1 Uvod

Sve veća integracija na svjetskom nivou, uz globalni rast svjetske ekonomije je uglavnom nusprodukt poslednjih decenija 20-og i početka 21-og vijeka. Svjedoci smo da je ovaj period donio dramatične promjene na ekonomskoj, kulturalnoj i društvenoj platformi svijeta. Proces koji je doveo do razvoja industrijske ekonomije u informacionu ekonomiju donio je veliku revoluciju u naše živote, kao i prostore na kojima živimo. Novi tip društva koji je u nastajanju je različito označen kao post-moderni, post-industrijski, informacioni, globalni i sl.

Temeljena na znanju, ova informatički ostvarena industrijska produkcija smatra se srcem tih brzih promjena. Iako je ovaj tip ekonomije nejednako razvijen u različitim dijelovima svijeta, njenm uticaj na globalnu svetsku ekonomiju je veliki. Samim tim veoma je važno za urbanu plansku politiku i studije nekog regiona ili države da se dobije uvid kakav će izgled glavni globalni centri i regije imati, i koji su to faktori koji će uticati na njihovu promjenu, te na koji će način ove promjene uticati na ekonomsku i socijalnu situaciju u ostalim dijelovima svijeta, pa tako i kod nas

Tehnološki park je organizacija čiji je osnovni cilj uvećanje bogatstva zajednice putem promocije kulture inovativnosti i konkurentnosti kompanija zasnovanih na znanju, a koje su čvrsto povezane sa njenim naučnoistraživačkim potencijalima (instituti, laboratorije, centri). Za postizanje tog cilja tehnološki park podstiče generisanje znanja i upravlja tokovima/ transferom znanja i tehnologija između univerziteta, istraživačkih i razvojnih institucija, kompanija i tržišta; obezbeđuje nastajanje i rast visokotehnoloških kompanija zasnovanih na inovacijama putem inkubacije i spin-of procesa uz obezbeđenje adekvatne podrške i uz pružanje ostalih neophodnih usluga kompanijama u nastajanju. Osnivanje naučno - tehnološkog parka je kompleksan posao koji se sastoji od institucionalnih, političkih, zakonskih, organizacionih i finansijskih aspekata i koji visoko prevazilaze lokalni nivo. U ovom radu se posebno analizira uticaj nauke i tehnologije kao mehanizma za pokretanje snažnog održivog regionalnog razvoja i uloga naučno - tehnološkog parka u inovacionoj infrastrukturi regiona.

Tehnološki parkovi

Kao što smo predhodno istakli, tehnološki parkovi su po definiciji, organizaciono

poslovne jedinice koje stimulišu i upravljaju protok znanja i tehnologija, izmedju malih i

srednjih preduzeća, univerziteta, institucija koje se bave istraživanjem i razvojem, i tržišta.

Tehnološki parkovi omogućavaju da se sva zaniteresovana preduzeća smjeste na jednom mjestu i

da su u stalnoj vezi sa naučno-istraživačkim centrima u cilju povećanja njihove inovatinovsti i

adaptivnosti utemeljene na razvoju tehnologije. Osnovni materijali i tehnički uslovi za otvaranje

jednog tehnološkog parka su postojanje odgovarajuće infrastrukture, koja će moći zadovoljiti

zahteve preduzeća,korisnika usluga tehnoloških parkova, kao i blizina univerziteta i istraživačkih

institucija.

Tehnološki park u pravilu je planski organizovan, infrastrukturalno opremljen te u

ekološkom uredjenom prostoru nudi različite pogodnosti i usluge. Nasuprot poslovnim

parkovima, koju su okrenuti biznisu i proizvodnji, tehnološki parkovi daju naglasak na razvoju i

naučnoi-straživačkom radu. Samim tim što se osnivaju u blizini visokoobrazovnih institucija vrše

privlačenje vrhunskih stručnjaka, ali daju priliku i mladim talentima da se u njima obrazuju i

usavršavaju. Tehnološki parkovi su svojevrsni inkubatori u kojima se osigurava koncetracija

znanja, visoke tehnologije, obrazovanja i povezanosti s nacionalnom i svetskim obrazovnim

institucijama.Tehnološki park je specifičan centar, samostalno organizovan da razvija inovacije

do nivoa preduzetničke primene, da prima i vrši transfer tehnologije iz inostranstava, te razvija

visoku tehnologiju primene u privredi. Tehnološki park je i mesto na kojem se povezuju

stručnjaci i poduzetnici koji žele ostvariti svoje privredno delovanje, bazirano na novim

tehnologijama, u cilju komercijalizacije tehnološkog znanja i stvaranja privrednih subjekata koji

ostvaruju visoku dobit, zahvaljujući primeni novih tehnologija.

Postoji više koncepcija istraživačkih parkova, kao što su: naučni park, istraživački park, tehnološki park, tehnopolis, eko park, park energije, industrijsko tehnološki park, i dr. Svi navedeni termini organizovanja za efektnu i efikasnu proizvodnju znanja, tehnologija i inovacija, se u svojim rešenjima u mnogo čemu preklapaju pa se ne mogu uspostaviti jasne definicije prema kome bi bili razvrstani u potpuno različite identitete. Analiza navedenih institucija je data u Tabeli 1.

Naučno – tehnološki park

- Afilijacija sa akademskim i istraživačkim institucijama

- Promocija kulture inovativnosti i konkurentnosti kompanija zasnovanih na znanju.

Istraživački park - Visok kvalitet, a mala gustina fizičkog okruženja.

Naučni park - Afilijacija sa akademskim i istraživačkim institucijama

Tehnološki park - Fokus na primenjena istraživanja i proizvodu

Tehnopolis - Visoke tehnološke industrije

- zdravo okruzenje za zivot

Tehnološki okrug - Prošireni tehnološki park

- Mreža međusobno zavisnih mesta (parkova i centara)

Tehnološki inkubator

- Izvedeni oblik iz tehnološkog parka

Biznis inkubator - Zajednička kancelarija i specijalističke usluge

Inovacioni centar - Isto kao inkubator (biznis ili tehnološki)

Tabela 1. Pregled organizacija za generisanje i transfer znanja i tehnologija

Istorijski nastanak parkova

Ideja naučno tehnoloških istraživačkih parkova koji se ogleda kroz proces kreiranja

dinamičkih klastera, koji vrše ubrzan ekonomski razvoj regije i pružaju konkurentnost na

inostranom tržištu, predstavlja upravo koncept koji je sada već star preko 60 godina. Danas se taj

koncep primjenjuje sa uspehom u nekoliko stotina hiljada parkova u svetu. Medju prvim

osnovanim naučnim parkovima bio je Menlo park u Kaliforniji osnovan 1948., nakon njega

tokom 1950-tih i početkom 1960-tih godina 20 veka nastali su i Stenford industrijski park

(1953.), takođe u Kaliforniji, Istraživački triangle park (1958.) u severnoj Karolini i dr. Upravo

iz Stenford industrijskog parka, kasnije če se razviti Silikonska dolina, koja predstavlja osnovni

model uspešnog tehnopola, tj. Tehnološkog parka. Silikonska dolina predstavlja dom hiljadama

firmi iz sfere visoke tehnologije, kao i desetinama hiljada visiko kvalifikovanih inžinjera i

naučnika. Stacionirana je u severo-zapadnom delu Santa Klare u Kaliforniji.

Osnove i ciljevi razvoja tehnološkog parka (TP)

Termin tehnološki park ( TP ), kao što smo istakli, koristi se da se opišu raznovrsni načini da se

podstakne razvoj preduzetništva putem osnivanja malih i srednjih preduzeća zasnovanih na

znanju. Tehnološki park je “najbolji alat” i “najkraći put” za ubrzani regionalni razvoj. Do danas

je razvijeno više organizacionih oblika tehnoloških parkova. Svima njima osnovni zadatak je

podsticati inovativne aktivnosti i komercijalizaciju rezultata naučnih istraživanja. Međutim,

svaki organizacioni model razvio je odredjene specifičnosti u zavisnosti od toga koja mu je

primarna funkcija.

Tehnološki parkovi su važni za opstanak i razvoj savremenih industrija, a za naše

područje su od neprocenjivog značaja jer podstiču razvoj malih i srednjih preduzeća orijentisanih

ka visokim tehnologijama, što višestruko deluje na ubrzavanje procesa savremenog

preduzetničkog razvoja utemeljenog na znanju.

U savremenim uslovima razvoja, nauka postaje glavna proizvodna snaga i predstavlja

pokretač celokupnog društvenog razvoja. Pod uticajem naučnih dostignuća ubrzano se i

radikalno menjaju tehnološke osnove i tehnologije proizvodnje, dominiraju znanja i inovacije u

odnosu na sirovine, energiju i fizički rad. Primenom ovakvih tehnologija menja se i način

proizvodnje, kvalitet proizvoda, produktivnost rada, kao i smanjenje troškova. Znanje i

tehnologija prodiru ne samo u proizvodnju, nego i u svako drugo društveno delovanje –

upravljanje, usluživanje, finansiranje, obrazovanje, zdravstvo i drugo. Ukratko rečeno

tehnološko znanje menja sredstava za rad, razvija proizvodne snage i otvara nove mogućnosti

za rešavanje društvenih razvojnih problema.

Cilj formiranja tehnološkog parka je okupljanje učesnika u inovacionom procesu i

omogućavanje najjednostavnijeg transfera znanja i tehnologije iz istraživačkih ustanova u

proizvodni process malih i srednjih preduzeća. TP je mesto gde mala i srednja preduzeća

rešavaju svoje proizvodne, dizajnerske, pravne, finansijske, menadžerske i druge probleme i

nedoumice, i gde naučno-istraživačka misao biva praktično promovisana, primenjiva i

implementirana. TP nije mesto trgovine, nego razvoja, transfera znanja i tehnologije, te servis

usluga.

Svetska asocijacija naučno/tehnoloških parkova IASP1 definiše naučni, odnosno tehnički

park kao organizaciju kojom se upravlja od strane specijalizovanih profesionalaca čiji je osnovni

zadatak da povećaju blagostanje zajednice, promovišu kulturu inovativnosti i konkuretnosti

udruženih preduzetnika i istraživačkih institucija. Za postizanje ovih ciljeva, naučno tehnološki

park (NTP) stimuliše i upravlja protokom znanja i tehnologija izmedju univerziteta, inovaciono-

istraživačkih institucija, malih i srednjih preduzeća i tržišta. On olakšava kreiranje i rast

inovacija u kompanijama kroz inkubacione i spin-off procese i osigurava servisne usluge u cilju

povećanja dodatne vrednosti zajedno sa uslugama visoko-kvalitetnog ambijenta i u opreme u

tehnološkom parku (TP).

Tehnološki parkovi danas

Gotovo je nemoguće sa sigurnošću reći koliko postoji naučno-tehnoloških parkova u

svetu, niti koliko je poslovnih, naučnih, finansijskih državnih i drugih institucija uključeno u ove

parkove. Čak ako bismo se i potrudili da nađemo odgovor na ovo pitanje, on ne bi dugo bio

aktuelan i ažuran, s obzirom na činjenicu da se situacija na polju razvoja postojećih i novih

tehnološkoh parkova menja iz dana u dan.

Radi ilustracije ove konstatacije pogledajmo Tabelu 2 u kojoj su prikazane razne

asocijacije tehnoloških parkova i nekih drugih institucija relevantnih za rad i postojanje

tehnoloških parkova. Ovo su samo neke od asocijacija koju su osnovane jer se javila potreba za

1 International Association of Science Parks - http://www.iasp.ws/publico/intro.jsp

globalnom razmenom informacija i transferom tehnologija, ne samo unutar jednog tehnološkog

parka, nego i među njima, to jest globalno.

Tabela 2

AURP - Association of University Research Parks (Asocijacija univerzitetskih istraživačkih

parkova) Reston, Virginia – promoviše i podržava razvoj i delovanje univerzitetskih istraživačkih

parkova širom sveta; organizuje godišnju konferenciju (u septembru) i zimsku konferenciju (u

januaru). Takođe organizuje konferencije bio-parkova tokom koje se održava i sajam

biotehnologije. Takođe AURP izdaje adresar članova , u koji su uneti samo naučni parkovi iz

SAD, Kanade i Meksika.

www.aurp.net

IASP - International Association of Science Parks (Međunarodna asocijacija naučnih

parkova), sedište u Malagi u Španiji, sa kancelarijom u Pekingu, Kina.

www.iasp.ws

AUTM - Association of University Technology Managers (Asocijacija univerzitetskih

tehnoloških menadžet) - Northbrook, Illinois – promoviše i podržava istraživačke i razvojne

aktivnosti univerziteta namenjenih menadžerima intelektualnih prava i akademskih procesa

transfera tehnologija. Asocijacija ima oko 3000 članova sa više od 300 univerziteta, istraživačkih

institucija, obrazovnih bolnica kao i poslovnin i vladinih institucija

www.autm.net

ASTP - Association of European Science and Technology Professionals (Asocijacija evropskih

naučnih parkova i profesionalaca u oblasti tehnologije) takođe organizuje godišnju konferenciju u

Amsterdamu u Holandiji.

www.astp.net

Council of Biotechnology Centers (Savet centara biotehnologija) www.bio.org

National Business Incubation Association (Nacionalna asocijacija poslovnih inkubatora), Atena,

Ohio, SAD

www.nbia.org

Association of American Universities (Asocijacija američkih univerziteta) www.aau.edu

Chinese Business Incubation Association (Kineska asocijacija poslovnih inkubatora) Tajvan

Izvor: “Global Direct Investment Solutions” - Corporate Development for a Networked World

http://www.gdi-solutions.com/directory/tech_parks.htm

Uzmemo li kao primer Međunarodnu asocijaciju tehnoloških parkova (IASP), možemo

videti da ona ima 375 članica, sa oko 200.000 kompanija2 koje rade u ovim tehnološkim

parkovima. A ovaj broj se odnosi samo na članice ove asocijacije iz 70 zemalja širom svijeta. Što

znači da možemo pretpostaviti da je ovaj broj mnogo veći, s obzirom da verovatno ima u svetu

veliki broj tehnoloških parkova koji nisu imali interesa da budu članovi ove asocijacije. Prema

nekim izvorima, u 2005. u svetu je bilo 600 osnovanih tehnoloških parkova.3

2 Informacija preuzeta sa web stranice : http://www.iasp.ws/publico/index.jsp?enl=13 Stojanović, V.: „Tehnološki menadžment“, Banja Luka 2008. str. 250.

Zbog svega gore navedenog, nećemo se baviti brojem tehnoloških parkova u svetu kao

pokazateljem razvoja ovog načina poslovanja. Kroz primere iz prakse pokušaćemo da prikažemo

na koji način tehnološki parkovi čine sinergiju nauke, tehnologije, preduzetništva i društva.

Primer 1. : Silikonska dolina

Verovatno je vrlo mali broj ljudi koji se nisu bar jednom susreli sa pojmom “Silikonska

dolina”. U uvodu ovog teksta i mi smo ovaj pojam pomenuli dva puta. Razlog za to leži u tome

što je nemoguće govoriti o istorijskom razvoju tehnoloških parkova4, a ne pomenuti ovo

jedinstveno mesto na svetu koje se

smatra kolevkom istraživanja, razvoja,

inovacija u oblasti informacionih

tehnologija i komunikacija, te u oblasti

visokih tehnologija uopšte..

Silikonska dolina5 se nalazi u

južnom delu zaliva San Francisko, u

Santa Klara dolini, u Severnoj

Kaliforniji, SAD. (Slika1.) U ovom

regionu su smeštene mnoge od najvećih

svetskih tehnoloških kompanija,

uključujući Apple, Google, Facebook,

HP, Intel, Cisco, eBay, Adobe, Agilent,

Oracle, Yahoo i tako dalje. Naziv

“silikonska” odnosi se na veliki broj inovacija u oblasti mikročipova, ali je danas postao simbol

američkog i svetskog sektora visokih tehnologija. Uprkos stvaranju novih centara visokih

tehnologija u svetu, Slikonska dolina nastavlja da bude vodeći centar za inovacije i razvoj u

oblasti visokih tehnologija, centar koji odnosi 1/3 ukupnih kapitalnih ulaganja u SAD. Iz do sada

rečenog jasno se vidi da Silikonska dolina predstavlja mnogo više nego jedan tehnološki park, u

4 Napomena: Istorijski posmatrano, za prvi tehnološki park u svetu se smatra The University City Science Centre (izvor: http://www.sciencecenter.org/about-us) koji je osnovao Univerzitet u Filadelfiji, SAD, 1963. godine, koji se i danas smatra najvećim tehnološkim parkom u svetu. Autori su se odlučili za primer Silikonske doline, radi njenog značaja u razvoju visokih tehnologija. 5 Podaci preuzeti sa http://en.wikipedia.org/wiki/Silicon_Valley

Slika 1. Mapovni prikaz doline. (Izvor: http://maps.google.com)

smislu kako smo ga do sada u tekstu definisali. Ali, ako se osvrnemo na period njenog nastanka,

biće nam jasno da je Silikonska dolina u nastala tokom 40-ih i 50-ih godina prošlog veka, kao

rezultat nastojanja Strenford univerziteta da omogući svojim diplomcima da započinju vlastite

biznise. Tako su nastajale kompanije poput Hewlett-Packard, Varian Associate te druge firme

koje se bave visokom tehnologijom dok nešto što će se kasnije zvati Slikonskom dolinom nije

počelo da se razvija na kampusu Stenford Univerziteta. Radi toga se tadašnji rektor, Frederik

Terman smatra “ocem Silikonske doline”

I pre 40ih godina prošlog veka, počevši od 1909. veliki broj istaživanja i pronalazaka iz

oblasti tehnologija radio prenosa, kao i vojnih istraživanja, je isto tako bio pozicioniran u

području Zaliva San Francisko. Sa početkom II svetskog rata potreba za ovom vrstom istaživanja

i industrije se povećala, te se sve veći broj firmi počeo otvarati na ovom području.

Nakon II svetskog rata rektor Terman, kako bi prevazišao finasijske izazove pred kojima

se Stendford našao usled naglog porasta broja studenata koji su se vraćali sa ratišta, ali i da bi

stvorio nove mogućnosti za zapošljavanje u regionu, počeo je da iznajmljuje zemlju parka u

kampusu kompanijama koje su se bavile visokim tehnologijama. Ovo područje je nazvano

Stendford industrijski park, kasnije preimenovan u Stendford istraživački park, preteča onoga što

danas nazivamo Silikonska dolina, koja je uveliko prevazišla okvire prvobitnog tehnološkog

parka. Tako se na području koje nazivamo Silikonskom dolinom danas nalaze:

Preko 100 najpoznatijih kompanija u svetu koje se bave visokim tehnologijama

3 institucije vlade SAD-a, među kojima i javnosti vrlo poznata NASA

pored Stendforda, tu je i San Hose državni univerzitet, koji je u međuvremenu

preuzeo primat nad Stendford univezitetom kada govorimo o osposobljavanju

visokoobrazovanih stručnjaka iz oblasti visokih tehnologija. Pored ova dva u

Silikonskoj dolini, postoji još 13 univerziteta, dakle ukupno 15

Silikonska dolina obuhvata 14 gradova, od kojih se San Hose izdvaja kao

“samodeklarisani glavni grad” ovog područja.

Većina ključnih pronalazaka iz mikroelektronike i informatike su nastale u Silikonskoj dolini, kao što su integrisana kola, mikroprocesori pa sve do današnjih personalnih računara. Bitno je naglasiti da je 1969. Institut za istraživanje univerziteta Stendford uspeo da razvije

tehnologiju ARPANET, koja je predhodila razvoju Interneta kakvog danas poznajemo. Prva elektronska pošta je poslata iste godine između Stendford i UCLA Univerziteta. Danas Silikonska dolina predstavlja legendarini i najuspešniji klaster visoke tehnologije u svetu i u njoj radi više stotina hiljada radnika, kao i nekoliko hiljada doktora nauka.

Naučno tehnoloski park u Novom sadu

Naučno-tehnološki park pri Univerzitetu u Novom Sadu, koji bi prema planu trebalo da bude izgrađen i pušten u rad za tri godine i u koji će biti uloženo 1,3 miliona evra, biće međunarodno priznati regionalni centar za dinamični razvoj i promociju inovativno tehnoloških projekata i kompanija.

Prva faza Naučno-tehnološkog parka u Novom Sadu

 

U prvi od ukupno četiri naučno-tehnološka parka u Srbiji, koji će na osnovu finansijskog ugovora naše zemlje sa Evropskom investicionom bankom (EIB) biti građeni još u Beogradu, Nišu i Kragujevcu, biće uloženo ukupno oko 21,3 miliona evra, od čega će 1,3 miliona evra koštati prvi objekat čija je izgradnja počela u petak.

 

Tu četvoroetažnu zgradu u sklopu univerzitetskog kampusa, površine 2.150 kvadratnih metara, izvođači radova “Ratko Mitrović“ iz Beograda i vršački “Hemofarm Inženjering“ trebalo bi da završe za devet meseci, što će omogućiti preseljenje delova naučno-istraživačkih i proizvodnih aktivnosti iz starog objekta - “TMD“, koji se nalazi u obližnjoj Fruškogorskoj ulici.

 

U novi objekat, koji je prva faza izgradnje Naučno-tehnološkog parka, biće preseljene i laboratorije Departmana za građevinarstvo i geodeziju pri Fakultetu tehničkih nauka (FTN).

 

Druga faza Naučno-tehnološkog parka u Novom Sadu

 

U drugoj fazi, kako je planirano, biće izgrađen blok tehnološkog parka od 11.500 kvadratnih metara i blok laboratorija od devet hiljada kvadrata, a ta petospratnica ukupne površine 20.500 kvadratnih metara, bez podsemne garaže i centralnog hola, nalaziće se na lokaciji starog TMD-a (Tvornica mašinskih delova).

 Izgradnja naučno-tehnoloških parkova deo je velikog, dugoročnog projekta Srbije usmerenog u nauku i tehnološki razvoj, za koji je obezbeđeno 400 miliona evra kako bi, prema rečima potpredsednika republičke vlade Božidara Ðelića, taj ciklus investicija omogućio stvaranje više hiljada novih inženjera i drugih stručnjaka koji će “ostati u sopstvenoj zemlji radeći i za domaće i za strane firme“.

FTN je i za tu zgradu završio sve glavne projekte, stručnu kontrolu obavio je Građevinski fakultet u Beogradu i pripremljena je dokumentacija za izdavanje dozvole za gradnju.

 

Prema dogovoru sa predstavnicima republičkih i pokrajinskih organa, aktivnosti na sprovođenju javne nabavke (prema uslovima EIB) počeće u septembru, izgradnja bi krenula u martu iduće godine a rok za završetak radova u drugoj fazi, vrednih 20 miliona evra, je dve godine.