2 Iwona wieczewska, Jakub Ryszard Stempień - eedri.pl file2 Iwona Świeczewska, Jakub Ryszard Stempień

Iwona Świeczewska, Jakub Ryszard Stempień 2

LORIS Wizja. Regionalny foresight technologiczny (umowa nr WKP_1/1.4.5/2/2006/7/10/588)

Recenzent:

Projekt okładki: Monika Piasecka

Skład i łamanie tekstu: Jadwiga Poczyczyńska

Redakcja językowa: Oksana Hałatyn-Burda

© Copyright by: Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi ISBN: 978-83-60230-55-8 Druk i oprawa: Drukarnia „GREEN”, Plac Komuny Paryskiej 4,

90–007 Łódź, tel. 42 632 27 13, fax. 42 632 27 13,

0 604 507 082, e-mail:[email protected]

Aktualny profil technologiczny województwa łódzkiego.…

3

Spis treści

Wprowadzenie........................................................................................................................ 5Rozdział 1. Profil specjalizacyjny województwa i jego zmiany do 2010 roku.

Charakterystyka struktury gospodarczej województwa łódzkiego (2003−2006) ... 91.1. Wprowadzenie ................................................................................................................ 91.2. Ogólna charakterystyka województwa łódzkiego........................................................... 111.3. Aktualny profil technologiczny województwa łódzkiego – ujęcie sektorowe................ 17 1.3.1. Rolnictwo .............................................................................................................. 17 1.3.2. Przemysł ................................................................................................................ 33 1.3.3. Usługi .................................................................................................................... 491.4. Kierunki zmian w sektorach gospodarki województwa łódzkiego na podstawie analizy funkcji trendu...................................................................................................... 64 1.4.1. Prognoza dla rolnictwa.......................................................................................... 65 1.4.2. Prognoza dla przemysłu ........................................................................................ 66 1.4.3. Prognoza dla usług ................................................................................................ 71Rozdział 2. Poziom i struktura innowacji w województwie łódzkim i ich wpływ na zmiany profilu specjalizacyjnego regionu łódzkiego ..................................... 752.1. Wprowadzenie................................................................................................................. 752.2. Potencjał innowacyjny i jego wpływ na rozwój regionu ................................................ 762.3. Regionalny potencjał naukowo-badawczy i jego wpływ na rozwój nowych źródeł przewag konkurencyjnych............................................................................................... 78 2.3.1. Działalność badawczo-rozwojowa (B+R) w województwie łódzkim w świetle danych statystycznych........................................................................... 78 2.3.2. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w województwie łódzkim.................................................................................................................. 88 2.3.3. Zasoby ludzkie dla nauki i techniki....................................................................... 101


2.4. Otoczenie regionalne jako czynnik sprzyjający budowie nowych przewag konkurencyjnych ............................................................................................................ 106Rozdział 3. Czynniki determinujące zmiany profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego ............................................................................................................ 1093.1. Wprowadzenie................................................................................................................. 1093.2. Technologie dominujące w regionie ............................................................................... 1093.3. Uwarunkowania ekonomiczne wpływające na zmiany profilu specjalizacyjnego regionu............................................................................................................................ 112Podsumowanie i wnioski........................................................................................................ 115Bibliografia ............................................................................................................................ 119


5

Wprowadzenie

Prezentowane opracowanie powstało w ramach projektu „LORIS Wizja. Re-gionalny foresight technologiczny”. Głównym celem przedsięwzięcia jest opra-cowanie prognoz rozwoju technologii w woj. łódzkim do 2020 r., kluczowych dla przyszłości regionu. Projekt jest wdrażany w ramach Europejskiego Fundu-szu Rozwoju Regionalnego i realizowany przez Konsorcjum w składzie: Cen-trum Doskonałości KNOWBASE działające przy Uniwersytecie Łódzkim, Instytut Medycyny Pracy, Instytut Kwiaciarstwa i Sadownictwa, Łódzka Agen-cja Rozwoju Regionalnego, ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku oraz EEDRI – Instytut Badań nad Przedsiębiorczością i Rozwojem Ekonomicznym. Okres wdrażania projektu: lipiec 2006 r.–czerwiec 2008 r. Sam foresight – jak pisze Ben Martin – „jest procesem zaangażowanym w systematyczne próby wglądu w długookresową przyszłość nauki, technologii, gospodarki, środowiska i społeczeństwa w celu zidentyfikowania powstających kluczowych technologii i pobudzenia obszarów strategicznych badań, które z dużym prawdopodobieństwem przyniosą największe ekonomiczne i społeczne korzyści”1. Warto przytoczyć również opinię Hariolfa Gruppa i Harolda A. Lin-stone’a, iż „foresight jest odpowiednikiem wiązki systematycznych wysiłków patrzenia w przyszłość i dokonywania bardziej efektywnego wyboru. Przy tym foresight zakłada, że nie istnieje pojedyncza przyszłość. W zależności od działa-nia lub braku działania w teraźniejszości wiele wariantów przyszłości jest moż-liwych, ale tylko jeden z nich zaistnieje”2. Należy jednocześnie rozróżnić foresight regionalny i technologiczny. Pierw-szy z nich polega na identyfikacji kluczowych dla danego regionu kierunków rozwoju, uzyskaniu konsensusu społecznego co do kierunków rozwoju oraz działaniach zmierzających do stworzenia sieci współpracy pomiędzy podmiota-mi, które podejmą zaplanowane działania. Foresight technologiczny sprowadza się natomiast do identyfikacji kluczowych technologii w przyszłości, oceny szans i zagrożeń dla technologii oraz określania działań, jakie powinny zostać

1 B. Martin, Foresight in Science and Technology, „Technology Analysis & Strategic Management”, 7/1995, s. 139−168.

2 H. Grupp, H. A. Linstone, National Technology Foresight Activities Around the Globe Resurrection and New Paradigms, „Technological Forecasting and Social Change”, 60/1999, s. 85−94.


podjęte w celu rozwoju technologii. Oczywiście w praktyce możliwe jest podej-ście łączące obydwa wyróżnione typy, co oznacza tworzenie wariantów rozwoju sytuacji w zakresie technologii w odniesieniu do określonego terytorium. Ten typ analizy jest wykorzystywany przy wdrażaniu projektu „LORIS Wizja”. Celem foresightu technologicznego jest zatem: • identyfikacja technologii, które pozwolą w przyszłości uzyskać największe

ekonomiczne i społeczne korzyści; • uzgadnianie wizji przyszłości; • kreowanie przyszłości poprzez działania podejmowane w dniu dzisiejszym. Jedną z podstawowych technik foresightu technologicznego pozostaje eks-trapolacja, a więc rozpoznawanie dotychczasowych tendencji w kształtowaniu się poszczególnych zmiennych i na tej podstawie prognozowanie zdarzeń przy-szłych. Jest to metoda zasadniczo różna od podejścia normatywnego, sprowa-dzającego się do ustalania pożądanego obrazu przyszłości i metod jego osiąga-nia. Prezentowane opracowanie wpisuje się w porządek metody ekstrapolacyjnej dokonanej techniką ilościową poprzez pomiar dokonujących się zmian i wyzna-czanie trendów w postaci liczbowej. Celem opracowania jest określenie profilu technologicznego woj. łódzkiego w latach 2003−2006 oraz przedstawienie hipotez dotyczących rozwoju sytuacji w okresie 2007−2010. Przedmiotem analizy będzie zatem identyfikacja tych branż gospodarki, w przypadku których można mówić o regionalnej specjaliza-cji woj. łódzkiego (obecnie i w najbliższych latach) oraz tych dziedzin, które stanowią (będą stanowić) obszar swoistej „niekompetencji”. W rozdziale pierwszym zostaną zaprezentowane najważniejsze informacje na temat aktualnego profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego. Analiza odnosić się będzie do trzech głównych sektorów gospodarki: rolnictwa, przemy-słu i usług. W przypadku sektora przemysłowego analiza przeprowadzona zo-stanie na szczeblu poszczególnych działów przemysłu. Na podstawie danych gromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Łodzi, Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Gospodarki i Pracy określone zostanie ukierunkowanie profilu gospodarczego regionu łódzkiego. Możliwe będzie wskazanie dziedzin będących przedmiotem zarówno specjalizacji, jak i swoistej wojewódzkiej nie-kompetencji. Swego rodzaju podsumowaniem przeprowadzonych w tym roz-dziale analiz będzie statystyczna prognoza zmian zachodzących w gospodar-czym profilu woj. łódzkiego do 2010 r. Prognoza zostanie wykonana dla sekcji i działów PKD w oparciu o dane historyczne począwszy od 1999 r. (w niektórych przypadkach – począwszy od 2000 r.). Prognoza będzie dotyczyć zarówno liczby podmiotów gospodarczych, jak i liczby zatrudnionych oraz war-


7

tości sprzedanej produkcji przemysłowej. Prognozowane będą wartości współ-czynnika lokacyjnego LQ (za pomocą analizy regresji liniowej). W drugim rozdziale zostaną przedstawione główne aspekty związane z okre-śleniem potencjału innowacyjnego województwa łódzkiego jako całości oraz na szczeblu poszczególnych sektorów, a także jego znaczenie dla przyszłego profi-lu technologicznego województwa. Analizą objęto podstawowe wskaźniki sto-sowane do oceny innowacyjności gospodarki, zarówno od strony nakładów po-niesionych na działalność innowacyjną, jak również od strony efektów wprowa-dzonych innowacji. Ocenę potencjału województwa łódzkiego w zakresie dzia-łalności innowacyjnej wzbogacono o analizę porównawczą województwa w za-kresie omawianych charakterystyk z potencjałem innowacyjnym polskiej go-spodarki. Uzupełnieniem tej analizy jest ocena potencjału województwa łódz-kiego w zakresie zasobów ludzkich dla nauki i techniki. W rozdziale trzecim przedstawiona zostanie krótka charakterystyka profilu specjalizacyjnego regionu łódzkiego z punktu widzenia rodzajów technologii dominujących w regionie (w podziale na wysokie, średnio-wysokie, średnio- -niskie i niskie technologie). Podstawą do sformułowania wniosków zawartych w tym rozdziale są wyniki analiz dotyczących specjalizacji regionu łódzkiego pod względem prowadzonej w regionie działalności (rozdział 1 niniejszego opracowania) oraz potencjał innowacyjny regionu (rozdział 2). W rozdziale tym podjęta została także próba skwantyfikowania głównych czynników ekono-micznych, które mogą przyczynić się do zmiany profilu specjalizacyjnego wo-jewództwa łódzkiego. Opracowanie kończy podsumowanie wyników przeprowadzonych badań.



9

1.

Profil specjalizacyjny województwa

i jego zmiany do 2010 r. Charakterystyka struktury

gospodarczej województwa łódzkiego (2003−2006)

1.1. Wprowadzenie W niniejszym rozdziale zostaną zaprezentowane najważniejsze informacje na temat aktualnego profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego. Analiza odnosić się będzie do trzech głównych sektorów gospodarki: • rolnictwa, • przemysłu, • usług. Na podstawie danych gromadzonych przez Główny Urząd Statystyczny, Urząd Statystyczny w Łodzi, Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości, Mi-nisterstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministerstwo Gospodarki i Pracy zo-stanie określone ukierunkowanie profilu gospodarczego regionu łódzkiego. Możliwe będzie wskazanie dziedzin będących przedmiotem zarówno specjaliza-cji, jak i swoistej wojewódzkiej niekompetencji. Do analizy zostanie wykorzystany zróżnicowany materiał danych statystycz-nych. Podstawą analizy będą obliczenia wartości współczynnika lokacyjnego LQ informującego o poziomie koncentracji danej branży w regionie. Współ-czynnik LQ obliczany jest wg wzoru (Tomaszewicz, 1994):


LQ

ij

iji

ijj

iji j

XX

X

X

=∑

∑∑∑

gdzie: ijX – oznacza wartość wybranej charakterystyki X (tu: liczba firm, wielkość

zatrudnienia, rozmiary sprzedaży) w i-tym sektorze w województwie j, ij

iX∑ – oznacza wartość zmiennej X w j-tym województwie,

ijj

X∑ oznacza wartość zmiennej X w i-tym sektorze w całej gospodarce,

iji j

X∑∑ oznacza wartość zmiennej X w całej gospodarce.

Wartości przyjmowane przez współczynnik LQ informują o poziomie kon-centracji danej branży w danym regionie (tu: woj. łódzkie) w porównaniu z po-ziomem koncentracji tej branży w pozostałych obszarach kraju. Wartość LQ większa od 1,0 oznacza, że udział danego sektora w gospodarce województwa jest wyższy niż analogiczny udział tego sektora w gospodarce całego kraju. Na tej podstawie można wnioskować o występowaniu pewnej koncentracji tego sektora w danym regionie. Przyjmuje się, że przekroczenie przez LQ wartości 1,25 oznacza wysoki stopień specjalizacji regionalnej (Bergman et al., 1999). Do obliczeń wykorzystano dane dotyczące: • liczby podmiotów gospodarczych działających w poszczególnych sekcjach

Polskiej Klasyfikacji Działalności, • liczby osób zatrudnionych w poszczególnych sekcjach i działach PKD, • wartości sprzedanej produkcji przemysłowej w poszczególnych sekcjach

i działach sektora przemysłowego (sekcje C+D+E+F). Z analiz wyłączono sekcję P (gospodarstwa domowe zatrudniające pracow-ników), w ramach której zostały sklasyfikowane następujące podmioty: • gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, • gospodarstwa domowe produkujące wyroby na własne potrzeby, • gospodarstwa domowe świadczące usługi na własne potrzeby. Pracownikami tego typu gospodarstw są: kucharki, opiekunki, służące, praczki itp. Z analiz wyłączono również sekcję Q (organizacje i zespoły ekstery-torialne), w skład której wchodzi:


11

• działalność organizacji i zespołów eksterytorialnych, takich jako ONZ oraz jej wyspecjalizowane agendy, oddziały regionalne, Unia Europejska, Euro-pejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, Europejska Organizacja Rozwoju i Współpracy, Rada Współpracy Celnej, Organizacja Krajów-Producentów i Eksporterów Ropy Naftowej, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy;

• działalność placówek dyplomatycznych i konsularnych, które znajdują się na terenie Polski.

Z uwagi na bardzo specyficzny charakter obydwu tych sekcji i ich małą li-czebność (utrudniającą analizy) oraz marginalne znaczenie dla profilu technolo-gicznego regionu podjęto decyzję o pominięciu tych sekcji w analizach. Swego rodzaju podsumowaniem przeprowadzonych analiz będzie statystycz-na prognoza zmian zachodzących w gospodarczym profilu woj. łódzkiego do 2010 r. Prognoza zostanie wykonana dla sekcji i działów PKD (głównie działów przemysłu przetwórczego) w oparciu o dane historyczne począwszy od 1999 r. (w niektórych przypadkach – od 2000 r.). Prognoza będzie dotyczyć zarówno liczby podmiotów gospodarczych, jak i liczby zatrudnionych oraz wartości sprzedanej produkcji przemysłowej. Prognozowane będą wartości współczynni-ka lokacyjnego LQ, za pomocą analizy regresji liniowej. Rozdział składa się z trzech podrozdziałów. Pierwszy z nich będzie przedsta-wiać najważniejsze, ogólne informacje na temat aktualnej charakterystyki gospo-darczej województwa łódzkiego. W podrozdziale drugim zostaną zaprezentowane dane wraz z wykorzystaniem własnych obliczeń wartości współczynnika lokacyj-nego LQ okresu 2003−2006 dla trzech głównych sektorów gospodarki regionu (rolnictwo, przemysł, usługi) oraz dla poszczególnych sekcji i działów PKD. W podrozdziale trzecim zostaną przedstawione wyniki z okresu 2003−2006 staty-stycznej prognozy zmian w profilu gospodarczym regionu łódzkiego do 2010 r. 1.2. Ogólna charakterystyka województwa łódzkiego Województwo łódzkie jest położone w centralnej Polsce (na jego terenie znajduje się miasto Piątek stanowiące geometryczny środek kraju). Region ma powierzchnię 18 219 km² i liczy 2 562 975 mieszkańców3. Przyrost naturalny utrzymuje się tu na ujemnym poziomie i w 2005 r. wyniósł –3,4%. Na obszarze województwa znajdują się 43 miasta, z których największym jest Łódź (stolica regionu; 767 628 mieszkańców). W miastach żyje ogółem 64,6% ludności, zaś gęstość zaludnienia województwa wynosi 141 osób na 1 km2. W regionie przy-

3 Stan na dzień 31.03.2007 r. Patrz: http://www.stat.gov.pl/lodz/index_PLK_HTML.htm


pada 110 kobiet na 100 mężczyzn. W skład struktury administracyjnej regionu wchodzą 24 powiaty (w tym 3 grodzkie i 21 ziemskich) oraz 177 gmin (w tym 18 miejskich, 24 miejsko-gminnych i 135 wiejskich). Udział gospodarki regionalnej w gospodarce ogólnopolskiej jest w przypad-ku woj. łódzkiego dość niski, zaś w ostatnim okresie malał. Można bowiem za-uważyć, że względny udział regionalnego PKB w ogólnopolskim Produkcie Krajowym Brutto spadł z poziomu 6,28% w 2003 r. do 6,21% w 2005 r4.

Tabela 1.1. Produkt Krajowy Brutto w Polsce i w woj. łódzkim w latach 2003−20055

Polska Woj. łódzkie Wyszczególnienie

2003 2004 2005 2003 2004 2005

PKB ogółem (w mln PLN) 843 156 924 538 983 302 52 977 57 712 61 110

PKB na 1 mieszkańca (w PLN)

22 075 24 215 25 767 20 364 22 261 23 666

PKB, Polska = 100% – – – 6,28 6,24 6,21

PKB na 1 mieszkańca, Polska = 100%

– – – 92,3 91,9 91,8

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Można dodatkowo stwierdzić, że regionalny PKB przypadający na jednego mieszkańca województwa wyniósł w 2005 r. 23 666 zł (w cenach bieżących) i był wyraźnie niższy od PKB per capita w skali całego kraju (25 767 zł, ceny bieżące). Podobnie przedstawiała się sytuacja w dwóch poprzednich latach.

4 Jest to ostatni rok, dla którego były dostępne dane statystyczne podczas przygotowywa-

nia niniejszego opracowania. 5 J.w.


13

Tabela 1.2. Przychody i koszty według przedsiębiorstw w Polsce

i w woj. łódzkim w 2006 r.

Wyszczególnienie Polska Woj. łódzkie

Przychody (w mln PLN) 2 558 711 117 178

Przychody na 1 podmiot (w mln PLN) 1,5 1,0

Koszty (w mln PLN) 2 381 151 108 864

Koszty na 1 podmiot (w mln PLN) 1,4 0,9

Udział kosztów w przychodach (%) 93,1 92,9

Przeciętne wynagrodzenie miesięczne brutto (w PLN) 2 525 2 118

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Ciekawych informacji dostarcza również analiza przychodów i kosztów przedsiębiorstw w woj. łódzkim w porównaniu do danych ogólnopolskich. Oka-zuje się bowiem, że przeciętny przychód przypadający na jedno przedsiębior-stwo w regionie w 2006 r. wyniósł 1 mln zł i był wyraźnie niższy od średniej krajowej (1,5 mln zł). Zaznaczyć jednak należy, że również koszty ponoszone przez przedsiębiorstwa działające na terenie woj. łódzkiego były niższe od ogól-nopolskich. W efekcie udział kosztów w przychodach kształtował się w przy-padku regionu korzystniej (92,9%), niż przeciętnie w skali kraju (93,1%).

Wykres 1.1. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w woj. łódzkim

w relacji do średniej krajowej (Polska = 100)

86,8

88,1

87,387,5

86

86,5

87

87,5

88

88,5

2003 2004 2005 2006

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS.


Tabela 1.3. Przeciętne miesięczne wynagrodzenia brutto w Gospodarce Narodowej

wg sektorów ekonomicznych w Polsce i w woj. łódzkim w 2006 r.

Polska Woj. łódzkie Polska=100% Wyszczególnienie Ogółem

2 475,88 2 143,06 86,6

Rolnictwo Sekcja A+B 2 357,74 2 323,09 98,5

Sekcja C+D+E 2 498,63 2 109,67 84,4

Sekcja D 2 245,95 1 819,93 81,0 Przemysł

Sekcja F 2 041,17 1 759,55 86,2

Sekcja G 2 014,17 1 698,85 84,3

Sekcja H 1 559,26 1 459,58 93,6

Sekcja I 2 650,03 2 051,98 77,4

Sekcja J 4 474,46 3 427,82 76,6

Sekcja K 2 612,61 2 030,10 77,7

Sekcja L 3 214,66 2 952,18 91,8

Sekcja M 2 573,12 2 484,10 96,5

Sekcja N 2 101,82 2 068,72 98,4

Usługi

Sekcja O 2 385,28 2 010,85 84,3

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Niższe przeciętne koszty przynajmniej po części wiążą się z niższymi zarob-kami pracowników. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w 2006 r. w woj. łódzkim wyniosło 2 118 zł i było niższe o 407 zł od średniej krajowej. Na podstawie danych zbieranych przez GUS można stwierdzić, że dyspro-porcja pomiędzy zarobkami uzyskiwanymi przez pracowników w woj. łódzkim a średnią krajową zwiększała się w ostatnim czasie. O ile jeszcze w 2004 r. mie-sięczne wynagrodzenia brutto pracowników regionu stanowiły 88,1% średniej krajowej, o tyle w 2005 r. wskaźnik ten spadł do poziomu 87,3%, a w 2006 r. – do poziomu 86,8%. W szczególnie niekorzystnej sytuacji znajdują się pracownicy niektórych branż usługowych (sekcja I: transport, gospodarka magazynowa i łączność; sek-cja J: pośrednictwo finansowe oraz sekcja K: obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej) oraz branż prze-mysłowych (zwłaszcza sekcja D: przetwórstwo przemysłowe). W przypadku branży przemysłowej można postawić hipotezę, że czynnikiem wpływającym na niskie uposażenia pracowników w woj. łódzkim jest fakt, iż pracownikami przemysłu są tu szczególnie często kobiety, wciąż dyskryminowane w naszym


15

kraju pod względem płacowym.6 Wskazują na to wartości współczynnika ma-skulinizacji (liczba mężczyzn przypadająca na 100 kobiet) wyznaczone dla za-trudnienia w przemyśle dla woj. łódzkiego (185,1) oraz dla całej Polski (241,9), a także – przykładowo – dla woj. śląskiego (305,6), gdzie zarobki w przemyśle należą do najwyższych oprócz woj. mazowieckiego7. Struktura zatrudnienia według trzech głównych sektorów gospodarki nie wskazuje na istotną specyfikę woj. łódzkiego na tle całej Polski. W roku 2006 nieznacznie więcej – niż przeciętnie w skali kraju – było tu pracowników rolnic-twa (0,2 pkt. proc.) i przemysłu (0,6 pkt. proc.); mniej zaś – pracowników sekto-ra usług (0,8 pkt. proc.).

Tabela 1.4. Struktura pracujących wg sektorów ekonomicznych w Polsce

i w woj. łódzkim w 2006 r.

Wyszczególnienie Polska Woj. łódzkie Sektor rolniczy 15,8 16,0 Sektor przemysłowy 30,0 30,6 Sektor usługowy 54,2 53,4 Razem 100,0 100,0

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Województwo łódzkie cechuje się również zbliżoną do ogólnopolskiej stopą bezrobocia rejestrowanego. W latach 2004 i 2005 bezrobocie (w miarach względnych) w regionie było większe niż przeciętnie w skali kraju. Były to jed-nakże różnice niewielkie (0,5 pkt. proc. w 2004 r.). W 2006 r. stopa bezrobocia w kraju i regionie była praktycznie tożsama. Warto przy tym zaznaczyć, że w ostatnim okresie odnotowano korzystny trend na regionalnym rynku pracy (analogicznie do zmian na rynku krajowym). W sumie na przestrzeni lat 2004−2006 stopa bezrobocia rejestrowanego w woj. łódzkim obniżyła się z 19,5% do 14,7% (4,8 pkt. proc.).

6 Kobiety i mężczyźni na rynku pracy (2004) http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/

gus/PUBL_kobiety_mezczyzni_na_rynku_pracy.pdf 7 Obliczeń dokonano na podstawie danych dostępnych w Banku Danych Regionalnych

http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks


Wykres 1.2. Stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce

i w woj. łódzkim w latach 2004−2006

0

5

10

15

20

25

2004 2005 2006

Polska

woj. łódzkie


Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, iż województwo łódzkie cechuje się niskim udziałem PKB w ogólnopolskim produkcie krajo-wym brutto. Udział ten w ostatnich latach obniżał się. Również przychody przedsiębiorstw działających w regionie były niższe od przeciętnych w skali kraju. Jednak z uwagi na niskie koszty działalności przedsiębiorstw sytuacja firm działających w regionie wydaje się korzystna. Pod względem struktury za-trudnionych w trzech głównych sektorach gospodarki, województwo łódzkie odzwierciedla tendencje ogólnopolskie. Należy jednak zauważyć, że w 2006 r. (w odniesieniu do danych ogólnokrajowych) nieco więcej osób pracowało tu w rolnictwie i przemyśle, mniej zaś – w usługach. Czynnikiem zachęcającym ewentualnych inwestorów może być fakt, że płace pracowników w woj. łódzkim są niższe od średniej krajowej, co oznacza zmniejszenie kosztów przedsię-biorstw.


17

1.3. Aktualny profil technologiczny województwa łódzkiego – ujęcie sektorowe 1.3.1. Rolnictwo W niniejszym podrozdziale zostaną przedstawione najważniejsze informacje na temat rolnictwa w woj. łódzkim z odniesieniami do danych dla pierwszego sektora w całym kraju. Przedstawione zostaną dane na temat pozycji regionu łódzkiego na rynku produkcji rolnej. Wskazane też zostaną te obszary działalno-ści (produkcja roślinna, produkcja zwierzęca), w przypadku których można mówić o specjalizacji regionu lub szansach na taką specjalizację. Prezentowane dane były zbierane przez Główny Urząd Statystyczny, a także Urząd Statystycz-ny w Łodzi oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na podstawie wyznaczonych wartości współczynnika lokacyjnego, trudno orzekać o występowaniu wyraźnej specjalizacji regionu łódzkiego w zakresie rolnictwa, leśnictwa i łowiectwa. Poziom kompetencji woj. łódzkiego w tym zakresie zmieniał się tylko nieznacznie w okresie 2003−2006. Wciąż w regionie działa nieco mniej podmiotów przynależnych do sekcji A niż przeciętnie w skali kraju (LQ=0,88 w 2006 r.)8.

Tabela 1.5. Wartość współczynnika lokacyjnego LQ dla sekcji PKD sektora rolnego

dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006 wg liczby zarejestrowanych podmiotów

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006

SEKCJA A (rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo)

0,90 0,85 0,87 0,88

SEKCJA B (rybactwo) 0,16 0,23 0,25 0,22

Źródło: opracowanie własne na podstawie GUS.

8 Wartości LQ zostały wyznaczone jedynie dla liczby zarejestrowanych podmiotów przy-

należnych do sekcji A i B. Obliczenie wartości współczynnika lokacyjnego wg liczby zatrud-nionych było niemożliwe ze względu na trudności w rejestrowaniu zatrudnienia w rolnictwie. Rybactwo (sekcja B) cechuje się natomiast małym zatrudnieniem i w statystykach jest czasem łączone z sekcją B.


Sekcja B Polskiej Klasyfikacji Działalności (rybactwo) pozostaje sekcją szczególną. W wyraźnie większej mierze niż ma to miejsce w innych przypad-kach o wyspecjalizowaniu w niej decyduje położenie geograficzne wojewódz-twa. Wartości współczynnika LQ uzyskane dla woj. łódzkiego dla sekcji B są nieznaczne. W 2003 r. osiągnął on poziom 0,16. Z kolei w 2006 r. – 0,22. Róż-nice te są więc niewielkie, co wskazuje na stabilność pozycji regionu łódzkiego w przypadku sekcji B. Dominująca pozycja należy tu niewątpliwie do woje-wództw: zachodniopomorskiego, pomorskiego i warmińsko-mazurskiego. W pierwszych dwóch przypadkach kluczowa jest oczywiście nadmorska lokali-zacja i możliwości połowu w Morzu Bałtyckim; w przypadku trzeciego ze wskazanych regionów chodzi o połowy ryb słodkowodnych. Jeśli wziąć pod uwagę powierzchnię użytków rolnych, to w przypadku wo-jewództwa łódzkiego uległa ona zmniejszeniu na przestrzeni lat 2000−2006 z 1 252 ha do 1 105 ha.9 Należy jednak podkreślić, że udział powierzchni tych użytków w powierzchni użytków w Polsce nie zmienił się zasadniczo. W okre-sie 2000−2005 kształtował się na poziomie 6,8%, a w 2006 – wzrósł nawet nie-znacznie do poziomu 6,9%.

Wykres 1.3. Powierzchnia użytków rolnych w 2006 r. w woj. łódzkim

0,00

200,00

400,00

600,00

800,00

1 000,00

1 200,00

ogółem grunty orne sady łąki pastwiska0

2

4

6

8

10

12

14

Powierzchnia w tys. ha Polska=100%

Źródło: GUS.

9 Bank Danych Regionalnych http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks oraz G. Ma-kowska, E. Ziółkowska, B. Dawidek, M. Wiśniewska, Rolnictwo w 2006 r., Warszawa 2007, s. 138−139.


19

Biorąc pod uwagę strukturę użytków rolnych, to w przypadku województwa łódzkiego największy był odsetek gruntów ornych (w roku 2006 zajmowały one powierzchnię 897 tys. ha, co daje 81,2% ogółu użytków rolnych w wojewódz-twie i 7,2% ogółu tego rodzaju użytków w kraju). Należy zauważyć, że choć powierzchnia gruntów ornych w regionie łódzkim systematycznie spadała na przestrzeni lat 2000−2006 (z poziomu 1 011,8 tys. ha w 2000 r.), to udział grun-tów ornych woj. łódzkiego w ogóle tego typu użytków rolnych w Polsce pozo-stawał jednak na niezmienionym poziomie (ze względu na spadek powierzchni gruntów ornych w kraju) i wahał się między 7,1% a 7,2%10.

Wykres 1.4. Powierzchnia użytków rolnych w 2006 r.

w woj. łódzkim (województwo = 100%)

81,2

3,1

12,82,9

grunty ornesadyłąkipastwiska

Źródło: obliczenia własne na podstawie GUS. Wyraźnie silniejsza wydaje się pozycja regionu pod względem powierzchni sadów. W 2006 r. 11,8% ogółu powierzchni sadów w Polsce przypadało właśnie na woj. łódzkie. W praktyce oznacza to, że mniej więcej co ósmy hektar sadów w kraju znajdował się w 2006 r. w tym regionie. Co więcej, sytuacja ta pozo-stawała efektem znacznego wzrostu powierzchni sadów w woj. łódzkim w okre-sie 2000−2006 (o ponad 35%). Dzięki temu udział powierzchni sadów woj. łódzkiego w powierzchni tych użytków w skali kraju zwiększył się z 9,5% do

10 Tamże.


11,8%11. Oznacza to postępujące zwiększenie zasobów regionu łódzkiego, co z kolei powinno znaleźć odzwierciedlenie w rosnącej pozycji województwa w produkcji owocowo-warzywnej. W trendach wzrostu w ostatnich latach nie odnotowano spowolnień, co może dodatkowo wskazywać, że wzrosty te mogą być kontynuowane w latach następnych. Wyraźnie więcej jest w woj. łódzkim łąk niż sadów. W 2006 r. ich po-wierzchnia wynosiła 141,2 tys. ha i zmieniała się znacznie w ciągu ostatnich lat, co pokazano szczegółowo w tabeli 1.6. Niemniej jej udział w powierzchni tego rodzaju użytków rolnych w Polsce pozostawał w zasadzie na niezmienionym poziomie (5,4% w 2000 r. i 5,9% w 2006 r.).

Wykres 1.5. Powierzchnia poszczególnych użytków rolnych w latach 2000−2006

w woj. łódzkim (Polska = 100%)

0

2

4

6

8

10

12

14

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

użytki rolne ogółem grunty orne sady łąki pastwiska

Źródło: obliczenia własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. Odmiennie przestawia się natomiast sytuacja w przypadku pastwisk. Ich po-wierzchnia znacznie się zmniejszyła (ponad dwukrotnie) w latach 2000−2006 (z 74,9 tys. ha do 32,2 tys. ha). Udział pastwisk woj. łódzkiego w powierzchni

11 Tamże.


21

ogólnopolskiej tych użytków spadł z poziomu 5,1% w 2000 r. do 3,9% w 2006 r.12

Tabela 1.6. Powierzchnia użytków rolnych w latach 2000−2006

w woj. łódzkim (w tys. ha)

Lata Użytki rolne

ogółem Grunty orne Sady Łąki Pastwiska

2000 1 252,7 1 011,8 25,5 140,5 74,9

2001 1 252,2 1 011,0 26,0 139,8 75,3

2002 1 250,3 1 009,2 26,2 139,6 75,3

2003 1 250,5 991,1 32,1 160,9 66,4

2004 1 244,1 990,9 31,9 153,6 67,6

2005 1 242,4 990,6 31,9 152,6 67,3

2006 1 105,0 897,0 34,6 141,2 32,2


Wykres 1.6. Zbiory głównych ziemiopłodów w 2006 r. w woj. łódzkim

0,00

200,00

400,00

600,00

800,00

1 000,00

1 200,00

1 400,00

1 600,00

zboża ziemniaki buraki cukrowe rzepak i rzepik0

2

4

6

8

10

12

Zbiory w tys. ton Polska=100%

Źródło: GUS.

12 Tamże.


Innym wskaźnikiem pozycji woj. łódzkiego na rynku produkcji rolnej są rozmiary zbiorów ziemiopłodów (zbóż, ziemniaków, buraków cukrowych oraz rzepaku i rzepiku). Pamiętać trzeba, że pod pojęciem zbiorów rozumie się wiel-kość produkcji danego dobra wyrażonej w jednostkach wagowych (np. tonach). Tak określone pojęcie zbiorów jest różne od kategorii plonów, odnoszącej się do sfery efektywności i wyrażanej w jednostkach wagowych danego ziemiopłodu zebranego z jednostki powierzchni (np. hektar). W 2006 r. zbiory zboża w woj. łódzkim wyniosły 1 471,4 tys. ton, co stano-wiło 6,8% ogółu zbiorów w Polsce. Udział zbiorów zboża w woj. łódzkim w zbiorach ogólnopolskich rósł systematycznie w ostatnich latach; począwszy od poziomu 5,9% w 2000 r.13 Województwo łódzkie jest natomiast ważnym producentem ziemniaków. W 2006 r. zebrano ich tu aż 866 tys. ton, co stanowiło 9,6% zbiorów ogólnopol-skich. Należy jednak zauważyć, że udział zbiorów ziemniaków z woj. łódzkiego w zbiorach ogólnopolskich systematycznie spadał począwszy od 2000 r., kiedy wynosił 12,2%14. Jest to zatem spadek istotny.

Wykres 1.7.

Zbiory głównych ziemiopłodów w latach 2000−2006 w woj. łódzkim (Polska=100%)

0

2

4

6

8

10

12

14

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

zboża ziemniaki buraki cukrowe rzepak i rzepik

Źródło: obliczenia własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS.

13 Bank Danych Regionalnych http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks oraz G. Makow-

ska, E. Ziółkowska, B. Dawidek, M. Wiśniewska, Rolnictwo w 2006 r., Warszawa 2007, s. 142. 14 Tamże.


23

W przypadku buraków cukrowych produkcja woj. łódzkiego jest mniej znaczą-ca. W 2006 r. zebrano bowiem 370,3 tys. ton tego ziemiopłodu. Produkcja buraków cukrowych w regionie łódzkim stanowiła zaledwie 3,2% zbiorów ogólnopolskich. Zaznaczyć trzeba, że udział ten zmieniał się w okresie 2000−2006: początkowo spadał (z 3,8% w 2000 r. do 2,9% w 2002 r.); następnie odnotowano wzrost do 3,7% i ponownie systematyczny już spadek aż do 2006 r. (3,2%)15.

Wykres 1.8. Plony głównych ziemiopłodów w 2006 r.

w Polsce i w woj. łódzkim (dt/ha)

050

100150200250300350400450500

zboża ziemniaki burakicukrowe

rzepak irzepik

Polskawoj. łódzkie

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Region łódzki nie jest również wiodącym wytwórcą rzepaku i rzepiku. Oce-ny tej nie zmienia fakt, że udział zbiorów rzepaku i rzepiku z regionu w zbio-rach ogólnopolskich rósł systematycznie w okresie 2000−2006 (od 1,0% do 1,5%)16. Warto jednocześnie porównać wielkości plonów głównych ziemiopłodów w woj. łódzkim i w całej Polsce. Pozwoli to na sformułowanie oceny „efektyw-ności” roślinnej produkcji rolnej w regionie. Okazuje się, że w przypadku zboża, ziemniaków i buraków cukrowych, jak i rzepaku i rzepiku zbiory z 1 hektara w woj. łódzkim były w 2006 r. niższe niż średnio w skali kraju17. Szczególnie istotne jest to w przypadku plonów zbóż, bowiem produkcja tego ziemiopłodu

15 Tamże. 16 Tamże. 17 Bank Danych Regionalnych http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks


staje się w regionie coraz ważniejsza (wskazuje na to wzrost udziału zbiorów zboża w woj. łódzkim w zbiorach ogólnopolskich w ciągu ostatnich lat). Plony ziemniaków również są w woj. łódzkim niższe niż przeciętnie w kraju, lecz wy-daje się, że produkcja tego ziemiopłodu nie będzie stanowić w najbliższych la-tach istotnego przedmiotu specjalizacji regionu łódzkiego. Co prawda zbiory w 2006 r. należały do jednych z największych w kraju, jednak ich udział w zbio-rach ogólnopolskich systematycznie spadał w ciągu ostatnich lat i prawdopo-dobne wydaje się wobec tego, że spadek ten będzie występował również w najbliższych latach. Osobnym zagadnieniem pozostają rozmiary produkcji zwierzęcej. W 2006 r. produkcja żywca rzeźnego ogółem w woj. łódzkim wyniosła 520,6 tys. ton, co stanowiło 10,3% produkcji ogólnopolskiej. Należy przy tym zaznaczyć, że udział produkcji żywca rzeźnego w woj. łódzkim w produkcji ogólnokrajowej systematycznie rósł w ciągu ostatnich lat (począwszy od udziałów na poziomie 8,3% w 2000 r.)18. Udział produkcji żywca wołowego w woj. łódzkim w produkcji ogólnokra-jowej wzrastał w latach 2000−2006 od poziomu 8,3% do 11,0%. Oznacza to, że region staje się coraz istotniejszym dostawcą żywca wołowego w Polsce.

Wykres 1.9.

Produkcja zwierzęca w 2006 r. w woj. łódzkim

0

100 000

200 000

300 000

400 000

500 000

600 000

żywiecrzeźnyogółem

żywiecwołowy

żywieccielęcy

żywiecwieprzowy

żywiecdrobiowy

0

2

4

6

8

10

12

Produkcja zwierzęca (w tys. ton) Polska=100%


18 Tamże.


25

Nieco inaczej prezentuje się natomiast zagadnienie produkcji żywca cielęce-go w woj. łódzkim. Produkcja ta systematycznie maleje (w miarach bezwzględ-nych), co znajduje pewne odzwierciedlenie w spadku udziału produkcji regio-nalnej w produkcji krajowej (12,8% w 2002 r. i 8,0% w 2006 r.).19 O ile więc pozycja woj. łódzkiego jako producenta żywca wołowego umacnia się, o tyle jako producenta żywca cielęcego – ulega osłabieniu. Region łódzki wydaje się istotnym dostawcą żywca wieprzowego. Należy przy tym zaznaczyć, że udział produkcji regionalnej w produkcji krajowej uległ zwiększeniu w ciągu ostatnich lat (od poziomu 8,9% w 2000 r. i 8,4% w 2001 do 11,2% w 2006 r., przy nieznacznym spadku w 2003 r.)20.

Tabela 1.7. Produkcja jaj kurzych i mleka krowiego w 2006 r. w woj. łódzkim

Jaja kurze Mleko krowie

w tys. sztuk Polska=100% w tys. litrów Polska=100%

597 154 6,2 988 335 8,5

Źródło: obliczenia własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. W 2006 r. w woj. łódzkim wyprodukowano 988,3 tys. litrów krowiego mle-ka. Udział produkcji regionalnej w produkcji krajowej (w przypadku woj. łódz-kiego) ulegał nieznacznym wahaniom w okresie 2000−2006. Można jednak stwierdzić występowanie spadku o 0,7 pkt. proc. (z 9,2% do 8,5%). Oznacza to, że pozycja regionu uległa tu pewnemu osłabieniu21. Województwo łódzkie pozostaje też ważnym dostawcą drobiu. Wielkość produkcji wyniosła tu w 2006 r. 125,1 tys. ton, co stanowiło 8,4% całej produk-cji drobiu w Polsce22. W 2006 r. wyprodukowano w woj. łódzkim 597,1 tys. jaj kurzych, co stano-wiło 6,2% produkcji ogólnopolskiej. Udział ten nie zmieniał się w sposób zna-czący w ciągu ostatnich lat, choć w wymiarze bezwzględnym odnotowano wzrost produkcji z 452,7 tys. sztuk w 2000 r. do 597,1 tys. sztuk w 2006 r.23

19 Tamże. 20 Tamże. 21 Tamże. 22 Tamże. 23 Tamże.


Wykres 1.10. Produkcja zwierzęca w latach 2003−2006 w woj. łódzkim

(Polska=100%) – CZĘŚĆ 1

0

2

4

6

8

10

12

14

2003 2004 2005 2006żywiec rzeżny ogółem żywiec wołowyżywiec cielęcy żywiec wieprzowy


Wykres 1.11. Produkcja zwierzęca w latach 2003−2006 w woj. łódzkim

(Polska=100%) − CZĘŚĆ 2

0

2

4

6

8

10

12

2003 2004 2005 2006

mleko krowie żywiec drobiowy jaja kurze



27

Tabela 1.8. Produkcja zwierzęca w latach 2000−2006 w woj. łódzkim

Rok

Żywiec rzeźny

ogółem (w tonach)

Żywiec wołowy

(w tonach)

Żywiec cielęcy

(w tonach)

Żywiec wieprzowy(w tonach)

Mleko krowie

(w tys. l.)

Żywiec drobiowy (w tonach)

Jaja kurze (w tys.

szt.)

2000 343 264 51 781 7 514 221 661 1 060 380 59 931 452 712

2001 344 598 55 517 7 020 203 591 1 133 979 76 333 447 815

2002 436 324 51 244 9 750 266 751 1 101 611 107 403 527 452

2003 464 288 59 227 9 499 284 583 1 041 248 109 319 512 828

2004 449 881 59 804 6 693 261 386 1 012 433 121 259 558 089

2005 471 684 62 057 5 628 262 234 1 054 506 139 643 566 913

2006 520 657 76 251 4 882 312 115 988 335 125 119 597 154

Źródło: Bank Danych Regionalnych GUS. Zaprezentowane wyżej dane wskazują m.in. na pewną koncentrację hodowli warzyw i owoców (sady) w woj. łódzkim. Wydaje się, że może to być obszar kompetencji regionalnej w zakresie produkcji roślinnej (oprócz hodowli ziem-niaków). Szansę tę dostrzegła w 2007 r. grupa przedsiębiorców, naukowców i przedstawicieli władz lokalnych, którzy wystąpili z inicjatywą stworzenia kla-stra owocowo-warzywnego obejmującego województwo łódzkie i mazowieckie. Zadaniem klastra będzie wypromowanie marki owoców i warzyw produkowa-nych w tych regionach (w tym w powiatach: skierniewickim, rawskim, łowic-kim, kutnowskim i łęczyckim), a co za tym idzie − ułatwienie zbytu na rynki krajowe i zagraniczne. Jednak wobec stabilności spożycia owoców i warzyw w Polsce, największą szansą na zwiększenie zbytu wydaje się być eksport24. Stworzenie klastra łódzko-mazowieckiego jest również o tyle zasadne, że oba województwa dysponują łącznie 43,4% ogólnej powierzchni sadów w Polsce; jest to zatem wielkość znacząca. Wartościowe wydaje się zatem przytoczenie kluczowych informacji na temat produkcji warzyw i owoców w woj. łódzkim. Na wykresie 1.12. pokazano zmiany w wielkości zbiorów warzyw i owoców w latach 1999−2006 (z wyznaczeniem średniej dla okresu 1999−2003).

24 http://www.lorisplus.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=275&Itemid=55&lang=ISO -8859-2 oraz http://media.wp.pl/kat,27004,wid,9059690,wiadomosc.html?ticaid=1452a


Wykres 1.12. Zbiory warzyw i owoców w woj. łódzkim w latach 1999−2006 (w tonach)

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

1999-2003(przeciętnie)

2004 2005 2006

warzywaowoce

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi.

Wykres 1.13.

Zbiory warzyw i owoców w latach 2003−2006 w woj. łódzkim (Polska = 100%)

0

2

4

6

8

10

12

14

16

2003 2004 2005 2006

warzywa gruntowe owoce z drzew owoce jagodowe



29

Rok 2004 odznaczał się istotnym wzrostem wielkości produkcji warzywnej i owocowej. Jednak już w roku kolejnym odnotowano istotny spadek (o 124,3 tys. ton warzyw i 98,4 tys. ton owoców). Autorzy opracowania Rolnictwo i go-spodarka żywnościowa w Polsce piszą: „Pod względem warunków agroklima-tycznych 2005 r. nie sprzyjał produkcji rolnej. W rezultacie uzyskano niższe niż w 2004 r. plony prawie wszystkich roślin uprawnych”25. Mimo nieprzychylnych prognoz rok 2006 nie oznaczał pogłębienia recesji. Odnotowano niewielkie przyrosty w poszczególnych rodzajach upraw. Ze względu na niestałość warunków meteorologicznych w kolejnych latach trudno jest śledzić trendy w produkcji roślinnej, biorąc pod uwagę miary bez-względne. Na zbiory i plony wpływają bowiem czynniki niezależne od przed-siębiorców, a ewentualne wzrosty lub spadki mogą wynikać zarówno z sytuacji gospodarczej, jak i agroklimatycznej. Możliwe jest jednak odniesienie zbiorów z danego regionu do zbiorów ogólnokrajowych i śledzenie zmian w tych udzia-łach. Okazuje się, że w ciągu ostatnich kilku lat znaczenie produkcji owoców w woj. łódzkim w skali kraju uległo wyraźnemu zwiększeniu. Dotyczy to zwłaszcza zbiorów owoców jagodowych, których udział w zbiorach ogólnopol-skich wzrósł z poziomu 6,9% w 2000 r. do 11,5% w 2006 r. Nieco mniejszy przyrost stał się udziałem zbiorów owoców z drzew (od 10,7% w 2000 r. do 12,1% w 2006 r.)26. Wskazuje to w sposób jednoznaczny na postępującą specja-lizację regionu łódzkiego w produkcji owocowej. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku zbiorów warzyw. Tu odnoto-wano dość istotny wzrost między 2000 r. (10,3%) a 2003 r. (13,8%). Następił jednak spadek do poziomu 10,6% w 2006 r., a więc do poziomu sprzed sześciu lat. Pewnym źródłem informacji na temat postępującej specjalizacji woj. łódz-kiego w produkcji warzywno-owocowej mogą być zmiany w powierzchni upraw. Okazuje się, że w 2006 r. w woj. łódzkim powierzchnia upraw w zasa-dzie wszystkich warzyw gruntowych była mniejsza w porównaniu z latami 1999−2003 i z 2004 r. Wyjątek stanowi uprawa marchwi jadalnej i grupy wa-rzyw pozostałych, do której zalicza się pietruszkę, pory, selery, rzodkiewkę, sa-łatę, rabarbar, szparagi, koper itd. Upraw tych warzyw jest obecnie więcej niż w okresie 1999−2003, ale mniej niż w 2004 r. Ponadto trzeba podkreślić, że po niekorzystnym 2005 r., kolejny rok cechował się wzrostem powierzchni uprawy wszystkich warzyw gruntowych27.

25 Rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce, Warszawa 2006, s. 17. 26 Bank Danych Regionalnych http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks. 27 Rolnictwo w województwie łódzkim w 2005 r. Łódź 2006, s. 33 oraz Rolnictwo w woje-

wództwie łódzkim w 2006 r., Łódź 2007, s. 33−34.


Tabela 1.9. Powierzchnia upraw warzyw gruntowych w woj. łódzkim

w latach 1999−2006 (w ha)

Wyszczególnienie 1999−2003 2004 2005 2006 Kapusta 4 353 4 008 3 359 3 390 Kalafiory 1 124 969 910 923 Cebula 5 541 5 529 4 661 4 735 Marchew jadalna 3 270 4 029 3 628 3 684 Buraki ćwikłowe 1 526 1 445 934 1 267 Ogórki 3 116 3 300 3 110 3 021 Pomidory 1 443 1 230 1 383 1 389 Pozostałe 4 190 4 929 4 183 4 630

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi.

Tabela 1.10. Powierzchnia upraw owoców z drzew w woj. łódzkim

w latach 1999–2006 (w ha)

Wyszczególnienie 1999−2003 2004 2005 2006

Jabłonie 16 461 18 265 17 637 18 095

Grusze 1 629 1 354 1 395 1 364

Śliwy 2 722 2 528 2 520 2 524

Wiśnie 4 365 4 436 4 416 4 540

Czereśnie 806 616 621 595

Pozostałe 699 425 441 448

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi. Nieco inaczej przedstawia się natomiast sytuacja w przypadku owoców z drzew. Powierzchnie uprawy jabłoni i wiśni były w 2006 r. większe niż w okresie 1999−2003, a w odniesieniu do wiśni można nawet stwierdzić wystąpie-nie wzrostu powierzchni uprawnej w porównaniu z 2004 r. Zmalała natomiast powierzchnia uprawy grusz, śliw, czereśni i pozostałych drzew owocowych (brzoskwinie, morele i orzechy włoskie). Na podkreślenie zasługuje fakt, iż w 2006 r. ograniczeniu w porównaniu z 2005 r. uległa powierzchnia uprawy grusz


31

i czereśni, więcej było natomiast jabłoni, śliw, wiśni i pozostałych drzew owo-cowych28.

Tabela 1.11. Powierzchnia upraw owoców z krzewów owocowych i plantacji

jagodowych w woj. łódzkim w latach 1999−2006 (w ha)

Wyszczególnienie 1999−2003 2004 2005 2006 Truskawki 4 175 4 098 3 296 3 480 Maliny 227 168 209 181 Porzeczki 3 749 4 989 5 476 5 471 Agrest 278 98 93 115 Pozostałe 794 1 219 1 600 1 534

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi. Ograniczeniu między latami 1999−2003 a 2006 r. uległy również powierzch-nie upraw owoców z krzewów i plantacji jagodowych − truskawek, malin, agre-stu. Przybyło natomiast porzeczek i pozostałych owoców (aronia, borówka wy-soka itp.). W porównaniu z 2005 r. rok kolejny odznaczał się wzrostem po-wierzchni uprawy truskawek i agrestu29. Można powiedzieć, że w ostatnich latach maleją zbiory warzyw w woj. łódz-kim, zaś zbiory owoców wahają się (w 2006 r. odnotowano wzrost w porówna-niu z rokiem poprzednim). Powierzchnie uprawy poszczególnych warzyw i owoców również ulegały przejściowym zmianom, w 2006 r. powierzchnia uprawna większości owoców była większa niż w okresie 1999−2003. Na szcze-gólne podkreślenie zasługuje fakt, iż udział zbiorów owoców (zwłaszcza owo-ców jagodowych) w zbiorach ogólnopolskich zwiększał się w ciągu ostatnich lat, co wskazuje na postępującą specjalizację regionu w tym obszarze. Udział regionalnych zbiorów warzyw (w przypadku regionu łódzkiego) w zbiorach ogólnokrajowych kształtował się w 2006 r. na poziomie zbliżonym do tego z 2000 r. Pisząc o tendencjach w rolnictwie woj. łódzkiego, warto wspomnieć o idei gospodarstw ekologicznych, w których podstawową zasadą gospodarowania jest eliminacja z produkcji rolniczej środków chemicznych, tj. nawozów mine-

28 Rolnictwo w województwie łódzkim w 2005 r., s. 37−38 oraz Rolnictwo w województwie łódzkim w 2006 r., s. 37−38.

29 Rolnictwo w województwie łódzkim w 2005 r., s. 40 oraz Rolnictwo w województwie łódzkim w 2006 r., s. 40.


ralnych, pestycydów, antybiotyków, hormonów wzrostu itp.30 Według danych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, w 2005 r. najwięcej tego typu gospo-darstw działało w woj. małopolskim (1177). Należy jednak zauważyć, że liczba podmiotów specjalizujących się w produkcji ekologicznej w Polsce jest ciągle zbyt mała w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej. Podczas, gdy w 2003 r. w UE gospodarstwa ekologiczne stanowiły 2% ogółu gospodarstw rolnych, w przypadku Polski było to jedynie 0,1%. Mniejsza była też w naszym kraju powierzchnia użytków rolnych objętych produkcją ekologiczną (0,3% wo-bec 3,5% w UE)31. O ile Polska stanowi pod względem produkcji ekologicznej kraj zapóźniony w Unii Europejskiej, o tyle woj. łódzkie przedstawia się jako zapóźnione w skali kraju. W 2005 r. w regionie działało zaledwie 168 gospodarstw ekologicznych, co stanowiło 2,3% ogółu tego typu podmiotów w Polsce32. Podsumowując informacje przedstawione w niniejszym podrozdziale, jako obszar specjalizacji regionu łódzkiego można wskazać produkcję ziemniaków (9,6% zbiorów ogólnopolskich w 2006 r.), choć należy zaznaczyć, że udział zbiorów z woj. łódzkiego w zbiorach krajowych systematycznie malał w ciągu ostatnich lat. Region pozostaje również istotnym dostawcą żywca wieprzowego i wołowego, co więcej jego pozycja uległa tu wzmocnieniu w ciągu ostatnich lat (wzrost udziałów w produkcji krajowej). W 2006 r. region łódzki był też waż-nym w skali kraju dostawcą mleka krowiego i żywca drobiowego. Wydaje się, że wszystkie te obszary należy zaliczyć do dziedzin kompetencji regionalnej woj. łódzkiego, nawet jeśli nie zawsze jest ono w stanie realnie rywalizować o pozycję dominującą. Inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku zbiorów zboża, buraków cu-krowych oraz rzepaku i rzepiku. Tu udział woj. łódzkiego w zbiorach ogólno-polskich był mało znaczący. Region przedstawia się zatem jako ważny aktor produkcji zwierzęcej i mniej istotny podmiot produkcji ziemiopłodów (z wyjąt-kiem ziemniaków). Na podkreślenie zasługuje też rola woj. łódzkiego w wytwarzaniu warzyw i owoców. Powierzchnia sadów w regionie jest znaczna i stanowi 11,8% ogółu powierzchni sadów w Polsce (3 miejsce). Udział regionu w ogólnopolskich zbiorach owoców z drzew i owoców jagodowych kształtował się w 2006 r. na poziomie odpowiednio: 12,1% oraz 11,5%. Nadmienić należy, że udziały te wy-raźnie zwiększały się w ciągu ostatnich lat, co wskazuje na postępy w specjali-zacji regionu w tej dziedzinie. W przyszłości sprzyjać temu będzie powołanie

30 Rolnictwo i gospodarka żywnościowa…, s. 28. 31 Tamże, s. 28−31. 32 Tamże.


33

klastra owocowo-warzywnego, skupiającego m.in. przedsiębiorców z woje-wództw łódzkiego i mazowieckiego. 1.3.2. Przemysł W niniejszym podrozdziale zostaną przedstawione najważniejsze informacje dotyczące stanu przemysłu w woj. łódzkim oraz specjalizacji regionu w po-szczególnych gałęziach przemysłu.

Wykres 1.14. Podstawowe infirmacje nt. przemysłu w woj. łódzkim

w latach 2000−2005

220 589

191 303 191 177 191 515

0,05 000,0

10 000,015 000,020 000,025 000,030 000,035 000,040 000,045 000,0

2000 2004 2005 2006

wartośc produkcji sprzedanej przemysłu (ceny bieżące w mln PLN)przeciętne zatrudnienie w przemyśle (w liczbach bezwzgl.)

Źródło: GUS. Wartość sprzedanej produkcji przemysłowej w woj. łódzkim w 2005 r. wy-niosła 39 975,7 mln PLN. W porównaniu (w cenach stałych) z 2005 r. odnoto-wano wzrost o 8,4%33. Ocena tego przyrostu nie powinna być jednak szczegól-nie optymistyczna. Region łódzki przewyższa tu dynamiką wyłącznie woje-wództwa słabiej uprzemysłowione (wyjątek stanowi woj. śląskie), natomiast

33 Patrz strony internetowe wojewódzkich urzędów statystycznych. Ścieżka dostępu: „Da-ne wojewódzkie” − „Produkcja. Budownictwo. Inwestycje. Środki trwałe. Transport” − „Pod-stawowe dane o przemyśle”.


w regionach lepiej uprzemysłowionych odnotowano większe przyrosty. Należy też zauważyć, że wartość produkcji przemysłowej sprzedanej w woj. mazowiec-kim była blisko czterokrotnie wyższa od wartości dla regionu łódzkiego34. Przeciętne zatrudnienie w przemyśle w woj. łódzkim wyniosło w 2006 r. 191 515 osób (średnio w skali roku). Rok 2006 odznaczał się w przypadku regionu łódzkiego wzrostem liczby pracowników przemysłu (o 0,18%).

Wykres 1.15.

Liczba osób pracujących w przemyśle na 1000 osób aktywnych zawodowo w latach 2003−2006 w Polsce i w woj. łódzkim

176,3

151,5

162,0

166,8 166,8168,2

147,5147,2

130

135

140

145

150

155

160

165

170

175

180

2003 2004 2005 2006

Polska

woj. łódzkie

Źródło: obliczenia własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. Istotnej informacji na temat przemysłowego charakteru regionu może dostar-czyć analiza wskaźnika liczby osób zatrudnionych w przemyśle przypadającej na 1000 osób aktywnych zawodowo. Wskaźnik uprzemysłowienia w Polsce w okresie 2003−2006 nieznacznie wzrastał. Początkowo na 1000 osób aktywnych zawodowo przypadało 166,8 zatrudnionych w przemyśle, zaś w 2006 r. – 176,3. Wartości wskaźnika wyznaczone dla regionu łódzkiego były niższe: 147,2 w 2003 r. i 162,0 w 2006 r.35 Należy tu jednak zwrócić uwagę na to, że w przy-padku woj. łódzkiego odnotowano systematyczny wzrost wartości wskaźnika w ostatnich latach. Co więcej wzrost ten był szybszy niż globalnie w skali kraju.

34 Tamże. 35 Obliczeń dokonano na podstawie danych dostępnych w Banku Danych Regionalnych

http://www.stat.gov.pl/bdr/bdrap.strona.indeks


35

W efekcie różnica wartości wskaźnika obliczonego dla Polski i woj. łódzkiego zmniejszyła się z 19,6 os. do 14,3 os. W roku 2006 największy odsetek osób zatrudnionych odnotowano przy pro-dukcji artykułów; spożywczych i napojów 16,7% − mniej więcej co szósty za-trudniony w przemyśle (dane te dotyczą podmiotów zatrudniających pow. 9 osób). Uwagę należy jednak zwrócić także na dwie kolejne pozycje w tabeli 1.12, związane z przemysłem lekkim: produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich (13%) oraz „włókiennictwo” (12%), a także dodatkowo na dział: „produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich” (1%). Łącznie w tych trzech branżach zatrudnionych było 26% pracowników przemysłu w regionie łódzkim, a więc co czwarty36.

Tabela 1.12. Zatrudnienie w wybranych działach przemysłu w 2005 r.

w woj. łódzkim*

Wyszczególnienie Ogółem

(w liczbach bezwzgl.)

W % (zatrudnienie w przemyśle

w woj. łódzkim = 100%)

Produkcja artykułów spożywczych i napojów 28 209 16,7

Produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich 21 817 13,0

Włókiennictwo 20 134 12,0

Produkcja wyrobów z surowców niemeta-licznych pozostałych

9 544 5,7

Produkcja wyrobów z metali 9 533 5,7

Produkcja maszyn i urządzeń 9 202 5,5

Produkcja mebli; pozostała działalność produkcyjna

8 090 4,8

Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych

7 592 4,5

Produkcja wyrobów chemicznych 5 499 3,3

Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej 4 985 3,0

Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep

4 147 2,5

Produkcja drewna i wyrobów z drewna 3 686 2,2

36 Obliczenia własne na podst. danych Urzędu Statystycznego w Łodzi http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lodz/ASSETS_06w16_04.pdf


oraz ze słomy i wikliny

Działalność wydawnicza: poligrafia i repro-dukcja zapisanych nośników informacji

2 762 1,6

Produkcja masy włóknistej i papieru 2 074 1,2

Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich

1 661 1,0

Produkcja instrumentów medycznych, precy-zyjnych i optycznych, zegarów i zegarków

1 583 0,9

Produkcja metali 1 550 0,9

Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, te-lewizyjnych i telekomunikacyjnych

820 0,4

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 715 0,4

*Dane dotyczą przedsiębiorstw pow. 9 os. Źródło: opracowanie własne na podst. danych Urzędu Statystycznego w Łodzi.

Wykres 1.16. Udział wybranych działów w całości wartości produkcji sprzedanej

przemysłu w 2006r. w woj. łódzkim (w %) – dotyczy podmiotów zatrudniających pow. 9 pracowników.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Łodzi.


37

Mniejszą, choć również istotną rolę w regionie odgrywa produkcja wyrobów surowców niemetalicznych pozostałych (5,7%), w ramach której prowadzona jest m.in. produkcja płytek ceramicznych. Warto też zwrócić uwagę na produk-cję maszyn i urządzeń (5,5%), produkcję wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (4,5%) oraz produkcję wyrobów chemicznych (3,3%)37. Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku udziału wybranych dziedzin przemysłu w całości wartości sprzedanej przemysłu w regionie (dane dotyczą podmiotów zatrudniających pow. 9 osób). W 2006 r. dominowała w regionie łódzkim produkcja artykułów spożywczych i napojów (udział na poziomie 20,8%). Udział włókiennictwa ukształtował się w 2006 r. na poziomie 7,7%, a produkcji odzieży i wyrobów futrzarskich – na poziomie 4,2%. Łącznie dawa-ło to zatem udziały w całości sprzedanej produkcji przemysłowej w woj. łódz-kim na poziomie 11,9% (po uwzględnieniu przemysłu skórzanego: 12,3%). Istotna jest tu również produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozo-stałych (7,9%), produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych (6,4%) oraz produkcja maszyn i urządzeń (5,8%)38.

Tabela 1.13. Produkcja ważniejszych wyrobów w 2005 r. w woj. łódzkim


(w jednostkach miary)

Udział w pro-dukcji krajowej

(w %)

Tkaniny z okrywą, tkaniny ręcznikowe i inne specjalne (w km2)

40,2 69,3

Rajstopy i rajtuzy (w tys. szt.) 80 314 65,4

Garsonki i zestawy odzieżowe damskie lub dziew-częce (w tys. szt.)

2 605 64,7

Płytki ceramiczne (ścienne, podłogowe, kafle itp.) Płyty chodnikowe (w tys. m2)

48 763 52,5

Tkaniny bawełniane o masie powyżej 200g/m2 bez kolorowo tkanych (w km2)

19,4 42,2

Tkaniny z wełny lub cienkiej sierści zwierzęcej zgrzebne (w km2)

2,7 42,1

Tkaniny bawełniane o masie powierzchniowej nie przekraczającej 200g/m2 z wyjątkiem gazy i drelichów bez kolorowo tkanych (w km2)

46,3 35,5

37 J.w. 38 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lodz/ASSETS_06w16_02.pdf



(w jednostkach miary)

Udział w pro-dukcji krajowej

(w %)

Blezery, pulowery, swetry, kamizelki i inne podobne wyroby dziane (w tys. szt.)

4 244 32,3

Spodnie, spodnie typu „ogrodniczki”, szorty damskie lub dziewczęce (w tys. szt.)

5 079 31,8

Bluzki i bluzki koszulowe damskie lub dziewczęce (w tys. szt.)

5 780 24,8

Spodnie szorty męskie lub chłopięce (w tys. szt.) 4 562 24,5

Energia elektryczna (w GW/h) 31 536,4 20,1

Koszule męskie lub chłopięce (w tys. szt.) 2 209 19,5

Koce i pledy turystyczne (w tys. szt.) 346 17,4

Sukienki, spódnice, spódnico-spodnie damskie lub dziewczęce (w tys. szt.)

1 452 17,2

Żakiety damskie lub dziewczęce (w tys. szt.) 984 16,5

Płaszcze męskie lub chłopięce, wiatrówki i podobne artykuły (w tys. szt.)

309 15,4

Płaszcze damskie lub dziewczęce, wiatrówki i podobne artykuły (w tys. szt.)

305 14,6

Tkaniny z przędzy z syntetycznych włókien ciągłych i przędzy ze sztucznych włókien ciągłych (w km2)

32,6 14,4

Bielizna pościelowa (w tys. szt.) 2 356 11,0

Bielizna stołowa (w tys. szt.) 935 6,7

Garnitury męskie lub chłopięce zestawy odzieżowe (w tys. szt.)

182 6,3

Obuwie z wierzchami wykonanymi ze skóry (w tys. par)

535 3,6

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi. Różnego rodzaju tkaniny stanowiły w 2005 r. od 14,4% do 69,3% ogółu tka-nin wytwarzanych w kraju. Szczególną specjalizację regionu widać w zakresie tkanin z okrywą, tkanin ręcznikowych i innych tkanin specjalnych (69,3%), „tkanin bawełnianych o masie powyżej 200g/m2 bez kolorowo tkanych” (42,2%) oraz tkanin z wełny lub cienkiej sierści zwierzęcej (42,1%). Region łódzki jest też ważnym producentem rajstop i rajtuz (65,4%), garsonek i dam-skich zestawów odzieżowych (64,7%), blezerów, pulowerów, swetrów i kamize-


39

lek (32,3%), spodni damskich (31,8%) i męskich (24,5%) oraz koszul męskich (19,5%)39. W zakresie wytwarzania ważniejszych wyrobów oprócz przemysłu lekkiego wskazać należy jeszcze produkcję płytek ceramicznych i płyt chodnikowych. Ich produkcja stanowiła w 2005 r. ponad połowę (52,5%) produkcji ogólnopol-skiej. W przypadku samych płytek ceramicznych udział przedsiębiorstw z woj. łódzkiego w produkcji ogólnokrajowej jest wyższy i osiąga poziom ok. 70%. Dzieje się tak za sprawą funkcjonowania m.in. takich firm, jak PC Opoczno, Ceramika Paradyż oraz Ceramika Tubądzin40. Region łódzki jest też istotnym dostawcą energii elektrycznej (20,1%) – nie-wątpliwie dzięki Elektrowni Bełchatów, będącej największą w Polsce i Europie elektrownią opalaną węglem brunatnym. Moc pracujących tu bloków energe-tycznych wynosi 4440 MW i stanowi około 15% mocy zainstalowanej w pol-skiej energetyce zawodowej41. Swego rodzaju podsumowaniem powyższych rozważań może być analiza wartości współczynnika lokacyjnego LQ wyznaczonego dla sektora przemysło-wego (obejmującego przemysł i budownictwo) w woj. łódzkim dla lat 2003−2006 według liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych, liczby zatrudnionych oraz wartości sprzedanej produkcji przemysłowej.

Tabela 1.14. Wartość współczynnika lokacyjnego LQ dla sekcji PKD

przemysłu i budownictwa dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006 wg liczby zarejestrowanych podmiotów


SEKCJA C (górnictwo) 1,13 1,12 1,18 1,08

SEKCJA D (przetwórstwo przemysłowe) 1,38 1,38 1,38 1,38 SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywa-nie w energię elektryczną, gaz, wodę)

0,70 0,72 0,76 0,75

SEKCJA F (budownictwo) 0,85 0,86 0,86 0,85

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Banku Danych Regional-nych GUS, www.stat.gov.pl.

39 http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lodz/ASSETS_06w16_03.pdf 40 http://www.lodzkie.pl/lodzkie/wojewodztwo/index.html 41 http://www.elb.pl/index.php?dzid=155&did=1667


Wartość współczynnika LQ dla sekcji C według liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych cechowała się w przypadku woj. łódzkiego pewną stabilnością w okresie 2003−2006. Można mówić o występowaniu w regionie pewnej koncentracji podmiotów z branży górniczej. Na tę relatywnie wysoką pozycję woj. łódzkiego w zakresie specjalizacji w sekcji C wpływa zapewne ak-tywność kopalni w Bełchatowie i firm z nią kooperujących, a także mniejszych jednostek wydobywczych zajmujących się wydobywaniem minerałów, piasków, żwirów i wapna w regionie.


przemysłu i budownictwa sektora przemysłowego dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006 wg liczby zatrudnionych


PRZEMYSŁ (C+D+E+F) 1,24 1,19 1,22 1,20


SEKCJA D (przetwórstwo przemysłowe) 1,24 1,20 1,22 1,20

Produkcja artykułów spożywczych i napojów 1,20 1,17 1,26 1,31 Produkcja wyrobów tytoniowych 1,17 1,28 b.d. b.d.

Włókiennictwo 5,19 4,94 5,26 5,18 Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 3,05 2,93 2,89 3,03 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych 1,48 1,38 1,27 1,07

Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze słomy i materiałów używanych do wyplatania

0,72 0,73 0,69 0,62

Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyro-bów z papieru

1,03 1,02 1,07 0,99

Działalność wydawnicza, poligrafia i reproduk-cja zapisanych nośników informacji

0,64 0,61 0,64 0,67

Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych

b.d. 0,11 b.d. b.d.

Produkcja wyrobów chemicznych 1,15 1,08 1,13 1,04

Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych

1,02 0,94 1,01 1,06

Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 1,48 1,50 1,48 1,48


41


Produkcja metali 0,46 0,48 0,43 0,43

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłączeniem maszyn i urządzeń)

0,58 0,62 0,70 0,79

Produkcja maszyn i urządzeń (gdzie indziej niesklasyfikowana)

0,91 0,94 0,94 0,97

Produkcja maszyn biurowych i komputerów 0,51 0,95 0,71 0,82

Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (gdzie indziej niesklasyfikowana)

1,15 1,26 1,18 1,00

Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, tele-wizyjnych i telekomunikacyjnych

0,81 0,73 0,65 0,50


0,77 0,77 0,80 0,79


0,67 0,61 0,73 0,71

Produkcja pozostałego sprzętu transportowego 0,16 0,19 0,19 0,21

Produkcja mebli, działalność produkcyjna (gdzie indziej niesklasyfikowana)

0,88 0,83 0,88 0,89

Przetwarzanie odpadów 0,24 0,17 0,16 0,27

SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę)

1,44 1,32 1,34 1,35




przemysłu i budownictwa dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006 wg wartości sprzedanej produkcji przemysłowej


PRZEMYSŁ (C+D+E+F) 1,16 0,99 0,99 0,98

SEKCJA C (górnictwo) 1,28 0,99 b.d. b.d.


Produkcja artykułów spożywczych i napojów 1,29 1,17 1,16 1,26 Produkcja wyrobów tytoniowych 0,39 0,70 0,00 0,00

Włókiennictwo 6,18 6,04 5,71 5,17



Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 4,30 3,46 3,77 3,88 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych

1,21 1,15 1,00 0,98


0,94 0,93 0,88 0,86

Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru

1,13 1,04 1,03 0,96

Działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja zapi-sanych nośników informacji

0,69 0,60 0,57 0,61


0,01 0,02 b.d. b.d.


Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 1,35 1,15 1,30 1,39 Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 2,14 2,18 1,97 1,83

Produkcja metali 0,24 0,19 0,19 0,18

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłącze-niem maszyn i urządzeń)

0,44 0,52 0,62 0,76

Produkcja maszyn i urządzeń (gdzie indziej niesklasyfikowana) 1,05 1,00 1,08 1,19

Produkcja maszyn biurowych i komputerów 0,03 0,64 0,41 0,46

Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej (gdzie indziej niesklasyfikowana)

1,29 1,30 1,07 0,78

Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych

0,26 0,17 0,18 0,14

Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków

0,63 0,67 0,57 0,60

Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 0,31 0,24 0,32 0,36


Produkcja mebli; działalność produkcyjna (gdzie indziej niesklasyfikowana)

0,82 0,70 0,73 0,75


SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę) 1,72 1,48 1,35 1,32

SEKCJA F (budownictwo) 0,39 b.d. b.d. b.d.



43

Pod względem liczby zatrudnionych w sekcji C woj. łódzkie nie odbiega już jednak od tendencji ogólnokrajowych. Wartość współczynnika LQ wyznaczo-nego dla tej zmiennej w 2006 r. wyniosła 1,01, co oznacza, że w regionie udział osób zatrudnionych w górnictwie jest porównywalny z analogicznym odsetkiem wyznaczonym w skali kraju. W latach poprzednich wartości LQ również kształ-towały się na przeciętnym poziomie. Sekcją, w przypadku której specjalizacja woj. łódzkiego jest znacznie bar-dziej wyraźna, jest sekcja D (przetwórstwo przemysłowe). Pod względem liczby działających podmiotów przynależnych do tej sekcji wartość współczynnika LQ w każdym roku w okresie 2004−2006 była taka sama i wynosiła 1,38, co ozna-cza, że pozycja woj. łódzkiego w zakresie przetwórstwa przemysłowego jest wysoka i bardzo stabilna. Podobnie było w przypadku obliczeń uwzględniają-cych liczbę zatrudnionych − choć wartości LQ były niższe, to i tak wskazywały na istnienie koncentracji przetwórstwa przemysłowego w regionie (w 2006 r. LQ był równy 1,20; co oznaczało pewien spadek w porównaniu z rokiem po-przednim: LQ=1,22). Należy natomiast zauważyć, że pod względem wartości sprzedanej produkcji przemysłowej woj. łódzkie w latach 2005−2006 przedsta-wiało się jako zasadniczo niewyspecjalizowane w branży przetwórstwa przemy-słowego. Wartości LQ wynosiły za każdym razem 0,94. Na podstawie danych bardziej szczegółowych można wskazać te działy go-spodarki wg PKD wchodzące w skład sekcji D, w przypadku których można mówić o występowaniu istotnej koncentracji na terenie woj. łódzkiego. W 2006 r. szczególnie wysokie wartości współczynnika LQ otrzymano dla na-stępujących działów: • włókiennictwo, • produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich, • produkcja artykułów spożywczych i napojów, • produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych. Na szczególne wyróżnienie zasługuje tu przede wszystkim włókiennictwo, bowiem to w jego przypadku uzyskano najwyższe wartości współczynnika lo-kacyjnego (LQ=5,18 wg liczby zatrudnionych oraz LQ=5,17 wg wartości sprze-danej produkcji przemysłowej w 2006 r.). Pozycja regionu w tym zakresie wy-daje się być dominująca w skali kraju. Wartości LQ obliczane wg wartości sprzedanej produkcji przemysłowej malały na przestrzeni lat 2003−2006 (z poziomu 6,18), zaś wartości wyznaczane na podstawie liczby zatrudnionych również wykazywały wahania we wskazanym okresie (choć nie wykazywały one jednoznacznego trendu).


Tabela 1.17. Struktura włókiennictwa w woj. łódzkim w 2006 r. według liczby zatrudnionych i produkcji sprzedanej

Wyszczególnienie Liczba

zatrudnionych %

Wartość sprzedanej produkcji

przemysłowej %

Produkcja przędzy z włókien tekstylnych i nici 15,2 20,5

Produkcja tkanin włókienniczych 10,6 7,4

Wykończenie materiałów włókienniczych 12,9 12,2

Produkcja gotowych wyrobów włókienniczych, z wyłączeniem odzieży

8,8 6,2

Produkcja pozostałych wyrobów włókienniczych 14,9 18,2

Produkcja dzianin 7,0 12,0

Produkcja wyrobów pończoszniczych i odzieży dzianej

30,7 23,4

Ogółem włókiennictwo 100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Łodzi. W obrębie włókiennictwa szczególne miejsce przypada produkcji wyrobów pończoszniczych i odzieży dzianej: pracuje tu 30,7% zatrudnionych we włó-kiennictwie w regionie. Ta dziedzina przyniosła też w 2006 r. 23,4% ogółu war-tości sprzedanej produkcji włókiennictwa. Ważną grupą PKD w obrębie działu: „włókiennictwo” w woj. łódzkim jest też produkcja przędzy z włókien tekstyl-nych i nici (15,2% zatrudnionych we włókiennictwie; 20,5% sprzedaży). Więcej szczegółów przedstawia tabela 1.17. Ważną rolę odgrywa również w skali kraju region łódzki jako producent odzieży i wyrobów futrzarskich. Wartości współczynnika lokacyjnego dla 2006 r. wyznaczone wg liczby zatrudnionych i wg wartości sprzedanej produk-cji przemysłowej wyniosły odpowiednio: 3,03 oraz 3,88. Także w tym wypadku odnotować należy występowanie istotnych wahań na przestrzeni lat 2003−2006, jednak nie układają się one w jednoznaczny trend.


45

Tabela 1.18. Struktura działu: produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich

w woj. łódzkim w 2006 r.


zatrudnionych

Wartość sprze-danej produkcji przemysłowej

Produkcja odzieży skórzanej 0,6 0,6

Produkcja odzieży i dodatków do odzieży z wyłącze-niem odzieży skórzanej

99,4 99,4

Wyprawienie i barwienie skór futerkowych 0,0 0,0

Ogółem produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. W obrębie działu produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich zdecydowa-nie dominuje w woj. łódzkim produkcja odzieży i dodatków do odzieży z wyłą-czeniem odzieży skórzanej (99,4% zarówno liczby zatrudnionych, jak i wartości sprzedanej produkcji całego działu w 2006 r.). Produkcja odzieży skórzanej sta-nowiła tu działalność marginalną. Województwo łódzkie pozostaje zatem ważnym aktorem w zakresie przemy-słu lekkiego, co oznacza kontynuację długoletniej tradycji. Należy jednak za-uważyć, że kontynuacja ta nie obejmuje trzeciej gałęzi przemysłu lekkiego, jaką jest produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych. W 2006 r. LQ wyznaczony na podstawie wartości sprzedanej produkcji przemysłowej wy-niósł tu zaledwie 0,98 (LQ = 1,07 na podstawie liczby zatrudnionych). Jest to efekt znacznego spadku poziomu koncentracji tej branży w regionie w ciągu ostatnich lat. Region łódzki pozostaje również ważnym producentem artykułów spożyw-czych i napojów, co należy wiązać m.in. z jego silną pozycją producenta wa-rzyw i owoców, o czym była mowa wcześniej. W 2006 r. wartość współczynni-ka LQ obliczonego według liczby zatrudnionych wyniosła tu 1,31, a według wartości sprzedanej produkcji przemysłowej – 1,26. Nie są to zatem wielkości tak duże jak w przypadku przemysłu lekkiego, ale wskazują na istotną koncen-trację produkcji artykułów spożywczych i napojów w regionie. Można przy tym postawić tezę, że pozycja ta umacniała się w ostatnim czasie.


Tabela 1.19. Struktura działu: produkcja artykułów spożywczych i napojów

w woj. łódzkim w 2006 r.


zatrudnionych


przemysłowej

Produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i wyrobów z mięsa

38,6 41,7

Przetwarzanie i konserwowanie ryb i pozostałych produktów rybactwa

0,0 0,0

Przetwórstwo owoców i warzyw 11,0 11,8

Produkcja olejów i tłuszczów pochodzenia roślinnego i zwierzęcego

0,0 0,0

Wytwarzanie wyrobów mleczarskich 16,0 19,2

Wytwarzanie produktów przemiału zbóż, skrobi i wyrobów skrobiowych

1,9 3,5

Produkcja gotowych pasz dla zwierząt 1,8 6,4

Produkcja pozostałych artykułów spożywczych 23,8 11,6

Produkcja napojów 6,9 5,7

Ogółem produkcja artykułów spożywczych i napojów 100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. W obrębie działu produkcja artykułów spożywczych i napojów w woj. łódz-kim dominuje produkcja, przetwórstwo i konserwowanie mięsa i wyrobów z mięsa (38,6% zatrudnionych w całym dziale oraz 41,7% wartości sprzedaży działu w 2006 r.), co należy niewątpliwie wiązać z silną pozycją regionu jako producenta żywca rzeźnego, o czym była mowa wcześniej. Ważną rolę odgrywa też wytwarzanie wyrobów mleczarskich (16,0% zatrudnionych w całym dziale oraz 19,2% wartości sprzedaży działu w 2006 r.).


47

Tabela 1.20. Struktura działu: produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych

produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich w woj. łódzkim w 2006 r.


zatrudnionych


przemysłowej

Produkcja szkła i wyrobów ze szkła 8,9 2,9

Produkcja ceramiki szlachetnej, materiałów i wyrobów ogniotrwałych

10,3 5,4

Produkcja płytek ceramicznych 41,0 39,1

Produkcja ceramiki budowlanej 1,5 0,6

Produkcja cementu, wapna oraz gipsu 9,0 10,3

Produkcja wyrobów betonowych i gipsowych 19,9 28,9

Cięcie, formowanie i wykończenie kamienia ozdobne-go i kamieni dla budownictwa

4,6 1,6

Produkcja wyrobów z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych

4,8 11,2

Ogółem produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych

100,0 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Łodzi. Na wyróżnienie zasługuje również produkcja z pozostałych surowców nie-metalicznych, co odnosi się w głównej mierze do produkcji płytek ceramicznych (o czym była już mowa). Wartość współczynnika LQ wyznaczona w 2006 r. według liczby zatrudnionych wyniosła 1,48; zaś według wartości sprzedanej produkcji przemysłowej – 1,83. Należy tu zaznaczyć, że pozycja regionu w tej dziedzinie jest silna, problematyczna pozostaje stabilność tej pozycji. Wartości LQ wyznaczane w oparciu o wartość sprzedaży wykazywały bowiem istotne spadki na przestrzeni lat 2003−2006. Najistotniejszą rolę w tym dziale odgrywa produkcja płytek ceramicznych (41% zatrudnionych w całym dziale oraz 39,1% wartości sprzedaży działu w 2006 r.) oraz produkcja wyrobów betonowych i gipsowych (19,9% zatrudnio-nych w całym dziale oraz 28,9% wartości sprzedaży działu w 2006 r.). W regionie łódzkim działa wyraźnie mniej podmiotów zaliczonych do sekcji E niż przeciętnie w skali kraju. Obliczona wartość współczynnika LQ dla 2006 r. wyniosła tu bowiem tylko 0,75. Warto jednak pamiętać o działalności Elektrowni Bełchatów, której udział w ogólnopolskiej produkcji energii elek-


trycznej określa się na ok. 20%. Uzyskane wyniki zostały tu niewątpliwie znie-kształcone przez efekt znaczącego, lecz pojedynczego producenta. Wskazuje na to wyraźnie analiza wartości współczynnika LQ wyznaczonych wg wielkości zatrudnienia (LQ = 1,35 w 2006 r.) i wg wartości sprzedanej produkcji przemy-słowej (LQ = 1,32 w 2006 r.). Można zatem mówić o występowaniu istotnej koncentracji branży energetycznej w regionie łódzkim. Na fakt ten nie wpływają pewne spadki wartości LQ odnotowane w ostatnich latach (szczególnie według wartości sprzedaży). Sekcja F (budownictwo) pozostaje obszarem, w przypadku którego nie moż-na mówić o występowaniu koncentracji firm na terenie woj. łódzkiego. Prze-ciwnie, wyznaczona dla 2006 r. wartość współczynnika LQ (zarówno na pod-stawie liczby podmiotów, jak i na podstawie liczby zatrudnionych) była tu niż-sza od jedności. Wskazuje to na niższy niż przeciętnie w skali kraju poziom koncentracji branży w regionie. W ciągu ostatnich lat wartości współczynnika lokacyjnego dla woj. łódzkiego pozostawały na niemal niezmienionym poziomie, co wskazuje na stabilność pozycji woj. łódzkiego w przypadku sekcji F. Podsumowując analizę wyznaczonych wartości współczynnika lokacyjnego, można powiedzieć, że najsilniejsza jest koncentracja na terenie woj. łódzkiego przemysłu lekkiego (z wyłączeniem produkcji skórzanej), a w szczególności włókiennictwa. Dodać do tego należy produkcję z pozostałych surowców nieme-talicznych (płytki ceramiczne) oraz produkcję artykułów spożywczych i napojów. Region łódzki pozostaje również ważnym producentem energii elektrycznej. W oparciu o przedstawione dotychczas informacje na temat stanu i ukierun-kowania przemysłu w regionie łódzkim można stwierdzić, że woj. łódzkie jest regionem dobrze uprzemysłowionym w skali kraju. Wartość sprzedanej produk-cji przemysłowej regionu dawała mu w 2005 r. siódme miejsce w Polsce. Po-dobnie było w przypadku wielkości zatrudnienia w przemyśle (piąte miejsce w Polsce). Specjalizacją woj. łódzkiego wydaje się być: produkcja płytek cera-micznych, produkcja artykułów spożywczych i napojów oraz przemysł lekki, do którego zaliczyć należy: • przemysł włókienniczy (włókiennictwo), • przemysł odzieżowy (produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich), • przemysł skórzany (produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich). Na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki i Pracy oraz Urzędu Staty-stycznego w Łodzi, można stwierdzić, że osoby zatrudnione w regionie w tej gałęzi przemysłu stanowiły istotny odsetek ogółu pracujących w tej dziedzinie w kraju. I tak w przypadku przemysłu włókienniczego pracownicy zatrudnieni w woj. łódzkim stanowili w 2004 r. 30,7% personelu przemysłu włókienniczego w Polsce. Analogiczne wskaźniki dla przemysłu odzieżowego i skórzanego to od-


49

powiednio: 27,9% i 12,0%.42 Są to zatem wartości znaczące. Autorzy opraco-wania Polska 2005. Raport o stanie przemysłu stwierdzają: „znaczna część wy-robów przemysłu lekkiego znajduje zbyt za granicą. Wartość eksportu w 2004 r. wynosiła 4407,9 mln USD i była większa niż w 2003 r. o 7,7%. Udział eksportu sektora w wartości polskiego eksportu wynosił 6,0% (w 2003 r. – 7,6%). Sprze-daż eksportowa stanowi dla podmiotów przemysłu lekkiego istotne źródło przy-chodów. Jej udział w przychodach netto ze sprzedaży produktów, towarów i usług kształtował się w 2004 r. na poziomie 36,3%. Był on wyższy niż w prze-myśle ogółem (27,2%) i wyższy od notowanego w przetwórstwie przemysło-wym (32,2%)”43. Wydaje się, że są to informacje optymistyczne, gdyż okazuje się, że wyroby polskiego przemysłu lekkiego (w którym znaczący udział ma woj. łódzkie) są w stanie skutecznie rywalizować na rynkach zagranicznych. Autorzy cytowanego opracowania zwracają jednak uwagę, że liberalizacja han-dlu może oznaczać zaostrzenie konkurencji (np. ze strony wyrobów chińskich). O sukcesie będzie decydować elastyczność w reagowaniu na potrzeby rynku oraz możliwość proponowania produktów o wyróżniających cechach. Pomocna powinna się tu okazać działalność jednostek badawczo-rozwojowych związa-nych z branżą przemysłu lekkiego licznie działających w Łodzi. 1.3.3. Usługi W poniższej części rozdziału zostaną przedstawione najważniejsze informa-cje na temat rozwoju usług w woj. łódzkim i możliwości specjalizacji regionu w tym sektorze gospodarki. Na podstawie danych zbieranych przez Główny Urząd Statystyczny możliwe jest scharakteryzowanie woj. łódzkiego na tle całego kra-ju w zakresie następujących branż: • handel, • gastronomia, • transport, • turystyka. Wydaje się, że są to najważniejsze wymiary profilowania wojewódzkiego w zakresie usług. Takie usługi jak szkolnictwo czy usługi medyczne w znacznie mniejszym stopniu mogą podlegać regionalnej specjalizacji i wpływać na go-spodarczą tożsamość województwa. Za wyjątkiem tworzenia ośrodków akade-

42 Polska 2005. Raport o stanie przemysłu, Warszawa 2005, s. 209 oraz

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/lodz/ASSETS_06w16_02.pdf 43 Tamże, s. 208.


mickich i kurortów usługi te powinny być rozmieszczane równomiernie w skali kraju. Pod względem handlu hurtowego woj. łódzkie nie odgrywa znaczącej roli w skali kraju. Wartość sprzedaży hurtowej w regionie w 2006 r. wyniosła tu 19 361 849,6 tys. PLN, co stanowiło zaledwie 4,1% sprzedaży ogólnopolskiej. Należy przy tym odnotować występowanie niekorzystnego trendu – jeszcze w 2003 r. wskaźnik ten kształtował się na poziomie 4,6%. W ciągu czterech lat nastąpił więc istotny spadek.

Tabela 1.21.

Sprzedaż hurtowa w Polsce i w woj. łódzkim w latach 2003−2006

Ogółem Jednostka terytorialna

2003 2004 2005 2006

POLSKA (w tys. PLN) 315 328 006,8 361 220 013,4 408 254 556,5 468 567 599,2

ŁÓDZKIE (w tys. PLN) 14 548 362,3 15 391 370,9 17 668 847,9 19 361 849,6

Polska = 100% 4,6 4,3 4,3 4,1


Tabela 1.22. Przychody z działalności gastronomicznej w Polsce


Ogółem Jednostka terytorialna

2003 2004 2005 2006

Polska (w tys. PLN) 4 694 253 5 136 343 7 262 600 8 156 721 Łódzkie (w tys. PLN) 184 473 190 222 249 076 290 848 Polska = 100% 3,9 3,7 3,4 3,6

Źródło: obliczenia własne na podst. Banku Danych Regionalnych GUS. Również pod względem usług restauracyjnych woj. łódzkie nie stanowi waż-nego podmiotu w skali kraju. Przychody z działalności gastronomicznej w 2006 r. wyniosły 290 848 tys. zł, co stanowiło jedynie 3,6% przychodów ogólnokra-jowych. Wart odnotowania jest tu wzrost udziału przychodów regionalnych w ogólnopolskich między rokiem 2005 a 2006. Nie zmienia to jednak faktu, że w porównaniu z latami 2003 i 2004 przychody z działalności gastronomicznej w 2006 r. były mniejsze. Niskie przychody branży restauracyjnej w woj. łódzkim


51

należy wiązać z małym natężeniem ruchu turystycznego (w odniesieniu do tury-styki rekreacyjnej, ale i biznesowej), o czym będzie mowa w dalszej części opracowania. Region łódzki nie jest też ważnym ośrodkiem transportowym. Linii kolejo-wych przypada tu na 100 km2 mniej niż przeciętnie w kraju. Dotyczy to zarówno linii kolejowych w ogóle, jak i linii normalnotorowych.

Tabela 1.23. Linie kolejowe (wskaźniki) w Polsce i w woj. łódzkim w 2006 r.

2006 Jednostka terytorialna linie kolejowe ogółem

na 100 km2 (w km) linie kolejowe normalnoto-rowe na 100 km2 (w km)

POLSKA 6,5 6,3

ŁÓDZKIE 6,1 5,8


Tabela 1.24. Ruch pasażerów w portach lotniczych w Polsce


Wyszczególnienie POLSKA

(w osobach) ŁÓDZKIE

(w osobach) Polska = 100%

przyjazdy 3 520 411 3 665 0,1

wyjazdy 3 546 116 3 655 0,1 2003

tranzyt 54 289 0 0,0

przyjazdy 4 410 432 3 194 0,1

wyjazdy 4 470 128 3 052 0,1 2004

tranzyt 79 898 0 0,0

przyjazdy 5 730 024 8 890 0,2

wyjazdy 5 784 047 9 173 0,2 2005

tranzyt 52 535 0 0,0

przyjazdy 7 588 684 93 073 1,2

wyjazdy 7 730 141 96 507 1,2 2006

tranzyt 125 746 1 673 1,3



Małe znaczenie woj. łódzkiego w branży transportowej znajduje odzwiercie-dlenie w danych dotyczących ruchu pasażerskiego w portach lotniczych. W 2003 r. wyleciało z Łodzi 3,5 tys. pasażerów. W roku następnym sytuacja przedstawiała się podobnie. Stanowiło to 0,1% wylatujących w skali kraju. Do-piero 2005 r. przyniósł pewien wzrost liczby pasażerów (ok. 9 tys. wylatują-cych). W 2006 r. liczba ta wzrosła natomiast mniej więcej dziesięciokrotnie, co dawało już 1,3% wylatujących w skali kraju. Otwarta pozostaje kwestia, czy tendencja wzrostowa się utrzyma. O atrakcyjności turystycznej regionu świadczy między innymi organizowa-nie imprez kulturalnych o ponad regionalnym i ponad krajowym znaczeniu. W przypadku woj. łódzkiego są to: • Międzynarodowe Triennale Tkaniny, • Międzynarodowy Festiwal Sztuki Autorów Zdjęć Filmowych „Camerimage”, • Festiwal Dialogu Czterech Kultur, • Łódzkie Spotkania Baletowe. Wśród wskazanych imprez wyróżnić należy szczególnie Międzynarodowe Triennale Tkaniny, gdyż jest to wystawa o 35-letniej tradycji i dziś można ją uznać za najstarszą i najważniejszą na świecie międzynarodową imprezę promującą współczesną tkaninę artystyczną. W 2007 r. na Triennale zaprezentowano prace 138 artystów (21 z Polski) z 50 krajów. Zaplanowano aż 110 imprez towarzyszą-cych44. Zlokalizowanie Triennale właśnie w Łodzi wydaje się faktem o doniosłym znaczeniu z uwagi na możliwość popularyzacji niezwykle silnych obecnych i histo-rycznych związków miasta oraz regionu z przemysłem włókienniczym. Na podstawie informacji zbieranych przez Urząd Statystyczny w Łodzi moż-na ocenić poziom przygotowania woj. łódzkiego na przyjęcie turystów i stwierdzić, czy region jest przez nich chętnie odwiedzany. Okazuje się, że w 2006 r. w woj. łódzkim było 723 515 turystów, którzy korzystali z obiektów zbiorowego zakwaterowania. Stanowiło to zaledwie 4,1% ogólnej liczby tury-stów w Polsce45. W 2006 r. w województwie funkcjonowało ogółem 229 obiektów zbiorowe-go zakwaterowania, posiadających łącznie 15 821 miejsc noclegowych. Oznacza to niewielki wzrost w porównaniu z rokiem poprzednim (o 5 obiektów i 463 łóż-ka). Wśród obiektów zbiorowego zakwaterowania w woj. łódzkim w 2006 r. dominowały hotele (22,8%) oraz inne obiekty hotelowe (26,6%), będące pod-miotami spełniającymi zadania hotelu, pensjonatu lub motelu, którym nie zosta-ła przyznana żadna kategoria. Relatywnie dużo było też ośrodków szkoleniowo- -wypoczynkowych (11,4%). Podobnie przedstawia się sytuacja w ujęciu liczby

44 http://www.lodz-art.pl/wydarzenia/triennale_tkan 45 Turystyka w 2006 r., Warszawa 2007, s. 73.


53

miejsc noclegowych. Pod tym względem przodują hotele (29,0%) i inne obiekty hotelowe (15,5%), ale znaczna liczba miejsc przypada też ośrodkom szkoleniowo- -wypoczynkowym (13,6%)46.

Tabela 1.25. Turystyczne obiekty zbiorowego zakwaterowania

oraz miejsca noclegowe (stan na dzień 31.VII. 2005 r. 2006 r.

obiekty miejsca

noclegowe obiekty

miejsca noclegowe Typy obiektów

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

Hotele 50 22,3 4 259 27,8 52 22,8 4 604 29,0

Inne obiekty hote-lowe

61 27,3 2 400 15,6 61 26,6 2 465 15,5

Motele 5 2,2 160 1,0 6 2,6 188 1,2

Pensjonaty 1 0,4 91 0,6 1 0,4 91 0,6

Domy wycieczkowe

6 2,7 569 3,7 6 2,6 548 3,5

Schroniska mło-dzieżowe

12 5,4 499 3,2 13 5,7 562 3,6

Kempingi 5 2,2 765 5,0 5 2,2 765 4,8

Pola biwakowe 8 3,6 574 3,7 8 3,5 551 3,5

Ośr. wczasowe 14 6,3 1 287 8,4 14 6,1 1 324 8,4

Ośr. kolonijne 2 0,9 259 1,7 2 0,9 260 1,6

Ośr. szkol.-wypoczynkowe

26 11,6 2 088 13,6 26 11,4 2 144 13,6

Domy pracy twórczej

1 0,4 32 0,2 1 0,4 34 0,2

Zespoły ogólno-dostępnych dom-ków turystycz-nych

18 8,0 1 314 8,6 17 7,4 1 244 7,9

46 K. Szkopiecka, Turystyka w województwie łódzkim w 2006 r., Łódź 2007, s. 2.


2005 r. 2006 r.

obiekty miejsca

noclegowe obiekty

miejsca noclegowe Typy obiektów

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

w licz. bezw. w %

Ośr. do wypo-czynku sobotnio-niedzielnego i świątecznego

1 0,4 27 0,2 1 0,4 27 0,2

Pozostałe obiekty 14 6,3 1 034 6,7 16 7,0 1 014 6,4

Razem 224 100,0 15 358 100,0 229 100,0 15 821 100,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Łodzi. Turyści przybywający do woj. łódzkiego w 2006 r. najchętniej korzystali z noclegu w hotelach (53,5%) oraz innych obiektach hotelowych (16,2%). Co je-denasty turysta (9,0%) nocował w ośrodku szkoleniowo-wypoczynkowym. Tu-ryści zagraniczni wyraźnie chętniej nocują w hotelach (74,2%; różnica 20,7 pkt. proc.), rzadziej zaś w innych obiektach hotelowych (12,5%; różnica 3,7 pkt. proc.). Uwagę zwraca fakt, że turyści zagraniczni w ogóle albo w znikomej czę-ści decydowali się na nocleg w domach wycieczkowych (0,3%; dane ogółem: 2,5%), ośrodkach wczasowych (0%; dane ogółem: 3,1%), ośrodkach kolonij-nych (0%; dane ogółem:0,2%), domkach turystycznych (0,4%; dane ogółem: 6,2%) i na kempingach (0,8%; dane ogółem:1,1%)47. Z jednej strony możn to tłumaczyć niskim standardem tych obiektów oraz większą dostępnością cenową hoteli dla turystów zagranicznych, z drugiej jednak strony należy zauważyć, że obiekty omijane przez turystów zagranicznych są podmiotami charakterystycz-nymi dla turystyki rekreacyjnej. Może to zatem oznaczać, że goście spoza kraju odwiedzają region łódzki głównie w celach biznesowych.

47 Tamże, s. 3.


55

Tabela 1.26. Turyści korzystający z turystycznych obiektów

zbiorowego zakwaterowania

2005 r. 2006 r.

ogółem zagraniczni ogółem zagraniczni Typy obiektów

w licz. bezw.

w % w licz. bezw..

w % w licz. bezw.

w % w licz. bezw.

w %

Hotele 320 709 51,9 71 263 73,9 387 465 53,5 81 055 74,2

Inne obiekty hotelowe

109 062 17,6 13 005 13,4 116 953 16,2 13 657 12,5

Motele 14 913 2,4 3 767 3,9 17 311 2,4 4 552 4,2

Pensjonaty 5 671 0,9 565 0,6 5 352 0,7 364 0,3

Domy wycieczkowe

15 252 2,5 690 0,7 18 088 2,5 759 0,7

Schroniska młodzieżowe

17 479 2,8 1 573 1,6 19 006 2,6 1 867 1,7

Kempingi 9 776 1,6 918 1,0 7 869 1,1 895 0,8

Pola biwakowe 2 230 0,4 371 0,4 2 260 0,3 259 0,2

Ośr. wczasowe 19 942 3,2 2 0,0 22 567 3,1 34 0,0

Ośr. kolonijne 1 255 0,2 0 0,0 1 238 0,2 0 0,0

Ośr. szkoleniowo -wypoczynkowe

52 990 8,6 2 580 2,7 64 764 9,0 3 938 3,6

Domy pracy twórczej

848 0,1 72 0,1 816 0,1 0 0,0

Zespoły ogól-nodostępnych domków tury-stycznych

34 152 5,5 286 0,3 44 674 6,2 396 0,4

Ośr. do wypo-czynku sobotnio- -niedzielnego i świątecznego

494 0,1 65 0,1 509 0,1 52 0,0

Pozostałe obiekty

13 706 2,2 1 209 1,3 14 643 2,0 1 508 1,4

Razem 618 479 100,0 96 366 100,0 723515 100,0 109336 100,0



Wykres 1.17. Liczba turystów przybyłych do woj. łódzkiego w 2006 r. wg powiatów

0 50000 100000 150000 200000 250000 300000

pajęczańskiskierniew icki

brzezińskiłaski

raw skiopoczyński

zduńskow olskiłęczycki

poddębickim. Skierniew ice

w ieruszow skisieradzki

kutnow skiradomszczański

m. Piotrków Tryb.pabianicki

łódzki w schodniłow icki

w ieluńskizgierski

piotrkow skibełchatow skitomaszow ski

m. Łódź

Źródło: Urząd Statystyczny w Łodzi. Dominacja miasta Łodzi pod względem nakierowania na turystykę znajduje odzwierciedlenie w liczbie turystów odwiedzających poszczególne powiaty woj. łódzkiego. Do Łodzi przyjechało bowiem w 2006 r. ponad 283 tys. turystów, co stanowi 39,2% ogółu turystów odwiedzających region. Kolejne pod względem ilości odwiedzin powiaty cieszyły się już znacznie mniejszą popularnością: to-maszowski (blisko 108 tys.), bełchatowski (niemal 55 tys.) i piotrkowski (53,5 tys.). W przypadku 12 powiatów (dokładnie połowa) liczba odwiedzają-cych turystów nie przekroczyła 10 tys.48 Dowodzi to w sposób dobitny, że atrakcyjność turystyczna regionu jako całości jest w oczach potencjalnych tury-stów bardzo mała. Dotyczy to zarówno turystyki rekreacyjnej, jak i biznesowej. Wyjątek stanowi tu miasto Łódź.

48 Tamże, s. 5.


57

Wykres 1.18. Liczba turystów przybyłych do woj. łódzkiego w 2006 r. wg miesięcy

0

10000

20000

3000040000

50000

60000

70000

80000st

yczeń

luty

mar

zec

kwie

cień maj

czer

wie

c

lipie

c

sier

pień

wrz

esień

paźd

zier

nik

listo

pad

grud

zień

Źródło: Dane GUS. Klucz do zrozumienia relatywnie wysokiej atrakcyjności turystycznej Łodzi wydaje się dostarczać analiza zmian natężenia ruchu turystycznego w regionie w 2006 r. Okazuje się bowiem, że najwięcej turystów odwiedza woj. łódzkie w miesiącach nierekreacyjnych: maju, czerwcu, wrześniu i październiku. Nato-miast w okresie wakacyjnym, a także w miesiącach zimowych liczba turystów w regionie wyraźnie spada49. Oznacza to – jak się zdaje – że na wypoczynek letni lub zimowy wybierane są inne regiony. Do woj. łódzkiego turyści wracają niejako po urlopie, a więc najprawdopodobniej w interesach. To też wyjaśnia skupienie turystyki właśnie w Łodzi, która jest nie tylko stolicą województwa, ale i silnym ośrodkiem gospodarczym. Tym też należy tłumaczyć większą popu-larność hoteli (i innych obiektów hotelowych) w porównaniu z takimi obiektami jak domy wycieczkowe, domki kempingowe czy schroniska młodzieżowe. Tezę tę potwierdzają pośrednio wyniki sondażowego badania atrakcyjności miejsc przeprowadzonego na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Regionalnego. Przedmiotem badania była atrakcyjność turystyczna z punktu widzenia możli-wości dobrego wypoczynku. Województwo łódzkie znalazło się na ostatnim miejscu w rankingu wskazań (1%). Za nieciekawe uważane jest też samo miasto Łódź50. Ewentualna atrakcyjność turystyczna regionu musi się zatem wiązać z turystyką biznesową.

49 K. Szkopiecka, Turystyka w województwie…, s. 5 oraz Turystyka w 2006 r., s. 72. 50 http://miasta.gazeta.pl/lodz/1,35153,4387478.html


Wskazują na to również wyniki Analizy przewag konkurencyjnych na euro-pejskim rynku turystycznym. Autorzy tego opracowania wyróżnili siedem ma-kroregionów turystycznych Polski. Województwo łódzkie wchodzi tu w skład Regionu Centralnej Polski: Mazowsza i Ziemi Łódzkiej (wraz z woj. mazowiec-kim)51. Autorzy podkreślają, że pod względem potencjału gospodarczego przo-dującą pozycję zajmuje właśnie Region Centralnej Polski oraz Region Górski Karpacko-Tatrzański. „Obydwa regiony są najchętniej i najczęściej odwiedzane przez turystów, zarówno krajowych, jak i zagranicznych z tym, że charakter tu-rystyki obu regionów jest zdecydowanie odmienny i inne cele i atrakcje stano-wią ich siłę przyciągania. Pierwszy region charakteryzuje głównie turystyka miejska, w tym biznesowa, związana z odwiedzaniem Warszawy, Łodzi i in-nych miast centralnej Polski, zaś drugi region charakteryzuje głównie turystyka wypoczynkowa, rekreacyjna i uzdrowiskowa. Można także stwierdzić, że o ile pierwszy region generuje turystów krajowych (generating region), to drugi re-gion ich przyciąga (attracting region)”52. W myśl przywoływanego opracowania do najważniejszych mocnych stron woj. łódzkiego jako składowej Regionu Centralnej Polski należy zaliczyć: • wysoki poziom industrializacji, • metropolitarne funkcje Łodzi, • tranzytowy i węzłowy charakter obszaru, • zasoby dziedzictwa kulturowego, • walory przyrodniczo-krajobrazowe, • zasoby wód geotermalnych, • obszary o wysokiej koncentracji warzywniczej i sadowniczej. Wśród słabych stron autorzy wskazują natomiast: • złą sytuację demograficzną (ujemny przyrost naturalny), • znaczny odsetek pracujących w rolnictwie, • pozostałości monokultury przemysłowej, • najniższą w kraju lesistość.53 Turystyka w woj. łódzkim nie ma charakteru stricte wypoczynkowego. Wskazuje na to spadek liczby turystów odwiedzających region w miesiącach typowo urlopowych. Ponadto uwagę zwraca relatywnie mała liczba takich obiektów, jak domy wycieczkowe, pola biwakowe, schroniska młodzieżowe czy ośrodki wczasowe i domki turystyczne. Wyraźnie większą rolę odgrywają na-

51 K. Barteczko, J. Grabowski, A. Wrzosek, Analiza przewag konkurencyjnych na euro-

pejskim rynku turystycznym, Warszawa 2003, s. 28. 52 Tamże, s. 32. 53 Tamże, s. 392.


59

tomiast hotele, pensjonaty, motele i inne obiekty hotelowe, w których nocleg typowy jest raczej dla biznesowego ruchu turystycznego. Do atrakcji turystycz-nych wyróżniających region i mogących przyciągać turystów można zaliczyć przede wszystkim zabytki architektury przemysłowej w Łodzi (zespoły fabrycz-no-rezydencjalne). To one znacznie silniej niż np. walory przyrodnicze odróż-niają woj. łódzkie od innych regionów kraju. Sama Łódź postrzegana jest jednak powszechnie jako miasto nieinteresujące, zaniedbane i brzydkie, a przede wszystkim – zanieczyszczone, co odstrasza turystów. Podsumowaniem przedstawionych wyżej informacji na temat sektora usłu-gowego w woj. łódzkim są analizy wartości współczynnika lokacyjnego dla po-szczególnych sekcji PKD dla liczby zarejestrowanych podmiotów i dla liczby zatrudnionych.

Tabela 1.27. Wartość współczynnika lokacyjnego LQ dla sekcji PKD sektora usług dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006

wg liczby zarejestrowanych podmiotów


SEKCJA G (handel hurtowy i detaliczny − na-prawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego)

1,07 1,08 1,09 1,09

SEKCJA H (hotele i restauracje) 0,85 0,86 0,85 0,83

SEKCJA I (transport, gospodarka magazynowa i łączność)

0,93 0,93 0,93 0,92

SEKCJA J (pośrednictwo finansowe) 0,95 0,96 0,96 0,98

SEKCJA K (obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej)

0,81 0,80 0,79 0,80

SEKCJA L (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia spo-łeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne)

1,12 1,11 1,11 1,17

SEKCJA M (edukacja) 0,98 0,95 0,95 0,96

SEKCJA N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) 0,91 0,91 0,90 0,93

SEKCJA O (działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała)

0,99 0,98 0,98 1,00

Źródło: opracowanie własne.


W 2006 r. dla sekcji G (handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów sa-mochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego) współczynnik LQ wyznaczany na podstawie liczby firm przyjął wartość 1,09. Może to oznaczać pewną (niewielką) koncentrację tej branży w regionie. Jednak już LQ wyznaczany dla liczby zatrudnionych wyniósł jedynie 0,59. Oznacza to, że w woj. łódzkim w handlu pracuje mniej osób niż przeciętnie w skali kraju.

Tabela 1.28. Wartość współczynnika lokacyjnego LQ dla sekcji PKD sektora usług

dla woj. łódzkiego w latach 2003−2006 wg liczby zatrudnionych


SEKCJA G (handel hurtowy i detaliczny, na-prawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego)

0,60 0,57 0,57 0,59


SEKCJA I (transport, gospodarka magazynowa i łączność)

0,65 0,57 0,57 0,57


SEKCJA K (obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej)

0,97 0,93 0,91 0,91


1,29 1,29 1,28 1,28


SEKCJA N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) 1,24 1,31 1,33 1,32 SEKCJA O (działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała)

0,71 0,70 0,71 0,73

Źródło: opracowanie własne. Warto się jednak zastanowić, czy specjalizacja wojewódzka w zakresie sekcji G jest w ogóle możliwa. Zapotrzebowanie (popyt) na usługi świadczone w ra-mach tej sekcji ma bowiem w zasadzie charakter indywidualny i uniwersalny, co oznacza, że prywatni klienci w każdym województwie zgłaszają potrzebę na-prawy auta czy sprzętu RTV. Uniwersalność tego zapotrzebowania dotyczy oczywiście także sfery handlu, która stanowi składową sekcji G. Wydaje się, że zgodnie z prawem, iż „rynek nie znosi pustki”, omawiany popyt musi wyzwalać podaż usług. Przy założeniu natomiast względnie równomiernego rozlokowania


61

geograficznego popytu podaż również nie powinna cechować się przestrzenną koncentracją. Tym samym wydaje się wątpliwa sama możliwość wyspecjalizo-wania jakiegokolwiek regionu kraju w omawianej dziedzinie. Wyjątek może tu stanowić jedynie handel hurtowy. Wartości współczynnika lokacyjnego wyznaczone dla sekcji H (hotele i re-stauracje) wskazują na niski poziom koncentracji tej branży w regionie (co jest zbieżne z przedstawionymi wyżej informacjami nt. przychodów z działalności gastronomicznej). Współczynnik LQ wyznaczony na podstawie liczby podmio-tów był w 2006 r. równy 0,83; zaś dla liczby zatrudnionych wyniósł 0,56. W poprzednich latach wartości LQ kształtowały się na zasadniczo niezmienio-nym poziomie, co wskazuje na stabilizację pozycji woj. łódzkiego w branży re-stauracyjno-hotelarskiej. Na podstawie niskich wartości LQ dla sekcji H można wnioskować o małej atrakcyjności turystycznej i biznesowej regionu. Spośród sekcji PKD, w obrębie których może dochodzić do tworzenia regio-nalnej specjalizacji, nieco uwagi należy poświęcić sekcji I (transport, gospodar-ka magazynowa i łączność). Jej charakter nie jest bowiem oczywisty. W tym obszarze realizowana jest: • działalność związana z zapewnieniem przewozu osób lub ładunków środka-

mi transportu lądowego (włączając rurociągi), wodnego i powietrznego (włą-czając także wynajem sprzętu transportowego wraz z kierowcą lub załogą oraz działalność wspierająca przewozy świadczona zwłaszcza przez stacje, porty, dworce lotnicze w zakresie kontroli ruchu, obsługi pasażerów, bagażu i ładunków;

• działalność polegająca na magazynowaniu, składowaniu i przechowywaniu wszelkiego rodzaju towarów, pośrednictwie przewozowym (spedycja), włą-czając pośrednictwo w dokonywaniu odpraw celnych;

• działalność polegająca na organizowaniu i obsłudze ruchu turystycznego; • działalność poczty i telekomunikacji54. Na podkreślenie zasługuje fakt, że w obrębie sekcji I nie wyspecjalizował się obecnie – w sposób jednoznaczny – żaden region w Polsce. Tymczasem specja-lizacja taka wydaje się możliwa przynajmniej w zakresie obsługi ruchu tury-stycznego, a także obsługi transportowej (stacje, porty lotnicze), gospodarki ma-gazynowej oraz spedycji. Sekcja I może więc stanowić swego rodzaju ważną i niewykorzystaną niszę, w obrębie której region łódzki (z uwagi na swoje cen-tralne położenie w kraju) mógłby się wyspecjalizować. Tak się jednak dotych-czas nie dzieje. Wartości LQ wyznaczone dla 2006 r. na podstawie liczby zare-jestrowanych podmiotów i na podstawie liczby zatrudnionych wyniosły odpo-wiednio: 0,92 i 0,57, co wskazuje na niższy od przeciętnego poziom koncentra-

54 Tamże.


cji sekcji I w woj. łódzkim. Wartości współczynnika nie zmieniały się w zasa-dzie w okresie 2003–2006 zarówno w wymiarze liczby podmiotów, jak i pracu-jących. Pod względem rozwoju sekcji J (pośrednictwo finansowe) woj. łódzkie od-powiada tendencjom ogólnopolskim. Wartości współczynnika LQ w 2006 r. dla liczby podmiotów wyniosły tu 0,98, a dla liczby zatrudnionych: 0,89. Oznacza to, że udział tej branży w gospodarce regionu jest nieznacznie niższy od prze-ciętnego, wyznaczonego w skali całej gospodarki. Sytuacja nie zmieniała się tu zasadniczo w ciągu ostatnich lat. Można jedynie zauważyć pewien (mały) wzrost wartości współczynnika LQ (zarówno dla liczby firm, jak i dla liczby pracowników) między 2005 r. a 2006 r. Z kilku względów uwagę zwraca sekcja K, w skład której wchodzą następu-jące obszary działalności: • zagospodarowanie, wynajem i pozostała obsługa nieruchomości; • wynajem środków transportowych, także i samochodów osobowych bez kie-

rowcy (bez obsługi); • wynajem maszyn i urządzeń bez obsługi, wypożyczanie artykułów przezna-

czenia osobistego i użytku domowego; • prowadzenie prac badawczo-rozwojowych i usług informatycznych; • działalność z zakresu architektury, projektowania, geologii, geodezji, karto-

grafii i pozostałych usług inżynierskich; • doradztwo, usługi prawnicze, księgowe, reklama, rekrutacja pracowników itp.55 Okazuje się bowiem, że sekcja K tworzona jest po części przez usługi, które nie powinny podlegać silnej specjalizacji regionalnej. Chodzi tu o działalność związaną z wynajmem nieruchomości, środków transportu oraz maszyn i urzą-dzeń użytku osobistego lub domowego. Z drugiej jednak strony w obrębie sekcji K umieszczone zostały takie dziedziny jak: działalność B+R, usługi inżynier-skie, informatyczne, prawne, księgowe, reklama. W zasadzie wszystkie one związane są z tworzeniem dobrego zaplecza dla prowadzenia innej działalności gospodarczej. Wiąże się to również z nowoczesnym typem gospodarki opartej na sektorze usług. Zaznaczyć trzeba przy tym, że możliwe jest wykształcenie się regionalnego profilu gospodarczego związanego z tymi usługami. Tak się jed-nak nie dzieje w przypadku woj. łódzkiego. Współczynnik LQ wyznaczony dla liczby zarejestrowanych podmiotów przyjął wartość 0,80, zaś dla liczby zatrud-nionych: 0,91. Oznacza to, że poziom koncentracji tej branży jest w woj. łódz-kim zasadniczo zbliżony do tendencji ogólnopolskich, lecz trochę niższy. Biorąc pod uwagę, iż zapotrzebowanie na usługi wypożyczenia środków transportu oraz maszyn i urządzeń użytku osobistego lub domowego, jak również na wyna-

55 http://www.stat.gov.pl/wyszukiwarka/pkd_04/pdf/wyjasnienia_calosc.pdf


63

jem lokali powinno być w znacznym stopniu geograficznie niezależne, należy wnioskować, iż „niekompetencja” woj. łódzkiego dotyczy zwłaszcza usług dla biznesu, co będzie z pewnością wpływać niekorzystnie na atrakcyjność inwesty-cyjną regionu. Sekcje: L (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubez-pieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne), M (edukacja) oraz N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) pozostają sekcjami specyficznymi. Przede wszystkim (dotyczy to zwłaszcza sekcji L) rozwój tych dziedzin podlega w dużej mierze decyzjom władz państwowych i samorządowych, nie mają więc cech spontanicznej, swobodnej działalności gospodarczej właściwej innym branżom typowo komercyjnym (choć są oczywiście prywatne placówki eduka-cyjne lub zdrowotne). Poza tym wydaje się, że wszystkim tym branżom właści-we jest względnie równomierne rozlokowanie w skali kraju. Zapotrzebowanie na edukację czy ochronę zdrowia jest bowiem w dużej mierze terytorialnie nie-zależne. Co więcej, występowanie znacznych regionalnych „niekompetencji” w zakresie sekcji M lub N mogłoby być postrzegane jako upośledzenie danego obszaru i trudno wyobrazić sobie kompensowanie tego stanu rzeczy specjaliza-cją regionalną w zakresie innych branż (co może mieć miejsce np. w przypadku słabej koncentracji podmiotów z sekcji A w regionie i kompensacji poprzez spe-cjalizację w branży D). Z tych względów nie należy – jak się zdaje – przypisywać nadmiernego zna-czenia pewnej koncentracji sekcji L, M oraz N w regionie łódzkim, na co wska-zują wartości współczynnika lokacyjnego wyznaczone dla 2006 r. na podstawie liczby zatrudnionych (odpowiednio: 1,28; 1,24; 1,32). Tym bardziej że wartości LQ wyznaczone na podstawie liczby zarejestrowanych podmiotów są już znacz-nie niższe i odpowiadają tendencjom ogólnokrajowym: 1,17 (sekcja L); 0,96 (sekcja M); 0,93 (sekcja N). Na uwagę zasługuje natomiast sekcja O (działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała) cechująca się znacznym zróżnicowaniem wewnętrznym. W jej ramach prowadzona jest działalność gdzie indziej nie ujęta: • działalność organizacji członkowskich, stowarzyszeń, związków religijnych,

związków zawodowych; • działalność twórcza i odtwórcza w zakresie kultury i sztuki włączając dzia-

łalność muzeów, bibliotek, archiwów; ochronę zabytków; • produkcja i rozpowszechnianie filmów i nagrań wideo; działalność radiowa

i telewizyjna; • działalność ogrodów botanicznych i zoologicznych, rezerwatów przyrody

oraz innych obszarów i obiektów chronionej przyrody; • działalność rozrywkowa, rekreacyjna i sportowa;


• oczyszczanie miast, osiedli i skupisk ludzkich, usuwanie, likwidowanie od-padów i nieczystości,

• usługi pralnicze, fryzjerskie, kosmetyczne i inne mające na celu zapewnienie dobrego samopoczucia fizycznego i psychicznego;

• pozostała działalność usługowa, gdzie indziej niesklasyfikowana56. Wydaje się, że wystąpienie specjalizacji regionalnej w obrębie sekcji O trak-towanej jako całość jest mało prawdopodobne. Z drugiej jednak strony niektóre z obszarów zaklasyfikowanych do sekcji O (działalność rozrywkowa lub dzia-łalność twórcza) mogą być przedmiotem specjalizacji. Dla całej sekcji O współ-czynnik LQ był w 2006 r. równy 1,00 (na podst. liczby podmiotów gosp.) i 0,73 (na podst. liczby pracujących). W obu przypadkach były to wartości większe niż w latach poprzednich. 1.4. Kierunki zmian w sektorach gospodarki województwa łódzkiego na podstawie analizy funkcji trendu Przedstawione dotąd informacje na temat woj. łódzkiego pozwalają na okre-ślenie dotychczasowego i aktualnego profilu gospodarczego regionu. Otwarta pozostaje natomiast kwestia zmian, jakim w ciągu najbliższych lat będzie pod-legać specjalizacja woj. łódzkiego. Próbnej odpowiedzi na pytanie dotyczące kierunku i charakteru tych zmian udzielić można na podstawie krótkookresowej prognozy statystycznej, której przedmiotem są wartości współczynnika lokacyj-nego LQ wyznaczanego dla: liczby zarejestrowanych podmiotów, liczby zatrud-nionych oraz wartości sprzedanej produkcji przemysłowej. Prognozę przygotowano w oparciu o dane historyczne (dla okresu 1999–2006) za pomocą liniowej funkcji trendu57. Prognoza ma charakter krótkookre-

56 Tamże. 57 W przypadku następujących działów w obrębie sekcji D (przetwórstwo przemysłowe)

dane historyczne wykorzystywane przy wyznaczaniu funkcji trendu (przy prognozowaniu współczynnika LQ dla liczby zatrudnionych) obejmowały okres 2000–2006: • produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych; • produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz z korka (z wyłączeniem mebli), wyrobów ze

słomy i materiałów używanych do wyplatania; • produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru; • produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych; • produkcja metali; • produkcja maszyn biurowych i komputerów;


65

sowy i obejmuje swoim zasięgiem lata 2007−2010. Na podstawie antycypowa-nych wartości współczynnika lokacyjnego LQ dla poszczególnych sekcji i dzia-łów PKD można określić zmiany w profilu gospodarczym regionu w najbliż-szych latach. 1.4.1. Prognoza dla rolnictwa W najbliższych latach poziom koncentracji branży rolniczej w woj. łódzkim nie powinien ulegać zmianom. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodar-czych przynależnych do sekcji A wciąż będzie mniejsza niż przeciętnie w in-nych województwach. Prognozowane wartości współczynnika LQ dla lat 2007−2010 będą się kształtować na niezmieniającym się poziomie i każdorazo-wo będą równe 0,87.

Tabela 1.29. Prognozowana wartość współczynnika lokacyjnego LQ

dla sekcji PKD sektora rolnego dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg liczby zarejestrowanych podmiotów


SEKCJA A (rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo)

0,87 0,87 0,87 0,87

SEKCJA B (rybactwo) 0,27 0,29 0,31 0,33


Nieco inaczej będzie w przypadku rybactwa. Przewiduje się nieznaczny wzrost udziału liczby podmiotów gospodarczych z tej branży działających na terenie woj. łódzkiego w ogóle firm związanych z rybactwem. W 2010 r. war-tość współczynnika lokacyjnego powinna być równa 0,33. Przewidywany wzrost będzie zatem niewielki i nie wpłynie znacząco na zasadniczo marginalną

• produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej niesklasyfikowana; • produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych; • produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków; • produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep; • produkcja pozostałego sprzętu transportowego; • produkcja mebli, działalność produkcyjna gdzie indziej niesklasyfikowana; • przetwarzanie odpadów.


pozycję regionu w omawianej sekcji PKD. Z uwagi na geograficzne położenie województwa trudno też przewidywać znaczące zmiany w tym obszarze. 1.4.2. Prognoza dla przemysłu Szczególnie interesujące wydają się wyniki prognozy opracowanej dla sekto-ra przemysłowego. Dane uzyskane dla sekcji C (górnictwo) nie są jednoznaczne. Z jednej strony przewiduje się, że udział liczby podmiotów gospodarczych z woj. łódzkiego w ogóle polskich firm związanych z górnictwem będzie się powoli zmniejszał. Tym samym wartości współczynnika lokacyjnego powinny w kolejnych latach maleć, tak iż w 2010 r. osiągną poziom 1,07. Z drugiej jed-nak strony wartości współczynnika LQ prognozowane dla liczby zatrudnionych w górnictwie powinny rosnąć i w 2010 r. osiągnąć poziom 1,19. Choć trendy mają tu odmienne kierunki, to można powiedzieć, że w przypadku obu prognoz wspólne jest założenie, iż poziom koncentracji branży górniczej w regionie łódzkim powinien być większy niż przeciętnie w skali kraju. Pamiętać bowiem trzeba, że o pozycji woj. łódzkiego w branży górniczej decyduje przede wszyst-kim działalność Kopalni Węgla Brunatnego w Bełchatowie. Jej roczne wydoby-cie węgla stanowi obecnie ponad 50% ogółu wydobycia w Polsce, a wyczerpa-nie złóż w Polu „Szczerców” (górnicze prace udostępniające złoże rozpoczęto w 2002 r.) powinno nastąpić według planów w 2038 r.58 Oznacza to, jak się zda-je, że nawet jeśli liczba firm działających w woj. łódzkim przynależnych do sek-cji C będzie powoli maleć, to pozycja regionu w branży górniczej powinna ce-chować się pewną stabilnością.


dla sekcji PKD sektora przemysłowego dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg liczby zarejestrowanych podmiotów

Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 SEKCJA C (górnictwo) 1,10 1,09 1,08 1,07 SEKCJA D (przetwórstwo przemysłowe) 1,38 1,38 1,37 1,37 SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę) 0,77 0,78 0,79 0,81

SEKCJA F (budownictwo) 0,87 0,87 0,87 0,88 Źródło: opracowanie własne.

58 http://www.kwbbelchatow.bot.pl/index.php?dzid=27&did=1648


67


dla sekcji PKD sektora przemysłowego dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg liczby zatrudnionych


PRZEMYSŁ (C+D+E+F) 1,21 1,20 1,20 1,20



Produkcja artykułów spożywczych i napojów 1,27 1,28 1,30 1,31 Produkcja wyrobów tytoniowych – – – –

Włókiennictwo 5,08 5,04 4,99 4,94 Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 3,08 3,11 3,15 3,19 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wyprawionych

1,12 1,06 0,99 0,93


0,72 0,73 0,75 0,77

Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru

1,08 1,10 1,12 1,14

Działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji

0,65 0,65 0,65 0,66


– – – –


Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 1,06 1,08 1,11 1,13

Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 1,57 1,60 1,63 1,66 Produkcja metali 0,43 0,41 0,40 0,39

Produkcja metalowych wyrobów gotowych (z wyłącze-niem maszyn i urządzeń)

0,69 0,70 0,70 0,71

Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowana

0,94 0,95 0,95 0,96

Produkcja maszyn biurowych i komputerów 0,98 1,07 1,16 1,26 Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej niesklasyfikowana

1,05 1,02 0,99 0,96

Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych

0,54 0,49 0,44 0,40



Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków

0,85 0,88 0,91 0,95

Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 0,71 0,71 0,72 0,72


Produkcja mebli, działalność produkcyjna gdzie indziej niesklasyfikowana

0,88 0,88 0,88 0,88


SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę)

1,34 1,33 1,33 1,32


Źródło: opracowanie własne. W przypadku sekcji D (przetwórstwo przemysłowe) wyniki opracowanej prognozy w jej poszczególnych wariantach są bardziej zgodne. W przypadku antycypowania wartości współczynnika LQ na podstawie zarówno liczby zareje-strowanych podmiotów, jak i na podstawie liczby zatrudnionych i wartości sprze-danej produkcji przemysłowej przewiduje się nieznaczny spadek poziomu kon-centracji sekcji D w regionie. Zakłada się, że wartości LQ będą się zmniejszać: • z 1,38 w 2007 r. do 1,37 w 2010 r. dla liczby firm, • z 1,20 w 2007 r. do 1,18 w 2010 r. dla liczby pracujących, • z 0,90 w 2007 r. do 0,81 w 2010 r. dla wartości sprzedanej produkcji prze-

mysłowej. W 2010 r. będzie można wskazać następujące działy w obrębie sekcji D, w przypadku których będzie można mówić o istotnej specjalizacji ze strony woj. łódzkiego (LQ>1,25): • produkcja artykułów spożywczych i napojów (przewiduje się, że wartości

LQ dla liczby zatrudnionych będą rosnąć, aż w 2010 r. osiągną poziom 1,31. Należy jednak zaznaczyć, że LQ prognozowane dla wartości sprzedanej pro-dukcji przemysłowej będzie maleć, aż w 2010 r. wyniesie 1,02, co wskazuje na ponadprzeciętną koncentrację branży w regionie);

• włókiennictwo (przewiduje się, że w 2010 r. LQ dla liczby zatrudnionych wyniesie 4,94. Będzie to efekt spadku wartości współczynnika lokacyjnego; spadek jest też przewidywany dla LQ prognozowanego na podstawie warto-ści sprzedanej produkcji przemysłowej. W 2010 r. LQ będzie tu równy 4,53. Oznacza to, że region łódzki pozostanie bardzo ważnym producentem w za-kresie włókiennictwa w skali kraju);


69

• produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich (w tej dziedzinie specjalizacja re-gionu łódzkiego będzie się pogłębiać; wskazują na to wyniki prognozy wyzna-czonej zarówno dla liczby zatrudnionych jak i dla wartości sprzedanej produkcji przemysłowej. W 2010 r. LQ będzie wynosił odpowiednio: 3,19 oraz 4,11);

• produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych (wartości LQ dla liczby zatrudnionych będą w najbliższych latach rosnąć, aż w 2010 r. osiągną po-ziom 1,66. Na podstawie wartości LQ prognozowanych w oparciu o wartość sprzedanej produkcji przemysłowej można powiedzieć, że poziom specjali-zacji regionalnej będzie się zmniejszał. Niemniej będzie on nadal istotny, a LQ w 2010 r. wyniesie 1,97);

• produkcja maszyn biurowych i komputerów; • produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych; • produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfikowana. Poziom wyspecjalizowania woj. łódzkiego w zakresie branży energetycznej (sekcja E: wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę) będzie się prawdopodobnie w najbliższych latach obniżał. Wskazują na to prognozowane zmiany wartości LQ dla liczby zatrudnionych (z 1,34 w 2007 r. do 1,32 w 2010 r.) i dla wartości sprzedanej produkcji przemysłowej (z 1,30 w 2007 r. do 1,11 w 2010 r.). Jedynie prognoza opracowana dla liczby zarejestrowanych pod-miotów wskazuje na wzrost znaczenia regionu łódzkiego w omawianej branży w najbliższych latach (przyjmuje się tu jednak, że LQ w 2010 r. wyniesie 0,81).


dla sekcji PKD sektora przemysłowego dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg wartości sprzedanej produkcji przemysłowej


PRZEMYSŁ (C+D+E+F) 0,95 0,92 0,89 0,86 SEKCJA C (górnictwo) – – – – SEKCJA D (przetwórstwo przemysłowe) 0,90 0,87 0,84 0,81 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 1,13 1,09 1,06 1,02 Produkcja wyrobów tytoniowych – – – – Włókiennictwo 5,18 4,96 4,74 4,53 Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 3,95 4,01 4,06 4,11 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów ze skór wy-prawionych 0,89 0,82 0,75 0,68


0,89 0,90 0,90 0,90



Produkcja masy włóknistej, papieru oraz wyrobów z papieru 1,10 1,13 1,17 1,20

Działalność wydawnicza, poligrafia i reprodukcja zapi-sanych nośników informacji 0,52 0,49 0,46 0,43

Wytwarzanie koksu, produktów rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych – – – –

Produkcja wyrobów chemicznych 0,66 0,63 0,60 0,57 Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 1,32 1,32 1,32 1,31 Produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych 1,99 1,98 1,98 1,97 Produkcja metali 0,16 0,14 0,12 0,09 Produkcja metalowych wyrobów gotowych, z wyłącze-niem maszyn i urządzeń 0,57 0,55 0,53 0,51

Produkcja maszyn i urządzeń gdzie indziej niesklasyfi-kowana 1,23 1,30 1,36 1,42

Produkcja maszyn biurowych i komputerów – – – – Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej gdzie indziej niesklasyfikowana 0,92 0,86 0,80 0,74

Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 0,11 0,08 0,05 0,02

Produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 0,66 0,70 0,73 0,76

Produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep 0,34 0,35 0,35 0,36 Produkcja pozostałego sprzętu transportowego – – – – Produkcja mebli, działalność produkcyjna gdzie indziej niesklasyfikowana 0,71 0,70 0,68 0,67

Przetwarzanie odpadów – – – – SEKCJA E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę) 1,30 1,24 1,18 1,11

SEKCJA F (budownictwo) – – – –

Źródło: opracowanie własne. Budownictwo nie będzie w najbliższym czasie przedmiotem specjalizacji woj. łódzkiego. W branży tej będzie zarówno mniej firm (LQ = 0,88 w 2010 r.), jak i pracowników (LQ = 0,69 w 2010 r.) niż przeciętnie w skali kraju. Nie przewiduje się znaczących wahań w wartościach współczynnika lokacyjnego w okresie 2007−2010. W obrębie branży budowlanej (sekcja F) prowadzona jest działalność obejmująca budowę:


71

• kompletnych budynków mieszkalnych, handlowych, administracyjnych i pozostałych budynków użytku publicznego, budynków ochrony zdrowia i opieki społecznej, budynków produkcyjnych rolnictwa itp.;

• autostrad, dróg kołowych, ulic, mostów, tuneli, dróg szynowych, dróg koło-wania, budowę portów morskich i innych budowli wodnych, zakładanie in-stalacji i urządzeń wodno-kanalizacyjnych, instalacji elektrycznych, budowę obiektów sportowych59.

Podkreślić trzeba, że do składu tej sekcji nie zalicza się wytwarzania materia-łów budowlanych. Ta działalność została bowiem sklasyfikowana w sekcji D (przetwórstwo przemysłowe). Dlatego też wydaje się, że sekcja F – ograniczają-ca się do samych usług budowlanych – w niewielkim stopniu może podlegać regionalnej specjalizacji. Zapotrzebowanie na te usługi (zwłaszcza w zakresie budynków, w nieco mniejszym stopniu dotyczy to dróg i autostrad) ma bowiem charakter geograficznie uniwersalny. 1.4.3. Prognoza dla usług Prognoza dla sektora usługowego została wykonana dla liczby działających podmiotów i dla liczby zatrudnionych osób w poszczególnych sekcjach PKD. Uzyskane dane pozwalają wątpić, czy w najbliższym czasie woj. łódzkie stanie się silnym w skali kraju aktorem w dziedzinie sektora usług. Wyniki otrzymanej prognozy pozwalają przypuszczać, że pod względem liczby podmiotów działających w obrębie sekcji G (handel hurtowy, detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobiste-go i domowego) woj. łódzkie będzie wyprzedzać inne regiony kraju. W 2010 r. wartość współczynnika LQ powinna być równa 1,12. Z drugiej jednak strony wartości LQ antycypowane dla liczby zatrudnionych pokazują przyszłą małą koncentrację omawianej branży w regonie (LQ = 0,55 w 2010 r.). Wart odnotowania jest natomiast fakt, że w przypadku sekcji H (hotele i re-stauracje) zarówno dla liczby podmiotów, jak i dla liczby zatrudnionych należy spodziewać się wzrostu wartości współczynnika lokacyjnego w najbliższych latach. Choć wciąż poziom koncentracji branży restauracyjno-hotelarskiej bę-dzie w regionie niższy, niż przeciętnie w innych częściach kraju, to sytuacja ulegnie istotnej poprawie. W 2010 r. LQ dla liczby firm wyniesie tu 0,87, zaś dla liczby zatrudnionych będzie równy 0,80. Jest to informacja znaczącą, gdyż hotele i restauracje stanowią istotne zaplecze dla prowadzenia działalności biz-nesowej. Dobry stan tej infrastruktury może stanowić czynnik zachęcający in-westorów.

59 http://www.stat.gov.pl/wyszukiwarka/pkd_04/pdf/wyjasnienia_calosc.pdf



dla sekcji PKD sektora usług dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg liczby zarejestrowanych podmiotów



1,10 1,11 1,12 1,12


SEKCJA I (transport, gospodarka magazyno-wa i łączność)

0,93 0,94 0,94 0,94


SEKCJA K (obsługa nieruchomości, wyna-jem i usługi związane z prowadzeniem dzia-łalności gospodarczej)

0,78 0,78 0,77 0,77

SEKCJA L (administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społecz-ne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne)

1,10 1,09 1,08 1,07


SEKCJA N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna)

0,91 0,91 0,91 0,91

SEKCJA O (działalność usługowa komunal-na, społeczna i indywidualna, pozostała)

0,97 0,97 0,96 0,96



dla sekcji PKD sektora usług dla woj. łódzkiego dla lat 2007−2010 wg liczby zatrudnionych



0,57 0,56 0,56 0,55


SEKCJA I (transport, gospodarka magazyno-wa i łączność)

0,44 0,38 0,31 0,25


73



SEKCJA K (obsługa nieruchomości, wyna-jem i usługi związane z prowadzeniem dzia-łalności gospodarczej)

0,96 0,96 0,97 0,98


1,34 1,36 1,38 1,40

SEKCJA M (edukacja) 1,26 1,27 1,29 1,31 SEKCJA N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna) 1,32 1,34 1,35 1,36 SEKCJA O (działalność usługowa komunal-na, społeczna i indywidualna, pozostała)

0,67 0,65 0,64 0,62

Źródło: opracowanie własne. Pod względem liczby pracowników zatrudnionych w obrębie sekcji I woj. łódzkie będzie przedstawiać się bardzo skromnie. W 2010 r. współczynnik LQ wyniesie zaledwie 0,25 i będzie to efekt znacznego spadku (z poziomu 0,44 w 2007 r.). Nieco bardziej optymistyczne są prognozy dla liczby zarejestrowanych podmiotów. Tu przewiduje się nieznaczny wzrost wartości LQ, tak iż w 2010 r. będzie on równy 0,94. Wyniki prognozy uzyskane dla sekcji J (pośrednictwo finansowe) charakte-ryzują się wysokim stopniem zbieżności, co znacznie zwiększa prawdopodo-bieństwo ich trafności. Okazuje się bowiem, że LQ dla liczby podmiotów w 2010 r. będzie równy 0,96; zaś dla liczby zatrudnionych osób wyniesie 0,98. Należy spodziewać się stabilizacji pozycji regionu w tej branży lub jej niewiel-kiej poprawy na przestrzeni lat 2007−2010. Podobnego poziomu koncentracji na terenie woj. łódzkiego należy oczeki-wać w przypadku sekcji K (obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej). W 2010 r. wartość współczynnika LQ dla liczby podmiotów wyniesie 0,77 (nieznaczny spadek w porównaniu z latami wcześniejszymi), zaś dla liczby zatrudnionych będzie równa 0,98 (nie-wielki wzrost w porównaniu z poprzednimi latami). Zasadniczy obiektywny brak możliwości specjalizacji regionalnej dotyczy sekcji L (tu: z wyjątkiem branży ubezpieczeniowej), M (edukacja) i N (ochrona zdrowia i pomoc społeczna), o czym już była mowa. Tym samym nie należy przywiązywać szczególnej wagi do wysokich prognozowanych wartości współ-czynnika LQ dla sekcji L, M oraz N dla liczby zatrudnionych (wartości w 2010 r. odpowiednio: 1,40; 1,31; 1,36). Tym bardziej, że pod względem liczby pod-miotów region łódzki w najbliższej przyszłości nie powinien znacząco różnić się


od innych województw (w 2010 r. wartości LQ dla sekcji L, M i N wyniosą od-powiednio: 1,07; 0,90; 0,91). W przypadku sekcji O będzie można w najbliższych latach mówić o nie-znacznym spadku poziomu specjalizacji woj. łódzkiego. Dotyczyć to będzie za-równo liczby podmiotów (w 2010 r. LQ = 0,96; spadek o 0,01 w porównaniu z 2007 r.), jak i liczby pracujących (w 2010 r. LQ = 0,62; spadek o 0,05 w po-równaniu z 2007 r.). W najbliższych latach utrzymywać się będzie specjalizacja regionu łódzkiego w następujących dziedzinach gospodarki: • sekcja C (górnictwo); • sekcja D (przetwórstwo przemysłowe), a w szczególności:

− produkcja artykułów spożywczych i napojów; − włókiennictwo; − produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich; − produkcja z pozostałych surowców niemetalicznych;

• sekcja E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę). Dodatkowo na poziomie kompetencji zbliżonym do przeciętnego utrzymy-wać się będą w woj. łódzkim następujące dziedziny: • Sekcja A (rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo); • Sekcja J (pośrednictwo finansowe). Wydaje się, że wciąż niewykorzystaną szansą regionu łódzkiego w najbliż-szych latach pozostanie specjalizacja w obrębie sekcji I (transport, gospodarka magazynowa i łączność).


75

2.

Poziom i struktura innowacji

w województwie łódzkim i ich wpływ na zmiany

profilu specjalizacyjnego regionu łódzkiego

2.1. Wprowadzenie W niniejszym rozdziale zostaną przedstawione główne aspekty związane z określeniem potencjału innowacyjnego województwa łódzkiego jako całości, na szczeblu poszczególnych sektorów oraz jego znaczenie dla przyszłego profilu technologicznego województwa łódzkiego. Analizą objęto podstawowe wskaź-niki stosowane do oceny innowacyjności gospodarki, zarówno od strony nakła-dów poniesionych na działalność innowacyjną, jak również od strony efektów wprowadzonych innowacji. Ocenę potencjału województwa łódzkiego w zakre-sie działalności innowacyjnej wzbogacono o analizę porównawczą regionu w zakresie omawianych charakterystyk z potencjałem innowacyjnym polskiej gospodarki. Uzupełnieniem tej analizy jest ocena potencjału województwa w zakresie zasobów ludzkich dla nauki i techniki. Dokonanie oceny możliwości innowacyjnych gospodarki nie jest zadaniem łatwym, gdyż zależą one od wielu różnorodnych czynników. Przeprowadzenie tego typu analizy wymaga oceny wielu mierników, które odzwierciedlają za-równo zdolność gospodarki do innowacji, czyli jej potencjał w zakresie tworze-nia i komercjalizacji innowacji (tzw. statystyki nakładu, do których zalicza się m.in. statystyki określające zasoby finansowe gospodarki przeznaczone na sze-roko rozumianą działalność innowacyjną, zasoby ludzki niezbędne do prowa-


dzenia działalności innowacyjnej itd.), jak również mierniki określające efekty prowadzonej w gospodarce działalności innowacyjnej (statystyki wyników, do których zalicza się m.in. liczba udzielonych patentów, liczba zarejestrowanych wzorów użytkowych, udział produkcji sprzedanej wyrobów nowych i zmoderni-zowanych w produkcji sprzedanej, udział eksportu wyrobów wysokiej techniki w eksporcie ogółem itd.). Dane te gromadzone są przez Główny Urząd Staty-styczny oraz regionalne urzędy statystyczne w ramach badań nad systemem na-uki i techniki zgodnie z międzynarodowymi standardami metodologicznymi obowiązującymi w krajach OECD60. Stanowią one podstawę do zdefiniowania miar oraz wskaźników określających potencjał innowacyjny danej gospodarki, w ujęciu makroekonomicznych, jak również na szczeblu gałęziowym i regional-nym. 2.2. Potencjał innowacyjny i jego wpływ na rozwój regionu Pod pojęciem rozwoju regionalnego rozumie się trwały wzrost potencjału gospodarczego regionu, którego efektem jest systematyczna i trwała poprawa jego konkurencyjności oraz wzrost poziomu życia jego mieszkańców, co przy-czynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego kraju (Zarys Strategii Rozwoju Regionalnego Polski, Raport końcowy, 1996, s. 16). Oceny stopnia rozwoju da-nego regionu dokonuje się zwykle poprzez pryzmat zmian w wielkości i struktu-rze potencjału gospodarczego regionu, infrastrukturze regionu, poziomie życia jego mieszkańców, zmianach w środowisku przyrodniczym i zagospodarowaniu przestrzennym (Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 44). Rozwój regionalny oznacza przede wszystkim trwałą poprawę konkurencyj-ności, choć nie mniej istotnym czynnikiem jest także rozwój społeczny regionu obserwowany przez pryzmat wzrostu poziomu życia i dobrobytu jego mieszkań-ców. Konkurencyjność rozumiana jest zwykle jako zdolność do wytwarzania trwałego wzrostu wartości dodanej, który w konsekwencji prowadzi do wzrostu gospodarczego regionu opartego na (Chmielewski R., Trojanek M., 1999, s. 63−64): • sprawnym i efektywnym wykorzystaniu zasobów i zarządzaniu procesami

gospodarczymi w regionie;

60 Prace nad określeniem międzynarodowych standardów metodologii dotyczącej groma-

dzenia i opracowywania danych z zakresu nauki i techniki prowadzone są od ponad czterdzie-stu lat przez zespół ekspertów pracujących pod egidą OECD. Standardy te zawarte są w serii międzynarodowych podręczników metodologicznych Frascati Family Manuals.


77

• kształtowaniu atrakcyjności regionu dla inwestorów zagranicznych oraz po-budzaniu kreatywności inwestorów lokalnych w celu zwiększenia ich szans na rynku krajowym i zagranicznym;

• antycypacji i adaptacji do światowych trendów w rozwoju gospodarczym. Konkurencyjność regionu determinowana jest przez szereg różnorodnych czynników, wśród których należy wymienić (Winiarski B., 1999, s. 51): • rozwiniętą i zróżnicowaną strukturę gospodarki; • dobrą infrastrukturę techniczną i społeczną oraz dostępność komunikacyjną; • obecność szkół wyższych, instytucji i ośrodków naukowo-badawczych; • istnienie tzw. otoczenia okołobiznesowego; • dobre warunki i stan środowiska naturalnego; • odpowiedni zasób terenów atrakcyjnych do lokalizacji inwestycji. Głównym wyznacznikiem konkurencyjności regionu jest jego zdolność do tworzenia i absorpcji innowacji oraz nowoczesnych rozwiązań technologicz-nych, a także organizacyjnych. Innowacyjność regionu można określić jako jego zdolność do zmian, ulepszeń, do wprowadzania reform i nowatorskich rozwią-zań w różnych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego w celu poprawy efektywności funkcjonowania mechanizmów wspierających rozwój w regionie (Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 144). Poziom innowa-cyjności regionu może być określony przez wiele różnych czynników, wśród których należy wymienić (Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 144−145): • działalność innowacyjną przedsiębiorstw zlokalizowanych w regionie; • potencjał badawczo-rozwojowy regionu; • istnienie i poziom organizacji środowiska przedsiębiorczości; • zasób kapitału ludzkiego61 i społecznego62 w regionie; • innowacyjność i przedsiębiorczość władz publicznych w regionie. O potencjale innowacyjnym decydują przede wszystkim przedsiębiorstwa zlokalizowane w regionie i ich skłonność do podejmowania działalności inno-wacyjnej. Poziom innowacyjności przedsiębiorstw uwarunkowany jest wieloma czynnikami, które zależą zarówno od samych przedsiębiorców (dążenie do zmian, kreatywność, twórcze myślenie, skłonność do podejmowania ryzyka

61 Kapitał ludzki w szerokim rozumieniu oznacza wszystkie cechy psychofizyczne jed-nostki, takie jak posiadane wrodzone zdolności, zasób wiedzy, poziom wykształcenia, umie-jętności i doświadczenie zawodowe, stan zdrowia itd. W wąskim znaczeniu kapitał ludzki utożsamiany jest zazwyczaj z poziomem wykształcenia danej jednostki (Florczak W., 2007, s. 112).

62 Kapitał społeczny można określić jako zespół procesów społecznych zachodzących za-równo między jednostkami, jak i organizacjami społecznymi (Cox E., 1995, http://www. ldb.org/boyer12.htm).


i jednocześnie do jego minimalizowania, potencjał intelektualny przedsiębior-stwa, otwartość na otoczenie i umiejętność podejmowania współpracy), jak i od jakości otoczenia przedsiębiorstwa (Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 146). W drugiej grupie czynników należy wymienić przede wszyst-kim warunki rynkowo-instytucjonalne tworzące klimat konkurencyjności w go-spodarce, akumulacje kapitału i inwestowanie w działalność badawczo- -rozwojową (B+R), bliskość uczelni wyższych i jednostek prowadzących dzia-łalność B+R oraz ich powiązania z przedsiębiorstwami, wysoki poziom wykształ-cenia przy jednoczesnym dostępie do szybkiego kształcenia i doskonalenia umie-jętności zawodowych na potrzeby rynku, sprawny system przepływu informacji, dobrze funkcjonujący system instytucji wspierających działalność innowacyjną oraz aktywna współpraca międzynarodowa i międzyregionalna. W dalszej części rozdziału została przedstawiona analiza regionalnego po-tencjału innowacyjnego województwa łódzkiego na tle całej gospodarki naro-dowej. Obejmuje ona podstawowe mierniki i wskaźniki stosowane do określenia potencjału innowacyjnego gospodarki w zakresie działalności badawczo- -rozwojowej, działalności innowacyjnej przedsiębiorstw oraz zasobów ludzkich niezbędnych do prowadzenia działalności innowacyjnej. 2.3. Regionalny potencjał naukowo-badawczy i jego wpływ na rozwój nowych źródeł przewag konkurencyjnych 2.3.1. Działalność badawczo-rozwojowa (B+R) w województwie łódzkim w świetle danych statystycznych W latach 2003−2006 liczba jednostek prowadzących działalność badawczo- -rozwojową B+R w województwie łódzkim wahała się w granicach 72−79 jed-nostek, co stanowi nieco ponad 7% jednostek w całej Polsce (por. tabl. 2.1.). W strukturze jednostek dominowały jednostki rozwojowe63, które stanowiły około 55−60% ogólnej liczby jednostek w województwie prowadzącym ten ro-dzaj działalności (dla Polski udział ten był nieco niższy i kształtował się w ba-

63 Jednostki rozwojowe są to podmioty gospodarcze zajmując się działalnością B+R obok swojej podstawowej działalności. Prowadzą one przede wszystkim prace rozwojowe, mające na celu zastosowanie istniejącej już wiedzy powstałej dzięki badaniom podstawowym i sto-sowanym (Nauka i technika w 2006 r., s. 39).


79

danym okresie w granicach 48−54%). Udział jednostek naukowych i badawczo- -rozwojowych oscylował w granicach 28−30%. Udział szkół wyższych w bada-nym okresie systematycznie się zwiększał od poziomu 8,3% w roku 2003 do 13% w roku 2006. Struktura ta nie różni się istotnie od struktury charakteryzują-cej całą gospodarkę narodową.

Tabela 2.1. Liczba jednostek prowadzących działalność badawczo-rozwojową

w województwie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 Województwo łódzkie

Ogółem − w tym: 72 73 79 76

Jednostki naukowe i badaw-czo-rozwojowe

24 21 22 22

Jednostki rozwojowe 41 44 46 42 Szkoły wyższe 6 7 9 10

Polska

Ogółem − w tym: 925 957 1097 1085


314 300 296 313

Jednostki rozwojowe 446 480 603 573 Szkoły wyższe 128 128 143 147

Województwo łódzkie/Polska (%)

Ogółem −w tym: 7,8 7,6 7,2 7,0


7,6 7,0 7,4 7,0

Jednostki rozwojowe 9,1 9,2 7,6 7,3 Szkoły wyższe 4,7 5,5 6,2 6,8

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2004. Jednym z podstawowych wskaźników określających potencjał gospodarki w zakresie tworzenia innowacji jest wielkość i struktura nakładów na działal-


ność badawczo-rozwojową (B+R)64. W latach 2003−2006 wielkość nakładów na działalność B+R ponoszonych w województwie łódzkim systematycznie rosła, osiągając w roku 2006 poziom 355,1 mln zł (por. tabl. 2.2). Pod względem wielkości nakładów na B+R województwo łódzkie zajmuje piątą pozycję w ran-kingu województw (w roku 2005 spadło na miejsce 6), ustępując miejsca woje-wództwom: mazowieckiemu (które od lat pozostaje liderem w tym rankingu), małopolskiemu, śląskiemu i wielkopolskiemu65. Dystans do liderów tego ran-kingu jest ogromny, gdyż nakłady na działalność B+R w województwie łódzkim stanowią około 14% nakładów poniesionych w województwie mazowieckim, około 50% nakładów na B+R poniesionych w województwie małopolskim. Po-dobnie jak w całej gospodarce i w województwie łódzkim ponad 80% nakładów na działalność B+R stanowią nakłady bieżące66, pozostała część zaś to nakłady inwestycyjne na środki trwałe związane z działalnością B+R. Warto także za-znaczyć, iż udział tych drugich w badanym okresie systematycznie rósł, osiąga-jąc w roku 2006 poziom 16,5% (średnio dla Polski udział ten wynosił 18,7%, jednak najwyższy odnotowano w roku 2005).

Tabela 2.2. Nakłady na działalność B+R w województwie łódzkim

i w Polsce w latach 2003−2006


Nakłady na działalność B+R (w mln zł, ceny bieżące)

274,4 (5)67

299,8 (5)

320,5 (6)

355,1 (5)

− nakłady bieżące 92,9% 88,3% 84,6% 83,5% − nakłady inwestycyjne na środki trwałe

7,1% 11,7% 15,4% 16,5%

Relacja nakładów na B+R do PKB w roku poprzednim

0,62 0,54 0,52 0,52

Wielkość nakładów na B+R w przeliczeniu na 1 mieszkańca (w zł)

106 116 124 138

64 Działalność badawczo-rozwojowa B+R obejmuje systematycznie prowadzone prace

twórcze podjęte zarówno dla zwiększenia zasobów wiedzy, jak również dla znalezienia zasto-sowań dla tej wiedzy (Nauka i technika w 2006 r., s. 37).

65 W roku 2005 także woj. dolnośląskiemu. 66 Są to nakłady poniesione na prowadzone badania i wydatki osobowe. 67 W nawiasach podano miejsce województwa łódzkiego w rankingu województw pod

względem badanej cechy (kolejność malejąca).


81

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 Polska

Nakłady na działalność B+R (ogółem, w mln zł, ceny bieżące)

4558,3 5155,4 5574,6 5892,8

– nakłady bieżące 85,5% 80,2% 79,1% 81,3% – nakłady inwestycyjne na środki trwałe

14,5% 19,8% 20,9% 18,7%

Relacja nakładów na B+R do PKB w roku poprzednim

0,56 0,56 0,57 0,56

Wielkość nakładów na B+R w przeliczeniu na 1 mieszkańca

119 135 146 155

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 r.; Nauka i technika w 2004 r., Nauka i technika w 2005 r.; Nauka i technika w 2006 r.; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2004. Pod względem relacji nakładów na B+R do PKB, tylko w roku 2003 wskaź-nik ten był wyższy niż podobny wskaźnik wyznaczony dla całej gospodarki i kształtował się na poziomie 0,62% (dla Polski 0,56%). W kolejnych latach wartość tego wskaźnika dla województwa uległa wyraź,nemu zmniejszeniu osiągając w roku 2006 poziom 0,52% (0,56% dla Polski). Wartość tego wskaź-nika świadczy o występowaniu ogromnej luki technologicznej dzielącej Polskę nie tylko od liderów światowej nauki i techniki (Japonii i Stanów Zjednoczo-nych), ale także od większości krajów Unii Europejskiej68. Jeśli wziąć pod uwagę wielkość nakładów na działalność B+R w przeliczeniu na mieszkańca, to w przypadku województwa łódzkiego wskaźnik ten był nieco niższy niż średnia krajowa i wahał się w badanym okresie w granicach 106−138 zł/mieszkańca (średnio dla Polski 119−155 zł/mieszkańca), charakteryzując się jednocześnie tendencją rosnącą. Plasuje to województwo łódzkie w czołówce województw o najwyższych nakładach (4 miejsce w rankingu), jednak dystans do lidera – województwa mazowieckiego − jest wyraźny69. W ocenie potencjału innowacyjnego gospodarki istotne znaczenie ma nie tylko poziom nakładów na działalność B+R, ale również struktura tych nakła-

68 W roku 2006 pozycja Polski w rankingu krajów OECD pod względem relacji nakładów

na B+R do PKB była jedną z ostatnich. Polska w tym rankingu wyprzedzała jedynie Bułgarię (0,49%) i Rumunię (0,38%), European Innovation Scoreboard, 2006, s. 34−35.

69 Wartość tego wskaźnika w województwie łódzkim stanowi około 30% wskaźnika wy-znaczonego dla województwa mazowieckiego.


dów według źródeł finansowania. Istotne znaczenie dla efektywności owych na-kładów ma proporcja między poziomem finansowania przez budżet państwa i przez przedsiębiorstwa. Wyniki analiz dotyczących porównania systemów in-nowacyjnych o różnej strukturze finansowania działalności B+R wskazują, iż w gospodarkach, w których przeważająca większość nakładów jest finansowana przez przedsiębiorstwa, poziom innowacyjności jest wyższy niż w przypadku gospodarek, w których przeważają środki pochodzące z budżetu państwa. Taki stan rzeczy wynika głownie z faktu, iż przedsiębiorstwa finansują przede wszystkim projekty badawczo-rozwojowe, które bezpośrednio przyczyniają się do wzrostu innowacyjności gospodarki. W województwie łódzkim, podobnie zresztą jak w całej gospodarce, przewa-żają środki pochodzące z budżetu państwa (ponad 60%, por. tab. 2.3.). Niewiel-ki jest udział środków pochodzących z przedsiębiorstw. Co więcej − w przypad-ku województwa łódzkiego udział ten uległ w ostatnich latach badanego okresu zmniejszeniu do 5,2%. Może to świadczyć także o słabej kondycji finansowej przedsiębiorstw regionu łódzkiego. Dla porównania, w krajach wysoko rozwi-niętych, struktura finansowania działalności B+R jest odwrotna niż w przypadku Polski. W roku 2006 w krajach „starej” Unii stanowiły one 68% nakładów na działalność B+R (European Innovation Scoreboard, 2006, s. 17).

Tabela 2.3. Struktura nakładów na działalność B+R według źródeł finansowania

w województwie łódzkim i w Polsce, w latach 2003−2006


Nakłady wewnętrzne na działalność B+R (w mln zł, ceny bieżące)

274,4 299,9 320,5 355,1

w tym środki (%):

− budżetowe bd 68,1 63,2 65,3

− placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych

bd 0,6 0,7 0,6

− szkół wyższych bd 1,3 0,3 0,6

− przedsiębiorstw bd 6,8 7,2 5,2

− własne bd 19,0 23,4 19,8

Polska Nakłady wewnętrzne na działalność B+R (w mln zł, ceny bieżące)

4558,3 5155,4 5574,6 5892,8


83

w tym środki (%):

− budżetowe 62,7 61,7 57,7 57,5

− placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych

0,6 0,7 0,8 0,7

− szkół wyższych 0,6 0,7 0,5 0,3

− przedsiębiorstw 9,1 7,1 7,0 7,4

− własne 22,2 24,6 28,2 27,0

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004. Niski udział przedsiębiorstw w finansowaniu działalności B+R przekłada się na strukturę nakładów według rodzajów prowadzonych badań (badania podsta-wowe, stosowane i prace rozwojowe). W przypadku województwa łódzkiego nakłady na badania podstawowe stanowią ponad 40% nakładów na działalność B+R (dla Polski udział ten waha się w granicach 36,5−38,8%). Jednak podobnie jak w przypadku całej gospodarki w kolejnych latach badanego okresu udział ten się zmniejsza, choć wyjątkiem jest rok 2006, w którym udział ten nieznacz-nie wzrósł (o 0,3 punktu procentowego) w porównaniu z rokiem poprzednim, osiągając wartość 41,5%. Udział badań stosowanych i prac rozwojowych jest zbliżony i oscyluje wokół 30%. Dla porównania, w Polsce udział prac rozwojo-wych w badanym okresie waha się w granicach 35,5−38,9%, wykazując − nie-znaczną tendencję rosnącą. Szczególnie ważnym dla określenia zdolności go-spodarki do wdrażania innowacji wydaje się być udział nakładów na prace roz-wojowe, który w literaturze przedmiotu traktowany jest jako miernik tzw. bli-skości do rynku tej działalności (czyli odpowiedź sektora nauki na potrzeby go-spodarki). W strukturze typowej dla gospodarek wysoko rozwiniętych udział prac rozwojowych jest najwyższy, natomiast udział badań podstawowych kształtuje się na poziomie około 20%.


Wykres 2.4.

Struktura nakładów wewnętrznych na działalność B+R według rodzaju badań w województwie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004.


85

Zarówno w przypadku województwa łódzkiego, jak i całej gospodarki zwiększa się wartość środków przeznaczonych na finansowanie działalności B+R pochodzących z zagranicy, choć kwota ta stanowi około 5% kwoty nakła-dów krajowych (por. tab. 2.5.). W roku 2006 w województwie łódzkim zaob-serwowano wzrost tej relacji do poziomu 8,3%, choć w przypadku całej gospo-darki narodowej relacja nakładów pochodzących z zagranicy do nakładów kra-jowych zmalała do poziomu 3,6%. W nakładach pochodzących z zagranicy do-minują nakłady pochodzące z krajów Unii Europejskiej. Ich udział oscyluje w granicach 70−89% w województwie i 57−80% w przypadku Polski. Pozyski-wanie środków z zagranicy wydaje się istotnym źródłem wspierania regionalnej działalności badawczo-rozwojowej, prowadząc tym samym do umocnienia po-zycji konkurencyjności regionu w skali całej gospodarki.

Tabela 2.5. Środki zagraniczne przeznaczone na działalność B+R

w województwie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006


Ogółem (w mln zł, ceny bieżące)

12,1 12,9 16,4 29,8

W tym środki UE (%) 77,9% 88,9% 69,5% 87,0% Polska

Ogółem (w mln zł, ceny bieżące)

211,3 bd 320,2 414,6

W tym środki UE (%) 57,0% bd 74,1% 79,5%

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004–2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004. Kolejnym miernikiem określającym potencjał gospodarki do kreowania no-wej wiedzy i technologii są zasoby ludzkie aktywne w sektorze działalności B+R. W przypadku województwa łódzkiego liczba osób pracujących w sferze B+R przekracza 7 tys., co stanowi nieco ponad 6% ogólnej liczby pracujących w tym sektorze w skali kraju (por. tabl. 2.6.). To plasuje województwo łódzkie na stabilnej 6 pozycji w rankingu województw według badanej cechy. Region łódzki ustępuje miejsca województwom: mazowieckiemu (udział około 27% w ogólnej liczbie pracujących w B+R), małopolskiemu (udział około 11−13%, z tendencją malejącą), śląskiemu (udział około 10%), wielkopolskiemu (udział


około 10%) oraz dolnośląskiemu (z udziałem nieco ponad 7%). Podobna sytu-acja ma miejsce, jeśli wziąć pod uwagę stan zatrudnienia wyznaczony w EPC70. Jedyną różnicą jest to, że w latach 2005−2006 województwo łódzkie pod wzglę-dem liczby zatrudnionych w przeliczeniu na EPC w rankingu województw spadło na 7 pozycję, pozwalając się wyprzedzić także przez województwo pomorskie.

Tabela 2.6. Zatrudnieni w działalności B+R w województwie łódzkim

i w Polsce w latach 2003−2006


Ogółem (w liczbie osób, stan w dniu 31 XII)

7683 (6)

7748 (6)

7763 (6)

7702 (6)

Ogółem (w EPC) 4424,8 (6)

4424,7 (6)

4337,3 (7)

4341,6 (7)

Polska Ogółem (w liczbie osób, stan w dniu 31 XII)

126 241 127 356 123 431 121 283

Ogółem (w EPC) 77 040,3 78 362,1 75 761,0 73 554,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004. Ponad 70% ogółu zatrudnionych w jednostkach badawczo-rozwojowych wo-jewództwa łódzkiego to pracownicy naukowo-badawczy. Co więcej, w badanym okresie ich udział w strukturze zatrudnionych systematycznie się zwiększał, osiągając w roku 2006 poziom 78,6% (por. tabl. 2.7.). Ich udział jest o kilka punktów procentowych niższy niż podobny udział wyznaczony dla całej gospo-darki. Wydaje się jednak, iż znaczną część pracowników naukowo-badawczych stanowią pracownicy szkół wyższych (nieco poniżej 70% pracowników zatrud-nionych w działalności B+R to pracownicy zatrudnieni w szkołach wyższych). Zarówno w przypadku samego województwa łódzkiego, jak również w skali całej gospodarki zimniejsza się udział techników i pracowników równorzędnych oraz pozostałego personelu.

70 EPC − ekwiwalent pełnego czasu pracy, oznacza jeden osobo-rok poświęcony wyłącz-nie na działalność B+R (Nauka i technika w 2006 roku, s. 40).


87

Tabela 2.7.

Struktura zatrudnionych (według EPC) w działalności B+R według grup stanowisk w województwie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006


Województwo łódzkie (%) Pracownicy naukowo-badawczy 73,0 73,3 75,9 78,6 Technicy i pracownicy równorzędni 15,0 14,7 12,4 12,0 Pozostały personel 12,0 12,1 11,7 9,4

Polska (%) Pracownicy naukowo-badawczy 76,1 77,8 81,0 81,0 Technicy i pracownicy równorzędni 14,1 12,8 11,7 11,8 Pozostały personel 9,8 9,4 7,4 7,2

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004–2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004. O jakości prac badawczo-rozwojowych świadczy także poziom wykształce-nia oraz doświadczenie zawodowe kadr zatrudnionych w sferze B+R. W przy-padku województwa łódzkiego, podobnie zresztą jak w skali całej gospodarki, w badanym okresie zwiększył się udział pracowników samodzielnych (posiada-jących tytuł profesora oraz stopień doktora habilitowanego), osiągając w roku 2006 poziom 18,3% (w skali całej gospodarki udział ten był rzędu 17,2%). Jed-nak przeważający jest udział pracowników ze stopniem naukowym doktora oraz pracowników z wykształceniem wyższym. Co więcej, udział ten w badanym okresie ulegał systematycznemu zwiększeniu, osiągając w roku 2006 poziom 65,5% (w skali całego kraju − 68,1%). Ta sytuacja spowodowała, iż w badanym okresie zmniejszył się udział pracowników z wykształceniem innym niż wyższe. Taki stan rzeczy można uznać za zjawisko korzystne, choć wydaje się, iż pro-porcje wykształcenia wśród zatrudnionych w sferze B+R są wynikiem znaczne-go udziału pracowników szkół wyższych w ogóle zatrudnionych.


2.3.2. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w województwie łódzkim Działalność innowacyjna przedsiębiorstw obejmuje wszelkie działania po-dejmowane przez przedsiębiorstwa, które mają charakter naukowy (badawczy), techniczny, organizacyjny, finansowy i handlowy (komercyjny) oraz które pro-wadzą do opracowania i wdrożenia nowych lub istotnie ulepszonych produktów i procesów, przy czym produkty te i procesy są nowe przynajmniej z punktu wi-dzenia wdrażającego je przedsiębiorstwa (Nauka i technika w 2005 roku, s. 142). Przedstawiona w niniejszym rozdziale analiza działalności innowacyjnej przedsiębiorstw opiera się na danych statystycznych gromadzonych przez Urząd Statystyczny w Łodzi oraz Główny Urząd Statystyczny i dotyczy przedsię-biorstw, w których liczba pracujących przekracza 49 osób. Nie zostały w niej uwzględnione przedsiębiorstwa średnie, małe oraz mikroprzedsiębiorstwa, któ-rych udział w gospodarce regionu jest najwyższy. Z drugiej jednak strony ogra-niczone środki inwestycyjne wydają się być jedną z głównych barier moderniza-cji technologicznej tych firm.

Tabela 2.8. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw przemysłowych w wojewódz-

twie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006 − informacje ogólne


Województwo łódzkie (%) Udział przedsiębiorstw przemysłowych, które prowadziły działalność innowacyjną, w ogólnej liczbie przedsiębiorstw71 (w nawiasie podano miejsce województwa łódzkiego w rankingu województw)

30,3 (16)

30,7 (15)

27,0 (16)

27,0 (15)

Nakłady na działalność innowacyjną w przed-siębiorstwach przemysłowych (ogółem, w mln zł, ceny bieżące)

462,0 507,3 351,6 426,1

Nakłady na działalność innowacyjną przypada-jące na jedno przedsiębiorstwo (w tys. zł)

2333,4 (11)

2588,3 (15)

1931,7 (14)

2029,0 (15)

71 Dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.


89


Polska (%) Udział przedsiębiorstw przemysłowych, które prowadziły działalność innowacyjną, w ogólnej liczbie przedsiębiorstw72

39,3 39,0 38,2 37,3

Nakłady na działalność innowacyjną w przed-siębiorstwach przemysłowych (ogółem, w mln zł, ceny bieżące)

15 511,6 15 628,1 14 669,9 16 558,1

Nakłady na działalność innowacyjną przypada-jące na jedno przedsiębiorstwo (w tys. zł)

4 932,2 4 928,7 4726,1 4888,7

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2004. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2.8., udział przedsiębiorstw przemy-słowych73 w województwie łódzkim, które zadeklarowały działalność innowa-cyjną74, oscylował w badanym okresie w przedziale 27−30%. Pod tym wzglę-dem województwo łódzkie zajmuje w rankingu województw jedną z ostatnich lub wręcz ostatnią pozycję. Tę nie najlepszą sytuację pogłębia także fakt, iż udział ten w ostatnich latach uległ zmniejszeniu. Również wielkość nakładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw w województwie łódzkim była nie-wielka, gdyż stanowiła około 2,4−3,2% nakładów na działalność innowacyjną w skali całej gospodarki. Średni udział przedsiębiorstw innowacyjnych dla Polski jest wyższy w porównaniu z regionem łódzkim o kilka lub kilkanaście punktów procentowych. Sytuacja ta nie ulega większym zmianom jeśli wziąć pod uwagę wielkość nakładów na działalność innowacyjną przypadającą na jedno przedsię-biorstwo, która jest o ponad połowę niższa niż średnio w kraju, co plasuje wo-jewództwo wyraźnie poniżej średniej krajowej. Głównymi rodzajami działalności innowacyjnej w przedsiębiorstwach, a tym samym głównymi źródłami innowacji są: działalność badawczo-rozwojowa B+R związana z opracowaniem nowych i ulepszonych produktów (innowacje

72 Dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 49 osób. 73 Przedsiębiorstwa działające w sekcji C – górnictwo i kopalnictwo, D − przetwórstwo

przemysłowe oraz E − wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę. 74 Przedsiębiorstwo innowacyjne jest to przedsiębiorstwo, które w danym roku sprawoz-

dawczym prowadziło działalność innowacyjną, czyli poniosło nakłady finansowe na tę dzia-łalność (Nauka i technika w 2006 roku, s. 128).


produktowe) bądź nowych lub ulepszonych procesów (innowacje procesowe), nakłady poniesione na zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw oraz nakłady inwestycyjne na środki trwałe niezbędne do wdrożenia innowacji. W przypadku województwa łódzkiego, podobnie jak w skali całej gospodarki, w strukturze nakładów na działalność innowacyjną dominują nakłady na środki trwałe, których udział sięga rzędu 70−80% (w Polsce udział ten jest jeszcze wyższy i przekracza 80%), z czego większość to nakłady inwestycyjne na ma-szyny i urządzenia (por. tab. 2.9.). Nakłady na działalność B+R, które są po-strzegane jako najważniejsze źródło działalności innowacyjnej, wahają się w granicach 10−15% (w skali całej gospodarki narodowej udział ten sięga co najwyżej 11,1% w badanym okresie). Taki stan rzeczy sugeruje, iż zarówno w przypadku województwa łódzkiego, jak i całej gospodarki działalność inno-wacyjna przedsiębiorstw przemysłowych opiera się w znacznym stopniu na pro-cesach dyfuzji innowacji i absorpcji technologii ze źródeł zewnętrznych, a tylko w niewielkim stopniu jest związana z produkcją „nowej” wiedzy.

Tabela 2.9.

Struktura nakładów na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach przemysłowych według rodzajów działalności innowacyjnej w województwie łódzkim i w Polsce w latach 2003−2006


Ogółem (w mln zł, ceny bieżące) 462,0 507,3 351,6 426,1 w tym nakłady na (%):

− działalność B+R 11,2 12,4 15,5 10,7

− zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw

13,6 2,2 1,1 0,9

− oprogramowanie 1,0 2,2 2,8 4,0

− nakłady inwestycyjne na środki trwałe, w tym na:

70,6 79,8 74,7 76,9

− budynki i budowle 9,1 20,3 11,6 15,3

− maszyny i urządzenia techniczne

61,5 59,5 63,1 61,6

− pozostałe 3,6 3,4 5,9 7,5


91

Polska Ogółem (w mln zł, ceny bieżące) 15 511,6 15 628,1 14 669,9 16 558,1

w tym nakłady na (%):

− działalność B+R 11,1 7,5 9,6 9,2

− zakup gotowej technologii w postaci dokumentacji i praw

4,8 2,8 2,4 2,0

− nakłady inwestycyjne na środki trwałe, w tym na:

78,9 83,1 82,7 81,7

− budynki i budowle 15,6 23,2 24,1 22,8

− maszyny i urządzenia techniczne

63,3 59,8 58,6 58,8

− pozostałe 5,2 6,6 5,3 7,1

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004. Biorąc pod uwagę gałęziową strukturę nakładów na innowacje w wojewódz-twie łódzkim, należy stwierdzić, iż ponad 90% nakładów na działalność inno-wacyjną realizowana jest przez przedsiębiorstwa przemysłu przetwórczego (w przypadku Polski udział ten w badanym okresie wahał się w przedziale 88,6−92%), pozostała część przypada na górnictwo i sektor energetyczny75. Je-dynie w roku 2005 udział ten zmniejszył się do poziomu 89,5%. Jeśli wziąć pod uwagę poszczególne działy przemysłu przetwórczego (por. wykres. 2.10.), to największym udziałem nakładów na innowacje w całym badanym okresie cha-rakteryzował się przemysł spożywczy (produkcja artykułów spożywczych i na-pojów, udział rzędu 9,4−23,6%, najwyższy w roku 2004), przemysł chemiczny (produkcja wyrobów chemicznych 9,7−19,2%, najwyższy w roku 2003), prze-mysł mineralny (produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych, 10,8−21,1%, najwyższy w roku 2005) oraz przemysł produkujący wyroby z gumy i tworzyw sztucznych (4,6−13,8%, z wyraźną tendencją do wzrostu tego udziału). Dość stabilny i oscylujący wokół 5% jest udział nakładów na działal-ność innowacyjną w produkcji maszyn i urządzeń oraz produkcji maszyn i apa-ratury elektrycznej. Podobny udział, zwłaszcza w ostatnich dwóch latach bada-nego, okresu odnotowano w produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep oraz w produkcji mebli i pozostałej działalności produkcyjnej. W pozo-

75 Nie są jednak dostępne dane statystyczne dotyczące wielkości nakładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw reprezentujących wymienione tu sekcje (C i D).


stałych gałęziach udział ten nie przekracza 5%, choć w niektórych można zaob-serwować wzmożoną działalność innowacyjną mającą jednak charakter incy-dentalny (na przykład w włókiennictwie w roku 2003 − udział na poziomie 6,6%, w produkcji odzieży w roku 2004 udział na poziomie 6,4% oraz w pro-dukcji drewna i wyrobów z drewna w roku 2003 – udział na poziomie 4,6%).

Wykres 2.10.

Gałęziowa struktura nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle przetwórczym województwa łódzkiego w latach 2003−2006

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych w Rocznikach Statystycznych Województwa Łódzkiego za lata 2004−2007. Oznaczenie kategorii: 1 − produkcja artykułów spożywczych i napojów; 2 − włókiennictwo; 3 − produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich; 4 − produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich; 5 − produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny; 6 − produkcja masy włóknistej oraz papieru; 7 − działalność wydawnicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji; 8 − produkcja wyrobów chemicznych; 9 − produkcja wyrobów gumo-wych i z tworzyw sztucznych; 10 − produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemeta-licznych; 11 − produkcja metali; 12 − produkcja wyrobów z metali; 13 − produkcja maszyn i urządzeń; 14 − produkcja maszyn i aparatury elektrycznej; 15 − produkcja sprzętu i urządzeń


93

radiowych telewizyjnych i telekomunikacyjnych; 16 − produkcja instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych; 17 − produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i naczep; 18 − produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna. Porównując strukturę nakładów na działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych w województwie łódzkim z podobną strukturą gałęziową na szczeblu całej gospodarki narodowej (por. wykres 2.11.), nie można w sposób jednoznaczny stwierdzić, iż struktury te różnią się w sposób istotny, choć wskaźniki podobieństwa struktur w badanym okresie wahają się między 0,45−0,62. Wśród gałęzi, które poniosły relatywnie największe nakłady na dzia-łalność innowacyjną, należy wymienić produkcję artykułów spożywczych i na-pojów (12,1−15,7%, największy udział w roku 2006), produkcję wyrobów che-micznych (8,7−11,5%, największy w roku 2004), produkcję pojazdów samo-chodowych, przyczep i naczep (8,6−19,6%, przy czym największe nakłady zo-stały poniesione w roku 2003 i wydają się mieć charakter incydentalny), pro-dukcję wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (3,8−7,9%, najwyż-szy w roku 2005), produkcja maszyn i urządzeń (4,5−5,9%, najwyższy w 2006 roku) oraz produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych (3,6−5,8%, z wy-raźną tendencją rosnącą). Do gałęzi o najmniejszych nakładach na działalność innowacyjną należy zaliczyć gałęzie związane z przemysłem włókienniczo-odzieżowym, produkcję komputerów i maszyn biurowych. Przy czym krajowa działalność ostatniego sektora, zaliczanego do branż wysokich technologii, opie-ra się głównie na transferze innowacji i nowoczesnych technologii z zagranicy. Aby wskazać, które z gałęzi przemysłu w województwie łódzkim dominowa-ły na tle gospodarki jako całości w nakładach na działalność innowacyjną, obli-czono wartości współczynników lokacyjnych LQ dla nakładów na działalność innowacyjną (por. tabl. 2.12.). Wśród gałęzi przemysłowych województwa łódzkiego, w których udział nakładów na działalność innowacyjną jest wyraźnie wyższy niż podobny udział wyznaczony na szczeblu całej gospodarki narodo-wej, należy wymienić włókiennictwo i przemysł odzieżowy, produkcję wyro-bów gumowych i z tworzyw sztucznych, produkcja wyrobów z pozostałych su-rowców niemetalicznych oraz produkcję maszyn i aparatury elektrycznej. W po-czątkowych latach badanego okresu wysokie nakłady na innowacje w porówna-niu do średniej krajowej zostały poniesione także w przemyśle chemicznym, jednak ich intensywność w kolejnych latach uległa wyraźnemu zmniejszeniu.


Wykres 2.11.

Gałęziowa struktura nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle przetwórczym w Polsce w latach 2003−2006

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w Rocznikach Statystycz-nych Przemysłu za lata 2004−2007. Oznaczenie kategorii: 1 − produkcja artykułów spożywczych i napojów; 2 − produkcja wyro-bów tytoniowych, 3 − włókiennictwo; 4 − produkcja odzieży i wyrobów futrzarskich; 5 − produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich; 6 − produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny; 7 − produkcja masy włóknistej oraz papieru; 8 − działalność wydaw-nicza; poligrafia i reprodukcja zapisanych nośników informacji; 9 − produkcja wyrobów chemicznych; 10 − produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych; 11 − produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych; 12 − produkcja metali; 13 − produkcja wyrobów z metali; 14 − produkcja maszyn i urządzeń, 15 − produkcja maszyn biurowych i komputerów, 16 − produkcja maszyn i aparatury elektrycznej; 17 − produkcja sprzętu i urzą-dzeń radiowych telewizyjnych i telekomunikacyjnych; 18 − produkcja instrumentów medycz-nych, precyzyjnych i optycznych; 19 − produkcja pojazdów samochodowych, przyczep i na-czep; 20 − produkcja pozostałego sprzętu transportowego; 21 − produkcja mebli, pozostała działalność produkcyjna.


95

Tabela 2.12. Wartości współczynników lokacyjnych dla działalności innowacyjnej

przedsiębiorstw przemysłowych województwa łódzkiego w latach 2003−2006

Ilorazy lokacyjne LQ Wyszczególnienie

2003 2004 2005 2006 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 0,898 1,586 0,688 0,854 Włókiennictwo 6,094 2,773 4,306 2,993 Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 1,201 17,828 6,714 7,406 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich 0,108 0,737 0,000 0,000 Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny

3,208 0,439 0,395 0,375

Produkcja masy włóknistej oraz papieru 0,150 0,287 0,341 1,421 Działalność wydawnicza; poligrafia i reproduk-cja zapisanych nośników informacji

0,022 0,043 0,721 0,803

Produkcja wyrobów chemicznych 2,126 1,346 0,975 1,188 Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych

1,262 2,483 2,507 2,375

Produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych

1,794 2,348 2,677 3,380

Produkcja metali 0,024 0,029 0,529 0,068 Produkcja wyrobów z metali 0,104 0,466 0,276 0,851 Produkcja maszyn i urządzeń 1,424 0,899 0,961 1,094 Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej 1,449 1,831 2,530 1,566 Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, tele-wizyjnych i telekomunikacyjnych

0,036 0,080 0,000 0,000


0,139 0,081 0,355 1,669


0,088 0,674 0,624 0,861

Produkcja mebli, działalność produkcyjna po-została

0,910 0,175 1,676 2,388

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS oraz Urzędu Statystycznego w Łodzi.


Wymienione gałęzie przemysłu charakteryzujące się relatywnie (w porówna-niu do średniej krajowej) wysokimi nakładami na innowacje reprezentują jedno-cześnie te branże przemysłu przetwórczego, które określają główny profil dzia-łalności przemysłowej województwa łódzkiego. Przeważają w nich branże, któ-re zaliczane są do branż niskich technologii (włókiennictwo, przemysł odzieżo-wy) i średnio-niskich technologii (produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicz-nych)76. Taka sytuacja, jeśli będzie się utrzymywać, może wpłynąć na obniżenie stopnia konkurencyjności regionu. Można jednak zaobserwować także pozy-tywne trendy związane z umacnianiem się pozycji branż reprezentujących wy-sokie (mowa tu przede wszystkim o przemyśle farmaceutycznym) oraz średnio- -wysokie technologie (głównie przemysł produkujący maszyny i aparaturę elek-tryczną). Istotne znaczenie w określeniu aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw ma nie tylko wielkość nakładów na innowacje, ale również ich struktura według rodzajów działalności innowacyjnej. W gałęziach aktywnych innowacyjnie w regionie łódzkim, a zaliczanych do branż niskiej i średnioniskiej techniki w strukturze nakładów na działalność innowacyjną, przeważają nakłady inwesty-cyjne na maszyny i urządzenia techniczne oraz środki transportu. W przypadku branż reprezentujących średnio-wysokie i wysokie technologie znaczny udział (po-nad 30% w całym badanym okresie) mają nakłady na działalność B+R. Analizując potencjał innowacyjny gospodarki, nie sposób pominąć efektów działalności innowacyjnej podejmowanej przez przedsiębiorstwa. Jednym z podstawowych mierników owych efektów jest wartość produkcji sprzedanej wyrobów nowych i zmodernizowanych w przedsiębiorstwach przemysłowych oraz jej udział w produkcji sprzedanej ogółem. W województwie łódzkim pro-dukcja sprzedana wyrobów nowych i zmodernizowanych w badanym okresie wzrosła ponad dwukrotnie (por. tabl. 2.13.)77. Wśród gałęzi, które miały naj-większy udział w analizowanej strukturze sprzedaży w okresie objętym analizą należy wymienić produkcję artykułów spożywczych i napojów (17,2−18,7%), włókiennictwo (6−10,8%, z wyraźną tendencją do spadku tego udziału), pro-dukcję wyrobów z pozostałych surowców niemetalicznych (8−10%), produkcję wyrobów chemicznych (4,4−9,6%) oraz produkcję maszyn i urządzeń (2,9−7,4%).

76 Klasyfikacja działów według poziomów techniki opublikowana przez OECD w 1997 roku (patrz: Nauka i Technika w 2006 roku, s. 224).

77 Nie brano pod uwagę relacji wartości produkcji sprzedanej wyrobów nowych i zmoder-nizowanych w produkcji sprzedanej ogółem, gdyż wskaźnik ten byłby wyraźnie zaniżony ze względu na fakt, iż pierwsza z wymienionych kategorii dotyczyła przedsiębiorstw przemy-słowych zatrudniających powyżej 49 pracowników, druga zaś przedsiębiorstw przemysło-wych, w których liczba pracowników była wyższa niż 9 osób.


97

Tabela 2.13. Wartość produkcji sprzedanej wyrobów nowych i zmodernizowanych

w woj. łódzkim oraz jej struktura gałęziowa w latach 2003−2006

Wyszczególnienie 2003 2004 2005 2006 Ogółem (w mln zł, ceny bieżące) 15 542,2 22 359,7 24 449,0 37 514,6 Sektor publiczny (w mln zł, ceny bieżące) 3 283,7 5 808,8 6 512,4 9 258,8 Sektor prywatny (w mln zł, ceny bieżące) 12 258,5 16 550,9 17 936,6 28 255,8

Struktura gałęziowa (%) Przemysł przetwórczy 78,9 76,6 75,7 77,9 Produkcja artykułów spożywczych i napojów 18,3 18,7 18,7 17,2 Włókiennictwo 10,8 8,9 7,3 6,0 Produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich 5,6 3,7 2,5 3,2 Produkcja skór wyprawionych i wyrobów z nich 0,7 0,6 0,0 0,0 Produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz ze słomy i wikliny 2,5 3,3 3,0 2,1

Produkcja masy włóknistej oraz papieru 1,5 2,7 2,5 1,8 Działalność wydawnicza, poligrafia i repro-dukcja zapisanych nośników informacji 2,0 0,7 1,4 1,3

Produkcja wyrobów chemicznych 6,4 4,7 4,4 9,6 Produkcja wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 6,4 4,9 6,6 6,3

Produkcja wyrobów z pozostałych surow-ców niemetalicznych 8,1 10,0 9,2 8,0

Produkcja metali 0,9 0,5 0,6 0,5 Produkcja wyrobów z metali 1,0 2,1 2,5 4,2 Produkcja maszyn i urządzeń 7,4 2,9 3,0 6,5 Produkcja maszyn i aparatury elektrycznej 4,6 5,0 3,2 2,5 Produkcja sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i telekomunikacyjnych 0,2 0,2 bd bd

Produkcja instrumentów medycznych, precy-zyjnych i optycznych, zegarów i zegarków 0,6 0,5 0,5 0,5

Produkcja pojazdów samochodowych, przy-czep i naczep 1,7 2,0 2,5 2,3

Produkcja mebli; działalność produkcyjna pozostała 3,4 2,4 3,0 2,3

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w Rocznikach Statystycz-nych Województwa Łódzkiego z lat 2004−2007.


Efekty działalności badawczo-rozwojowej i innowacyjnej widoczne są rów-nież we wskaźnikach służących do oceny funkcjonowania systemu ochrony własności przemysłowej. W ramach tego systemu dostępne są następujące for-my ochrony: patenty, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe itd. (Nauka i technika w 2006 roku, s. 191). Obserwując efekty działalności tego systemu w Polsce i w innych krajach można stwierdzić, iż w przypadku Polski korzystanie z ochrony własności przemysłowej nie jest powszechną praktyką wśród przedsiębiorców. Taki stan rzeczy spowodowany jest wysokimi kosztami procedury związanej z nadaniem prawa własności przemysłowej, czasem trwa-nia tej procedury oraz brakiem odpowiedniej informacji (Diagnoza…, s. 142). Świadczy o tym utrzymująca się na niskim poziomie (w porównaniu ze średnią chociażby dla krajów Unii Europejskiej) liczba wynalazków i wzorów użytko-wych krajowych zgłoszonych w Urzędzie Patentowym (por. tab. 2.14.).

Tabela 2.14. Liczba wynalazków i wzorów użytkowych krajowych w województwie

łódzkim i Polsce w latach 2003−2006


Wynalazki zgłoszone (w nawiasach podano miejsce województwa w rankingu województw)

147 (6)

157 (6)

123 (6)

119 (6)

Udzielone patenty 46 (5)

61 (4)

87 (4)

96 (5)

Wzory użytkowe zgłoszone

32 (7)

38 (6)

33 (5)

35 (5)

Udzielone prawa ochronne 39 (8)

47 (6)

48 (6)

58 (5)

Polska Wynalazki zgłoszone 2268 2381 2028 2157 Udzielone patenty 613 778 1054 1122 Wzory użytkowe zgłoszone 732 648 600 625 Udzielone prawa ochronne 666 894 829 869

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS zawartych w opracowaniach zbior-czych: Nauka i technika w 2003 roku; Nauka i technika w 2004 roku, Nauka i technika w 2005 roku; Nauka i technika w 2006 roku; Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; Rocznik Statystyczny Województwa Łódzkiego 2004.


99

Tendencje w liczbie wynalazków zgłoszonych do opatentowania w wojewódz-twie łódzkim są analogiczne jak tendencje zaobserwowane w skali kraju. Woje-wództwo łódzkie w badanym okresie zajmuje stabilne szóste miejsce w rankingu województw pod względem liczby wynalazków zgłoszonych do opatentowania, ustępując województwom: mazowieckiemu, śląskiemu, małopolskiemu, wielko-polskiemu oraz dolnośląskiemu78. Jeśli wziąć pod uwagę udzielone patenty, to ich liczba w województwie łódzkim, podobnie jak w Polsce, systematycznie rosła. W rankingu regionów pod względem udzielonych patentów województwo łódz-kie zajmuje czwarte/piąte miejsce (liderami są województwa: mazowieckie i ślą-skie). Niewielką popularnością cieszy się także forma własności pod postacią wzorów przemysłowych. Co prawda pod względem liczby zgłoszonych wzorów przemysłowych oraz udzielonych praw ochronnych pozycja województwa łódz-kiego wciąż się umacnia w rankingu województw, jednak stanowią one nie więcej niż 7% ogólnej ich liczby w skali całej gospodarki. Uzupełnieniem przedstawionych w niniejszym rozdziale analiz jest ocena działalności innowacyjnej przedsiębiorstw usługowych. Niestety, analiza ta ma charakter szczątkowy ze względu na ograniczoność dostępnych danych staty-stycznych, zwłaszcza na szczeblu regionalnym. Dlatego też ograniczymy się do podstawowych wskaźników działalności innowacyjnej przedsiębiorstw sektora usług, obejmujących udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działal-ność innowacyjną, wielkość nakładów na działalność innowacyjną, nakłady przypadające na jedno przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną oraz strukturę przedsiębiorstw innowacyjnych według rodzajów wprowadzo-nych innowacji. Dane dotyczą wyłącznie roku 2006 i pochodzą z opracowania GUS Nauka i technika w 2006 roku. W tabeli 2.15. przedstawione są podstawowe wskaźniki działalności innowa-cyjnej przedsiębiorstw sektora usługowego w województwie łódzkim w 2006 roku (w nawiasach podano miejsce województwa łódzkiego w rankingu woje-wództw). Dla porównania podane zostały także wartości analizowanych charak-terystyk dla całej gospodarki. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 2.15. udział przedsiębiorstw sektora usługowego w regionie, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną79, jest jednym z najniższych w Polsce (niższy udział odnotowano jedynie w woj. kujawsko-pomorskim i podkarpackim). Biorąc pod uwagę jednak skalę nakła-dów oraz wielkość nakładów przypadających na jedno przedsiębiorstwo, otrzy-mujemy nieco bardziej optymistyczny obraz aktywności innowacyjnej przedsię-biorstw usługowych w województwie. Należy jednak podkreślić, iż dystans wo-jewództwa łódzkiego do lidera w tym rankingu jest ogromny. Wielkość nakła-

78 Liderami w tym rankingu są przede wszystkim województwa: mazowieckie i śląskie. 79 Dotyczy przedsiębiorstw, w których liczba pracujących przekracza 49 osób.


dów na działalność innowacyjną poniesionych przez badane przedsiębiorstwa w województwie stanowi niecałe 3% nakładów w województwie mazowieckim, a nakłady przypadające na jedno przedsiębiorstwo stanowią niecałe 28% kwoty nakładów w przeliczeniu na przedsiębiorstwo w województwie mazowieckim.

Tabela 2.15. Działalność innowacyjna przedsiębiorstw usługowych w województwie

łódzkim i w Polsce w 2006 roku − informacje ogólne

Wyszczególnienie Województwo

łódzkie Polska

Udział przedsiębiorstw, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną w %

25,3 (14)

33,9

Nakłady na działalność innowacyjną w przedsię-biorstwach z sektora usług (ceny bieżące, mln zł)

166,0 (5)

7 231,5

Nakłady przypadające na 1 przedsiębiorstwo prowadzące działalność innowacyjną (w tys. zł, ceny bieżące)

4 048,9 (2)

6 202,0

Źródło: Nauka i technika w 2006 roku, s. 151 i 169.

Analizując strukturę przedsiębiorstw innowacyjnych w sektorze usług we-dług rodzajów wprowadzanych innowacji (por. tab. 2.16.) można stwierdzić, iż w przypadku województwa łódzkiego, a także skali całej gospodarki, wyższy jest udział przedsiębiorstw wprowadzających nowe lub istotnie ulepszone proce-sy (innowacje procesowe) niż przedsiębiorstw wprowadzających nowe lub ulep-szone produkty (innowacje produktowe). Pod tym względem województwo łódzkie także zajmuje jedną z końcowych pozycji w rankingu regionów.

Tabela 2.16. Przedsiębiorstwa innowacyjne w sektorze usług według rodzajów

wprowadzonych innowacji w latach 2004−2006 w woj. łódzkim i w Polsce Przedsiębiorstwa sektora usług, które wprowadziły innowacje

w latach 2004−2006 Wyszczególnienie

Ogółem % Nowe lub istot-nie ulepszone produkty %

W tym nowe dla rynku %

Nowe lub istot-nie ulepszone

procesy % Województwo łódz-kie (miejsce woje-wództwa w rankingu)

27,2 (14)

14,8 (12)

10,5 (6)

22,8 (13)

Polska 37,7 23,2 11,8 31,6

Źródło: Nauka i technika w 2006 roku, s. 147.


101

2.3.3. Zasoby ludzkie dla nauki i techniki Termin zasoby ludzkie dla nauki i techniki oznacza ogół osób aktualnie zaj-mujących się lub potencjalnie mogących się zająć pracą związaną z tworzeniem, rozwojem, rozpowszechnianiem i zastosowaniem wiedzy naukowo-technicznej (Nauka i technika w 2006 roku, s. 228). Odpowiednio wykształcone kadry mają kluczowe znaczenie w rozwoju działalności innowacyjnej gospodarki, zwłasz-cza w zakresie działalności B+R. W niniejszym opracowaniu omówiono już jeden z aspektów związanych z określeniem wielkości zasobów ludzkich dla nauki i techniki. Mowa tu o oso-bach, które aktualnie zajmują się (lub zajmowały w badanym okresie) działalno-ścią badawczo-rozwojową (patrz punkt 2.3.1.). Obecnie przedmiotem badania są osoby, które mogą stanowić potencjalne źródło zasilające potencjał naukowo- -badawczy i innowacyjny przedsiębiorstw istniejący w gospodarce regionu. Mowa tu głównie o studentach i absolwentach szkół wyższych oraz osobach, które zdobywają kolejne stopnie i tytuły naukowe. Województwo łódzkie obok województw: mazowieckiego, dolnośląskiego, małopolskiego, śląskiego i wielkopolskiego znajduje się w czołówce regionów pod względem liczby uczelni. W badanym okresie odnotowowano zwiększenie się liczby szkół wyższych (o 5) oraz liczby studentów (o 12%, por. tab. 2.17.), co jest obserwowane także w pozostałych regionach Polski.

Tabela 2.17.

Szkoły wyższe oraz liczba studentów i absolwentów szkół wyższych w województwie łódzkim w latach 2003−2006


Liczba szkół wyższych 23 25 27 28 Liczba studentów 119 926 128 024 131 058 134 366 w tym kobiety 66 218 74 188 77 317 77 161 Absolwenci 21 829 25 520 23 965 26 385 w tym kobiety 13 988 16 749 15 887 17 741 Studenci szkół wyższych na 10 tys. lud-ności

bd 495 509 524

Źródło: Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006; dane dla roku 2003 pochodzą z Rocznika Statystycznego Województwa Łódzkiego 2004.


Tendencja ta nie została jednak utrzymana, jeśli wziąć pod uwagę liczbę ab-solwentów szkół wyższych, bowiem w roku 2005 nastąpił spadek ich liczby w porównaniu z rokiem poprzednim o nieco ponad 6%. Odsetek kobiet wśród studentów nie przekraczał w badanym okresie 60%, nieco większy ich odsetek odnotowano wśród absolwentów szkół wyższych (około 64–67%)80. Także wskaźnik określający liczbę studentów w przeliczeniu na 10 tys. ludności w ba-danym okresie charakteryzował się trendem rosnącym. Jego poziom lokował województwo łódzkie na czwartym miejscu w Polsce, za województwem ma-zowieckim, małopolskim i dolnośląskim (Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006, s. 31). Biorąc pod uwagę strukturę liczby studentów studiujących w szkołach wyż-szych województwa łódzkiego, można stwierdzić, iż w badanym okresie prawie 70% studiujących to studenci uniwersytetu i wyższych szkół ekonomicznych (por. tab. 2.18.). Ich odsetek ulega zwiększeniu, jeśli wziąć pod uwagę liczbę absolwentów tych uczelni. Co więcej, w całym badanym okresie zwiększa się odsetek studentów i absolwentów wyższych szkół ekonomicznych81 kosztem zmniejszającego się udziału studentów uniwersytetu. Zjawisko to może mieć jednak negatywne skutki z punktu widzenia rynku pracy.

Tabela 2.18. Struktura liczby studentów i absolwentów szkół wyższych według

typów szkół w województwie łódzkim w latach 2003−2006

Studenci Absolwenci Wyszczególnienie

2003 2004 2005 2006 2003 2004 2005 2006 Ogółem (w osobach) 119 926 125 462 131 487 135 594 21 829 24 133 24 323 26 362

% Uniwersytety 33,8 31,8 29,7 28,0 35,5 33,4 32,2 28,1 Wyższe szkoły techniczne 16,7 16,7 16,0 14,9 13,1 11,2 11,1 11,0

Wyższe szkoły ekonomiczne 35,1 36,2 39,5 41,7 37,8 41,4 44,4 47,1

Wyższe szkoły pedagogiczne 1,7 1,3 1,2 1,0 3,5 2,4 1,8 1,3

Akademie medyczne 4,7 4,9 5,0 5,5 3,5 4,0 4,6 4,4

80 Jest to jeden z najwyższych wskaźników wśród województw (Nauka i technika w wo-

jewództwie łódzkim w latach 2004−2006, s.31). 81 W przypadku regionu łódzkiego są to przede wszystkim uczelnie prywatne.


103

Studenci Absolwenci Wyszczególnienie

2003 2004 2005 2006 2003 2004 2005 2006 Wyższe szkoły artystyczne

2,7 2,8 2,6 2,4 2,8 2,4 2,6 2,4

Wyższe szkoły zawodowe

3,1 4,2 4,0 4,6 1,9 2,2 1,5 3,6

Pozostałe 2,2 2,1 2,0 1,9 1,9 3,0 1,8 2,1

Źródło: obliczenia własne na podstawie danych GUS zawartych w Rocznikach Statystycz-nych Województwa Łódzkiego za lata 2004−2007. Trzecie miejsce w województwie w rankingu szkół wyższych pod względem liczby studentów i absolwentów zajmują wyższe szkoły techniczne. Jednak ich udział ulega stopniowemu zmniejszeniu zarówno pod względem liczby studen-tów, jak i pod względem liczby absolwentów. Może to mieć negatywne skutki, biorąc pod uwagę rozwój technologiczny regionu łódzkiego, wymagający coraz większej liczby dobrze wykwalifikowanej kadry technicznej. Zwiększa się także udział studentów i absolwentów akademii medycznych. System szkolnictwa wyższego opiera się na trzech filarach: studenci, szkoły wyższe oraz nauczyciele akademiccy. Z punktu widzenia osiąganej przez stu-dentów wiedzy i kwalifikacji decydujące znaczenie ma potencjał kadrowy uczelni wyższych, odzwierciedlony w stopniach i tytułach naukowych uzyski-wanych przez kadrę akademicką. Pierwszy etap związany ze zdobywaniem kolejnych stopni i tytułów nauko-wych to studia doktoranckie, które w większości przypadków kończą się uzy-skaniem stopnia doktora. W województwie łódzkim liczba osób uczestniczących w studiach doktoranckich w latach 2004−200682 utrzymywała się na stabilnym poziomie (por. tabl. 2.19.). Pod tym względem województwo łódzkie plasowało się na 7 miejscu w rankingu województw (Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006, s. 31), za mazowieckim, małopolskim, dolnoślą-skim, śląskim i lubelskim. Odsetek kobiet wśród doktorantów również był sta-bilny i stanowił 50%. Podobnie jak w przypadku osób uczestniczących w studiach doktoranckich, w analizowanym okresie liczba otwartych przewodów doktorskich nie podlegała zbyt dużym wahaniom. Nieco wyższy był odsetek kobiet w grupie osób z otwar-tymi przewodami doktorskimi i kształtował się na poziomie około 57−58%.

82 Pominięcie roku 2003 wynikało z braku danych statystycznych dla województwa łódz-

kiego.


Biorąc pod uwagę strukturę osób uczestniczących w studiach doktoranckich oraz strukturę liczby otwartych przewodów doktorskich według dyscyplin na-ukowych, należy podkreślić wysoki udział nauk technicznych, choć w badanym okresie charakteryzował się on tendencją spadkową w obu kategoriach (23,6−34,7% biorąc pod uwagę liczbę uczestników studiów doktoranckich oraz 27,9−47,3% pod względem otwartych przewodów doktorskich). Drugie miejsce w obu tych kategoriach zajmują nauki medyczne, których udział w badanym okresie systematycznie rośnie (13,1−17,7% pod względem liczby doktorantów oraz 12,5−21,5% pod względem liczby otwartych przewodów). Na dalszych miejscach plasują się nauki humanistyczne i ekonomiczne. Na uwagę zasługuje również dynamiczny wzrost liczby doktorantów i otwartych przewodów doktor-skich w zakresie nauk chemicznych.

Tabela 2.19. Liczba uczestników studiów doktoranckich oraz liczba otwartych

przewodów doktorskich według dyscyplin naukowych w województwie łódzkim w latach 2004−2006

Liczba uczestników studiów doktoranckich

Liczba otwartych przewodów doktorskich Wyszczególnienie

2004 2005 2006 2004 2005 2006 Ogółem 1 885 1 876 1 841 591 563 596 w tym kobiety 944 926 1 002 343 324 338 Struktura według dyscyplin naukowych:

%

nauki biologiczne 5,0 5,2 4,9 7,3 7,5 7,7 nauki chemiczne 2,4 3,6 9,1 2,5 5,2 13,8 nauki ekonomiczne 13,4 14,7 14,4 4,6 5,0 6,2 nauki farmaceutyczne 1,2 1,1 1,2 2,0 2,0 2,0 nauki fizyczne 2,2 2,1 1,7 1,0 2,0 1,5 nauki humanistyczne 13,5 12,0 14,1 16,8 17,4 12,2 nauki matematyczne 2,3 2,0 2,0 1,4 0,9 0,8 nauki medyczne 13,1 14,7 17,7 12,5 17,9 21,5 nauki o ziemi 2,5 2,8 3,0 1,4 1,4 1,5 nauki prawne 9,7 8,3 8,3 3,2 3,9 4,9 nauki techniczne 34,7 33,5 23,6 47,3 36,8 27,9

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych: Nauka i technika w wojewódz-twie łódzkim w latach 2004−2004, s. 32.


105

Mimo iż w badanym okresie w skali całej gospodarki rosła liczba osób, któ-rym nadano stopień naukowy doktora, tendencji tej nie zaobserwowano w wo-jewództwie łódzkim (por. tabl. 2.20.). W roku 2006 ich liczba zmalała w po-równaniu z rokiem 2004 o około 2,9% (choć największy spadek odnotowano w 2005 roku − o 13,9%), malał także ich udział w wartościach krajowych. Nieco inna sytuacja miała miejsce w przypadku liczby osób, którym w badanym okre-sie nadano stopień doktora habilitowanego. Ich liczba − zarówno w Polsce, jak i w województwie łódzkim − zmniejszała się systematycznie (w roku 2006 za-notowano spadek o ponad 15% w porównaniu do roku 2004 w Polsce i o ponad 40% w regionie). Wśród osób, które uzyskały w badanym okresie stopień dokto-ra odsetek kobiet uległ zwiększeniu, i to zarówno w odniesieniu do całej Polski, jak i w województwie łódzkim i wahał się w granicach 47−49% w Polsce oraz 50−57% regionie. W przypadku osób, które uzyskały w badanym okresie sto-pień naukowy doktora habilitowanego, odsetek kobiet oscylował w przedziale 30−35% w skali całego kraju i 28−39% w skali województwa łódzkiego, przy czym najwyższy odnotowano w roku 2005.

Tabela 2.20. Stopnie naukowe nadane w szkołach wyższych w latach 2004−2006 w Polsce i w woj. łódzkim

Stopnie naukowe doktora habilitowanego doktora Wyszczególnienie ogółem w tym

kobiety: ogółem w tym kobiety:

Polska 2004 830 252 5314 2499 2005 821 291 5496 2714 2006 699 221 5667 2778

województwo łódzkie 2004 84 27 415 209 2005 62 24 357 194 2006 50 14 403 229

Źródło: Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006, s. 33.


2.4. Otoczenie regionalne jako czynnik sprzyjający budowie nowych przewag konkurencyjnych W dobie globalizacji funkcjonowanie przedsiębiorstw w gospodarkach jest coraz silniej związane ze sprawnym funkcjonowaniem środowiska lokalnego. Według opinii J. Meyera-Stamera (1993, s. 1−5), w gospodarce światowej nie konkurują już między sobą ani samodzielne przedsiębiorstwa, ani państwo. Konkurują natomiast grupy przedsiębiorstw zorganizowane w sieci. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać w coraz większej roli innowacji w procesie funkcjonowania przedsiębiorstw. Według cytowanego wyżej badacza, innowa-cja ograniczona do jednego przedsiębiorstwa nie pozwoli na uruchomienie pro-cesu tworzenia nowego systemu produkcyjnego. Dotyczy to głównie sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MSP), które działając pojedynczo i nie ko-operując ze sobą nie mają wystarczających środków do podjęcia działalności innowacyjnej, kluczowej dla ich funkcjonowania (por. też Jewtuchowicz A., 2001, s. 73; Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 153). Badania nad rolą innowacyjnych środowisk przedsiębiorczości zostały zapo-czątkowane w latach 80. ubiegłego wieku za sprawą Ph. Aydalota, który podjął się skwantyfikowania czynników zewnętrznych niezbędnych do powstawania nowych przedsiębiorstw i ich zdolności do innowacji. Efektem tych badań było stwierdzenie, iż podstawowym czynnikiem wpływającym na powstawanie no-wych przedsiębiorstw jest sprawnie funkcjonujące otoczenie lokalne, na które składają się elementy materialne (infrastruktura, przedsiębiorstwa), niematerial-ne (wiedza i umiejętności) oraz instytucje (władza lokalna i instytucje pozarzą-dowe, por. Chądzyński J., Nowakowska A., Przygodzki Z., 2007, s. 154). Wszystkie wymienione wyżej elementy sprawnie współpracujące ze sobą po-wodują, iż środowisko, w którym funkcjonują poszczególne przedsiębiorstwa, staje się środowiskiem innowacyjnym. Aby jednak środowisko stało się środowiskiem innowacyjnym, muszą być spełnione następujące warunki (Jewtuchowicz A., 2001, s. 84): • musi być otwarte na swoje otoczenie i bardzo wrażliwe na zmiany w nim za-

chodzące, co zwiększa jego umiejętność absorpcji korzyści zewnętrznych; • pozyskiwanie korzyści musi przebiegać za pomocą mechanizmów rynko-

wych, gdyż zwiększa się wówczas efektywność wykorzystania pozyskanych zasobów do stworzenia nowych, ulepszonych rozwiązań.

Rozwój środowiska innowacyjnego w danej gospodarce (zarówno na szcze-blu makroekonomicznym, jak i w odniesieniu do regionu) pozwala na bardziej efektywną i zintensyfikowaną współpracę między przedsiębiorstwami funkcjo-nującymi w ramach danej gospodarki a instytucjami wspierającymi rozwój dzia-łalności innowacyjnej (szkoły wyższe, instytucje szkoleniowe), sferą badawczo-


107

-rozwojową, systemami informacji technologicznej, firmami handlowymi, insty-tucjami finansowymi itp. (Jewtuchowicz A., 1997, s. 17). Instytucje odgrywają rolę koordynatora i umożliwiają sprawne funkcjonowanie sfery gospodarczej, tworząc jednocześnie odpowiedni klimat społeczny dla rozwoju inicjatyw lokal-nych (Diagnoza…, t. 1, s. 200). Instytucje wyspecjalizowane w działaniach na rzecz rozwoju przedsiębior-czości, transferu technologii i komercjalizacji nowych technologii oraz poprawy konkurencyjności gospodarki (określane mianem infrastruktury przedsiębior-czości i transferu technologii) powoływane są w celu (Diagnoza…, t. 1, s. 200−201): • wspierania przedsiębiorczości, ułatwiania startu i pomocy nowo tworząćym

się firmom; • stworzenia korzystnych warunków dla transferu nowych technologii i reali-

zacji przedsięwzięć innowacyjnych; • podnoszenia jakości zasobów ludzkich poprzez ułatwienie dostępu do eduka-

cji, szkoleń oraz upowszechnianie wzorców pozytywnego działania; • zagospodarowania zasobów i realizacji przedsięwzięć infrastrukturalnych; • tworzenia sieci współpracy i partnerstwa różnych podmiotów działających na

rzecz dynamizacji rozwoju, wzrostu dobrobytu i zasobności mieszkańców. Do głównych ośrodków wspierających działalność innowacyjną w regionie i lokalną przedsiębiorczość zalicza się (Chądzyński J., Nowakowska A., Przy-godzki Z., 2007, s. 99−101): • ośrodki szkoleniowo-doradcze, których głównym celem działalności jest sze-

rzenie wiedzy i umiejętności z zakresu przedsiębiorczości, samo zatrudnie-nia, poprawy konkurencyjności przedsiębiorstw, głównie z sektora MSP;

• centra transferu technologii zajmujące się pomocą w transferze i komercjali-zacji nowych technologii, a tym samym wspieraniem innowacyjności przed-siębiorstw sektora MSP;

• lokalne fundusze pożyczkowe oraz fundusze poręczeń kredytowych, których zadaniem jest zasilanie kapitałem zarówno powstające przedsiębiorstwa, jak i firmy już działające na rynku. Instytucje te spełniają podobną rolę jak ban-ki, jednak oferują dużo bardziej uproszczoną procedurę pozyskiwania fundu-szy i mniej rygorystyczną formę zabezpieczeń;

• inkubatory przedsiębiorczości i centra technologiczne, których głównym za-daniem jest oferowanie pod wynajem po niskiej cenie (w stosunku do cen obowiązujących na rynku) nowo powstającym firmom powierzchni lokalo-wych wraz z dostępem do usług administracyjno-biurowych, informacyjno-doradczych oraz promocyjnych;

• akademickie inkubatory przedsiębiorczości, ściśle współpracujące ze szko-łami wyższymi i oferujące pomoc w realizacji własnego pomysłu, jak rów-


nież pomoc w komercjalizacji pomysłów innych przedstawicieli środowiska akademickiego;

• parki technologiczne stanowiące najbardziej zaawansowaną i złożoną orga-nizacyjnie formę instytucjonalnego wsparcia przedsiębiorczości. Dysponując własnym terenem i nieruchomościami, są pomocne przy lokalizacji przedsię-biorstw produkcyjnych reprezentujących branże wysokich technologii, filie uczelni wyższych i innych jednostek badawczo-rozwojowych, instytucji do-radczych i szkoleniowych.

Obecnie na terenie województwa łódzkiego działa 12 instytucji83 wspierają-cych rozwój lokalnej przedsiębiorczości (stan na maj 2008 r.). Należą do nich: • Agencja Rozwoju Regionu Kutnowskiego S.A. z siedzibą w Kutnie

(www.arrk.kutno.net.pl); • Bełchatowsko-Kleszczowski Park Przemysłowo-Technologiczny Sp. z o.o.,

z siedzibą w Bełchatowie (http://ppt.belchatow.pl); • Fundacja Inkubator, z siedzibą w Łodzi (www.inkubator.org.pl); • Fundacja Rozwoju Gminy Zelów, z siedzibą w Zelowie (www.frgz.pl); • Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Łodzi (www.frp.lodz.pl); • Instytut Technik i Technologii Dziewiarskich TRICOTEXTIL, z siedzibą

w Łodzi (www.tricotextil.lodz.pl); • Izba Rzemieślnicza w Łodzi (www.irlodz.home.pl); • Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego z siedzibą w Łodzi (www.larr.lodz.pl); • Łódzka Rada Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT (www.not.lodz.pl); • Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Oddział w Łodzi (www.pte.pl); • Regionalna Izba Gospodarcza w Łodzi (www.rig.lodz.pl); • Stowarzyszenie Doradców Gospodarczych Pro-Academia z siedzibą w Łodzi

(www.proakademia.eu).

83 Mowa tu o instytucjach zarejestrowanych w KSU (Krajowy System Usług,

www.ksu.parp.gov.pl).

3.

Czynniki determinujące zmiany

profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego

3.1. Wprowadzenie W niniejszym rozdziale zostanie przedstawiona krótka charakterystyka profi-lu specjalizacyjnego regionu łódzkiego pod względem określenia rodzaju tech-nologii dominujących w regionie (w podziale na wysokie, średnio-wysokie, średnio-niskie i niskie technologie). Podstawą do sformułowania wniosków za-wartych w tym rozdziale są wyniki analiz dotyczących specjalizacji regionu łódzkiego pod względem prowadzonej w regionie działalności (rozdział pierw-szy niniejszego opracowania) oraz potencjał innowacyjny regionu (rozdział 2). W rozdziale tym podjęto także próbę skwantyfikowania głównych czynników ekonomicznych, które mogą się przyczynić do zmiany profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego. 3.2. Technologie dominujące w regionie łódzkim Analiza profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego przedstawiona w rozdziale pierwszym pozwoliła na określenie rodzajów technologii, które do-minują w regionie łódzkim. Ogólnie rzecz ujmując, poziom technologiczny po-szczególnych branż związany jest z intensywnością działalności badawczo-rozwojowej tej branży oraz jej możliwości absorpcji innowacji z zewnątrz.


Oprócz wysokiej naukochłonności dziedziny zaliczane do wysokiej techniki charakteryzują się ponadto (Nauka i technika w 2006 roku, s. 206−208): • wysokim poziomem innowacyjności; • krótkim cyklem życiowym wyrobów i procesów oraz szybką dyfuzją inno-

wacji technologicznych; • wzrastającym zapotrzebowaniem na wysoko wyspecjalizowane kadry; • dużymi nakładami inwestycyjnymi na środki trwałe oraz wysokim stopniem

zużycia tych inwestycji; • ścisłą współpracą naukowo-techniczną z innymi przedsiębiorstwami i insty-

tucjami badawczymi (instytutami naukowymi, uczelniami wyższymi itp.); • wzmagającą się konkurencją w handlu międzynarodowym. W krajach OECD obowiązuje obecnie klasyfikacja dziedzin przemysłu w oparciu o intensywność działalności B+R w tych branżach, w literaturze przedmiotu określana także jako klasyfikacja dziedzin przemysłu (a dokładnie przetwórstwa przemysłowego) według zawartości technologii. Została ona opra-cowana w oparciu o szacunki uwzględniające nie tylko bezpośrednią, ale także pośrednią zawartość B+R w tych dziedzinach działalności (efekty dyfuzji inno-wacji). Klasyfikacja ta powstała w oparciu o dane dla kilkunastu najbardziej rozwiniętych krajów OECD. Obejmuje ona cztery kategorie: • wysoką technikę; • średnio-wysoką technikę; • średnio-niską technikę; • niską technikę. Do branż sklasyfikowanych jako branże wysokiej techniki zalicza się (Nauka i technika w 2006 roku, s. 225) produkcję statków kosmicznych i powietrznych, produkcję wyrobów farmaceutycznych, produkcję maszyn biurowych i kompu-terów, produkcję sprzętu i urządzeń radiowych, telewizyjnych i komunikacyj-nych oraz produkcję instrumentów medycznych, precyzyjnych i optycznych, zegarów i zegarków. Do branż średnio-wysokiej techniki zalicza się produkcję maszyn i aparatury elektrycznej, produkcję pojazdów mechanicznych, przyczep i naczep, produkcję wyrobów chemicznych (bez farmaceutyków), produkcję pozostałego sprzętu transportowego (bez statków kosmicznych i powietrznych oraz produkcji i na-praw statków i łodzi) oraz produkcję maszyn i urządzeń. Branże średnio-niskiej techniki to: produkcja i naprawa statków i łodzi, wy-twarzanie koksu, produkcja rafinacji ropy naftowej i paliw jądrowych, produk-cja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych, produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych pozostałych, produkcja metali i wyrobów z metali (oprócz ma-szyn i urządzeń).


111

Pozostałe działy sklasyfikowane w sekcji D – przetwórstwo przemysłowe – należą do branż niskich technologii. Zaliczono do nich produkcję artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych, włókiennictwo, futrzarstwo, produkcję odzieży oraz skór wyprawionych i wyrobów z nich, produkcję drew-na i wyrobów z drewna, produkcję masy celulozowej oraz papieru i wyrobów z papieru, działalność wydawniczą, poligrafię i reprodukcję zapisanych nośni-ków informacji, produkcję mebli, pozostałą działalność produkcyjną gdzie in-dziej nie sklasyfikowaną oraz zagospodarowanie odpadów. Jak wynika z powyższego, klasyfikacja branż przemysłu przetwórczego we-dług poziomu techniki charakteryzuje się wysokim stopniem agregacji, co jest pewnym jej minusem. Możliwa jest bowiem sytuacja, że wyroby produkowane w branżach zaliczanych do działów wysokiej techniki reprezentują w rzeczywi-stości średnią lub niską technikę i odwrotnie. Konsekwencją tego stanu rzeczy może być więc przeszacowanie intensywności technologicznej w pewnych sek-torach kosztem jej niedoszacowania w innych. Dokonując oceny potencjału technologicznego województwa łódzkiego w oparciu o zgromadzony materiał statystyczny zaprezentowany w rozdziale pierwszym niniejszego opracowania, można sformułować następujące wnioski: 1. Sfery działalności przemysłowej, zaliczane do przemysłu przetwórczego,

które określają specjalizację województwa łódzkiego, czyli włókiennictwo, produkcja odzieży oraz wyrobów futrzarskich, produkcja artykułów spożyw-czych i napojów, produkcja wyrobów z pozostałych surowców niemetalicz-nych to branże reprezentujące niskie lub (w przypadku ostatniej z wymienio-nych) średnio-niskie technologie. Co więcej, prognoza wartości współczyn-ników lokacyjnych dla tych branż świadczy, iż w kolejnych latach specjali-zacja regionu w tych sferach działalności produkcyjnej nie ulegnie większym zmianom.

2. Istotnym jest również fakt, iż zarówno w przypadku przemysłu spożywcze-go, jak i mineralnego ponoszone są relatywnie wysokie (w porównaniu do innych gałęzi) nakłady na działalność innowacyjną. Udziały te sięgają 10−23%, i są wyraźnie wyższe niż średni udział tych branż w działalności innowacyjnej w skali kraju. Podobnie jest w włókiennictwie − choć udział nakładów na innowacje w tej branży w badanym okresie był rzędu 4−6%, to − porównując go ze średnim udziałem tej branży w nakładach na innowacje w skali kraju − udział ten jest nawet sześciokrotnie wyższy (w roku 2003). Relatywnie wysokie, w porównaniu ze średnią krajową, są nakłady na dzia-łalność innowacyjną ponoszone w przemyśle odzieżowym, choć ich udział w nakładach na innowacje w przemyśle województwa łódzkiego jest nie-znaczny (tylko w roku 2004 przekroczył 5%).


3. W początkowych latach badanego okresu, tzn. w latach 2003−2004, wysoki był udział (w porównaniu do średniej krajowej) przemysłu maszyn i aparatu-ry elektrycznej1, czyli branży zaliczanej do średnio-wysokich technologii. Nakłady na działalność innowacyjną w tej branży oscylowały w granicach 5% i były dość stabilne. Jednak w kolejnych latach udział tej branży wyraź-nie zmalał, co odzwierciedliło się także w prognozie wielkości współczynni-ka lokacyjnego dla tego działu.

4. W przypadku przemysłu chemicznego, zaliczanego do branż średnio-wysokich, wydaje się, że ta sfera działalności ma szanse rozwoju w woje-wództwie. Udział tej branży w gospodarce regionu jest nieco wyższy niż przeciętny jej udział w skali kraju (przynajmniej jeśli wziąć pod uwagę za-trudnienie, w przypadku produkcji sprzedanej udział ten jest wyraźnie niż-szy), zaś udział nakładów na działalność innowacyjną należy do jednego z wyższych w regionie (10−19%, choć z tendencją malejącą). W przypadku tej branży przeważającą część stanowią nakłady na działalność B+R, co mo-że stać się impulsem do umacniania pozycji jednostek naukowych (jednostek badawczo-rozwojowych, instytutów badawczych oraz szkół wyższych) pro-wadzących badania w tym zakresie.

5. W przypadku pozostałych sfer działalności produkcyjnej zaliczanych do branż wysokich i średnio-wysokich technologii ich udział w porównaniu ze średnią dla kraju jest niewielki, choć w przypadku niektórych z nich ulega systematycznemu zwiększeniu w kolejnych latach. Mowa tu przede wszyst-kim o produkcji maszyn biurowych i komputerów, maszyn i urządzeń oraz produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep.

3.3. Uwarunkowania ekonomiczne wpływające na zmiany profilu specjalizacyjnego regionu W niniejszym rozdziale przedstawione są główne aspekty ekonomiczne, któ-re mogą wpłynąć na zmianę profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego, bądź na umocnienie się pozycji wybranych branż, które obecnie określają profil specjalizacji regionu łódzkiego. W wyodrębnieniu owych czynników niezwykle pomocna okazała się strategia rozwoju województwa łódzkiego na lata 2007−2020, przyjęta przez Sejmik Województwa Łódzkiego uchwałą nr LI/865/2006 z 31 stycznia 2006 r.

1 Biorąc pod uwagę strukturę zatrudnienia, jak również strukturę produkcji sprzedanej.


113

W gospodarce regionu łódzkiego wciąż znaczny udział ma rolnictwo, w któ-rym pracuje około 16% pracujących w województwie (dane z roku 2006). Pod względem udziału tego sektora w wartości dodanej wytworzonej w regionie sta-nowi ono niecałe 6% ogólnej jej wartości. Świadczy to o niskiej wydajności pracy w tej sferze działalności, co zresztą jest charakterystyczne dla tej sekcji także w skali całej gospodarki narodowej. Działalność rolnicza skupiona jest przede wszystkim w rękach gospodarstw indywidualnych, przynoszących niskie dochody. Efektem tego stanu rzeczy jest niski poziom wyposażenia techniczne-go wsi i gospodarstw w nowoczesne maszyny i urządzenia rolnicze. Oznacza to wciąż słabą konkurencyjność tego sektora na rynkach zewnętrznych i malejącą opłacalność produkcji rolniczej. Z drugiej jednak strony silna pozycja w gospo-darce regionu przemysłu artykułów spożywczych może przyczynić się do bar-dziej efektywnego zagospodarowania potencjału rolniczego regionu i wykorzy-stania istniejącego zaplecza naukowo-badawczego pracującego na rzecz rolnic-twa (Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa oraz Instytut Warzywnictwa w Skierniewicach). W przyszłości szansą rozwoju dla rolnictwa w regionie mo-gą stać się uprawy roślin wykorzystywanych w sektorze energetycznym jako biopaliwa. Udział przemysłu w wartości dodanej w województwie łódzkim przekracza w badanym okresie 25%. Jednak przemysł w regionie skupiony jest wokół tra-dycyjnych branż zaliczanych do przemysłów niskich i średnio-niskich technolo-gii (głównie przemysł spożywczy, włókienniczy i odzieżowy). Działalność tych branż wspierana jest przez jednostki badawczo-rozwojowe prowadzące badania w tych dziedzinach (wspomniane już wyżej Instytut Sadownictwa i Kwiaciar-stwa, Instytut Warzywnictwa, Instytut Włókiennictwa, Instytut Przemysłu Skó-rzanego, Instytut Biopolimerów i Włókien Chemicznych) oraz potencjał akade-micki zlokalizowany na terenie województwa łódzkiego (głównie Wydziały Po-litechniki Łódzkiej), co oznacza wciąż pogłębiającą się specjalizację regionu w tych branżach. Rozwój przemysłu mineralnego (głównie materiałów budowlanych i płytek ceramicznych), przemysłu maszyn i urządzeń, przemysłu produkującego ma-szyny i urządzenia elektryczne oraz przemysłu chemicznego (głównie farmaceu-tyków) może w znacznym stopniu przyczynić się do zmiany profilu specjaliza-cyjnego województwa łódzkiego i pobudzenia działalności sfery badawczo-rozwojowej w tym zakresie. Wydaje się jednak, iż bardziej aktywna działalność tych branż wymaga znacznych inwestycji wspieranych także przez kapitał za-graniczny, którego zasób w regionie jest wciąż niewystarczający. Kluczowy dla rozwoju tych gałęzi jest także rozwój infrastruktury transferu technologii oraz pobudzenie istniejących w regionie jednostek naukowo-badawczych w zakresie większej komercjalizacji działalności badawczej i innowacyjnej.


Województwo łódzkie charakteryzuje się wciąż niskim tempem rozwoju sek-tora usług logistycznych. Głównym czynnikiem wspomagającym jego rozwój jest dobra lokalizacja geograficzna województwa łódzkiego oraz dobre połącze-nia komunikacyjne za pomocą sieci dróg. Także budowa szybkiej linii kolejowej łączącej Łódź z Warszawą może przyczynić się do rozwoju usług związanych z obsługą nieruchomości i firm oraz zahamować migrację ludności (głownie lu-dzi młodych) do Warszawy.


115

Podsumowanie, wnioski

Celem niniejszego opracowania było określenie profilu specjalizacyjnego województwa łódzkiego w latach 2003−2006 oraz określenie potencjalnych zmian w jego specjalizacji do roku 2010. Uzyskane wyniki można podsumować następująco: 1. Województwo łódzkie wytwarza nieco ponad 6% krajowego PKB, jednak

w przeliczeniu na mieszkańca wartość tego wskaźnika jest wyraźnie poniżej średniej krajowej. Podobna sytuacja ma miejsce jeśli wziąć pod uwagę przy-chody przedsiębiorstw z prowadzonej działalności, które są wyraźnie niższe niż średnio w skali całej gospodarki. Przekłada się to także na niższe koszty funkcjonowania przedsiębiorstw, co skutkuje wyraźnie niższym, w porówna-niu ze średnią dla Polski, poziomem wynagrodzeń we wszystkich sekcjach gospodarki regionu (niższe koszty pracy, co może stanowić istotny czynnik w przyciąganiu inwestorów, głównie zagranicznych). Co więcej, dyspropor-cje te się pogłębiają w miarę upływu czasu.

2. Ponad 50% pracujących w województwie to osoby zatrudnione w sektorze usług. Jednak ich udział jest niższy niż podobny udział wyznaczony dla całej gospodarki. Oznacza to, że udział osób pracujących w rolnictwie i w prze-myśle jest wyższy niż średni w skali kraju, co powoduje, iż gospodarka re-gionu łódzkiego ma wciąż rolniczo-przemysłowy charakter.

3. Rolnictwo w województwie łódzkim tworzą głównie gospodarstwa indywi-dualne o niewielkiej powierzchni użytków (udział gospodarstw małych, czy-li gospodarstw o powierzchni do 5 ha stanowi około 50% ogólnej liczby go-spodarstw). Przeważającą część użytków rolnych w regionie stanowią grunty orne (ponad 80%). Pozostałą część stanowią łąki (nieco poniżej 13%) oraz sady i pastwiska (po około 3% każdy). Należy także podkreślić, iż udział sa-dów w latach 2000−2006 wyraźnie się zwiększył kosztem ograniczenia po-wierzchni gruntów ornych i pastwisk. Taki stan rzeczy może mieć związek z postępującą w ostatnich latach specjalizacją regionu w zakresie przetwór-stwa owoców, związaną z funkcjonowaniem silnych ośrodków naukowo-badawczych z tej dziedziny (Instytut Sadownictwa w Skierniewicach) oraz


ideą powołania klastra owocowo-warzywnego, skupiającego przedsiębior-stwa z województwa łódzkiego i mazowieckiego.

4. Do pozostałych obszarów specjalizacji rolniczej województwa są: produkcja ziemniaków (stanowiąca w 2006 roku 9,6% zbiorów krajowych), produkcja żywca wieprzowego i wołowego (odpowiednio 11,2% i 11% produkcji kra-jowej w 2006 roku), produkcja mleka (8,5%) oraz żywca drobiowego (8,4%).

5. Porównując gospodarkę regionu z gospodarką Polski, należy podkreślić wciąż znaczący udział przemysłu w gospodarce województwa. Jednak nega-tywną cechą takiego stanu rzeczy jest silna dominacja branż o niskim pozio-mie zaawansowania technologicznego, co ma istotny wpływ na konkuren-cyjność regionu w skali kraju. Wśród gałęzi przemysłu określających profil działalności produkcyjnej regionu wymienić należy: włókiennictwo, prze-mysł odzieżowy, spożywczy (głównie przetwórstwo, konserwacja mięsa i przemysł mleczarski). Są to branże zaliczane do przemysłów niskich tech-nologii. Co więcej, wyniki przeprowadzonych badań wskazują, iż region łódzki wciąż będzie liderem w tych obszarach działalności. Należy także wskazać na rosnącą role przemysłu mineralnego w gospodarce regionu i umacnianie się jego pozycji w tym zakresie (mowa tu głównie o produkcji płytek ceramicznych oraz wyrobów z betonu i gipsu).

6. Silną pozycją w skali kraju charakteryzuje się również sektor górniczo-energetyczny. Pozycja ta wynika z obecności na terenie województwa boga-tych złóż węgla brunatnego (Bełchatów, Szczerców), które zasilają działal-ność Elektrowni Bełchatów, wytwarzającej około 20% energii w Polsce.

7. W przypadku usług nie można wskazać takiego obszaru działalności, który można by określić jako dominujący w regionie. Wręcz przeciwnie, udział większości sekcji związanych z działalnością usługową w skali regionu jest wyraźnie niższy niż średni udział w skali kraju, i to zarówno biorąc pod uwagę liczbę podmiotów, jak również wielkość zatrudnienia. Pod względem liczby zatrudnionych pewną koncentrację działalności można odnotować w sekcjach związanych ze świadczeniem usług nierynkowych. Mowa tu o administracji publicznej i obronie narodowej wraz z ubezpieczeniami (sek-cja L) oraz z ochroną zdrowia i opieką społeczną (sekcja N). Jeśli chodzi o drugą z wymienionych działalności, to koncentracja ta wynika z silnego po-tencjału naukowo-badawczego zlokalizowanego w regionie w postaci Uni-wersytetu Medycznego, Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki, Instytutu Medycyny Pracy, dużej liczby szpitali klinicznych i innych wyspecjalizowa-nych placówek medycznych. Wyniki przeprowadzonych prognoz wskazują na możliwość pogłębienia się tych specjalizacji, zwłaszcza, że przewidywany jest także rozwój usług edukacyjnych w regionie.

8. Istotną rolę we wzroście konkurencyjności regionu odgrywa jego potencjał innowacyjny, o którym w znacznym stopniu decydują przedsiębiorstwa zlo-


117

kalizowane w regionie i ich skłonność do podejmowania działalności inno-wacyjnej. Skłonność do podejmowania innowacji zależy zarówno od samych przedsiębiorców, jak również od otoczenia innowacyjnego przedsiębiorstw. Na otoczenie innowacyjne składa się wiele czynników, wśród których wy-mienić należy działalność badawczo-rozwojową B+R prowadzoną w regio-nie, bliskość uczelni wyższych, bliskość jednostek prowadzących działalność B+R oraz ich powiązania z przedsiębiorstwami czy wysoki poziom wy-kształcenia kadry. Pod względem nakładów na działalność B+R wojewódz-two łódzkie zajmuje 5 pozycję wśród województw, jednak dystans do lide-rów tego rankingu (głównie województwa mazowieckiego) jest ogromny. Podstawowym źródłem finansowania tej sfery działalności są środki pocho-dzące z budżetu państwa (ponad 60%), a tylko niewielka ich część to środki przedsiębiorstw. Taki stan rzeczy przekłada się na strukturę nakładów na B+R według rodzajów badań. W przypadku województwa łódzkiego w strukturze nakładów na działalność B+R dominują nakłady na badania podstawowe (prace teoretyczne i eksperymentalne nieukierunkowane na uzy-skanie konkretnych rozwiązań praktycznych) przy zdecydowanie mniejszym udziale badań stosowanych (prace badawcze podejmowane w celu zdobycia nowej wiedzy, mającej konkretne zastosowania praktyczne) oraz prac rozwo-jowych (zastosowanie istniejącej wiedzy do opracowania nowych lub istotnie ulepszonych wyrobów, procesów i usług).

9. Mimo dość istotnego (w skali kraju) zaplecza naukowo-badawczego aktyw-ność innowacyjna przedsiębiorstw województwa łódzkiego w porównaniu z resztą regionów jest bardzo słaba. Udział przedsiębiorstw, zarówno prze-mysłowych, jak i usługowych, które prowadziły działalność innowacyjną plasuje województwo łódzkie na jednym z ostatnich miejsc w rankingu re-gionów. W strukturze nakładów na działalność innowacyjną (podobnie jak w Polsce) przeważają nakłady inwestycyjne na środki trwałe (ponad 70%), oko-ło 10−15% to nakłady na działalność B+R. Oznacza to, że działalność inno-wacyjna przedsiębiorstw opiera się w znacznej mierze na procesach dyfuzji innowacji i absorpcji technologii ze źródeł zewnętrznych.

10. Nakłady na działalność innowacyjną ponoszone są głównie przez przedsię-biorstwa działające w sferze przemysłu przetwórczego. Porównując strukturę nakładów na innowacje w województwie łódzkim z podobną strukturą dla Polski, należy stwierdzić, iż relatywnie wysoki udział nakładów na innowa-cje jest charakterystyczny dla branż, które określają główny profil specjaliza-cyjny regionu. Mowa tu o przemyśle lekkim (włókiennictwo, produkcja odzieży) oraz przemyśle mineralnym. Można zaobserwować także pozytyw-ne tendencje związane z umacnianiem się branż reprezentujących wysokie technologie (przemysł farmaceutyczny) oraz średnio-wysokie technologie (produkcja maszyn i aparatury elektrycznej).


11. Oceniając gospodarkę regionu pod względem jej nowoczesności, należy stwierdzić, iż rolniczo-przemysłowy profil regionu nie skłania do odpowiedzi twierdzącej, zwłaszcza że przemysł zlokalizowany w województwie ma cha-rakter raczej tradycyjny (przemysł lekki oraz przemysł płytek ceramicznych). Warto jednak zwrócić uwagę na – wspomnianą wyżej – silną pozycję regio-nu w zakresie działalności B+R oraz na dość duży odsetek działających tu firm wysokich technologii (w 2005 r. 6,9% ogółu przedsiębiorstw typu hi-tech w Polsce było zarejestrowanych właśnie w woj. łódzkim, co dawało regionowi siódme miejsce w kraju). Podkreślić również należy, że w latach 2000−2005 w regionie odnotowano jeden z najszybszych przyrostów liczby przedsiębiorstw wysokotechnologicznych w Polsce. W 2005 r. widoczna by-ła specjalizacja regionu łódzkiego w branży hi-tech w zakresie farmacji (wię-cej podmiotów działało tylko w woj. mazowieckim).

12. Podkreślić należy, że gospodarka w woj. łódzkim ma charakter w znacznym stopniu zborny. Specjalizacja technologiczna w zakresie przemysłu lekkiego znajduje bowiem wsparcie ze strony działających w regionie jednostek ba-dawczo-rozwojowych prowadzących prace właśnie w tej dziedzinie. Na pod-stawie uzyskanych informacji można bowiem stwierdzić, że dominują tu na-stępujące dyscypliny wyróżnione w klasyfikacji Komitetu Badań Nauko-wych: technologia chemiczna, nauki chemiczne, inżynieria i ochrona środo-wiska, włókiennictwo, inżynieria materiałowa. Również przedsiębiorcy rolni działający w branży owocowo-warzywnej nie funkcjonują w instytucjonalnej próżni – na terenie województwa zlokalizowany jest bowiem Instytut Sa-downictwa i Kwiaciarstwa oraz Instytut Warzywnictwa. Oczywiście, wyniki prowadzonych badań mają charakter uniwersalny i mogą być inspiracją dla nowych zastosowań bez względu na lokalizację geograficzną. Niemniej pa-miętać trzeba o takich inicjatywach jak powołanie przez Politechnikę Łódz-ką, Uniwersytet Łódzki oraz instytuty przemysłu lekkiego Centrum Zaawan-sowanych Technologii Tekstyliów Przyjaznych dla Człowieka Pro Humano Tex. W skład tego konsorcjum wchodzą głównie firmy produkcyjne z woj. łódzkiego. Drugą – pod pewnym względem podobną inicjatywą jest plano-wane utworzenie klastera owocowo-warzywnego, m.in. przy współudziale Instytutu Sadownictwa i Kwiaciarstwa. Okazuje się zatem, że lokalizacja jed-nostek badawczo-rozwojowych w regionach o danym profilu technologicz-nym ma swoje znacznie. Może stanowić źródło cennego instytucjonalnego wsparcia dla lokalnych i regionalnych przedsiębiorców. Jednym z zadań foresightu technologicznego jest natomiast uzgadnianie wizji przyszłości i tworzenie warunków do kooperacji podmiotów dążących do realizacji okre-ślonego wariantu rozwoju sytuacji. Wydaje się, że woj. łódzkie posiada od-powiednie zaplecze instytucjonalne do takiej współpracy.


119

Bibliografia Barteczko K., Grabowski J., Wrzosek A., Analiza przewag konkurencyjnych na europejskim

rynku turystycznym, Warszawa 2003. Bergman E. M., Feser E. J., Industrial and regional clusters: concepts and comparative apli-

cations, Regional Research Institute, West Virginia University 1999. Blalock H. M., Statystyka dla socjologów, Warszawa 1975. Chądzyński J., Nowakowska A., Przygocki Z., Region i jego rozwój w warunkach globaliza-

cji, CeDeWu.Pl, Wydawnictwa Fachowe, Warszawa, 2007. Chmielewska R., Trojanek M., Czynniki określające konkurencyjność układów przestrzen-

nych (regionów i miast), [w:] Podstwy gospodarczej polityki miasta. Studium Poznania – część II, pod red. R. Domańskiego, Biuletyn KPZK nr 187, Warszawa, 1999.

Cox E., A Truly civil society, The 1995 Boyer Lectures; broadcast: Rising social capital, Tuesday, 14th November 1995 on Radio National. Źródło http://www.ldb.org/boyer12.htm.

Diagnoza województwa łódzkiego. Tom I. Sfera gospodarcza, Łódź 2005. Florczak W., Kapitał ludzki a rozwój gospodarczy, [w:] Gospodarka oparta na wiedzy, pod

red. W. Welfe, PWE, Warszawa, 2007. Grupp H., Linstone H.A., National Technology Foresight Activities Around the Globe Resur-

rection and New Paradigms, „Technological Forecasting and Social Change”, 60/1999. Innowacyjność 2006. Stan innowacyjności, metody wspierania, programy badawcze, red.

A. Żołnierski, Warszawa 2006. Jewtuchowicz A., Rozwój, środowisko, sieci innowacyjne i lokalne systemy produkcyjne, [w:]

Matusiak K. B., Stawasz E., Jewtuchowicz A., Zewnętrzne determinanty rozwoju innowa-cyjnych firm, Katedra Ekonomii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001.

Jewtuchowicz A. Przedsiębiorczość, innowacje i konkurencyjność regionów (podstawowe pojęcia i identyfikacja problemów), [w:] Środowisko przedsiębiorczości, innowacje a roz-wój terytorialny, pod red. A. Jewtuchowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997.

Kryńska E., Analiza sytuacji na lokalnym rynku pracy, Łódź 2006. Makowska G., Ziółkowska E., Dawidem B., Wiśniewska M., Rolnictwo w 2006 r., Warszawa

2007. Martin B., Foresight in Science and Technology, “Technology Analysis & Strategic Man-

agement”, 7/1995. Mayer-Stamer J., Konkurencyjność systemowa, „Gospodarka Narodowa”, nr 3, 1996. Nauka i technika w 2004 roku, GUS, Warszawa, 2005. Nauka i technika w 2005 roku, GUS, Warszawa, 2006. Nauka i technika w 2006 roku, GUS, Warszawa, 2007.


Nauka i technika w województwie łódzkim w latach 2004−2006, Urząd Statystyczny w Łodzi, Łódź 2008.

Perspektywy rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw wysokich technologii w Polsce do 2020 r., red. E. Wojnicka, Warszawa 2006.

Polska 2005. Raport o stanie przemysłu, Warszawa 2005. Rocznik Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej 2006, Warszawa 2007. Rocznik Statystyczny Województw, Warszawa 2007. Rocznik Statystyczny województwa łódzkiego 2004, 2005,.2006, 2007, Urząd Statystyczny

w Łodzi. Rolnictwo i gospodarka żywnościowa w Polsce, Warszawa 2006. Rolnictwo w województwie łódzkim w 2006 r., Łódź 2007. Szkopiecka K., Turystyka w województwie łódzkim w 2006 r., Łódź 2007. Tomaszewicz Ł., Metody analizy input-output, PWE, Warszawa 1994. Turystyka w 2006 r., Warszawa 2007. Winiarski B., Czynniki konkurencyjności regionów, [w:] Konkurencyjność regionów, pod red.

M. Klamut, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław 1999.

Zarys Strategii Rozwoju Regionalnego Polski, Raport końcowy, Zespół Zadaniowy ds. Roz-woju Regionalnego w Polsce, Warszawa, lipiec 1996.

Documents

2 Iwona wieczewska, Jakub Ryszard Stempień - eedri.pl file2 Iwona Świeczewska, Jakub Ryszard Stempień