Ponuda    Potražnja    

Tržišna  ravnoteža  

Prof.  dr.  Mugdim  Pašić  

Terminologija  

•  Preduzeće  ili  firma  (Firm)  je  organizacija  koja  transformira  inpute  u  outpute  

•  Domaćinstvo  (Households)  je  potrošačka  jedinica  u  jednoj  ekonomiji.    

2

3

TRŽIŠTA OUTPUTA Preduzeća prodaju

Domaćinstva kupuju

TRŽIŠTA INPUTA Preduzeća kupuju

Domaćinstva prodaju

PREDUZEĆA Koriste inpute

Proizvode outpute

Domaćinstva Troše kupljene outpute

Posjeduje inpute

Potražnja

Ponu

da

Potražnja

Ponu

da

Tržište  

•  Tržište  predstavlja  mjesto  gdje  se  susreću  ponuda  i  potražnja  

•  Mjesto  biznisa  na  tržištu  outputa:  na  strani  ponude  iniciran  potražnjom  

•  Tržište  se  definira  kao  stalan  i  organiziran  oblik  dovođenja  u  kontakt  ponude  s  potražnjom    

•  Tržište  je  i  mehanizam  kojim  se  reguliraju  odnosi  prodavača  i  kupaca  u  uslovima  u  kojima  sudionici  razmjene  ili  kupoprodaje  ostvaruju  svoje  ciljeve  i  interese,  zbog  kojih  i  stupaju  u  međusobne  odnose.  

 

4

Šta  uFče  na  odluke  potrošača  

•  Cijena  proizvoda  •  Dohodak  •  Cijene  supsFtuta    •  Cijene  komplementarnih  proizvoda  •  Izgled  proizvoda    •  Ukus  potrošača    •  Reklama  •  Očekivanja  potrošača  o  cijenama  u  budućnosF  •  ...  

5

Potraživana  količina  vs.  potražnja  

•  Potraživana  količina  (quanFty  demanded)  •  Količina  proizvoda  koju  potrošači  hoće  i  mogu  da  kupe  pri  određenoj  cijeni.    

•  Potražnja  •  Odnos  između  cijene  proizvoda  i  potraživane  količine.  

•  Tabelarni  prikaz  (tabela  potražnje,  raspored  potražnje)  

•  Grafik    

•  ...  

6

Raspored  potražnje  (Tabela  potražnje)  

•  Tabela  potražnje  (raspored  potražnje):  tabela  sa  brojevima  koji  pokazuju  odnos  između  cijene  i  potraživana  količina,  ceteris  paribus  (sve  drugo  se  drži  fiksnim  –  nepromijenjenim).  

7

Jedan potrošač - Tabela potražnje  

Cijena KM  Broj čokolada

mjesečno  2   13  4   10  6   7  8   4  

10   1  

Individualna  kriva  potražnje  

•  Kriva  potražnje  –  grafik  koji  pokazuje  koliko  je  potrošač  spreman  da  kupi  pri  različiFm  cijenama  

•  Obično  se  dobije  iz  rasporeda  potražnje    

8

•  Individualna  kriva  potražnje  pokazuje  odnos  između  cijene  i  potraživane  količine  od  strane  jednog  potrošača,  ceteris  paribus  

Zakon  potražnje  

•  Zakon   potražnje   kaže   da   postoji   negaFvni  (inverzni)   odnos   između   dvije   varijable   cijene   i  potraživane  količine  (ceteris  paribus):    

-­‐  Ove  dvije  varijable  se  mijenjaju  na  suprotan  način  -­‐  Dakle,  kriva  potražnje  je  opadajuća  kriva  sa  

negaFvnim  nagibom    -­‐  Ako  se  jedna  varijabla  povećava  druga  se  

smanjuje,  odnosno  ako  se  jedna  varijabla  smanjuje  druga  se  povećava.  

9

Individualna  kriva  potražnje  i    Zakon  potražnje  

10

• Zakon  potražnje:    

• Što  je  cijena  veća,  to  je  potraživana  količina  manja,  ceteris  paribus  

• Što  je  cijena  manja,  to  je  potraživana  količina  veća,  ceteris  paribus  

             P                Qd  

             P                Qd  

Promjena  potraživane  količine  

11

• Promjena  potraživane  količine  kao  rezultat  promjene  cijene  proizvoda    

• Promjena  u  količini  koju  potrošači  hoće  i  mogu  da  kupe  kada  se  promijeni  cijena  

• Grafički  predstavljeno  to  je  kretanje  duž  krive  potražnje  (npr.  od  tačke  d  do  tačke  c)  

Efekat  supsFtucije  i  efekat  dohotka  

•  Viša  cijena  smanjuje  potraživanu  količinu  ...  

•  ...Odnosno  potraživana  količina  u  pravilu  pada  kada  cijena  raste  iz  dva  razloga:  •  Efekat  supsFtucije  

•  Efekat  dohotka  

 

12

Efekat  supsFtucije  

•  Efekat  sups7tucije  je  promjena  u  potrošnji  koja  rezulFra  zbog  promjene  cijene  jednog  proizvoda  relaFvno  prema  cijeni  drugog  proizvoda.  •  npr.  kada  cijena  proizvoda  A  poraste  konzumirat  ću  više  proizvoda  B  (supsFtucija).  Smanjuje  se  potražnja  za  proizvodom  A.  

•  Što  je  niža  cijena  proizvoda/usluge,  manji  je  trošak  oportuniteta  koje  je  vezano  za  potrošnju  tog  proizvoda.    

13

Trošak  oportuniteta  Cijena   Trošak  oportuniteta:  

Sve  ono  čega  se  odrečemo  kako  bismo  dobili  nešto  drugo  

 

Efekat  dohotka  

•  Efekat  dohotka  opisuje  promjenu  u  potrošnji  koja  rezulFra  zbog  realnog  povećanja  ili  smanjenja  dohotka  potrošača  u  smislu  dobara/usluga  koji  se  mogu  kupiF  za  novac.    

•  Realni  dohodak  je  dohodak  potrošača  mjeren  u  smislu  dobara  koji  se  mogu  kupiF  za  taj  dohodak.    •  Smanjenje  cijene  dobara/usluga  znači  da  će  se  za  istu  sumu  novca  

moći  kupiF  više  dobara/usluga    

•  “Postajem  bogaFji  nego  što  sam  bio  ranije”  

•  Povećanje  cijene  dobara/usluga    znači  da  će  se  za  istu  sumu  novca  moću  kupiF  manje  dobara/usluga  

•  “Postajem  siromašniji  nego  što  sam  bio  ranije”  

•  Ako  cijena  hrane  ili  goriva    poraste,  zapravo  imam  manji  realni  dohodak,  tako  da  ću  smanjiF  potrošnju  goriva   14

Kriva  tržišne  potražnje  

15

•  Kriva  tržišne  potražnje  je  kriva  koja  pokazuje  odnos  između  cijene  i  potraživane  količine  od  svih  potrošača  zajedno,  ceteris  paribus.  

•  Sabiranje  potraživanih  količina  svih  potrašača  

Varijable  koje  uFču  na  odluke  prodavača:  

•  Cijena  dobara/usluge  koja  se  prodaje  •  Troškovi  proizvodnje  •  Tehnologija  koja  se  korisF  u  procesu  proizvodnje  •  Broj  proizvođača  •  Očekivanja  proizvođača  o  budućim  cijenama  

•  Državna  poliFka  •  ...  

16

Ponuđena  količina  vs.  Ponuda  

•  Ponuđena  količina  (quanFty  supplied)  •  Količina  proizvoda  koju  preduzeća  hoće  i  mogu  da  prodaju  pri  određenoj  cijeni.    

•  Ponuda  •  Odnos  između  cijene  proizvoda  i  ponuđene  količine.  

•  Tabelarni  prikaz  (tabela  ponude,  raspored  ponude)  

•  Grafik    

•  ...  

17

 Tabela  ponude  (Raspored  ponude)  

 

•  Tabela  ponude  (raspored  ponude)  preduzeća  je  tabela  sa  brojevima  koji  pokazuju  odnos  između  cijene  i  ponuđene  količine,  ceteris  paribus.  

18

Jedno preduzeće - Tabela ponude  

Cijena (KM)  Količina čokolade

mjesečno  4   100  6   200  8   300  

10   400  12   500  

Individualna  kriva  ponude  

19

•  Kriva  ponude  –  grafik  koji  pokazuje  koliko  je  preduzeće  spremno  da  ponudi  proizvoda  pri  različiFm  cijenama  

•  Obično  se  dobije  iz  rasporeda  ponude    

•  Individualna  kriva  ponude  pokazuje  odnos  između  cijene  i  ponuđene  količine  od  strane  jednog  preduzeća,  ceteris  paribus  

Zakon  ponude  

•  Zakon   ponude   kaže   da   postoji   poziFvan   odnos  između   dvije   varijable   cijene   i   ponuđene  količine(ceteris  paribus):    

-­‐  Ove  dvije  varijable  se  mijenjaju  na  isF  način  -­‐  Dakle,  kriva  potražnje  je  sa  poziFvnim  nagibom    -­‐  Ako  se  jedna  varijabla  povećava  i  druga  se  

povećava,  odnosno  ako  se  jedna  varijabla  smanjuje  i  druga  se  smanjuje.  

20

Individualna  kriva  ponude  i    Zakon  ponude  

21

• Zakon  ponude:    

• Što  je  cijena  veća,  to  je  ponuđena  količina  veća,  ceteris  paribus.  

• Što  je  cijena  manja,  to  je  ponuđena  količina  manja,  ceteris  paribus.  

             P                Qs  

             P                Qs  

Promjena  ponuđene  količine  

• Promjena  ponuđene  količine  kao  rezultat  promjene  cijene  proizvoda    

• Promjena  u  količini  koju  preduzeća  hoće  i  mogu  da  prodaju  kada  se  promijeni  cijena  

• Grafički  predstavljeno  to  je  kretanje  duž  krive  ponude  (npr.  od  tačke  p  do  tačke  q)  

22

Kriva  tržišne  ponude  

•  Kriva  tržišne  ponude  je  kriva  koja  pokazuje  odnos  između  cijene  i  ponuđene  količine  od  svih  preduzeća  zajedno,  ceteris  paribus.  

•  Sabiranje  ponuđenih  količina  od  svih  preduzeća  

23

Tržišna  ravnoteža  

•  Tržišna  ravnoteža  je  situacija  u  kojoj  je  pri  određenoj  tržišnoj  cijeni  potraživana  količina  jednaka  ponuđenoj  količini  (tačka  e)    

•  Potraživana  količina  =  ponuđena  količina  

24

Višak  potražnje  

•  Višak  potražnje  je  situacija  u  kojoj  su  potrošači,  pri  određenoj  cijeni,  spremni  kupiF  više  nego  što  su  preduzeća  spremna  da  ponude.    

•  Potraživana  količina  premašuje  ponuđenu  količinu  

25

•  Pri  cijeni  od  6  KM  preduzeća  su  spremna  da  ponude    20.000  proizvoda.    

•  Pri  ovoj  cijeni  potraživana  količina  je  37.000  proizvoda    

Višak  potražnje  •  Višak  potražnje  prouzrokuje  da  cijene  rastu  

26

•  Grafički predstavljeno to je:

1.  kretanje prema gore (od tače d do tačke e) duž krive potražnje, smanjujući potraživanu količinu i

2.  kretanje prema gore duž krive ponude (od tačke c do tačke e), povećavajući ponuđenu količinu

Višak  ponude  

•  Višak  ponude  je  situacija  u  kojoj  su  preduzeća,  pri  određenoj  cijeni,  spremni  ponudiF  više  proizvoda  na  tržištu  nego  što  su  potrošači  spremni  da  kupe.    

•  Ponuđena  količina  premašuje  potraživanu  količinu  

27

•  Pri  cijeni  od  12  KM  preduzeća  su  spremna  da  ponude  50.000  proizvoda.    

•  Pri  ovoj  cijeni  potraživana  količina  je  15.000  proizvoda    

Višak  ponude  

28

•  Višak ponude prouzrokuje da cijene padaju

•  Grafički predstavljeno to je:

1.  kretanje prema dole (od tače r do tačke e) duž krive potražnje, povećavajući potraživanu količinu i

2.  kretanje prema dole duž krive ponude (od tačke s do tačke e), smanjujući ponuđenu količinu

Promjena  potraživane  količine  vs.    Promjena  potražnje  

29

B) Promjena potražnje Pomjeranje krive potražnje koje je prouzrokovano promjenom ne cijene proizvoda već neke druge varijable

A) Promjena potraživane količine Promjena cijene prouzrokuje promjenu potraživane količine, pomjeranje duž jedne krive potražnje.

Promjena  ponuđene  količine  vs.    Promjena  ponude  

30

B) Promjena ponude Pomjeranje krive ponude koje je prouzrokovano promjenom ne cijene proizvoda već neke druge varijable

A) Promjena ponuđene količine Promjena cijene prouzrokuje promjenu ponuđene količine, pomjeranje duž jedne krive ponude.

Povećanje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Povećanje  potražnje  može  se  desiF  iz  više  razloga:  •  Povećanje  dohotka  

•  Kako  dohodak  raste,  pojedinci  u  pravilu  kupuju  više  gotovo  svega  

–  Kupovina  automobila  u  pravilu  raste  sa  većim  dohotkom  

•  Veličina  tržišta  –  Povećanje  broja  stanovnika  

•  Povećanje  cijene  povezanih  proizvoda  (supsFtuta)  •  Povećanje u cijeni jednog proizvoda prouzrokuje povećanje

potražnje supstituta.

31

•  Smanjenje  cijene  komplementarnog  proizvoda  •  Smanjenje  cijene  jednog  proizvoda  povećava  potražnju  

komplementarnog  proizvoda.    

•  Promjena  ukusa  (preferencija)  potrošača  •  Kulturni  i  historijski  uFcaji  (sFl  oblačenja,  ...)  

•  Stvarne  fiziološke  ili  psihološke  potrebe  (potreba  za  tekućinom,  hranom,  ljubavi,  ...)  

•  Vještački  stvorena  ovisnost  (cigarete,  alkohol,  ...)  

•  Posebni  uFcaji  •  Očekivanja budućih ekonomskih uslova (npr. očekivanje viših

cijena u budućnosti, ...)

•  ... 32

Povećanje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

Povećanje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Povećanje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  neke  druge  varijable  je  predstavljeno  grafički  pomjeranjem  krive  potražnje  udesno  

33

Tržišni  efekF  povećanja  u  potražnji  •  Povećanje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  neke  druge  varijable...  

34

•  ...Ravnoteža  je  obnovljena  u  tački  n,  sa  većom  ravnotežnom  cijenom  (sa  8  KM  na  10  KM)  i  većom  ravnotežnom  količinom  (sa  30.000  na  40.000  komada).    

•  ...Prouzrokuje  pomjeranje  krive  potražnje  udesno...  

•  ...  I  prouzrokuje  višak  potražnje  pri  inicijalnoj  cijeni  od  8  KM  

Smanjenje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  u  nečem  drugom  

•  Smanjenje  potražnje  može  se  desiF  iz  više  razloga:  •  Smanjenje  dohotka  

•  Kako  dohodak  opada,  pojedinci  u  pravilu  kupuju  manje  svega,  čak  i  ako  se  cijene  ne  mijenjaju  

•  Veličina  tržišta  –  Smanjenje  broja  stanovnika  

•  Smanjenje  cijene  povezanih  proizvoda  (supsFtuta)  •  Smanjenje u cijeni jednog proizvoda prouzrokuje smanjenje

potražnje supsituta.

35

•  Povećanje  cijene  komplementarnog  proizvoda  

•  Povećanje  cijene  jednog  proizvoda  smanjuje  potražnju  komplementarnog  proizvoda.    

•  Promjena  ukusa  (preferencija)  potrošača  •  Kulturni  i  historijski  uFcaji  (sFl  oblačenja,  ...)  •  Stvarne  fiziološke  ili  psihološke  potrebe  (potreba  za  tekućinom,  hranom,  ljubavi,  ...)  

•  Odbacivanje  vještački  stvorene  ovisnosF  (cigarete,  alkohol,  ...)  

•  Posebni  uFcaji  •  Očekivanja budućih ekonomoskih uslova (očekivanje nižih

cijena u budućnosti, ...)

•  ... 36

Smanjenje  potražnje  kao  rezultat  promjene    ne  u  cijeni  već  u  nečem  drugom  (nastavak)  

Smanjenje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

37

•  Smanjenje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  neke  druge  varijable  je  predstavljeno  grafički  pomjeranjem  krive  potražnje  ulijevo  

Tržišni  efekF  u  smanjenju  potražnje  

38

•  Smanjenje  potražnje  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  neke  druge  varijable...  

•  ...Ravnoteža  je  obnovljena  u  tački  n,  sa  nižom  ravnotežnom  cijenom  (sa  8  KM  na  6  KM)  i  manjom  ravnotežnom  količinom  (sa  30.000  na  20.000  komada).    

•  ...Prouzrokuje  pomjeranje  krive  potražnje  ulijevo...  

•  ...  I  prouzrokuje  višak  ponude  pri  inicijalnoj  cijeni  od  8  KM    

Povećanje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Povećanje  ponude  može  se  desiF  iz  više  razloga:  •  Cijene  inputa  (troškovi  proizvodnje)  

•  Tehnologije  •  Povećanje  broja  firmi    

•  Povećanje  cijene  supsFtuta  •  Povećanje u cijeni jednog proizvoda prouzrokuje povećanje

ponude supstituta.

•  Državna  poliFka  •  Subvencioniranje,  ...  

•  Posebni  uFcaji  •  Očekivanja budućih ekonomoskih uslova npr. (proizvođači

očekuju manje cijene u budućnosti, ...),

•  ... 39

Povećanje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Povećanje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  je  predstavljeno  grafički  pomjeranjem  krive  ponude  udesno  

40

Tržišni  efekF  povećanja  ponude  •  Povećanje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable...  

41

•  Ravnoteža  je  obnovljena  u  tački  n,  sa  nižom  ravnotežnom  cijenom  (sa  8  KM  na  6  KM)  i  većom  ravnotežnom  količinom  (sa  30.000  na  36.000  komada).    

•  ...Prouzrokuje  pomjeranje  krive  ponude  udesno...  

•  ...  I  prouzrokuje  višak  ponude  pri  inicijalnoj  cijeni  od  8  KM  

Smanjenje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Smanjenje  ponude  može  se  desiF  iz  više  razloga:  •  Cijene  inputa  se  povećavaju  (Troškovi  proizvodnje)  

•  Tehnologije  •  Smanjenje  broja  firmi    

•  Smanjenje  cijene  povezanih  proizvoda  (supsFtuta)  •  Smanjenje u cijeni jednog proizvoda prouzrokuje smanjenje

ponude supstituta.

•  Državna  poliFka  •  Veći  društveni  dopronosi,  ...  

•  Posebni  uFcaji  •  Očekivanja budućih ekonomoskih uslova (npr. proizvođači

očekuju veće cijene u budućnosti, ...),

•  ... 42

Smanjenje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable  

•  Smanjenje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  u  cijeni  već  u  nečem  drugom  je  predstavljeno  grafički  pomjeranjem  krive  ponude  ulijevo  

43

Tržišni  efekF  smanjenja  ponude  •  Smanjenje  ponude  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  druge  varijable...  

44

•  Ravnoteža  je  obnovljena  u  tački  n,  sa  većom  ravnotežnom  cijenom  (sa  8  KM  na  10  KM)  i  manjom  ravnotežnom  količinom  (sa  30.000  na  23.000  komada).    

•  ...Prouzrokuje  pomjeranje  krive  ponude  ulijevo...  

•  ...  I  prouzrokuje  višak  potražnje  pri  inicijalnoj  cijeni  od  8  KM  

Smanjenje  ponude  (S1)  i    povećanje  ponude  (S3)  

 kao  rezultat  promjene  ne  cijene    već  neke  druge  varijable  

45

Broj čokolada mjesečno (u hiljadama)

Cije

na č

okol

ade

(KM

)

Stara ponuda

Nova ponuda

Potražnja

Nova ponuda

46

Događaj   Pomjeranje  krive  ponude  i  potražnje   Uticaj  na  cijenu  i  količinu  

Ako  potražnja  raste   Kriva  potražnje  pomjera  se  udesno   Cijena  raste  

Količina  raste  Ako  potražnja  

pada   Kriva  potražnje  pomjera  se  ulijevo   Cijena  opada  Količina  opada  

Ako  ponuda  raste   Kriva  ponude  pomjera  se  udesno   Cijena  opada  

Količina  raste  Ako  ponuda  

pada   Kriva  ponude  pomjera  se  ulijevo   Cijena  raste  Količina  opada  

 

Tržišni  efekF  promjene  u  ponudi  i  potražnji  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  već  neke  

druge  varijable  

Tržišni  efekF  simultane  promjene  u  ponudi  i  potražnji  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  

već  neke  druge  varijable  

47

•  Kada je intenzitet povećanja potražnje veći od intenziteta povećanja ponude tada se

•  ravnotežna količina povećava i

•  ravnotežna cijena se povećava

             D  ˃      S                        Q            P  

48

•  Kada je intenzitet povećanja potražnje manji od intenziteta povećanja ponude tada se

•  ravnotežna količina povećava

•  ravnotežna cijena smanjuje

Tržišni  efekF  simultane  promjene  u  ponudi  i  potražnji  kao  rezultat  promjene  ne  cijene  

već  neke  druge  varijable  

             D  ˂      S                        Q            P  

VJEŽBA    NacrtaF  grafike  i  objasniF  

49

             S  ˃        D                        Q            P  

             S  ˂        D                        Q            P  

Terminologija  

•  Normalna  dobra  su  dobra  za  koje  potražnja  raste  kada  se  dohodak  poveća  i  za  koje  potražnja  opada  kada  se  dohodak  smanji  

•  Inferiorna  dobra  su  dobra  za  koje  potražnja  opada  kada  se  dohodak  poveća.  

50

Odnosna  dobra  i  usluge  

•  Sups?tuti  su  dobra  koja  služe  kao  zamjena  jedni  za  druge;  kada  cijena  jednog  dobra  raste,  potražnja  za  supsFtutom  se  povećava    •  Savršeni  sups?tu?  su  idenFčni  proizvodi  

•  Komplementi  su  dobra  koja  “idu  zajedno”;  kada  se    cijena    jednog  dobra  smanji,  potražnja  za  komplementom  se  povećava  i  obrnuto.    

51

VJEŽBA  

•  NacrtaF  pomjeranje  krive  potražnje  za  normalne  proizvode  za  slučaj  povećanja  dohotka  •  Kriva  potražnje  se  pomjera  desno  

•  NacrtaF  pomjeranje  krive  potražnje  za  inferirone  proizvode  za  slučaj  povećanja  dohotka  •  Kriva  potražnje  se  pomjera  ulijevo  

     

52

VJEŽBA  

•  NacrtaF  uFcaj  promjene  cijene  odnosnih  proizvoda  •  Proizvod  A  Komplement  B                  SupsFtut  C  

•  Cijena  proizvoda  A  poraste,  potraživana  količina  se  smanji  

•  Ta  promjena  u  cijeni  proizvoda  A  pomjera  krivu  potražnje  komplementa  B  lijevo,  a  krivu  potražnje  supsFtuta  pomjera  desno  

53