike moemo grafiki prikazati na sledee dvije slike:

Slika 1: Ekspanzivna fiskalna politika

P (cijene)

AS

p2

AD2

p1

AD1

Q

Q1 Q2Realni GDP

AS agregatna ponuda; AD agregatna tranja

Kod ekspanzivne fiskalne politike zbog npr.smanjenja poreskog optereenja ostaje vei dio dohodka Y za potronju (Y-T)vea potronja, tj.vea agregatna tranja je sada kriva AD2. Pomak krive agregatne tranje sa AD1 na AD2 dovodi do poveanja GDP uz poveanje i cijena.

Slika 2: Restriktivna fiskalna politika

AS

p4

AD4

p3

AD3

Q

Q3 Q4 Realni GDP

Izvor: Alijagi,M.,Poreski menadmenti poreski konsalting, Univerzitet za poslovne studije Banja Luka, 2006. godine, str. 228.

Kod restriktivne fisklane politike zbog npr.poveanja poreskog optereenja agregatna tranja ostaje AD se sa pozicije AD4 pomjera na novu poziciju (niu) AD3, to dovodi do smanjenja GDP i pada cijena P. Meutim, ako pretpostavimo da je agregatna tranja AS potpuno elastina na niovu cijena P, imat emo sledee slike:

Slika 3: Ekspanzivna fiskalna politika

P

P1

P

AD1

AD

Y

Y Y1


Vidimo da je porast agregatne tranje sa AD na AD1 zbog ekspanzivne fiskalne politike doveo do poveanja domaeg proizvoda sa Y na Y1 uz nepromjenjen nivo cijena P.

Slika 4: Restriktivna fiskalna politika

P

P2

P

AD

AD2

Y

Y2 Y


Kod restriktivne politike fiskalne politike kriva agregatne tranje AD pomjera se sada ulijevo u poloaj AD2. to e dovesti do smanjenja domaeg proizoda sa Y na Y2 uz takoe nepromjenjen nivo cijena P. U oba sluaja pretpostavljamo da se nivo agregatne ponude AS nije promjenio, tj.da je AS neelastina. Ekspanzivnu fiskalnu politiku moemo prikazati i pomou IS LM modela pomou sledee slike:

Slika 5: Ekspanzivna fiskalna politika pomou modela IS-LM

IKamatna stopa

LM

IS2

I2

i1

IS1

Y

Y1 Y2

Y agregatni domai proizvod, I kamatna stopa

Vidimo d kada se navie pomjeri kriva IS (investicije tednja) sa IS, na IS2 (uz nepromjenjen poloaj krive LM) doi e do poveanja domaeg proizvoda Y sa Y1 na Y2 i porasta kamatne stope sa i1 na i2 . Do poveanja IS e doi zbog ekspanzivne fiskalne politike a putem smanjenja poreza a poveanja investicija (investicijen potronje). Voenje ekspanzivne fiskalne politike po pravilu dovodi do porasta kamatnih stopa koje onda sa svoje strane obaraju investicije, tzv.crowding out efekat istiskivanja radi se smanjenju investicijske potranje privatnog sektora zbog poveanja javne potranje drave za kapitalom[footnoteRef:4]. [4: Risti,.,Fiskalni menadment, Savremena administarcija Beograd,2002.goidne, str.323.]

Drava zbog budetskog deficita pozajmljuje sredstva na finansijskom tritu, suavajui prostor tranji privatnog sektora sa investicijama. Rast dravnih budetskih (javnih) rashoda poveava agregatnu tranju pri svakom nivou kamatne stope, to pomjera IS krivu udesno u novi poloaj. Efekte ovakvog poveanja rashoda drave u okviru ekspanzivne fiskalne politike moemo predstaviti sledeom slikom:

Kamatna stopa

LM

E'

i'

EE'

ioG

IS

IS

Y

Yo Yo Youtput

Kada raste dohodak (output) raste i kamatna stopa. U taki E uspostavlja se nova ravnotea, opta ekspanzija dohodka uzrokuje poveanje potranje za novcem. Vie kamatne stope istiskuje investicije i u perspektivi obaraju privredni rast.

U uslovima fiskalne ekspanzivne politike pod dejstvom visokih budetskih deficita, spreavanje rasta kamatnih stopa moe da obavi samo monetarna politika putem poveanja ponude novca. U pitanju je monetizacija budetskog deficita drave koji pokriva centralna banka. Radi se o monetarnom prilagoavaju na ekspanzivnu fiskalnu politiku ime se na prethodnoj slici kriva IS pomjera u poloaj IS. Zbog toga dolazi do pomjeranja take privredne ravnotee sa E na E'. Zbog poveanja dohodka dolo je do rasta novane tranje to je dalje dovelo do rasta kamatne stope (sa io na i')te do efekta istiskivanja privatnih investicija. U ovom procesu centralna banka se prilagoava fiskalnoj ekspanziji tako to dodatno vri kreiranje i emisiju novca, to pomjera krivu LM u novi poloaj nadesno, kako sledea slika pokazuje:

Kamatna stopa

LM

E'

i''

LM'

EE'

io

IS

IS

Y

Yo Y Y output

2.2. KOOPERACIJA MONETARNE I FISKALNE POLITIKE

Da sama monetarna politika ne moe uspjeno da djeluje na privredne poremeaje (privrednu neravnoteu), pokazal je velika ekonomska ili svjetska kriza 30-tih godina prolog vijeka. Monetarna politika sama bez sadejstva sa fiskalnom politikom, ne moe privredu izvui iz depresije tj.recesije i krize, kao to ni samo monetarna politika ne moe smiriti pregrijanu plateno sposobnu ili efektivnu novanu potranju koja generie inflaciju. Zapostavljanje znaaja fiskalne politike u korist monetarne politike ve je tradicionalno poligon otrih rasprava monetarista i fiskalista. Monetarnisti po Caganu, tvrde da davanje prednosti fiskalnoj politici kao instrumentu ekonomske politike za ublaavanje ekonomskih fluktuacija , predstavlja greku, ali ne tvrde da, fiskalna politika nema nikakvog efekta. Monetaristi, po Caganu, tvrde da davanje prednosti fiskalnoj politici u cilju ublaavanja ekonomskih fluktuacija predstavlja greu, ali ne tvrde da fiskalna politika nema nikakav efekat.

Fiskalna politika na agregatnu tranju preko preraspodjele , dok monetarna politika djeluje indirektno preko kamatne stope, tednje i investicija, a putem lanca[footnoteRef:5]: [5: Duani,J.,piri,N.,Monetarne i javne finansije, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2009. godine,str. 93.]

M i I Y

Gdje su:

M novana masa

i - kamatna stopa

I investicije

Y dohodak

Poveanje ponude novca M izaziva pad kamatne stope (i) to dovodi do poveanja investicija I, a poveanje investicija djeluje na poveanje zapsolensoti. Porast zaposlenosti poveava agregatnu tranju koja pozitivno utie kada je privreda u recesiji i krizi.

Monetarna i fiskalna politika zajedno, najefikasnije djeluju kada se radi o blaim poremeajima privredne neravnotee, npr. Recesije (deflacije). To se ilustruje grafiki, koristei IS-LM model, koji je ve prikazan.

Kompaktibilnost monetarne i fiskalne poltike imamo u etiri sluaja[footnoteRef:6]: [6: Alijagi,M.,Poreski menadment i poreski konstalting, Univerzitet za poslovne studije,Banja Luka, 2006. godine, str. 237.]

Poveanje privredne aktivnosti uz deficit platnog bilansa. Ovdje monetarna politika mora biti restriktivna, da se smanji novana masa i deficit platnog bilansa. Ali to moe dovesti do nelikvidnosti privrede. Zato fiskalna politika djeluje da se eliminie deficit platnog bilansa , tj.na stvaranje unutranjeg duga;

Opadanje privredne aktivnosti i nedovoljna zapsolenost uz zadovoljavajui platni bilans. U ovoj situaciji treba voditi ekspanzivnu monetarnu politiku (oivljavanje agregatne tranje) a fiskalnu politiku voditi u obliku deficitarnog budeta i antideflacionih mjera unutranjeg duga;

Porast privredne aktivnosti sa suficitom platnog bilansa. Monetarna politika mora biti restriktivna, a fiskalna politika u mora u ovoj situaciji biti kompenzatorsko sredstvo za smanjenje prevelike agregatne potranje (politika smanjenja budetskih izdataka, poveanje poreza, poveanje dugoronog unutranjeg duga itd.).

Opadanje privredne aktivnosti sa deficitom platnog bilansa. Monetarna politika sama u ovom sluaju moe putem ekspanzivne orjentacije u svrhu oivljavanja privrede, negativno djelovati na ionako nepovoljan platni bilans. Fiskalna politika mora biti aktivna kroz smanjenje agregatne tranje, redistribuciju nacionalnog dohodka i td.

Fiskalnu i monetarnu komplementarnost treba uvaiti za sledee ciljeve[footnoteRef:7]: [7: Risti,.,Fiskalni menadment, Savremena administarcija Beograd,2002.goidne, str.329.]

fiskalnom politikom i monetarnom politikom se efikasno djeluje na regulisanje nivoa potronje i na investicione poduhvate;

fiskalnom i monetarnom politikom efikasno se djeluje na unutranju potranju, cijene, zaposlenost i na odravanje ravnotee platnog bilansa.

Mjere monetarne i fiskalne politike na unutranjem i vanjskom planu, moemo prikazati sljedeom tabelom:

Tabela 2: Monetarna i fiskalna politika

Vrsta politike

Interna ekonomija

Eksterna ekonomija

Ekspanzija i visoka konjuktura

Depresija i nezaposlenost

Suficit platnog bilansa

Deficit platnog bilansa

Monetarna politika

Novana masa

Suavanje

Ekspanzija

Oprezna ekspanzija

Kombinovana ekspanzija

Kamatna stopa

Poveanje

Smanjenje

-

Poveanje

Bankarski krediti

Smanjenje

Poveanje



Rezerve banaka

Poveanje

Smanjenje

Poveanje

Smanjenje

Devalvacija

-

-

-

Eventualno

Revalvacija

-

-

Eventualno

-

Fiskalna politika

Poreski i javni prihodi

Politika suficita

Politika deficita

-

-

Budet

Suavanje

irenje

Suavanje

irenje

Javni rashodi

Suavanje

irenje

Suavanje

irenje

Dug

Suavanje i otplata

Proirenje

-

-

Javni radovi

Suavanje ili prestanak

Proirenje

-

-

Izvor: Duani,J.,piri,N.,Monetarne i javne finansije, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2009. godine,str.203.

U okviru saradnje monetarne i fiskalne politike, moe se zakljuiti sljedee[footnoteRef:8]: [8: Sejmenovi,J.,Komazec,S., Risti,.,Monetarne i javne finansije, Univerzitet za poslovne studije Banja Luka, 2008. godine,str..337.]

fiskalna politika je pogodna za ouvanje unutranje stabilnosti, ako je stanje platnog bilansa dobro;

monetarna politika je pogodna za djelovanje na vanjsku neravnoteu ukoliko nema potrebe da se vodi rauna o domaoj potranji;

koordinacija monetarne i fiskalne politike mogla bi dati najefikasniji koktel mjera, ukoliko je zaotrena istovremeno i unutranja i vanjska privredna situacija.

3. FISKALNA POLITIKA U BIH

Kompletan fiskalni sistem Bosne i Hercegovine je proao svojevrsnu transformaciju. Trensformacija se temeljila na uvoenju novog poreskog sistema kojim e se regulisati prikupljanje poreza, naplata poreza, te adekvatna analiza istih. Jedinstvena fiskalna politika Bosne i Hercegovine se provodi samo na niovu indirektnog poreza. Naime, pitanje naplate direktnih poreza ostavljeno je u nadlenost entitetima koji donose zasebne zakone, provode iste i naplauju poreze. U skladu sa tim, moe se rei da je pitanje fiskalne politike u BiH dosta limitirano te suoava sa nizom administrativnih prepreka. Ovo iz razloga jer je dio fiskalnog sistema i dalje na enititeima (direktni porezi) ili ak na nivou kantona.

3.1. PORESKI SISTEM BIH

Kljunu osnovu fiskalne politike nae zemlje ini poreski sistem i to posebno indirekti porezi. Indirektni porezi su jedini porezi koji se jedinstveno prikupljaju na nivou BiH. U ovom smilsu vano je napomnuti o kljunim osnovama fiskalne strukture naelje zemlje, odnosno poreske strukture. Zapravo, cjelokupac sistem poreza u naoj zemlji zasniva se na sljedeim nivoima.

na nivou Drave Bosne i Hercegovine;

na nivou entiteta - Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske;

na nivou Distrikta Brko;

na nivou Kantona u okviru Federacije Bosne i Hercegovine;

na nivou optina u Federaciji i Republici Srpskoj.

Ve je reeno da su indirektni porezi jedini koji se prikupljaju na nivou BiH te emo u nastavku neti vie rijei dati upravo tom poreskom obliku.

Sistem indirektnog oprezivanja i formiranja institucija u ovom smilsu u biH uvedeni su tokom 2005. godine. doneseni su zakoni kojima je formirana Uprava za indirektno oprezivanje, zakoni koji reguliu pitanje prikupljanja i raspodjele poreza i sva druga pitanja u vezi sa ovim poreskim sistemom.

Uprava za indirektno oprezivanje je jedini organ u Bosni i Hercegovini odgovoran za provoenje zakonskih propisa i politike indirektnog oporezivanja, te za naplatu i raspodjelu indirektnih poreza u zemlji. Radi se samostalnoj upravnoj organizaciji, sa pravima i dunostima utvrenim Zakonom o sistemu indirektnog oporezivanja u Bosni i Hercegovini i drugim zakonima kojima se ureuje indirektno oprezivanje. UIO ima status pravnog lica.UIO za svoj rad putem upravnog odbora odgovara Savjetu ministara Bosne i Hercegovine[footnoteRef:9]. U nadlenosti Uprave za indirektno oprezivanje jeste prikupljanje poreza na dodatu vrijendost, carina, akciza i putarina. [9: Zakon o upravi za inirektno oporezivanje;, Sl.glasnik BiH 89/05. ]

Kljuni zakoni na kojima se zasniva rad Uprave za indirektno oporezivanje jesu[footnoteRef:10]: [10: Zakon o upravi za inirektno oporezivanje;, Sl.glasnik BiH 89/05.]

Zakon o sistemu indirektnog oporezivanja,

Zakon o Upravi za indirektno oporezivanje

3.1.1. Sistem prikupljanja indirektnih poreza

Osnova za jedinstven sistem indirektnog poreza u Bosni i Hercegovini jeste Zakon o sistemu indirektnog oprezivanja u BiH. Zakon je donesen 2003. godine na sjednici Predstavnikog doma i sjednici Doma naroda.Ovim zakonom uspostavlja se institucionalna i organizaciona osnova za jedinstveni sistem indirektnog oporezivanja u Bosni i Hercegovini, koja ce podrati sveukupnu makroekonomsku stabilnost i fiskalnu odrivost Bosne i Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske i Brko Distrikta kao i da e pruiti podrku funkcioniranju jedinstvene ekonomske teritorije u Bosni i Hercegovini[footnoteRef:11]. [11: Duani,J.,piri,N.,Monetarne i javne finansije, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2009. godine,str. 93.]

3.1.2. Porez na dodatu vrijednost

Porez na dodatu vrijednost, sada ve ustaljena kategorija u naoj praksi, zapravo je novitet, s obzirom da je zamijenio raniji orez na pormet. Uvoenjem ovog poreza naa zemlje se zapravo pribliila savremenim poreskim sistemima, po uzetu na zemlje EU.

Kljuna karakteristika ovog poreza jeste u tome to se za poresku osnovicu u svakoj fazi prometa uzima samo dodatna vrijednost stvorena u datoj fazi prometa. Oporezuje se samo razlika u cijeni koja nastaje u drugoj fazi prometa.

Na ovaj nain se otklanja nadoporezivanje plaanje poreza na porez, to je prisutno kod bruto svefaznog i viefaznog poreza. Kod poreza na dodatnu vriejdnsot ukupan iznos poreza na datu robu jednak je onome koji bi se dobio primjenom iste stope kod jednofaznog poreza u krajnjoj fazi, budui da se terete dijelovi ukupne vrijednosti u iznosima koji otpadaju na pojedine faze prometa. Stoga je po efektima slian jednofaznom porezu na promet[footnoteRef:12]. [12: Milojevi,A., Trklja,M., Javne finansije, Savremena administracija Beograd, 1997. godine, str. 337.]

3.1.3. Uplata na jedinstven raun i sistem raspodjele prihoda

Sa ciljem jasnog sistema uplate i rasporeda javnih prihoda, donesen je Zakon o uplatama na jedinstven raun i raspodjeli prihoda. Ovim zakonom regulie se pitanje uplate indirektnih poreza, ostalih prihoda i taksi za koje je odgovorna Uprava za indirektno oporezivanje, pravila za voenje jedinstvenog rauna za prikupljanje indirektnih poreza, ostalih prihoda i taksi, doznaavanje i raspodjela prikupljenog prihoda Bosni i Hercegovini,Republici Srpskoj, Federaciji BiH i Brko Distriktu BiH, knjigovodstvene evidencije za jedinstveni raun, informisanje u pogledu prikupljanja, doznaavanja i raspodjele prikupljenog prihoda i godinja nezavisna eksterna revizija o prikupljanju i raspodjeli prikupljenih prihoda[footnoteRef:13]. [13: Izvor, internet:www.uio.gov.ba]

Indirektni porezi podrazumjevaju sve uvozne i izvozne dabine, akcize, porez na dodatnu vrijendost, a to je posebno definisano u Zakonu o sistemu indirektnog oprezivanja[footnoteRef:14]. [14: ''Slubeni glasnik BiH'', broj 44/2003]

Ostali prihodi i takse odnose na prihode od skladitenja, learine, novanih kazni, prihodi od prodaje robe predate Upravi ili robe oduzete u upravnom ili prekrajnom postupku, prihodi od carinske pratnje, prihodi ostvareni prodajom EUR 1 obrazaca, prihodi od iznajmljivanja, prihodi terminala, vanredni prihodi i ostali prihodi koje ostvaruje Uprava u okviru vlastite djelatnosti[footnoteRef:15]. [15: ''Slubeni glasnik BiH'', broj 44/2003]

Uprava za indirektno oprezivanje, za svrhu prikupljanja indirektnih poreza, otvara jedinstven raun kod Centralne banke BiH na koji se prikupljaju svi navedeni prihodi.ovi rauni slue za evidenciju, dranje i raspodjelu prihoda prema dravi, entitetima i Distriktu i za dranje minimalne rezerve.

3.2. FISKALNA POLITIKA MAKROEKONOMSKI UTICAJ

U uslovima koji vladaju u BiH fiskalna politika bi trebala biti veoma vaan ekonomski instrument sa kojim se drava moe i treba boriti protiv pritisaka domae tranje ali i putem koje e rjeavati vanjske debalanse, s obzirom da se provodi politika currency boarda i uzimajui u obzir vanjske debalanse.

Sa ciljem kvalitetnog fiskalnog upravljanja u BiH je formirano fiskalno vijee, ime je dat korak dalje ka boljoj koordinaciji fiskalne politike. Fiskalno vijee sainjavaju tri premijera i tri ministra finansija iz Drave i Entiteteta, kao i guverner CBBH, gradonaelnik Brko Distrikta, i predsjednik Uprave za indirektno oporezivanje kao posmatrai. Njegov je zadatak da godinje usvaja kontinuirani trogodinji fiskalni okvir s agregatnim ciljevima za konsolidovani budet, kao i za budete Drave i Entiteta, ukljuujui projekcije indirektnih prihoda. Odluke zahtjevaju podrku pet od est lanova s pravom glasa, ukljuujui barem jednog predstavnika svake etnike grupe (bonjake, hrvatske, srpske). Ako sporazum o budetskom cilju nije mogue postii, vlade su obavezne da nastave koristiti alokacije iz budeta za proteklu godinu. Ako vlada prekorai dogovoreni okvir, obavezna je da nakon 60 dana stavi iznos od jedne desetine prekoraene sume na escrow raun, koji bi se koristio iskljuivo za otplatu domaeg duga[footnoteRef:16]. [16: Izvor: http://www.mft.gov.ba/bos/images/stories/zakoni/2008/Zakon_o_Fiskalnom_vijecu_BOS_63_08.pdf]

3.3. PRIKUPLJENI JAVNIH PRIHODI U BIH TOKOM 2011. GODINE

U ovom dijelu rada jasno emo pokazati sume oprikupljenih direktnih i indirektnih poreza. Isti e se posmatrati na nivou BiH.

3.3.1. Prikupljeni indirektni porezi

Tokom 2011. godine ukupno je prikupljeno oko 5.8 milijardi direktnih i indirektnih poreza. Ukupni prihodi od doprinosa, u istom periodu, iznosili su oko 4 milijarde KM, to je za 6% vie od prihoda od doprinosa prikupljenih u 2010. godini. Od toga, oko 83% se odnosi na prihode prikupljene od indirektnih poreza[footnoteRef:17]. [17: Publikacija Ekonomski trendovi 2011. godine, dostupno na:www.dep.gov.ba]

Tabela 3: Prikupljeni indirektni porezi

Pozicija

2008.

2009.

2010.

2011.

PDV

3.138

2.848

2.945

3.064

Carine

651

347

302

281

Akcize

937

997

1.172

1.268

Putarine

189

205

307

292

Ukupno indirektni porezi

4.915

4.397

4.726

4.905

Izvor: Publikacija Ekonomski trendovi 2011. godine, dostupno na:www.dep.gov.ba

Kao to se uoava, u ukupnoj strukturi najvei udio biljee prihodi od PDV-a sa ueem od oko 60%. Najmanja suma prihoda zabiljeena je na strani carina. U izvjetajima se istie da znaajna suma PDV-a generie u dijelu naplate prilikom uvoza.

PDV na uvoz ini 55,5% ukupnih prihoda od indirektnih poreza. Rast prihoda od PDV-a uzrokovan je i odreen prvenstveno strukturom ovog poreza. Uvozni PDV-a na kraju posmatrane godine biljei rast od 12,4%. U isto vrijeme, prihodi od domaeg PDV-a biljee smanjenje od 19,4%[footnoteRef:18]. [18: Publikacija Ekonomski trendovi 2011. godine, dostupno na:www.dep.gov.ba]

U prethodnom dijlu ovog rada navedeno je da se ovi prihodi generiu ka korisnicima. Stoga e se u nastavku prikazati a koji nain je ovaj raspored izvren u 2011. godini.

Sredstva za finansiranje rada Institucija BiH u 2011. ostala su na nivou iz prethodne godine, zbog privremenog finansiranja. Sredstva za minimalne rezerve doznaena u 2011. vea su za 21,1% od doznaenih u prethodnoj godini. U istom periodu, Federaciji BiH doznaenasu sredstva vea za 4,1% u odnosu na prethodnu godinu, Republici Srpskoj za 7% i Brko Distriktu za 5%[footnoteRef:19]. [19: Publikacija Ekonomski trendovi 2011. godine, dostupno na:www.dep.gov.ba]

Grafikon 1: Rasporeeni prihodi od indirektnih poreza za 2010. i 2011. godinu


3.3.2. Direktni porezi

U ukupnoj strukturi poreskih prihoda direktni porezi uestvuju sa 17%. Naredni prikaza janso poakzuju ukupne sume prikupljenih direktnih poreza po entitetima za 2011. godinu.

Tabela 4: Prihodi od direktnih poreza po entitetima


Iz tabele se jasno uoava da je u Federaciji zabiljeen pad prihoda od poreza za 2.4% dok je u Republici Srpskok zabiljeen rast od 36,3%, kao rezultat promjene stope poreza na dohodak s poetkom godine, ime je uvedena jedinstvena poreska stopa od 10 umjesto 8%, te eliminisane sve poreske olakice.

3.4. JAVNI VANJSKI DUG

Nadlenost fiskalne politike zemlje svakako obuhvata i sistem i stanje javnog duga zemlje. Na kraju 2011. godine stanje vanjskog duga zemlje iznosilo je oko 6.5 milijardi to je rast za 6% u odnsou na godinu radnije. Struktura javnog duga prema kreditorima moe se prikazati sljedeim grafikonom:

Grafikon 2: Javni dug BiH po kreditorima


4. ZAKLJUAK

Fiskalna politika, svojim dijelovanje, i mjerama, znaajno utie na cjelokupno stanje privrede zemlje. Adekvatne mjere fiskalne politike neophodno je provoditi i u mjerama recesije i ekspanzije privrede. Ukoliko se osvrnemo za take koje su u ovom radu iznesene, a koje se vezuju za ulogu i znaaj fiskalne politike i njenog odnosa sa drugim politikama u dravi, jasno se uoava opravdanost postavljene hipoteze da fiskalna politika predstavlja jedan od kljunih elemenata kvalitetnog upravljanja privredom drave. U prilogu opravdanju ove hipoteze mogu se navesti i argumenti:

u sluaju recesije fiskalna politika treba da provodi nie poreske stope i tako djeluje na opravak,

instrumenti fiskalnog sistema treba da djeluju trenutno a najznaajniji jesu promejna poreskih prihoda i transferna plaanja

projekti zapoljavanja odnose se na kratkorona zapoljavanja nezaposlenih u javnom sektoru.

Jasno je da se kvalitetnim i odgovarajuim mjerama fiskalne politike pozitivno djeluje na cjelokupan finansijski sistem zemlje. Gore naedenim argumentima zapravo smo opravdali i postavljene pomone hipoteze.

U ovom dijelu vano se osvrnuti i na fiskalnu politiku nae zemlje za koju smo rekli da nije dovoljno adekvatna. Naime, kljuni instrument fiskalne politike na nivou BiH jesu indirektni porezi, oni se prikupljaju i najmjenjuju skoro u 100% iznosu za potronju, odnosno za finansiranje javnih institucija. Fiskalnom politikom u domaim uslovima ne osiguravaju se bilo kakvi podsticajni razvojni programi, kako bi trebalo da se ova politika provodi, te je, samim tim, ova politika neadekvatna. Jo jedan argument koji govori u ovu korist jeste i taj to razliiti nivoi valsti u BiH imaju zasebne politike, pa tako i fiskalne politike. Postoje politike na nivou entiteta, kantona, i na naivou drave. Ovakvo stanje do sada nije pokazalo zadovoljavajue rezultate.

5. LITERATURA

1. Alijagi,M.,Poreski menadmenti poreski konsalting, Univerzitet za poslovne studije Banja Luka, 2006. godine,

2. Jurkovi,P.,Fiskalna politika u ekonomskoj teoriji i praksi, Informator,Zagreb, 1989.godine,

3. Duani,J.,piri,N.,Monetarne i javne finansije, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2009. godine

4. Milojevi,A., Trklja,M., Javne finansije, Savremena administracija Beograd, 1997. godine

5. Risti,.,Fiskalni menadment, Savremena administarcija Beograd,2002.goidne,

6. Sejmenovi,J.,Komazec,S.,Risti,.,Klincov,R.,Makroekonomija, Univerzitet za poslovne studije, Banja Luka, 2008. godine,s

7. Sejmenovi,J.,Komazec,S., Risti,.,Monetarne i javne finansije, Univerzitet za poslovne studije Banja Luka, 2008. godine,

Ostala literatura i interenet:

1. Publikacija Ekonomski trendovi 2011. godine, dostupno na:www.dep.gov.ba

2. Zakon o upravi za inirektno oporezivanje;, Sl.glasnik BiH 89/05.

3. Izvor, internet:www.uio.gov.ba

4. http://www.mft.gov.ba/bos/images/stories/zakoni/2008/Zakon_o_Fiskalnom_vijecu_BOS_63_08.pdf

5. ''Slubeni glasnik BiH'', broj 44/2003

1

Documents

2012-06-02 17_38-Fiskalna Politika Seminarski Rad