23
Ni mu mpinga y'umusozi wa Bumbogo, hafi y'ibiro by'umurenge witwa utyo. Hasigaye ibiti by'imivumu binini kandi bikuze bigera kuri 4. Biri ku muhanda ujya ku murenge. Banahita kandi i Bumbogo bwa Nkuzuzu Bavuga ko hahoze urugo runini rwa Rwabugiri. Ngo ni ho kera haturutse igitero cyagabwe mu Buriza igihe u Rwanda rwatsindaga iyo mpugu yategekwaga na Nkuba ya Nyabakonjo, watewe n'igikomangoma Sekarongoro, mwene Kigelri I Mukobanya, akaba umwuzukuru wa Cyirima I Rugwe. Bavuga kandi ko ari ho Rwabugiri yaba yararongoreye Kanjogera. Hafi aho, ahahoze urugo rugari, barahubaka inzu Imbago Kuzitira ahavugwa ko hahoze urugo rwa Rwabugiri Uburinzi Kuharindisha abahaturiye Imihanda/ Inzira Urahari Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga Inyubako a) Kuhubaka urugo ruteye nk'urwa Rwabugiri . Kuhategura ku buryo hajya hakirirwa ubukwe + kubaka ahacururizwa ibikorwa by'ubugeni n'ubukorikori n'ibindi byose bijyanye n'ibikorerwa ku rwibutso b) Gushaka indeka hafi aho, ihagije, yakubakwamo urugo rw'umutahira n'ikiraro (Kraal), hakororerwa umutwe w'inyambo, zazajya zimurikirwa ba mukerarugendo b'Abanyarwanda n'abanyamahanga bakeneye kureba uko inyambo zari ziteye n'uko zabwirizwaga Ibimurikwa a) Ibikoresho n'amafoto bijyanye n'umuhango w'ubukwe b) Kwerekana ibyerekeye ubworozi bw'inka muri rusange, n'ubw'inyambo ku buryo bw'umwihariko Ubukorikori Ibikorwa byose biranga ubukorikori bw'abari n'abategarugori Ubuhanzi Kuhashyira itsinda ry'abatahira b'abasizi bashinzwe kwiga ubuvanganzo bwerekeza ku bworozi bw'inka no kumurikira abashyitsi inka (kubyukurutsa) Imyidagaduro a) Ibitaramo bizerekanwa n'itorero ry'i Bumbogo ku nsanganyamatsiko yubakiye ku mihango, imigenzo n'imiziririzo ijyana n'ubukwe yakorwaga mu Rwanda mbere y'umwaduko w'abakoloni. b) Hajya kandi rimwe na rimwe herekanwa umwiyereko w'inka, ari byo kubyukurutsa, ubundi bikajya byerekanwa bisabwe n'abashyitsi babyifuza Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso: kumenya neza ibyahabereye mbere n'igihe Rwabugiri yari ahatuye no gucukumbura birambuye ibyerekeye ubukwe bwa kinyarwanda, kugirango haboneke ibisobanuro bihamye kuri urwo rwibutso kandi zifashe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa Icyitonderwa Imurika n'ibitaramo bishobora kuzatuma abantu benshi mu baturiye Kigali (ni hafi y'umurwa) bazajya bahasura kandi bakahategurira ibirori by'ubukwe IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI IBIKORWA BITEGANYIJWE (Infrastructures: Inyubako n'ibindi bikorwa bifatika + Attractions : Ibikorwa bihatse inyigisho ari nako bigusha neza abashyitsi Inyubako n'ibindi bikorwa bifatika / INFRASTRUCTURES Ibikorwa bigamije kwigisha no kugusha neza abashyitsi / ATTRACTIONS UMUSHINGA WO GUHESHA AGACIRO INZIBUTSO NDANGAMURAGE Z'AKARERE KA GASABO ICYICIRO CYA MBERE: INGINGO Z’INGENZI Z’IBYAGEZWEHO MU RWEGO RWO KUBARURA NO GUSIGANUZA KU NZIBUTSO + KUGENA ICYEREKEZO CY'UMUSHINGA AHANTU NDANGAMATEKA /NDANGAMUCO: HAVUGWAHO IBITEKEREZO BIFITE GIHAMYA 1. I BUMBOGO BW'INGARA AHO ARI HO N'UKO HATEYE AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

1. I BUMBOGO BW'INGARA

Embed Size (px)

Citation preview

Ni mu mpinga y'umusozi wa Bumbogo, hafi y'ibiro by'umurenge witwa utyo. Hasigaye ibiti

by'imivumu binini kandi bikuze bigera kuri 4. Biri ku muhanda ujya ku murenge. Banahita kandi i

Bumbogo bwa Nkuzuzu

Bavuga ko hahoze urugo runini rwa Rwabugiri. Ngo ni ho kera haturutse igitero cyagabwe mu

Buriza igihe u Rwanda rwatsindaga iyo mpugu yategekwaga na Nkuba ya Nyabakonjo, watewe

n'igikomangoma Sekarongoro, mwene Kigelri I Mukobanya, akaba umwuzukuru wa Cyirima I

Rugwe. Bavuga kandi ko ari ho Rwabugiri yaba yararongoreye Kanjogera.

Hafi aho, ahahoze urugo rugari, barahubaka inzu

Imbago Kuzitira ahavugwa ko hahoze urugo rwa Rwabugiri

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Kuhubaka urugo ruteye nk'urwa Rwabugiri . Kuhategura ku buryo hajya hakirirwa ubukwe +

kubaka ahacururizwa ibikorwa by'ubugeni n'ubukorikori n'ibindi byose bijyanye n'ibikorerwa ku

rwibutso b) Gushaka indeka hafi aho, ihagije, yakubakwamo urugo rw'umutahira n'ikiraro (Kraal),

hakororerwa umutwe w'inyambo, zazajya zimurikirwa ba mukerarugendo b'Abanyarwanda

n'abanyamahanga bakeneye kureba uko inyambo zari ziteye n'uko zabwirizwaga

Ibimurikwa a) Ibikoresho n'amafoto bijyanye n'umuhango w'ubukwe b) Kwerekana ibyerekeye ubworozi

bw'inka muri rusange, n'ubw'inyambo ku buryo bw'umwihariko

Ubukorikori Ibikorwa byose biranga ubukorikori bw'abari n'abategarugori

Ubuhanzi Kuhashyira itsinda ry'abatahira b'abasizi bashinzwe kwiga ubuvanganzo bwerekeza ku bworozi

bw'inka no kumurikira abashyitsi inka (kubyukurutsa)

Imyidagaduro a) Ibitaramo bizerekanwa n'itorero ry'i Bumbogo ku nsanganyamatsiko yubakiye ku mihango,

imigenzo n'imiziririzo ijyana n'ubukwe yakorwaga mu Rwanda mbere y'umwaduko w'abakoloni.

b) Hajya kandi rimwe na rimwe herekanwa umwiyereko w'inka, ari byo kubyukurutsa, ubundi

bikajya byerekanwa bisabwe n'abashyitsi babyifuza

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso: kumenya neza ibyahabereye

mbere n'igihe Rwabugiri yari ahatuye no gucukumbura birambuye ibyerekeye ubukwe bwa

kinyarwanda, kugirango haboneke ibisobanuro bihamye kuri urwo rwibutso kandi zifashe mu

gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Icyitonderwa Imurika n'ibitaramo bishobora kuzatuma abantu benshi mu baturiye Kigali (ni hafi y'umurwa)

bazajya bahasura kandi bakahategurira ibirori by'ubukwe

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

UMUSHINGA WO GUHESHA AGACIRO INZIBUTSO NDANGAMURAGE Z'AKARERE KA GASABOICYICIRO CYA MBERE: INGINGO Z’INGENZI Z’IBYAGEZWEHO MU RWEGO RWO KUBARURA NO GUSIGANUZA KU NZIBUTSO + KUGENA ICYEREKEZO CY'UMUSHINGA

AHANTU NDANGAMATEKA /NDANGAMUCO: HAVUGWAHO IBITEKEREZO BIFITE GIHAMYA

1. I BUMBOGO BW'INGARAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

Ni mu Kagari ka Jurwe, aho umurenge wa Ndera, ku muhanda uhuza uwo murenge n'uwa

Gikomero. Hari igiti cy'umuvumu w'inganzamarumbu cyiswe Imana y'Uburunga.

Uburunga zari ingabo za Kigeri III Ndabarasa. Bavuga ko igihe ingabo ze zari ziteguye

kugaba igitero mu Gisaka, zirwana n'za Karemera wari utuye i Ntunga (Akarere ka

Rwamagana), mu rwego rw'imihango yo gutegura urugamba, abapfumu b'ibwami

bahabyariye inyama z'imana yerejwe urwo rugamba, maze bahatera agati k'umuvumu, ari

ko kiswe Imana y'Uburunga. Abasiganuzi bongeraho ko urwo rugamba rwabahiriye kuko

ingabo za Ndabarasa zari ziyobowe n'umuhungu we Sharangabo, yunganiwe

n'igikomangoma Semugaza na Cyoya basingizaga Kigeri cyo mu Burunga, basakije urugo

rw'umutamenwa rwa Karemera (umugaba w'ingabo z'i Gisaka) rwari ruzitiwe n'ibisongo

by'imigano, baramwica, ingabo ze zikwira imishwaro.

Igiti kiri mu murima w'umuturage

Imbago Kuhazitira

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari kandi ni mwiza

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako Kuhaca ingando y'ingabo ziri mu rugerero (zubakitse nk'izahozeho kera ingerero

zikiriho)

Ibimurikwa Kwerekana imibereho ya buri munsi y'ingabo ziri ku rugerero. Kumurika ingingo

z'ingenzi zaranze amateka y'ingabo z'u Rwanda kuva rubayeho kugeza ku

mwaduko w'abakoloni

Ubukorikori Ibikorwa byose biranga ubukorikori buvamo ibyakoreshwaga n'abari ku rugerero

Imyidagaduro a) Kwerekana ingeri zinyuranye z'imikino, ibitaramo n'imyidagaduro y'ingabo zo mu

Rwanda rwo hambere.

b) Kwerekana uko imihango yakorwaga igihe umutabazi wa bucengeri yitangiraga

igihugu

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mitwe y'ingabo mu Rwanda

rwo hambere muri rusange, no ku mutwe w'Uburunga ku buryo bw'umwihariko, no

gufasha mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

2. KU MANA Y'UBURUNGAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Ni ahitwa i Kayanga, mu murenge wa Rutunga.

Altitude : 1710m ;

Latitude: 01°49.950’;

Longitude:030°10.767’

Hari ibiti by'imivumu bavuga ko byakomotse kuri kimwe cyahatewe mu rwego rwo

kubyarira imana zeze. Umuhanda unyura hagati yabyo.

Ibyo biti biri ahantu kuva kera hatuwe n'umuryango w'abitwa Abareka. Bahoze ari

abatahira b'inka za Kigeli IV RWABUGIRI. Bavuga ko mu nka z'umwe mu bami ba

kera, higeze kubamo ikimasa cy'urutare, kikitwa Rutare, umwami akagikunda

cyane. Ngo kimaze gupfa, cyaba cyarahambwe munsi y'icyo giti. Rutare imaze

gupfa, umutahira w'umwami, witwaga Sebireka, yarongoye indi nka, ajya

kubimenyesha umwami, uyu ategeka ko bagishyingura munsi y'icyo giti, kandi

bigakorwa mu mihango yihariye ngo kugirango urupfu rwacyo rudakukira mu ishyo

ryose. Kera kabaye, inzuki zaje kugitaha, kandi zikakibamo ari nyinshi cyane.

Ubuki bahakuyemo bukajya bugemurwa ibwami. Kuva ubwo cyitwa kandi Ikimana

cy'inzuki, cyaje gushibukaho ibindi byinshi, byose biza kwitwa ibimana. Mu biti

harimo ibinogo, hatahamo inzuki, umwami ategeka ko bakirinda, kuko havagamo

ubuki bigemurwa ibwami.Ibiti bimwe biri mu muhanda rwagati. Ibindi birawegereye cyane. Bigenda rero

byangizwa n'abahisi n'abagenzi

Imbago Gukora round about izengurukai ibyo biti, bikazitirwa

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari, ariko wari ukwiye kuzenguruka ibyo bimana (round about) aho

kubihinguranya

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako Kubaka hafi aho urugo rw'umuvumvu, hakigwa uko hakorerwa ubworozi gakondo

bw'inzuki / n'ubwa kijyambere

Ibimurikwa Kwerekana imibereho ya buri munsi y'umuvumvu

Ubukorikori Ibikorwa byose biranga ubugeni n'ubugenge bwo kwagika, guhakura no kwenga

ubuki

Imyidagaduro Kwerekana ingeri zinyuranye z'imikino, ibitaramo n'imyidagaduro yubakiye ku

muhango wahoze ukomeye cyane mu rwego rw'ubwiru, ari wo bitaga inzira

y'inzuki Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka y'urwo rwibutso no ku

mwuga w'ubuvumvu no gufasha mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions

ziherekanirwa

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

3. KU MANA Y'INZUKIAHO ARI HO N'UKO HATEYE

Elev. 1719 m, S:01˚48.492'; E:030˚09.409'

Bavuga ko ari ho bashyinguraga abamikazi (ukuyemo abagabekazi) n'abakobwa

b'umwami (ibikomangoma) batabarukaga bakiri bato. Ngo iyo bamaraga

gushyingura umugore cyangwa umukobwa w'umwami, ku mva bahateraga igiti

cyitwa umusumba. Byari bibujijwe gutema ibyo biti. Nguko uko, kuva ubwo babyise

indatemwa. kera kabaye, aho bimariye kuba byinshi, aho hantu ubwaho haje

kwitwa i Ndatemwa.

Ibyo biti byatemwe mu wa 1959. Ubu hose harahinzwe. Igiti kimwe (1) gusa ni cyo

kiranga ahahoze iryo rimbi.

Imbago Kuhazitira

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako Kubaka inzu y'imurika (Exhibition room) y'ibisigaratongo

Ibimurikwa a) Kuhashyira ishusho (monument, stele…) ritekerejwe neza ku buryo rituma

uhageze wese aha icyubahiro aho hantu bavuga haba harahambwe abo bamikazi

n'abari b'ibwami

b) Kuzahamurika ibisigaratongo - n'ibisobanuro bijyanye na byo - bishobora

kuzaboneka mu Ndatemwa + ibisobanuro birambuye ku mihango ijyanye n'urupfu

muri rusange no ku ri urwo rwibutso

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizasiganuza abashakashatsi bo muri ISAR, aba IRST

(Pharmacopee traditionnelle) n'abavuzi ba Gihanga ku biti byiswe indatemwa no

ku hantu hazitiriwe hirya no hino mu Rwanda, ndetse no gucukumbura

ibisigaratongo bishobora kuba biri kuri urwo rwibutso, hagamijwe kwegeranya no

gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yaho no gufasha mu gutegura

ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

4. INDATEMWAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Altitude: 1666m; Latitude: 01°48.274’Sud;, Longitude: 030°09.860’ Est.

Umukore wa Karuranga uri ahantu hateze neza. Ni igiti cy'umukore, gikuru cyane. Iruhande

hameze undi mukore ukiri muto cyane. Kera cyaramvurwagamo imiheto y'impangare. Uvamo

kandi inti z'amacumu n'imyambi. Bavuga ko ari yo mpamvu bawise ikimashi. Biragaragara ko

amashami yacyo yagiye atemwa kenshi cyane, dore ko icyo giti kivamo imiheto myiza, kuko

kinoze cyane. Icyo giti kiri ku muhanda bavuga ko wahanzwe n'Abadage ngo waturukaga hakurya

ya Muhazi ugakomeza werekeza Nkuzuzu

Icyo giti kiri ahantu abajyaga gushengera ibwami bahingukiraga. Ni yo mpamvu ngo kera cyaba

cyariswe Umukore uranga u Rwanda : ni ukuvuga umukore wereka umugenzi ko ageze mu

Rwanda. Kera kabaye, byageze aho iyo mvugo igenda ihinduka: babanza kucyita umukore

w'akaruranga , nyuma baza kubihindura bavuga ko ari umukore wa Karuranga, nk'aho haba hari

umuntu witwaga Karuranga bawitiriye. Koko rero, hari n'abavuga ko habayeho umuntu witwaga

Karuranga wigeze gutura aho, akaba ari we bitiriye kiriya giti.

Amababi y'uwo mukore yakoreshwaga n'abantu b'ibwami (bonyine), nk'ikori ryo kwisukura.

Byongeye kandi, ngo cyera indabyo zavagamo umubavu n'umuti uvura inka indwara y'amakore.

Hafi y'icyo giti, muri metero zitarenze 20, bavuga ko hahoze inzu (gite) Abadage bazaga mu

butumwa muri ako karere bajyaga bacumbikamo

Igiti cyarashangutse, igice kinini cyacyo kiri hasi. Haravogerwa cyane: na n'ubu, icyo giti

kigikokorwaho amababi yo kuvura amakore. Gite y'Abadage ntikiharangwa (ngo barayishenye,

amatafari n'amabuye barayatwara)

Imbago Kuhazitira

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari, ariko ukwiye gutunganywa

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Kuhubaka urugo rw'umuvuzi w'amatungo

b) Kubaka gite iteye nk'iy'Abadage yahahoze

Ibimurikwa a) Kuhahinga ibiti n'ibyatsi byakoreshwaga mu buvuzi gakondo bw'amatungo, bikajya byerekwa

abashyitsi

b) Kuzategura imurika ku byerekeye icyo giti no ku buvuzi gakondo bw'amatungo.

c) Kumurika ibikoresho, amafoto n'ibindi bishobora kwerekana uko za caravanes z'Abadage

zabaga zimeze

Imyidagaduro Kwerekana imikino yerekana uko za caravanes z'Abadage zazaga zimeze + uko bakirwaga n'uko

abari batuye kuri iyo gite babagaho

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

5. UMUKORE WA KARURANGAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

Ubushakashatsi a) Impuguke za IMNR zizasiganuza abashakashatsi bo muri ISAR, aba IRST (Pharmacopee)

n'abavuzi ba Gihanga hagamijwe kumenya neza akamaro k'umukore mu Rwanda rwo hambere

b) Gucukumbura ibisigaratongo bishobora kuba biri kuri urwo rwibutso. Kwegeranya no gutangaza

ibisobanuro birambuye ku mateka yaho

c) Gukora ubushakashatsi ku muhanda w'Abadage no kuri za gites bubakaga hirya no hino mu

gihugu

d) Ibyo byose bizatuma IMNR ishobora gufasha ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za

attractions ziherekanirwa

Altitude: 1599m;

Latitude: 01°48.036’Sud

Longitude: 030°10.090’ Est

Mu ntekerezo za kera, bavuga ko ngo Ruganzu yaba yarigeze guhagarara kuri

urwo rutare, afora umuheto we, arasa hakurya ya Muhazi, agira ngo yereke ingabo

ze ko zigomba gutera yo zikahigarurira.Kuri urwo rutare, hari ibijya gusa n'aho

ibirenge by'abantu n'amajanja y'imbwa byakandagiye. Hari kandi ahameze

nk'ahigeze kurambikwa umuheto bitirira Ruganzu.

Urutare rusigaye hagati y'imirima: rugenda rero rurushaho kononwa. Inkengero

zarwo zahindutse ibihuru biri hafi kururenga. Uko iminsi ihita ni ko ibimenyetso

igitekerezo cyubakiyeho bigenda bisibangana.

Imbago Kuhazitira

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari, ariko ukwiye gutunganywa

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Kuhubaka inzu y'imurika (Pavillon Rya Ruganzu) yakwitirirwa Abaryankuna cg

Ibisumizi

b) Kubaka ahakorerwa imurika-gurisha ry'ibihangano n'ibindi bintu byose bijyanye

n'ibimuritse kuri urwo rwibutso

Ibimurikwa Gutegura imurika ku byaranze ingoma ya Ruganzu II Ndoli (amateka, ibitekerezo,

ahantu hamwitirirwa n'ibindi bimuvugwaho)

Imyidagaduro Itorero ryerekana uko umuhango w'ubwiru witwa Inzira y'urwihisho (yibutsa uko

Ruganzu yabundiye i Karagwe) wakorwagaUbushakashatsi Impuguke za IMNR ziziyambaza ikipe y'abashakashatsi (barimo inzobere mu bya

geologie) kugirango haboneke ibisobanuro bihamye ku bivugwa kuri Ruganzu,

gu cukumbura ibisigaratongo bishobora kuba biri kuri urwo rwibutso, ku miterere

y'urutare n'icyo ibimenyetso biruvugwaho bihatse, no gufasha ababishinzwe mu

gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

6. URUTARE RWA RUGANZUAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Altitude: 1734m; Latitude: 01°48.145’Sud, Longitude:030°09.201’

Ni munsi y'ahitwa i Rwanda, hagategana kandi no ku Kigabiro. Hari igiti

cy'inganzamarumbu, bamwe bita umuvugangoma, abandi bakacyita umusumba.

Ngo hakorerwaga imihango ijyanye no kuragura. Bavuga ko cyaba cyarakomotse ku

ishami ry'igiti umwami Kigari III Ndabarasa yaba yarahajugunye (ikinyejana cya 18).

Abakuru bahamya ko haciye igihe kirekire koko kitakirenga umutaru. Nticyigeze kandi

kigira ibigikomokaho, dore ko nta n'imbuto kigira: ni yo mpamvu bacyita ikigumbashi.

Bacyita kandi Imana ya Nyakariba. Iryo zina rya nyuma ryaturutse ku izina rya

nyir'umurima ubu icyo giti giherereyemo, witwaga Nyakarima. Bacyita nanone Igiti

cy'umuhigo kuko abahigi bakundaga kuhahurira iyo babaga bazindukiye umuhigo n'igihe

babaga bagabana inyama. Ubundi kandi bacyita icubya ngo kubera ko munsi yacyo ari ho

abanyamihango b'ibwami bazaga kugusha neza (gucubya) abazimu cyane cyane igihe

ingabo zabaga zigiye gutabara. Ngo uwo muhango waba waratangiye kubahirizwa ubwo

ingabo za Ndabarasa zarasaniraga u Rwanda ku musozi witwa Akabarengeyingoma,

zirwana n'iz'i Ndorwa

Igiti cyarononekaye bikomeye: baragifukuye cyane, ku buryo hashobora kujyamo

abantu bagera kuri 15! Abana banyuzamo bagacanamo. Ntikirinzwe.

Imbago Kuhazitira

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari. Gutunganya inzira iva ku muhanda igera ku giti (metero zigera kuri 25)

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a)Kuhubaka urugo rw'umuhigi

b) Kubaka ahakorerwa imurika-gurisha ry'ibihangano n'ibindi bintu byose bijyanye

n'ibimuritse kuri urwo rwibutso

Ibimurikwa Gutegura imurika ku bijyanye n'umuhigo mu Rwanda rwo hambere (uw'igishanga

n'uw'imusozi)

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

7. ICUBYA cg IGITI CY'UMUHIGOAHO ARI HO N'UKO HATEYE

Imyidagaduro Itorero ryerekana umukino ugaragaza imigenzo, imihango n'imiziririzo ijyanye

n'umuhigo muri rusange, no ku nzira y'ubwiru yitwa Inzira y'umuhigo ku buryo

bw'umwihariko. Byakorwa n'itorero ry'abatuye hafi aho bazobereye mu by'amahigi

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso (harimo no

gucukumbura ibisigaratongo bishobora kuba byahaboneka), hagamijwe gutanga

ibisobanuro bihamye ku bivugwa ku Icubya n'icyo ibitekerezo bivugwa kuri urwo

rwibutso bihatse.

Altitude: 1761 m, Latitude: 01˚48.331' S; Longitude: 03˚09.061' E.

Muri iki gihe, nta kimenyetso na kimwe kigaragaza ko higeze urugo rw'umwami.

N'uriya munyinya washangutse ahagana mu wa 1965. Ubu ahahoze umurwa hari

umunara wa MTN ukikijwe n'ngo, intoki n'indi myaka

Benshi mu basiganuzi bahamya ko hahoze urugo rw'umwami Yuhi V Musinga, uretse ko

hari n'abavuze ko hahoze na Kigeri III NDABARASA yahatuye (Mugabowagahunde, 2008-

2009). Ku karubanda hahoze umunyinya w'ingara nini cyane, abantu benshi bugamagamo

izuba, igihe babaga bategereje kwakirwa ibwami. Bavuga ko ari wo watumye hitwa

Umunyinya w'i Rwanda. Muri iki gihe, nta kimenyetso na kimwe kigaragaza ko higeze

urugo rw'umwami. N'uriya munyinya washangutse ahagana mu wa 1965.

Kuba hatuwe kandi hose hahinze. Umunara wa MTN

Imbago Kuhazitira mu rwego rw'umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari, ariko ukwiye gutunganywa

Ibyapa Kuhashyira ibyapa biharanga (ku masangano yo mu Ndatemwa no ku yo mu

Marembo y'umuganura)

Inyubako Kuhubaka urugo rugari rugaragaza uko ibwami hari hameze igihe

cy'umwaduko w'Abakoloni Ibimurikwa a) Gutera umunyinya uzavamo inganzamarumbo isa n'iyahahoze kera.

b) Kwerekana iby'ingenzi mu byarangaga imirimo itandukanye yakorerwaga ibwami

no ku karubanda. Gukora ku buryo abantu, ibikoresho n'ibikorwa bigaragaza isura

nyayo y'ibwami mu ntangiriro z'ikinyejana cya 20

8. I RWANDA / KU MUNYINYA W'I RWANDAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Imyidagaduro Itorero ryerekana umukino ugaragaza imigenzo, imihango n'imiziririzo

yubahirizwaga ibwami mu rwego rwa zimwe mu nzira z'ubwiru nk'inzira

y'ubwimika n'inzira y'inteko. Iryo torero kandi rizagira uruhare mu kwerekana

uko imibereho n'imirimo ya buri munsi yakorwaga ibwami: ni ukuvuga ko ari

abantu, ari uko bambaye, uko basokoje, ibyo bavuga n'ibyo bakora ndetse n'urujya

n'uruza rwabo byashushanya ibyahozeho kera

Ubuhanzi Kuhashyira Inteko y'Abasizi: abo ni abahanzi bashobora guserukana ingeri

zinyuranye z'ibiranga ubuvanganzo bwahoze buheshwa agaciro ibwamiUbushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Elev. 1734 m, S:01˚48.156'; E:030˚08.908' .

Hasigaye ibiti bibiri (2) biteye nk'amarembo y'urugo rw'ahahoze hitwa Imana

y'umutsima. Ngo hari hubatse amazu menshi, iy'ingenzi ikaba ari iyo bitaga inzu

y'umuganura. Andi mazu yabaga ari ay'abagaragu n'abaja.

Bavuga ko muri urwo rugo ari ho hakorerwaga umuhango usumba iyindi yose mu rwego

rw'ubwiru, ari wo umuganura. Uwo muhango wakorwaga buri mwaka, wayoborwaga

n'umwami ubwe. Kuri uwo munsi mukuru, hatumirwaga abantu benshi, bakazana amafu

y'uburo n'amasaka, ibishyimbo, imboga n'inzoga nyinshi, bagateka, bagasangira. Kuva aho

umurwa w'abami wimuriwe i Nyanza (mu ntangiriro z'ikinyejana cya 20), umuhango

w'umuganura ntiwongeye kuhabera.

Kuba hatuwe kandi hose hahinze.

Imbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Urahari, ariko ukwiye gutunganywa

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako Kuhubaka ingo ebyiri zizitirirwa abiru b'umuganura (urugo rw'i Kinyambi

n'urw'i Huro) , zizajya zerekanirwamo ibyakorwaga n'abo biru bombi igihe umwami

yayoboraga umuhango w'umuganura

Ibimurikwa a) Guhinga imbuto nkuru z''i Rwanda (inzuzi, uburo, isogi...) zakoreshwaga mu

mihango ikomeye y'ibwami.

b) Gutegura imurika ku migenzo, imihango n'imiziririzo yerekeye uko umuganura

wizihizwaga ibwami, ibutware no muri rubanda

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

9. AMAREMBO YO KU MANA W'UMUGANURA cg Y'UMUTSIMA AHO ARI HO N'UKO HATEYE

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Imyidagaduro Itorero ryerekana umukino ugaragaza ku buryo buri live uko umuhango

w'umuganura wizihizwaga ibwami (hakurikijwe inzira y'ubwiru yitwa inzira

y'umuganura , ibutware no muri rubandaUbushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Ni ahantu hateye neza, inyuma y'amarembo y'umuganura. Hubatse urusengero

(ruto kandi rudakomeye cyane) rw'abaporotesitanti)

Hatewe ishyamba ry'inturusu

Bavuga ko hahoze urubuga intore z'ibwami zitorezagaho

Kuba harubatswe urusengero, kuba hari ishyamba, ahandi hahinze

Imbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Hakwiye gukorwa umuhanda uhagera

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Gutunganya urubuga abagize itorero bazajya bitorezaho, bakaherekanira

n'imikino isanze (itari ijyanye n'imihango izajya yerekanwa ku zindi nzibutso). Mu

ikubitiro, hatunganywa urubuga rusanzwe, ariko nyuma hazigwa uko hubakwa

amphitheatre ( cg agora) yajya ahantu hateye nk'icyena hari hagati yo ku Itorero no

ku Kigabiro.

b) Kubaka ahakorerwa imurika-gurisha ry'ibihangano n'ibindi bintu byose bijyanye

n'ibimuritse kuri urwo rwibutso

Ibimurikwa a) Imurika ku mateka y'intore no ku mibereho ya buri munsi y'abagize itorero

b) Kwerekana ibijyanye n'imikino n'imyidagaduro gakondo: iy'abakuru n'abato,

iy'abagabo n'iy'abagore.

Imyidagaduro Itorero ryerekana ingeri zinyuranye z'ibiranga imikino, ibitaramo n'imyidagaduro bya

kinyarwanda

10. KU ITOREROAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCOIMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Ubukorikori Kwerekana uko bakora ibikoresho by'abagize itorero

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Elev. 1738 m, S:01˚48.024'; E:030˚08.796' .

Ni mu Kagari ka Gasabo, Umurenge wa Rutunga. Ni abantu hateze neza. Hubatse

ikigo cy'amashuri abanza

Bavuga ko hahoze ingo ebyiri: urwa Kigeri Ndabarasa n'urwa Kigeri Rwabugiri. Bavuga

kandi ko hahoze amavubiro abiri y'abo bami bombi. Igihe bubakaga amashuri baguye ku

bisigaratongo bigaragaza ko higeze guturwa koko, uretse ko ibyo byose byaje kuzimira,

uretse urusyo rubitse ku kagari ka Gasabo). Rimwe muri ayo mavubiro ryaba ryaramenwe

n'umunyapolitilki w'aho hafi), irindi rikurwaho n'umwe mu bihaye Imana

Kuba harubatswe Ikigo cy'amashuri abanza

Imbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rugari rwa Gasabo (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Umuhanda urahagera, uretse ko ukwiye gutunganywa neza

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Kuhubaka ingo ebyiri (2) ziteganye: uruzitirirwa Kigeri III ndabarasa n'uruzitirirwa

Kigeri IV Rwabugiri.

b) Kubaka - hafi aho - urugo ruzitirirwa umuvubyi

c) Gutunganya amazu (amashuri) ahari - nyuma ya expropriation - hakagirwa

icyicaro cy'umurwa Rugari rwa Gasabo

c ) Igihe nikigera, hazubakwa icyicaro gikwiye cy'Ingoro y'Amateka y'u Rwanda rwo Ibimurikwa a) Kwerekana ibyaranze amateka y'ingoma za Kigeri Ndabarasa na Rwabugiri

b) Gutegura imurika mbonera ku byo umushyitsi ashobora gusanga hirya no hino

ku nzibutso z'i Gasabo muri rusange

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

11. KU KIGABIRO cg KU MAVUBIROAHO ARI HO N'UKO HATEYE

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Imyidagaduro Itorero ryerekana uko imihango, imigenzo n'imiziririzo ijyanye no kuvuba

yakorwaga, hibandwa cyane cyane ku byakorwaga mu rwego rw'imihango y'ubwiru

yitwa Inzira ya Rukungugu n' Inzira ya Kivu

Ubukorikori Kuhashyira itsinda ry'ababumbyi gakondo (potiers) n'aba kijyambere (ceramistes)

bashobora kubumba ibikoresho binyuranye (birimo n'ibiteye nk'amavubiro y'ibwami -

en miniature - abashyitsi batwaraho urwibutso

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Ni ahantu h'akabuga, kari munsi yo Ku Kigabiro, hateganye na Cyamutara na

Rwanda rwa Ndanyoye. Hateye neza. Hafite uburebure busaga metero 100

n'ubugari bugera kuri metero 30. Hepfo yaho harahanamye, hatewe ishyamba

ry'inturusu

Bavuga ko ari ho abakaraza b'ibwami bitorezaga kuvuza ingoma, ari na yo mpamvu bahse

Ku Ruvugirizo (rw'ingoma)

Ubu harubakwa ibiro by'umudugudu wa Vugavuge

Imbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Hakwiye gutunganywa umuhanda uhagera

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako a) Gutunganya urubuga abakaraza bazajya bitorezaho, bakaherekanira n'imikino

yubakiye ku ngeri zinyuranye z'imirishyo y'ingoma.

b) Kubaka urugo rwakwitirirwa abiru baremaga ingoma, bataretse no kugira indi

mihango y'ibwami basohoza, ari bo bitaga abanyakabagari cg abenenyabirungu.

Muri urwo rugo, hateganywa n'ahantu hakorerwa imurika-gurisha ry'ibihangano

n'ibindi bintu byose bijyanye no kurema no kuvuza ingoma

Ibimurikwa a) Imurika ku mateka y'ingoma z'i Rwanda (ingoma z'ingabe, izakoreshwaga mu

mihango n'iz'umuvugo) b)

Kwerekana ku buryo buri live uko barema ingoma z'ingeri zose

12. KU RUVUGIRIZOAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Imyidagaduro a) Itorero ryerekana ingeri zinyuranye z'imirishyo yo hirya no hino mu gihugu.

b) Uretse ibyo kandi gukora ku buryo abashyitsi bose bifuza kuvuza ingoma

babyigishwa

Ubuhanzi Kuhashyira abakaraza b'impangu bashinzwe kwiga imirishyo yose yo mu Rwanda

no guhimba indi bahereye ku nganzo gakondo

Ubukorikori Kwerekana uko barema ingoma z'ingeri zose (iz'ingabe, iz'imihango, iz'umuvugo

n'izikoreshwa nk'imitako

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi ku ngoma z'i Rwanda, ku mirishyo

inyuranye yo hirya no hino mu gihugu, gushakisha ibisigaratongo bishobora

kuhavumburwa no gukurikirana ibivugwa kuri urwo rwibutso, hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Ni ahantu hahanamye, munsi yo Ku Ruvugirizo. Hate ishyamba ry'inturusu.

Harimo igiti cy'umuvumu bita ko ari Imana ya Kabano

Bavuga ko aho uwo muvumu uri ari ho abapfumu b'ibwami babyariye imana yeze

Ubu harubakwa ibiro by'umudugudu wa VugavugeImbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)

Uburinzi Kuharindisha abahaturiyeImihanda/ Inzira Gutunganya inzira iva ku Ruvugirizo igera ku mana ya KabanoIbyapa Kuhashyira icyapa kiharangaInyubako Kuhubaka urugo rwitirirwa Kabano, wahoze ari Umukuru w'imandwa, ibwamiIbimurikwa Imurika ku mihango ijyanye no kubandwaImyidagaduro Itorero ryerekana imikino ijyanye no kubandwaUbukorikori Kwerekana uko bakora ibikoresho binyuranye byakenerwaga mu rwego

rw'ukwemera gakondoUbushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi ku byerekeye ukwemera

kw'abanyarwanda muri rusange, no ku muhango wo kubandwa ku buryo

bw'umwihariko Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

13. KU MANA YA KABANOAHO ARI HO N'UKO HATEYE

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Ni ahantu h'akabuga, kari munsi yo Ku Kigabiro, hateganye na Cyamutara na

Rwanda rwa Ndanyoye. Hateye neza. Hafite uburebure busaga metero 100

n'ubugari bugera kuri metero 30. Hepfo yaho harahanamye, hatewe ishyamba

ry'inturusu

Bavuga ko Rwagisha yari inka, ibyara ikimasa cy'urutare. Runukamishyo rwa Murorwa,

umupfumu w'i Butumbi wari waraje guhakwa kwa Mibambwe Sekarongoro Mutabazi,

agira uwo mwami inama yo kutazakizirika. Gikura ari indakoreka. Umunsi kiza guhubuka

mu kiraro kiroha mu gishanga cya Nyamigina, imishishi igifata mu ijosi. Cyambuka akazi ka

Rusasa (hakurya y'i Gasabo), kiryama iruhande rw'abavuye guhaha. Barakibaga, maze mu

rwego rw'imitsindo, inyama baziciraho abami b'ibihugu bikikije u Rwanda. Ibiti byiswe

imana za Rwagisha, ni ibyatewe nyuma y'imihango yo kuragura, yayobowe n'uwo

mupfumu: aho babyariye izo nyama bahateraga igiti cy'umuvumu. Kimwe kiri i Gasabo

nyirizina, ikindi kiri i Gicaca. Bavuga ko icyo cya kabiri cyatewe aho babyariye ibisigazwa

by'imana yeze igihe u Rwanda rwari rugiye gutera mu Gisaka. Mu Nkore no mu Gisaka

naho hari imana ya Rwagisha. Runukamishyo yavuze ko abazanga izo nyama bazatsindwa

n'u Rwanda, mu gihe abazaziryaho bo bazakomeza kwigenga. Bamwe barazanze, nka

Kimenyi w'i Gisaka na Nsoro w'i Bugesera. Abo baratsinzwe.

Harubatswe kandi hari imirima y'abaturage

Imbago Kuzitira ahantu hakikije ibiti bihari uko ari bitatu

14. KU MANA ZA RWAGISHA

AHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Hakwiye gutunganywa umuhanda uhagera

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

Inyubako Kubaka urugo ruzitirirwa umupfumu w'icyatwa Runukamishyo

Ibimurikwa a) Kumurika ibintu byose byerekeranye n'imihango, imigenzo n'imiziririzo ijyanye no

kuragura, mu ngeri zabyo zose

Imyidagaduro Itorero ryerekana imikino ikubiyemo ibijyanye no kuragura

Ubukorikori Kwerekana uko bakora ibikoresho bikenerwa mu muhango wo kuragura

Ubushakashatsi a) Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi ku byerekeye kuragura no ku

byaranze imibereho y'abapfumu b'icyatwa muri rusange, no kuri Runukamishyo

by'umwihariko, gushakisha ibisigaratongo bishobora kuvumburwa ahari imana za

Rwagisha no gukurikirana ibivugwa kuri izo nzibutso, hagamijwe kwegeranya no

gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha ababishinzwe mu

gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Ni agasozi gateganye n'u rwanda rwa Ndanyoye, mu Murenge wa Rutunga.

Bavuga ko kabereyeho isibaniro hagati y'ingabo z'u Rwanda n'iz'Abanyandorwa, ku

ngoma ya Kigeli III Ndabarasa

Nta muhanda mwiza uhageraImbago Kuzitira ahakeneweUburinzi Kuharindisha abahaturiyeImihanda/ Inzira Hakwiye gutunganywa umuhanda uhageraIbyapa Kuhashyira icyapa kiharangaInyubako Kubaka urugo ruzitirirwa Umutabazi wa bucengeri Ibimurikwa Kumurika amateka y'abantu babaye intwari mu mitwe y'ingabo z'u Rwanda

mbere y'umwaduko w'Abakoloni Imyidagaduro a) Itorero ryerekana imikino yubakiye ku nsanganyamatsiko yo gukunda

igihugu no kucyitangira. Hakwerekanwa imikino igaragaza by'umwihariko

uko imihango yakorwaga mu rwego rw'inzira z'ubwiru zikurikira: inzira

y'inteko

Ubuhanzi Kuhashyira umutwe w'intore zishinzwe kwiga no kumurika imikino igaragaza

umwihariko w'ingabo mu rwego rw'ubuhanzi

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

15. KU K'ABARENGEYINGOMAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi ku mateka y'abantu

bitangiye u Rwanda mbere y'umwaduko w'Abakoloni no gukurikirana

ibivugwa kuri urwo rwibutso, hagamijwe kwegeranya no gutangaza

ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha ababishinzwe mu

gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

Altitude. 1613 m, Latitude: 01˚47.953'S, Longitude: 030˚09.081' E

Amazi aturuka mu rutare. Ngo yavomwaga n'ab'ibwami bonyine. Abahaturiye bari

bifitiye, hafi aho, amariba yabo abiri (2). Ayo yombi ubu ntakiriho. Rwarurara yo

iracyahari. Batekereza ko ngo iriba rya Rwarurara atari ho ryahoze. Ngo umwami

Kigeri NDABARASA ni we watumye rihimukira! Ngo ryaba ryarahoze mu mpinga

y'umusozi, hanyuma umwami aza gusanga rikwiye kuhava rikimukira ku ibanga

ry'umusozi, ngo kuko nta bami babiri bakwiye kubangikana ku nteko ngo bayobore

igihugu kimwe: ngo yasangaga iriba riri mu mpinga y'umusozi ryagereranywa

n'umwami utetse ijabiro!

Abaturage bahavoma uko babonye. Amariba yari abagenewe ntakiriho

Imbago Kuhashyira mu hagize umurwa Rwanda rugari (reba umugereka)Uburinzi Kuharindisha abahaturiyeImihanda/ Inzira Hakwiye gutunganya umuhanda uhageraIbyapa Kuhashyira icyapa kiharangaInyubako a)Gusubizaho amariba abiri atakiriho

b) Gutegura ibibumbiro byo kuhiriraho inka.

16. KU IRIBA RWARURARAAHO ARI HO N'UKO HATEYE

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibimurikwa a) Kubaka ikiraro cy'inka hafi y'iriba Rwarurara.

b) Gutegura imurika ku bworozi bw'inka muri rusange no ku mihango,

imigenzo n'imiziririzo yerekeye inzira y'ubwiru yitwa inzira y'ishora

c) Kwerekana uko bitaga ku nka muri rusange, by'umwihariko igihe

cy'umuhango z'ubwiru witwa inzira y'ishora

Imyidagaduro Itorero ryerekana ku buryo buri live uko imihango y'inzira y'ishora

yakorwaga, no guserukana imikino yubakiye ku nsanganyamatsiko

y'ubworozi bw'inka

Ubukorikori Kwerekana ibikorwa by'ubukorikori bijyanye n'ubworozi bw'inka

Ubushakashatsi Abashakashatsi ba IMNR bazakurikirana iby'iriba rya Rwarurara (harimo no

gucukumbura ibisigaratongo bishobora kuhavumburwa) kugirango

habonerwe ibisobanuro bihamye kandi bafashe mu gutegura ibikorwa

remezo na za attractions zerekanwa ku rwibutso

Ni ahantu h'itaba riteze neza, riri hakurya y'i Gasabo urora Rusasa mu Buriza, hafi

y'umuhanda Kigali - Gatuna, ahegereye ahitwa Kajevuba.

Bavuga ko hari hatuye umucuzi w'impangu witwaga Ndanyoye, we n'abamukomotseho

bakaba baragiriye akamaro kanini ibwami kubera ibyo bacuraga bakabigemura ibwami

(intwari n'ibindi bikoresho bicuze mu cyuma). Ngo umwami rero wari utuye i Rwanda rwa

Gasabo akaba yari yarahaye Ndanyoye uburenganzira bwo kuyobora uwo musozi yari

atuyeho, noneho bawita Rwanda rwa NdanyoyeUbu haratuwe kandi harahinze. Kuva muri za 60, nta mucuzi n'umwe ukirangwa

kuri uwo musozi

Imbago Kuzitira ahakenewe kugirango hashyirwe ibikorwa remezo na za attractions

zikurikira (reba hepfo)

Uburinzi Kuharindisha abahaturiye

Imihanda/ Inzira Hakwiye gutunganywa umuhanda uhagera

Ibyapa Kuhashyira icyapa kiharanga

AMATEKA N'IBINDI BIRANGA UMUCO

IMBOGAMIZI / IBIBAZO BIHARI

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

17. I RWANDA RWA NDANYOYEAHO ARI HO N'UKO HATEYE

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsiIbikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS

Inyubako a) Gutunganya inganzo y'ubutare - reconstitution du gisement de fer - (ni

ukuzabukura ahandi, kuko hafi aho budahari)

b) Gutunganya inganzo y'ibumba rikoreshwa mu bucuzi

c) kubaka uruganda rw'ubutare, bita nanone inkono z'ubutare (fourneaux de

reduction du minerai de fer) mu ngeri zinyuranye zazo nk'uko byagaragaye hirya

no hino mu Rwanda

d) kubaka uruganda rw'ibyuma (atelier de forge)

Ibimurikwa Kumurika ibyiciro by'ingenzi biranga umwuga w'ubucuzi: kuva bajya mu nganzo

y'ubutare n'iy'ibumba (aho bakura ibumba ryo kubumba inkero n'ibicunga),

kubumba inkono y'ubutare, guhonda ubutare, gushongesha ubutare no gucura

ibikoresho by'ingeri zinyuranye.

Imyidagaduro Kwerekana ku buryo buri live uko umwuga w'ubucuzi wakorwaga mu Rwanda rwo

hambere kandi mu byiciro byawo byose

Ubukorikori Kwerekana ubugeni n'ubugenge bwo gucura ingeri zose z'ibikoresho bya

kinyarwanda

Ubushakashatsi Impuguke za IMNR zizakomeza ubushakashatsi kuri urwo rwibutso hagamijwe

kwegeranya no gutangaza ibisobanuro birambuye ku mateka yarwo no gufasha

ababishinzwe mu gutegura ibikorwa remezo na za attractions ziherekanirwa

BAZATSINDA Thomas

IBIKORWA BITEGANYIJWE

(Infrastructures: Inyubako

n'ibindi bikorwa bifatika +

Attractions : Ibikorwa

bihatse inyigisho ari nako

bigusha neza abashyitsi

Inyubako n'ibindi

bikorwa bifatika /

INFRASTRUCTURES

Ibikorwa bigamije

kwigisha no kugusha

neza abashyitsi /

ATTRACTIONS