16
Mesadié d'enfourmacioun Prouvènço d'aro - n° 126. Setèmbre 1998 - Pres 14 F Lengo regiounalo de Franço Lou raport Poignant es acaba… Aro un proufessour egregi vai estudia li poussibleta de ratifica la famouso Charto Euroupenco. (p. 2) Lounès Matoub Lou Cantaire berbère a paga de sa vido soun estrambord e sa fe dins sa lengo e sa culturo. (p. 3) Marcèu Fox Uno BD en prouvençau, dessinado pèr Lobé, escais-noum de Laurèns Bérenguier, un jouine dessinatour de trìo pèr uno istòri clafido de reboumbimen, (p. 16) Ratis Lou rouman liri d’Enrieto Dibon es esta asata en uno pèço de quatre tablèu pèr Grabié Maby. (p. 7, 8 e 9) Nouvèu Tros Nouvello seguido de pouèmo de Charles Galtier, enlusi de dessin óuriginau de Raymond Guerrier. (p. 11) A.I.D.L.C.M. Lou Burèu de l’Assouciacioun Internaciounalo de Defènso di Lengo e Culturo Menaçado s’es acampa à Barcilouno (p. 13) De la man d'eila… Bendo dessinado Tiatre Edicioun Celebracioun Proupousicioun

0 PAJO 01/126

  • Upload
    others

  • View
    8

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: 0 PAJO 01/126

Mesadié d'enfourmacioun Prouvènço d'aro - n° 126. Setèmbre 1998 - Pres 14 F

Lengo regiounalode FrançoLou raport Poignant es acaba…Aro un proufessour egregi vaiestudia li poussibleta de ratificala famouso Charto Euroupenco.(p. 2)

Lounès MatoubLou Cantaire berbère a paga desa vido soun estrambord e sa fedins sa lengo e sa culturo.(p. 3)

Marcèu FoxUno BD en prouvençau,dessinado pèr Lobé, escais-noumde Laurèns Bérenguier, un jouinedessinatour de trìo pèr uno istòriclafido de reboumbimen,(p. 16)

RatisLou rouman liri d’Enrieto Dibones esta asata en uno pèço dequatre tablèu pèr Grabié Maby.(p. 7, 8 e 9)

Nouvèu TrosNouvello seguido de pouèmo deCharles Galtier, enlusi de dessinóuriginau de Raymond Guerrier.(p. 11)

A.I.D.L.C.M.Lou Burèu de l’AssouciaciounInternaciounalo de Defènso diLengo e Culturo Menaçado s’esacampa à Barcilouno (p. 13)

De la man d'eila…

Bendo dessinado

Tiatre

Edicioun

Celebracioun

Proupousicioun

Page 2: 0 PAJO 01/126

E d i t o u r i a u

2

Lou darnié raport vo lou proumié dóugouvernamen d’aro, sus li lengoregiounalo vèn d’acaba sa caminado.Plan planet au pas de la bèsti, esarriba, coume fau, pas gaire enretard.

Lou gouvèr, aqui mai, a degu assousta sa mounturo, pèrvouiaja luen. De segur l’ase èro bèn basta. Coume toujour,tre que i’a un proublèmo, la soulucioun es de faire un raportvo de nouma uno coumessioun, fai pas de mau e fai gagnade tèms, pèr alassa li gènt. Abandouna, desempièi la lèiDeixone sian subre-carga d’aquéli meno de doucumen quecoustaton e redison toujour la memo causo en desplaçant livirgulo, pèr espera un jour de plus nous entèndre.

De Péry à Poignant

Vuei, la darniero caravano vèn d’arriba, es pas coumel’amountagnage ounte se chanjo pas d’ase en camin, aquilou despart fuguè douna pèr uno Nicolo Pery. Avèn entendulou cri-cri de sa plumo redegi la debuto dóu raport “exhaustifde la situation des langues de France”. La bravo Dono, forçocoumpetènto en sa qualita d’elegido dóu Païs Basque, aguèpas l’ur d’acaba. A mita camin, lou gouvèr la poutirè d’aquipèr uno cargo mai seriouso de Secretàri d’Estat à laFourmacioun. Lou ramplaçaire, l’ome de la situacioun coumese dis aro, fuguè un bretoun, lou Conse de Quimper BernardPoignant. D’un cop d’iue diguè tout d’uno “Il faut regardersereinement comment les langues régionales peuvent êtremieux reconnues sans mettre en cause l’unité nationale. LaRépublique et le rayonnement de la langue française... Leslogan une langue un territoire est une théorie aryenne... Lefrançais est une langue fragile aujourd’hui, dans le mondequ’il faut défendre, le bilinguisme oui, à condition qu’il ne soitpas obligatoire et que le niveau en français n’en souffrepas...”.Avèn agu pòu que sa messioun sus li lengo regiounalo n’enpatiguèsse. E bèn noum, lou raport es dru e sarra coume lis

autre. Adouba à la modo dóu jour, la republico, li principerepublican, lou coumbat republican, etc , etc.Bernard Poignant afourtis “es poussible vuei de faire lachausido dóu regiounalisme republican pulèu que seveguèsse mai naisse o se desvouloupa de naciounalismeregiounau”.En deforo d’acò, trouban l’inventàri di lengo regiounalo voistourico, soun pas mesclado aqueste cop emé li lengofourestiero de l’enmigracioun.

Counsèu Culturau di Lengo e Culturo de Franço

Se repesco lou “Counsèu Culturau di Lengo e Culturo deFranço” aquelo vièio barco mandado à l’aigo en 1985 qu’ajamai flouta. L’ourganisme sarié lou counseié dóu proumiémenistre pèr tout ço que toco li lengo e culturo regiounalo.Se poudrié acampa dous cop l’an.

Counferènci interregiounalo

Bernard Poignant, pièi, jogo sus l’èr de la descentralisaciounfaudrié baia mai de poudé i Regioun en matierod’ensignamen e bèn segur d’aprendissage di lengoregiounalo, estènt precisa que l’encastre generau es fissapèr l’Estat parisen. Pèr assegura l’amassado d’aquélibrenigo de coumpetènci lenguistico regiounalo, sarié crea aunivèu dóu Counsèu Regiounau un ourgane counsultatiéu,mai pèr la lengo d’Oc que recampo mai d’uno regioun sariandouta d’uno istitucioun noumado “Counferènciinterregiounalo”.

Partènt d’aqui, es lou Menistèri de l’Educacioun que dèujouga lou role maje. “Aprendre uno lengo regiounalo es unate voulountàri. Aquelo faculta es duberto en tóuti” mai fausubretout pas que vèngue óubligatòri. L’Estat s’engajopamens d’assegura la countinuëta d’aprendissage d’unolengo regiounalo. Rèsto à regla lou nivèu de fourmacioun disensignaire.

Calandreta

Pèr li Calandreta, Diwan e Bressolas, que soun d’escoloprivado, lou rapourtaire prepauso la creacioun d’Establimend’Interès Public en partenariat emé l’assouciacioun , l’Estat euno couleitiveta territourialo. Lou biais d’ensigna sèmblo paspausa proublèmo: “L’Estat dèu aceta lou pluralisme dimetodo pedagougico en matèri de lengo regiounalo”.

Bernard Poignant avié anouncia que sa messioun èrocircouscricho au soulet doumaine de l’ensignamen, mai faide proupousicioun toucant li media e la culturo dins la vidovidanto. Vot pious coustumié sus la difusioun di lengoregiounalo à la radiò e à la televisioun.

Charto Europenco

La signaturo de la Charto Europenco d’escambarloun emél’article dous de la Coustitucioun es bèn segur evoucado. Lalengo franceso es la lengo óuficialo, lou Maire de Quimpers’es declara defavourable à-n-uno co-óuficialita di lengoregiounalo emé lou francés. Adounc fau biaisseja, faire unoespertiso juridico, espepidouna lis article necite vo inutile. Lou messiounàri es parti, se ié dis Guy Carcassonne, unproufessour egregi de dre coustituciounau. Vai estudia lipoussibleta de ratifica la famouso Charto.

L'article 2 de la Coustitucioun

Basto, tout vai bèn, Bernard Poignant vau apoundre àl’article 2: “La nacioun recounèis li lengo istourico dóu poplede Franço, coume fourmant emé lou francés soun patrimònilenguisti “. Es à dire ma maire m’a fa. Pas proun d’acò pènsoque faudrié uno lèi sus li lengo regiounalo, lou gouvèrpoudrié enfin prene l’iniciativo de presenta lou proujèt, quecoume lou sabèn n’i’a jamai un qu’es vengu en discussiounau Parlamen despièi 1945.Vaqui, sian, aro, ounte lis ase debaston.

Bernat Giély

Li lengo regionalo au raport

Page 3: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

3

Un Cabile de grando classo.

Lou numerò de “Prouvènço Aro” dóu mes de julietvenié tout bèn just d’èstre estampa, qu’em’ unogrando tristesso avèn reçaupu la nouvello de la mortdóu defensour de trìo de la lengo e de la culturoBerbèri, lou flame cantaire e pouèto Lounès Matoub.

I’a d’acò quàuqui tèms aviéu fa un pichot articledins noste journau prouvençau, pèr faire vèire quei’avié d’ome qu’avien lou courage d’espremi sipensado e d’apara sa lengo e sa culturo, coume éu,maugrat li risque de mort e li menaço de touto menoqu’avié reçaupu.

E o! Lounès Matoub a paga de sa vido sounestrambord e sa fe dins sa lengo e sa culturo, sadespartido tragico es uno perdo di grando pèr sounpaïs, pèr li Cabile e la culturo Berbèri en generau.Vaqui un ome que ié fau tira uno grando capelado pèrtout ço qu’a fa pèr apara sa lengo, sa culturo e sounbiais de viéure;

Malurousamen pèr èu, s’óupousavo à dostendènci terriblo l’uno coume l’autro :

- li forço marrido d’uno religioun escuro, plenod’idèio fausso e criminalo, que fai passa sis idèiodavans tout, e en particulié davans la liberta de viéure,la liberta de pensado, la liberta d’escriéure, la libertade parla!

- e li forço autant marrido d’un gouvèr encaro mai"Jacoubin" que lou gouvèr francés, e an de quau teni,que vènon d'impausa i gènt uno lengo unico, au sènscountràri de l’istòri, que justamen ei lis Aràbi qu’anenvahi l’Africo dóu Nord, e an courseja li lengo eculturo Berbèri, que li gènt d’eila parlavon, despièi detèms e de tèms, coume nautre noste prouvençau !

- Se regardas, aro, lou pau que soubre de laCabilìo, veirés que i’a plus grand causo, alors qu’àutritèms la Grando Cabilìo, tenié tout lou Maroc, toutol’Argié, la Tunisìo, e meme uno parido de l’Egito !

Mai falié vèire e escouta li "grand" jounalisto e lipouli t i "parisen" e tambèn aquéli que se dison"inteleituau" clafi de parisianisme, parla d’aquéu bravecantaire qu’a baia sa vido, sènso coumta, pèr sounPaïs, pèr sa lengo e sa culturo, aquéli carmentran

óublidavon tóutei qu’an dins la despartido de LounèsMatoub, uno grando part de respounsableta, pèr aguésoustengu, toustèms, un esperit coumpletamen"jacoubin", emé lou refus de recounèisse li diferènci dipople e di gènt, dins sa lengo e soun biais de vièure.

Tout lou tèms que sian esta "coulounialiste" equ’avèn tengu souto nosto douminacioun li gènt que iédisian touto meno de noum d’aucèu, mai vo mensamistadous, de que i’avèn aprés à-n-aquéli gènt ?Que i’avié qu’uno lengo : le Français, qu’un biais deviéure, lou de Paris, que lis àutri pople eisistavon pas,que sa lengo èro qu’un "charabia", e de qu’an fa pièi,aquéli païs, quand an agu soun independènci? Ancoupia sus noste biais de faire, e vaqui la resulto !

Ah ! Es poulit noste eisèmple, poudèn èstre fièr! I’aque de vèire ço que se passo dins tóuti lis endrémounte avèn marca noste passage: Africo negro,Afico dóu Nord, Indochino e n’en passe !

E acò empacho pas que nòsti gouvernantcountunion de s’óucupa de ço que nous aregardo pas,de countunia d’ana vèire se i’a pas encaro quàuquibestiso à faire coume au Rwanda e aiours !

Sarié belèu grand tèms de vèire e regarda ço queboui dins nosto oulo !

Dins tóuti li cas aquéu cantaire e pouèto Berbèri,Lounès Matoub a paga de sa vido, e n’en sian tóuti unpau respounsable, e souvète qu’uno causo es que,pèr lou mens, sa despartido adugue un pau derefleissioun e nous forço à pensa un pau mai juste !

Que sa véuso e l i s iéu t roubon aqui nostocoumpassioun e qu’es em’ uno grando tristesso queplagnèn lou dòu !

Brunoun Eyrier.

An assassina un troubaireLa voues de Lounès Matoub s’es amoussado. Ié disien “lou troubadour Kabile” coume pèr lou mescla i troubadour óucitan. Lis emperialiste arabe l’an lachamen

assassina soulamen que defendié la nacioun berbèro (amazigh) emé coume armo souleto sa quitarro.Li militant dóu Partit Naciounaliste Oucitan, qu’éli tambèn an que si cant d'amour de si troubadour, à pourgi au mounde, se souvendran.Sonon tóuti li forço poulitico óucitano, franceso e argeriano, à reagi fermamen contre lou genoucide qu’amenaço lou pople amazigh en seguido d’aquéstis assassinat.Lou meurtre de Lounès Matoub arribo au moumen mounte l’Argerìo vòu promourre la lengo arabo coume souleto lengo d’estat, seguissènt coume acò l’eisèmple de la

Franço que vòu tambèn faire dóu francés la souleto lengo de la Republico (Cf. Article 2 de la Coustitucioun). Devèn s’uni, amazighen e óucitan, e cerca l’apielo de tóuti liforço de prougrès dins lou mounde pèr abouli d’aquéli dispousicioun. La lengo berbèro souto tóuti si dialèite (kabile, chawia, mozabito, touareg, chleuh, rifaino...) dèuèstre proumougudo lengo naciounalo d’en pertout mounte es parlado. Dèu èstre ensignado en Franço proche li travaiaire berbère emigra. La liberacioun naciounalo dóupople berbère emé la coustitucioun d’estat independènt es, à noste avejaire, la souleto vertadiero responso is assassin qu’an pica Lounès Matoub.

P.N.O.

Lounès Matoub

E nous volon faire lume!Lou reprouvèrbi dis “lou mai couioun fai lume”. Sèmblo fa à bèl esprèssi pèr aquéli

franchimand aparisenqui que fan leiçoun au mounde.Fai quàuqui mes, Charlie-hebdo se trufavo dóu biais lou mai groussié (mai de qu’espera

d’aquéli que bóumisson lou mounde e se ié radasson pièi dedins, urous e countènt d’éli?) dimanifestacioun móugudo dins touto la Franço pèr li qu’an de racino, uno lengo, un païs, uncor e… uno cervello.

Lou Nouvel Observateur que, coume cadun saup, es lou magasine di gènt bèn pensant epouliticamen courrèit que se cargon de faire la leiçoun is autre, enreguè pièi la memo draiopèr se trufa de la cadeno Eurosport que difusè lou Moundiau en bretoun. E de ié legi: Dans lecadre du dynamisme de la xénophilie, de l’ouverture d’esprit qui caractérise la France de cettefin de siècle, la chaîne Eurosport n’a rien trouvé de mieux que de proposer aux abonnés desbouquets TPS et Canal Sat et aux câblés de l’ouest une version en langue bretonne descommentaires du Mondial 98. E un cop mai de liga lengo regiounalo, idèio estremisto,racisme, senoufoubìo, etc… E un cop mai de nous trata de tardié, d’estré d’esperit e àutricoumplimen. E se ié disian, nautre, que lou racisme à l’encontro di Bretoun es tant racistocoume lou racisme à l’encontre di gènt d’aiours? E se ié disian, nautre, qu’en regardant l’anadóu mounde sian de mai en mai counvincu que “li cabla de l’ouest” es éli “li branca” quedeman faran lume au mounde quouro lou vièi Nouvel Obs aura dispareigu de la planèto e dimemòri e que dins un mounde bilengo e multilengo nòsti felen se demandaran coume unmagasine autant atarda, que refusavo l’evoulun e li biais nouvèu de pensa e de parla, poudiéparèisse sènso èstre trata de reaciounàri…

Pèr l’ouro, lou Nouvel Obs devrié bèn coumença pèr óusserva. Veirié que meme lougouvèr anglés s’es decida pèr signa la charto euroupenco pèr li lengo regiounalo un cop aguédouna soun autounoumìo à l’Escosso e i Galés lou dre de declara sa neissènço e sa mort (lidous moumen mai impourtant de la vido) dins SA lengo meme en deforo de l’endré.

Tout cambio dins lou mounde, leva dis idèio jacoubino e dóu Nouvel Obs, lou mai c…que pòu plus faire lume!

Peireto Berengier

Li lengoregiounalo

à l'Assemblado NaciounaloLa messioun Poignant es acabado, mai nòstis elegi an pas

fini de moustra d'interès barjacaire vo papeirassaire pèr nòstilengo regiounalo.

S'es crea un intergroup pèr li lengo regiounalo àl'Assemblado regiounalo que dèu recampa de deputa de tóuti libord souto la presidènci de Kofi Yamgnane, lou Bretoun.

Lou doucumen d'estùti es gaire espés, chasco regioun espresentado en quàuqui ligno. Pèr nous autre "Selon les milieuxculturels et linguistiques occitans, l'identité régionale est malconnue et peu valorisée pour des raisons historiques, politiqueset sociologiques. L'occitan représente 32 départements et 8régions. Ici c'est l'institut d'études occitans (IEO) qui œuvrepour la défense et la promotion de la langue et gère différentesassociations, telles que : Félibrige crée par Frédéric Mistral,CREO, (Centre Régional d'Etudes Occitanes) qui groupe lesenseignants d'occitan, et les Calandretas qui sont des écolesassociatives".

Se lou Felibrige es geri pèr l'IEO, lou gros proublèmo de lagrafìo es adeja escarta. Poudèn èstre fisançous. Nòsti deputasoun bèn doucumenta…

Esperan la bello finido dóu travai pèr pica di man.B. G.

Page 4: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

4

Rians - Fèsto de la CougourdoRians es un village dóu Var-aut, de 3000 abitant, à voucacioun agricolo.Leis amis dóu “Syndicat d’Initiative” an decida l’an passa, d’ourganisa la proumiero Fèsto de la Cougourdo quepesarié lou mai.Un mouloun de gènt se soun acampa pèr proufita d’aquelo journado.Aquest’ an, la Fèsto de la Cougourdo se debanara lou dimenche 11 d’óutobre vous esperan tras que noumbrous.Pèr mai d’entre-signe: Syndicat d’Initiative - Le Grenier - BP. 10 83560 Rians. Tel. 04.94.80.37

Dansa au PaïsL'ataié de danso poupulàri di Païs d'Oc de l'assouciacioun Acamp reprendra lou divendre 11 de setèmbre, à

19 ouro 30, dins la salo de danso de l'Oustau de Quartié de la Planqueto à La Gardo, dins lou Var. Venès iénoumbrous. Tel: 04 94 21 35 35.

Danso poupulàriLis ataié de l'A.D.E.P. van mai coumença en setèmbre dins la salo de danso dóu C.O.S.E.C. de La Valette

dóu Var, lou dimars e lou dijòu, de 20 à 22 ouro. Lis ancian reprendran lou 3 de setèmbre. Li nouvèu souncounvida à nous rejougne lou 22 de setèmbre pèr dansa grè, rouman, catalan, bulgare, israelian, bretoun, etc.Tel: 04 94 20 46 46.

Leis Amics de MesclunAquelo assouciacioun ourganiso pèr lou proumié trimèstre de l’annado escoulàri 1998-1999, un grand councoursen lengo d’oc, dins l’encastre dóu Councours “Enfance-Jeunesse” dóu quoutidian regiounau “La Marseillaise”.Lis escoulan de la meirenalo enjusqu’à la trensenco podon participa, d’un biais individuau vo encarocouleitivamen, souto la formo siegue de tèste (proso vo pouèmo), cansoun, dessin emé legèndo, bandodessinado, casseto audiò o video.... en lengo d’Oc.Se voulès participa à-n-aquéu councours sufis de demanda d’entre-signe siegue à:

Leis Amics de Mesclun, 17 cours Estienne d’Orves, 13001 Marseille

Souto la presidènci dóu Capouliédou Felibrige, en Pèire Fabre,enpresènci de mant un majourau eà l’aflat de l’APJF de Tarascoun,se debanara lou dissate 10d’óutobre 1998 à parti de 11 ourode matin, uno manifestacioun enl’ounour de:

Aleissandrino Gautier

“BREMOUNDO de TARASCOUN”

à l’óucasioun dóu centenàri de samort.

N’en vaqui lou prougramo

10 ouro e miejo: Davans lacoumuno saren aculi pèr MadamoLou Conse.

11 ouro: Pauso d’uno garbodavans lou mounumen deBremoundo (Pount dóu Rose àcousta dóu Castèu)

12 ouro e miejo: Aperitiéu dins laSalo di Conse à la Coumuno óufertpèr lou Municipe.

En seguido anaren au Restaurant“Le Mistral “ (óublidès pas de vousfaire marca)

4 ouro e miejo d’après-dina:Oudilo Rio, Rèino dóu Felibrige,nous parlara de Bremoundo, acò se

passara à la Salo Richelieu BdVictor Hugo

La journado sara animado pèr“La Souco Tarascounenco” quedansara dins li carriero Lou matin,si tambourinaire nousacoumpagnaran au mounumen deBremoundo.

ACADEMIE PROVENCALE DESJEUX FLORAUX DE TARASCON

Yves Rebufat, Présidènt268 Chemin des Basses Ribes

06130 GRASSE FranceTélephone (bureau) 0 493 703

676 - Fax 0 493 703 676

Bremoundo de Tarascoun L'as paga lou capèuLou Couiounige a jamai tua degunUrousamen, que i’aurié de mort à mouloun !

D’aquélis american ! Fau crèire que lou moundelis amo bèn, que fan que li coupia, meme dinstóuti si counarié !Vesès: la casqueto emé soun alo, qu’en bonprouvencau ié dison «casqueto de base-ball», lamodo s’es espandido à uno vitesso di grando !Quau porto pas la « casqueto de base-ball » ?Li grand, li pichot, li gros, li prim tóuti an sacasqueto de « base-ball » acò fai proun bèn, lasóudatesco a carga aquelo casqueto de « baseball », fai talamen miés que meme li generau e licourounèu l ’an cargado, emé la tengudo«léopard» fai d’efèt tout acò, li gendarmo, lipoumpié e tambèn lis espourtiéu, que siegon deciclisto (doupa vo noun) d’aquéli que jogon aubaloun, tóuti cargon la casqueto emé soun aleto,valènt à dire la «casqueto de base ball».Li jougaire de bocho, li jougaire de « golf »cargon aquelo casqueto, e pamens aquéli aviende casqueto tipico, la casqueto de telo blancopèr li bocho, la casqueto de drap pèr lou golf, e ligènt, segound sis endré cargavon la casquetotradiciounalo, lou berret vo simplamen lou

capèu, de gràndis alo vo noun.Se se vesien de mis iue, sèmblon mai decouioun que de moulin d’auro !Uno autro couifaduro que vèn proun vite à lamodo, segur pancaro pèr carriero, mai fau pasperdre l’espèr, acò vendra ! Ei lou casco dechantié.Quand s’agis de lou carga dins un chantiémounte i’a de risque de ramassa quaucaren susla tèsto, acò se coumpren, mai l’on vèi carga loucasco de chantié dins d’endré mounte i’a rènque pòu toumba, e subre-tout lou ridicule es devèire li grand catau quand vesiton uno usino,bèn poulido, emé tout en acié inox, que sèmblouno lacharié, e que, emé si blodo blanco, cargonun casco de chantié, flame nòu, qu’a jamai servie que servira plus jamai !Tout acò es qu’uno questioun de modo, e faubèn se faire vèire e se moustra, mai es demouninado qu’apounchon pas un fust ! Mai acòfai bèn, fa i mouderne, fa i intelei tuau, fa isubretout vèire que li gènt soun de fedo, e que,coume elo, van à la sau!Malurousamen ei bèn la provo que lou moundea perdu soun èime propre, e soun esperitparticulié de soun païs, de soun endré, e amonmiés se mescla e se foundre dins lamoulounado.Deque se sèmblo mai qu’un ome em’uno camisocarrounado que floutejo sus un « bermuda »,talamen badant qu’anarié à-n-un elefant, e lapoulido casqueto « de base ball », qu’un autreome vesti dóu même biais ?Soun biais de se vesti e soun couiounige bastonpèr li faire remarca !

Brunoun Eyrier

Lis estatut dóu PNOLou Partit Naciounalisto Oucitan, founda en 1959 pèr Francés Fontan, vèn de cambia sis estatut. En mai de si toco d’independènci poulitico, ecounoumico e culturalo de L’Oucitanìo, e de tóuti li nacioun

dóu mounde (nacioun foundado sus de critèro eitno-lenguisti) que leissen cadun n’en pensa ço que i’agrado,voulèn dire eici de quant sian satisfa de vèire que pèr la proumièro fes, es recouneigu óuficialamen que li dosgrafìo soun tant legitimo l’uno coume l’autro:

Art. 4: (… ) Le parti reconnaît également dignes et légitimes les deux normes graphiques et linguistiquespopularisées par Frédéric Mistral et Loís Alibert. (…)

E pèr marca la sincerita e la realita de la causo, es precisa dins lis óurientacioun que la revisto Lo Lugarnaplicara li dos normo mistralenco e alibertino.

Uno bello marco de toulerènci que i’erian pas acoustuma. Belèu un pas en avans vers uno unita poussiblo.P.B.

Universita “Tradicioun e Culturo Prouvençalo”Castèu de la Capello - Ourganisacioun Escolo deFont Segugno

Dissate 12 de setèmbre

- 10 ouro à 12 ouro: Counferènci pèr M. Desilesproufessour de literaturo à l’Universita de Prouvènçosus lou tèmo “Littérature et poésie provençalescontemporaines”.- 12 ouro à 14 ouro 30: Aperitiéu e repastradiciounau.- 15 ouro à 19 ouro: Vesito guidado de Lacoste eBonnieux, vilage dóu Reiaume e vilage de la Coumtatpèr dono Martine Tempier. Desplaçamen en veituropersounalo.- 19 ouro 30 à 21 ouro: Aperitiéu e repastradiciounau.

- 21 ouro 30 à 23 ouro: Vesprado “Les Troubaire deMadelano”.

Dimenche 13 de setèmbre

-10 ouro à 12 ouro: Counferènci pèr M. SimonCalamel, proufessour de prouvençau, d’istòri egeougrafìo sus “Histoire de la Provence”.- 12 ouro à 14 ouro 30: Aperitiéu e repastradiciounau.- 15 ouro 30 à 17 ouro: Vesito guidado de Castèu-Nòu de Gadagno pèr Pèire Courbet. Counferènci 35 F- Espetacle 50 F - Visito guidado 35 F - Repas dóudissate 80 F - Repas dóu dimenche 120 F.

Pèr mai d’entre-signe poudès manda unotelefounado à Pèire Courbet: 04.90.22.02.76.

Castèu-Nòu-de-Gadagno

Page 5: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

5

«D'un vièi pople fièr e libreSian bessai la finicioun...D’uno raço que regreioSian bessai li proumié gréu...»

Es ansin que Mistral vesié leicavo dins soun tèms, I’a mai d’unsiècle. Emé sei coulègo leiPrimadié fuguèron lei proumiémaiou d’uno cadeno que s’anavopas roumpre ei revoulun de l’istòri,dóu prougrès e dóu moudernismebord que sian encaro leis anèu dela mumo cadeno que, tantsemblarien d’èstre lei darnié avansl’amoussàgi coumplet de la Causoprouvençalo.

Es pamens ce que semblariéd’èstre à proumiero visto de nasmai de li regarda de mai pròchi,emé la fe dins l’aveni, avèn des’avisa que lou travai fa despuei apas samena dins la calisso e dinsl’ermas. Pèr si n’en counfourta l’aque de si vira dóu coustat deisescolo primàri, que, toco cou-rajouè e majestouè, si diguèron demena, d’aise, d’aise, seis escoulansus lou camin escalabrous deisestùdi bilingo francés-prouvençau.

Despuei t res an d’acò, enProuvènço, dins tres establimende l’ensignamen publi, enAvignoun, à Miramas e enAubagno souna «escolo-piloto» dedireitour e de direitouro, de mèstree de mestresso afouga s’óupilonensigna la lingo nouestro d’unbiais que lei pichoun si n’encoungouston: «emé lou prou-vençau si chalan, si divertissèn,s’espetan..» dien lei pichoun del’escolo Mermoz en Aubagnomounte sèt classo, d’après lacauvido l ibro dei parènt, an lachançasso de counouisse e deveni le i famih ié de la cu l turonouestro tant drudo que la lingon’es un dei pieloun foundamentau.

Chançasso estènt que loubilinguisme, que que siegue la

lingo autro que lou francés d’èstreensignado, es un endrudimen deproumiero pèr l’enfant que pourraalouro s’asata lèu-lèu e bèn miesen tóuti lei parladuro fourestiero. Lidounara en mai uno dorbidurod’esprit alargado que l’ajudarafoueço dins la seguido. “Daioursnous fisè Gerard Biagioni un deidous direitour d’aquelo escolod’aqui, es esta recounouissu àl’evaluacien naciounalo que si fa àla rintrado escoulàri que lei C.E.2.prouvençalisant soun lei mihour».

Pèr marca la fin de l’annadol’escolo fè la fèsto à la salo deiMarrounié e dounè un espetacleprouvençau ufanous mounte sipòu dire qu’elèvo e ensignairedaverèron lei joio: cant, danso,tiatre, musico, èron cènt sieissantovue pichoun sus lou pountin pèr faclanti auto e claro la poulido lingod’O que, dins soun tèms mestrejènoun soulamen dins touei li peïsd’O mai dins tóuti lei coureuroupenco. Ero lou tèms deitroubadour, de l ’ounour e de

l’amour. Leis ensignaire sounquatre: Pèire Blasi , Christ inoRoubaud, Laurent Viale e LaurèntZanganell i , ajuda pèr RoubertBruguière ancian direi tour del’escolo, de gouteja emé passien,devouamen e coumpetènci, dinsl’alambi de soun sabé, leis elemennecite à l’espandimen e l’endru-dimen dóu sèn deis elèvo.

La resulto mai que maipousitivo laisso de pensa , que,bessai, sènso pantaia de troup, larespelido de l’an 2000 pourrié parti

dei plus joueine, se l’esperièncicoumençado dins tres escolos’espandis en s’alargant en tóutileis establimen escoulàri e dinstóuti lei classo.

Pèr eisèmple à Mermoz demèstre que sabien rèn dóuprouvençau, que si l’interessavonpas, en viant oubra sei coulègo,pichoun à pichoun, si li meton,coumençon de parla e d’escriéure.Alouro perqué noun?

G. Decroocq

Mermoz, escolo dóu bilinguisme

Noste cabiscòu mèste FrancésMouret aguè uno bello idèio de fairela chausido de la vilo de Carpentraspèr ourganisa l’escourregudo annalodóu Flourege.

La vesito de la vilo

D’en proumié, l ’espi tau : l ’Hotel Dieu.Monsegne d’Inguimbert, lou benfatour de lavilo n’en fuguè lou foundadou. La façado estras que bello emé si coulouno courintiano esi pot à fiò de mai de 5 mètre d’autour. Esdins Francés Jouve, lou fournié dóu four diBloundin. Fau vèire lou grand escalié e, sus liparet, la tiero di dounadou que soun li gèntqu’an baia de dardèno à l’espitau. Mostro unofamiho carpentrassenco à un segne grandd’entre li dounadou.Fau vesita la farmacìo qu’es uno di mai bellode Franço; un mouloun de pot de faïençobueio de Moustiers; de tiradou encaro cargade racino de flour e de fueio seco. D’enpertout de pichòti balanço. Au sòu un grosmourtié emé soun pieloun; e de tablèu quefiguron li suen douna i malaut.Dins la capello uno grando fenèstro emé soungrasihage de ferre douno sus lou couvènt dela Vesitacioun ounte vivon encaro tres sorre.La carr iero de la Republ ico meno à lacatedralo Sant Sifren; estile gouti-prouvençau. A man dèstre, lou grandbatistèri. Dins lou cor, lis angelot e lou glàri deBernus, l ’escultaire de Mazan. Fàci aubatistèri souto la teulisso, un fenestroundouno sus la presoun. D’aquèu fenestroun lipresounié que sa tèsto anavo toumba soutola guihoutino poudien assista, se voulien, à sadarriero messo.

Fau sourti de la glèiso pèr la porto di Jusiòu.En dessus de la porto, uno boulo de peirogrosso coume uno tèsto d’ome emé de gàrrique viron à l’entour. D’aquelo boulo di gàrri,degun counèis la significacioun. De galejairean di qu’èro la glèiso rousigado pèr s icanounge. D’aquelo porto intravon li jusiòuque voulien se faire bateja. Èron vesti d’unogrando raubo blanco.Après la catedralo sian ana vesita la portod’Aurenge; un escalié estrechoun coundus àla cimo de la tourre. D’aqui, bello visto sus lavilo e sus li dentello de Baumes.

Lou Mechoui de la Cheylude.

Fau-ti dire un mechoui, uno roustido, unmoutoun à la grano, vo un autre noum? Desegur, un mechoui es pas un motprouvençau, mai tóuti li gènt de la regiounroudanenco lou couneisson. A miejour, li 92Flouregian d’Avignoun se retroubèron à laCheylude, uno campagno à mita camin dePerno li Font e d’Alten di Palud. 17 eitaro debono terro au bord de la Nesco. Un pont depèiro sus la ribiero, uno lèio de platanomajestous. Un grand prat mounte tresmoutoun embrouca viron à l’entour d’un fiò debos, lou mas es dins nosto famiho despièi maid’un siècle.A l’aperitiéu, vin de nose e de sietoun d’oulivode tóuti li coulour. Pièi chascun anavo cercasoun moucèu de bèstio roustido e sa sieto degrano burrado, chasque Flouregian adusiésoun vin, mai falié faire mèfi que dins loutantost, li gendarmo caminavon sus la routo efasien boufa dins lou baloun.

Jirome Guerin

Counsèu Culturau de Prouvènço

Lis assoucaicioun culturalo prouvençalo, richo dins sa diversita, mai unido dinssoun estacamen à la lengo e à la culturo d’Oc an fa un pas impourtant pèrl’aveni, lou 6 de jun à Marsiho, en creant lou “Counsèu Culturau deProuvènço”.Aquesto estruturo counsultativo, sus lou moudèle dóu “Counsèu Culturau deBretagno” que l’eficacita es esta moustrado despièi 20 an de vido, “a pèr amirode countribui à l’espandimen de la lengo e de la culturo d’Oc en Prouvènço, àsa defènso e sa proumoucioun, emé misioun de representacioun, decouncertacioun, de refleissioun de proupousicioun e de soustèn”.Liò de dialogue entre 60 assouciacioun e federacioun territourialo de laRegioun Prouvènço-Aup-Coustiero d’Azur, lou Counsèu Culturau poudra jogoun role essenciau de coumunicacioun e de definicioun d’uno poulitico culturaloprouvençalo resouludamen orientado devers lou soustèn de la lengo e de laculturo d’Oc mai tambèn duberto sus lis àutri regioun, sus l’Europo e sus laMieterrano.L’ensèn dis ativeta culturalo d’Oc ié saran representado: ensignamen de lalengo regiounalo e recerco, media, edicioun, cant, musico, danso, tiatre,patrimòni, architeituro, etc... à coustat de representant dóu CounsèuRegiounau, dóu Counsèu Ecounoumi e Souciau, di Counsèu Generau, diConse, de l’Educacioun Naciounalo e de l’Univesita, dis Afaire culturau, de laJouinesso e dis Esport. Pèr definicioun, l’acioun dóu Counsèu Culturau deProuvènço prendra pas la plaço d’aquelo foundamentalo deis assouciacioun.Un Counsèu d’Amenistracioun Prouvisòri de 10 membre fuguè carga de metreen plaço lou Counsèu e d’adouba lou proumier Acamp Estatutàri que setendra à l’autouno. Uno moucioun fuguè adóutado, rapelant li revendicacioununanimo di mouvamen culturau prouvençau.Tóuti lis assoucacioun interessado soun counvidado à prendre lengo emé lousecretariat prouvisòri: “Counsèu Culturau de Prouvènço” - 11 Allée DolceFarniente - 06110 Le cannet - Tel: 04 93 38 86 57 / 04 93 48 08 73 - Fax : 0492 99 24 16.

Encò di Flouregian

Page 6: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

6

PauletoEschallier

Dono Eschallier es nascudo GautierPauleto, Fanny en 1914. Soun paire,fabre, finiguè sa carriero coume Mèstre deFabrego. Quouro avié quatre an, sa mairemouriguè proun jouino de la fèbreespagnolo. Es sa grand que l’abarriguè àMarsiho dins la carriero dóu Bon Pasteurmounte èro nascudo. Es emé sa grand e livesin que ié venguè sa passioun pèr lalengo prouvençalo, estènt que sa grandparlavo un francés aprouchadis...

Dins aqueste mitan terradouren, aguèpamens toujour l’envejo d’aprendre, detrasmetre e es tout naturalamen qu’intrè àl’Escolo Nourmalo de z-Ais.

Soun proumié poste fuguè à Castèu-Nòu lou Martegue, mounte rescountrèJòrji, soun ome e se maridèron en 1937.

Restèron au 5 de la carriero Rouvièreenjusqu’à ço que la malautiè l’agantèsse.Aguèron tres pichot: Mounico, Jan-Pèire eAndriéu e tambèn un felen Tèrris.

Fuguè ensignarello au LicèuLongchamp e au Balouard Chave mounteacabè sa carriero.

Mai quouro lou pichot Tèrris intrè àl’escolo meiralo, elo, prenguè lou caminde la Faculta de z-Ais mounte estudiè louprouvençau. Après dos annado de Fac,faguè la couneissènço de l’assouciacioun“La Pervenco”, beilejado pèr un savouiardSegne Bonnet-Ligeon, tambènapassiouna de lengo nostro. Descurbiguèli talènt d’ensignarello, de coumunicacioune subre-tout lou gentun de DonoEschallier e es coume acò que devenguèla cabiscolo d’aquelo assouciacioun prounanciano. A parti d’acò “La Pervenco” greiède mai en mai. Li cours de lengoprouvençalo èron clafi d’escoulan pèrespera mai de 100 sòci.

Pauleto Eschallier escrivié tambèn deconte, de nouvello e de pouèmo e fuguèguierdouna pèr mai d’un pres à Seloun,Tarascoun, Iero...

Demié lis autour prouvençau, en de-foro de Mistral, avié uno preferènci pèrd’Arbaud que i’agradavo pèr sa sensibletae soun esti le. Anè à Meirargo pèr iérescountra sa mouié e parla de Jóusè:disié qu’èro uno de si mai bello journadode sa vido.

Poudien toujour la vèire acoumpagnade soun ome Jòrji, proun discrèt, prounfidèu, emé un gentun proun grand, éuqu’èro pas nascu en Prouvènço.

Faguè d’emissioun de radiò, à ladebuto di radiò libro, pièi d’emissioun susRadio-Provence-Culture e mandè d’articledins “Semaine-Provence”. Tout acò preniéproun de tèms mai lou fasié emé tant dejoio e d’estrambord que se rendié memepas comte dóu travai amoulouna.

Alassado, arrestè si cours dous anavans sa despartido.

Faguè obro de generousita en baianttouto sa fe à la lengo prouvençalo.Cercavo pas lis ounour mai soulamen larecouneissènço de soun travai.

Nous quitè lou lendeman de la Fèstodi Maire mounte avié reçaupu sis enfant.

Dono Eschallier nous baiè tantd’amista, à nautre, sis escoulan, tantd’estrambord, tant de joio de viéure que,pèr iéu, representavo vertadieramen laProuvènço. Fuguère demié sis escoulan,m’ensignè la gramatico, l’istòri, la lengo,l’envejo de viéure “prouvençalo”, e pèrtout acò la pode grandamen gramacia.

Caro amigo, nous leissas tóuti un pauourfanèu...

Tricìo Dupuy

Pèire Millet nous a quita lou 14 d'avoust, à la retirado enAubenas, à l'age 85 an.Nascu à Bouleno lou 12 de janvié 1913. Pèire Millet fuguètre soun jouine age marca pèr soun rèire-grand, un megequ’escrivié en lengo nostro. Proufessour de francés à-n-Aurenjo, escriguè pamens si proumièri poësìo en francés.Fuguè un rescontre emé Sully-Andriéu Peyre en 1948que lou menè de-bon à prene la draio prouvençalo. Sisescrit faguèron mirando, fuguè Laureat di Jo Flourau en1954 pèr lou Centenàri dóu felibrige, e daverè en 1955lou pres Mistral pèr soun obro en proso “I draio del’Estiéu”.Lou Counsistòri dóu Felibrige l’elegiguè Majourau àToulon, en 1958, sus la cigalo de Zani, en seguido deFernand Clément.Escriguè dins “Marsyas”, “Fe” e l’Armana prouvençau.La malautié l'escartè de l'acioun felibrenco, mai countunièd'escriéure, i'a gaire se devié estampa un estùdi d'éu suslou Tiatre de Marquioun. La publicacioun, aro, pecairesara poustumo.

Vaqui soun obro publicado- La draio - 1950, Marsyas, 77 p.- La Póusso de la draio - Toulon, L’Astrado, 23 p.- Li risènt - 1973

- Sus lou camin de la tarsiero - Toulon 1973, l’Astrado- La sablo de l’Angloro - Toulon 1975, L’Astrado- “Universalité de Mistral - Ouvrage collectif(Toulon, L’Astrado, 1965). 200 p.- Li caièr de Pouësìo n° 1 - Ouvrage colectif(St-Rémy-de-Provence, L’Escolo dis Aupiho, Aix, G.E.P.,1964). 40 p.

Aro que siés...A que siés plus dins moun corQu’un rebat de lus e de sabloPoudrai belèu te rescountraBouscant li draio de l’oublit.

Quau saup se te recouneirai,Quau saup en revesènt ta caroSe veirai lusi lou soulèuQue davalo despièi vint an?

Ai crento e desi dóu caminOunte passaras soulo e mudoSèns pousqué tira de la niue

A l’ouro d’aro s’avès envejo d’anamanja un croustet, manco pasd’endré ! Mai quùntis endré ? Derestaurant n’en troubarés de toutomeno, à tóuti li cantoun de carriero,de grand, de pichot, de bèu, delaidas, n’i a mounte troubarés unosimplo servicialo, poulido vo noun,d’autre mounte darrié chascopersouno entaulado, i’aura dous votres mèstre d’oustelarié, boutihié,varlet e serviciau que te viron àl’entour à te n’en faire aganta loulourdige.

Mai de que soun capable de vousmetre dins la sieto ?

« D’hamburger » e de « sandwiches», dins lis endré gue ié dison«fastfood », valènt à dire « manja vite» em’un tiro-elastico. Un gros tros depan, espès, emé dedins, un pau decar chaplado, uno fuèio d’ensalado,sènso òli, e subre-tout de « ketchup», em’ acò vaqui, un repas, qu’anarésempassa, à la lèsto, e que de segur,vous fara pas perdre un gramo, aucountràri, e que sara tabmen sè, quepoudrés pas parla emé voste vesin,acò se dis la counvivialita.Dins d’àutris endré, que se volonmiés dins lou vènt, mounte li gènt, loucap de cousino emé soun grandcapèu, em ’un accènt pounchuterrible, te dison sènso branta, « icinous faisons de la cuisine provençale», e tout lou mounde se fai couiouna !Te faran de mescladis de sala eméde sucra, qu’acò ei la mode « chic » eque se la seguissès pas, poudriaspassa pèr de niais !Segur qu’aquelo cousino a pas rènde prouvençau es adoubado segoundde receto baiado dins de perioudi,edita e estampa à Paris, vo dinsl’Uba, pèr de cap de cousino que sesoun « autoprouclama » emé labenedicioun de si coulègo, esperantla reciproucita.Pèr eisèmple, un jour ai vist sus lourebalun « artichauts à la berigoulo »,lou noum es bèn prouvencau, mai loubiais d’alesti lou fricot deurrié èstrepar ié, mai vai te fa i re vèire ! L i

cachofle aurien degu èstre bon,qu’èron nouvèu e pichoutet, mai èronpas cue ! Aro acò 's la modo de servil i causo pas cuecho. Dins aquélicachofle "à la provençale", i’avienempega de « champignons de Paris», ai pas rèn manja !De cop que i’a te baion, dins unogrando sieto, un pichot tros de car,emé très liéume de païs, un pichofais de baneto, pas cuecho,envertouindo em’ un un moussèu debouièu, un pau de coucourdeto,sènso ni goust ni gousto, gès de sau,pas gès de pebre, e s’avès dechabènço, aurès dré à tres dedau detartiflo, em' acò aurès pas lapoussibleta de rampli la dènt furado,memo s’avès pas gaire d’apetis !

Pistou

Dins d’àutris endré, te fan de soupoau « pistou » vo de pasto au «pistou»se cresènt que lou « pistou » a lounoum dóu basèli, en prouvencau !Mai acò, me dirès, empacho pas quela soupo siegue bono, parai ?Pamens li libre de cousino

prouvencalo, de cousino famihalo,defauton pas !Cresès pas que n’aven proun dóusaumoun de Norvege, emé tóuti lipreparacioun de pèis, que se fan dinsli famiho, en ribo de mar, cresès pasque n’avèn proun di «magret decanard» saunous que noun sai, liogode faire lou canard em ’uno sauço isóulivo e au vin rouge, de Castèu-Nòuvo Gigoundas ? Sènso parla di bonfricot vo tian de nòsti campagno,fricot vo tian de faiòu, de tartiflo, deberigoulo, vo di vertadié cachoflo à labarigoulo, de nòsti grand, qu’es unoregalo ? Sènso parla, encaro miés,d’aquéli qu’empègon, te-tu, te-i é u ,d’erbo de Prouvènco, segur que n’enfau, mai pas quto que siegue, e faus’avisa de pas trop n’empega, quelou plat vèn plen d’amarun !

Avèn besoun de se mesfisa de tóutiaquél i maufatan de la cousino !Qu’emé lis ourmorno, li transgeni ede que sabe iéu, auran lèu fa de cavanoste cros !

Brunoun Eyrier

Lou Majourau Pèire Millet

Manja en Prouvènço

Page 7: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

7

Se saup que, toustèms, l ifelibre siguèron amaire e amatourde pouësìo. Fau dire quel’eisèmple venié de liuen e de nautemé Mistra l e l i pr imadié. En

seguissènt aquesto draio ountebuton d’obro de valour diferènto ed’ispiracioun despariero, vaqui quela primo nous aduguè dous recueipouëti que sènton à plen nas sounterrraire d’óurigino.

Lou proumié vèn di raro deLauragués e di ribo d’Ariejo. Sounautour es pas un incouneigu dins limitan felibren bord qu’es loumajourau Laurens Ruffié, m a n tun cop courouna dins un fuble decouncous literàri e de jo flourau(1). Si “Garrabièrs en flors” sèntonpas l’eissu e soun escri dins unsoucit menimous de la rimo, direglo de versificacioun e d’unolenguistico que gardo siparticularita founso. Lou majourauRuffié es un filousofe que sauptasta emé simplecita li frucho de lavido e de la naturo. Si pouësìotinton talo de meloupèio eterno

que canton lou countentamen del’amo, li bèuta dóu terraire e loutravai dis ome. Uno pouësìocouladisso, lindo, autentico e que,souto li mot, fai giscla de garbo debeluguo d’image.

Lou librihoun dóu paire UbèrtFau que vèn de publica lou GrelhRouergas (2) s’aparènto sus maid’un poun à-n-aquéu de LaurènsRuffié. Lou flo de pouësìo que iécaup vèn dóu cor, de segur, maiperéu e subre-tout de la terromaire, aquéu Rouergue que trevètouto sa vido, tant coume prèireque coume amourous de si vau,de si causse, de si terme e de sipendis. Coume Ruffié, lou paireFau es un païsan vertadié abarrid’uno richo culturo terradourenco ed’uno vesioun sano dóu mounde.Em’éu, tenèn un brave oubrié de laterro e dóu cèu que saup destria lapouësìo que sourgènto souto lourepepiage d’uno quoutidianetasèmpre à la toco de la naturo. Acòbaio uno pouësìo alègro, vivo,preciso, emé de descricioun quesèmblon en de tablèu pres sus louviéu. An, zóu! se la lengo d’Os’anequelis cade jour mai e se siloucutour se demenisson, vesènencaro flouteja sa bandièro de trasuno espressioun literàri que,dempuèi nòu siècle, sachè serenouvela e sèmpre mai esprimi sasabo e sa voio.

Enfin, souspreso agradivo,nasejè avans li vacanço d’estiéuun poulit l ibras recampant licharradisso que, aperaqui trentoan de tèms, lou majourau P è i r eA z e m a larguè sus li soundo deradio Mount-Pelié (3). Devèn

aquéu pious travai deracampamen à soun fiéu, lou paireSavié Azema, erudi e felibre delongo toco. Descurbèn aqui unofàci mau couneigudo dóu rèiresendi de Lengadò, qu’èro tambènpouèto, ome de tiatre, journalisto esubre-tout un poulemisto ques’apielavo sus uno couneissènçofounso de la dóutrino e de l’obromistralenco. S’estudièron pasproun, fin qu’aro, l’acioun el ’ inf luènci di fel ibre de tras lapresso parlado ounte depersounalita coume Jóusè Salvat,Marcèu Fournier, Reinié Farnier,Panazô, Carle Mouly e pland’autre marquèron founs sountèms e aguèron forço credebilita.Pèire Azema trato aqui d’un fublede sujèt, subre-tout liga à l’atualitaloucalo, mai que presènto uninterès tant au nivèu di sourçoistourico que dóu biais qu’al’autour de maneja la lengo e l’artmaleisa de la vulgarisacion. Unlibre de segur apassiouant quenous permés de renousa em’unome d’elèi.

Jan Fourié-1- Laurent Ruffié: Les garrabièrsen flors, pouësìo, prefaço de J.Fourié, tèste óucitan emé reviradofr. (215 p., 80 f.), encò de l’autour: (27 av. des Purénées, 31120Lacroix-Falgarde.)-2- Ubèrt Fau: Tusta la borrèia efai dançar la vida!…, p o u ë s ì o( 6 5 p.) (Lo Grelh Roergàs, 15 av.Tarayre, 12000 Rodez(.-3- Pèire Azema: C h a r r a d i s s a soccitanas sus Radiò-Montpelhièr,1927-1956, prefàci de Felip Martele Felip Gardy (324 p.)

Encò dóu paire Savié Azema.

Tres libre nouvèu

A la lèsto* Bernard Poignant: Sabèn, aro, perqué

faguèron un menistre de Nicolo Pery. Falié subre-toutpas que soun raport sus li lengo regiounalo capitèssee la soulucioun èro de la remplaça pèr un ome “bènpensant”/ Jujas un pau: lou conse de Quimper queprenguè sa plaço se declarè favourable aubilenguisme à coundicioun que siegue “pas oubligatòrie que lou nivèu en francés n’en patigue pas”, sedeclarè pièi contro uno óuficialisacioun di lengoregiounalo, valènt-à-dire contro la recouneissènço desa co-óuficialita emé lou francés dins li regiouncouncernido.

Pèr éu l’usage de nòsti lengo relèvo escassamendóu dre individuau de cade ciéutadan (dóu drecounfidenciau?). Pèr èstre clar es pulèu uno toulerèncie pas mai, e de la toulerènci à l’interdicioun i’a pas unvalat!

Em’éu riscan pas de vèire cambia li causo. SegneJospin se l’es bèn causi aqueste cop soun carga demessioun!

* Catarino Trautmann: N’es pas à un couiounigede mai La menistro de la culturo que declarè à Bastia:Le corse , ce n’est pas comme l’alsacien, c’est unelangue ancienne, un patrimoine culturel. Ah, dèvonèstre countènt sis eleitour d’Estrasbourg… Un paud’alsacian dins lou patrimòni culturau? Noun, gramaci,pas pèr iéu!

* Eicepcioun franceso - 1: A la faculta de Saint-Denis-Paris VIII, li cous de bretoun, de basque,d’óucitan, de berbère (7 lengo au toutau) saran barratre la rintrado. Es une provocation politique que devouloir étudier une langue minorisée qui ne sert àr i e n , ”diguè lou presidènt de l’UER de lengo, J. LeRider. Apoundeguè peréu que lis estudiant de bretounsoun de “fumistes” que cercon de facilita… devriéprecisa pèr lis autre.

* Eicepcioun franceso - 2 L’exception françaisese caractérise par la non-reconnaissance des devoirsde la puissance publique en matière linguistique, etaussi par la surdité congénitale de nos gouvernantsqu’ils soient de droite ou de gauche. (J. Haritschelhar -Enbata 4-0>6-98).

* Moundiau 98: Avèn gagna, pènse que lousabès deja… Mai lou grand gagnant sara de segurAma Jaquet que despièi dous an i’escupissien dessus.Ié fasien reproche de que? de tout, e meme de sounacènt! Verai que neissiguè à Sant Estève, pecaire, efau pas manca de fege de vougué mena uno equipode Franço quouro sias pas nascu à Paris… Mai pèr uncop la Franço a gagna e coume dis lou prouvèrbi: uncop fai pas p…

* France Telecom a demanda i conse de l’endré,se voulien lou noum de sa coumuno en basque dinsl’annuàri. Un annuàri bilengo, e se falié tambènprivatisa la Franço pèr que s’interessèssevertadiertamen i desi di ciéutadan de tóuti li regioun?

* Uno bafo: Nous ne voudrons jamais, jamais,que notre culture et notre langue catalanes connaisentle même sort qu’en Catalogne de France (sic JordiPujol, presidènt de la Generalita de Catalougno).

* En Catalougno, la Jouventut Nacionalista deCatalunya a demanda que lis euro recouneiguèsson larealita plurilengo de l’Estat espagnòu. Lou partiEsquerra Republicana de Catalunya vai reculi lireclamacioun pèr discriminacioun lenguistico diciéutadan.

* Païs de Galo: Lou secretàri d’estat dóu Païs deGalo anounciè que lou gouvèr avié aceta de signa lacharto Euroupenco di lengo regiounalo. Anouncièperéu que li declaracion de neissènço e de mort sepoudrien faire en galés dins tout lou territòri UK.

* A.D.OC: L’Assouciacioun pèr louDesvouloupamen de l’Oucitan ourganiso pèr lousegound cop de rescontre sus l’ensignamen bilengo.Aquest an lou tèmo sara mai que mai l’aspèt teouri edidati de l’ensignamen di lengo minourisado.

A Mende li 27 e 30 d’óutobre.A.D.OC, 23 rue de la Chicanette, 48000 Mende.

En aqueste dissate de juliet, de vèspre, la courdóu Palais dóu Roure èro pas clafido de mounde, quelou galant espetacle que se devié debana davansnòstis iue fuguè d’uno grando qualita. Lou rouman lirid’Enrieto Dibon fuguè asata en uno pèço de quatretablèu pèr Grabié Maby.

Couneissiéu pas bèn la chourmo de Grabié Maby,e pode dire lou noum de Maby gaire mai. Fuguè pèriéu uno grando revelacioun. Aviéu legi la “Ratis” deFarfantello dous cop (que pèr iéu es proun rare)qu’aviéu trouba uno douçour founso e simplo dins lavido d’aquésti vesitaire de la primo aubo.

La pèço, messo en scèno pèr G. Maby fuguèagouloupado pèr d’atour bon que mai, sènso aguérèn de dire ni sus la dicho di tèste (autambèn francésque prouvençau), ni sus li coustume (sobre maióuriginau) ni sus lou decor (que n’i’avié ges, mai avèntóuti vist li planuro e li sansouiro de Camargo) nimaisus la messo en scèno: se n’en rendié pas comte quela vido se debanè sèns acrò, sènso dèco, coumes’erian rintra dins la peço.

Lou jo dis atour (à la debuto soulamen enfrancés), sènso boulega, fasié passa la sensibleta el’emoucioun. Li femo dins la barco e en particuliéMarìo-Madaleno, parlavon franchimand emé l’acèntpounchu, pièi, arribado sus lou ribeirés mounte sounaculido pèr li pescaire e Sara, queto souspresoquouro la Marìo-Madaleno se meteguè à charra enlengo nostro emé li pescaire de l’endré. Quete bonurd’ausi uno jouino femo (qu’ai aprés mai tard qu’èroDamisello Maby) parla sènso recita, coume envahido

pèr soun role e soun persounage.Li coustume, de teissut espeiandra, sèns epoco,

sèns age e sènso grando valour, prenien d’amplourquouro li femo plegavon e desplegavon si fichu, sipaquet, si velo. De blu, touto meno de blu, de gristouto meno de gris e de brun, touto meno de brun semesclavon pèr baia un ensèn de calamo e detranquileta que s’acourdè emé lou ritme de la peço.

L’esmougudo fuguè di grando à la partènço diviajaire. Chascun, d’un gèste de la man, simple ediscrèt, fasié soun adessias. Aurien bèn vougu lireteni encaro un pau.

La Marìo-Madaleno, la mai esbrihaudanto,envahiguè, iluminè la scèno pèr sa presènci; sènsartifice, sènso beloio, sènso maquihage, se vesiésoulamen sis grands iue verd souto soun veletnegre...

Pode simplamen apoundre uno remarco: la peçoèro subre tout virado devers lou coustat bibli eméLazare e Marìo-Madaleno. Esperavian un paud’amour emé l’istòri que se trenavo entre Jóusèd’Arimacìo e Sarà.

En deforo d’acò tout èro perfèt qu’aquest tiatre esvertadieramen poupulàri emé de paraulo simplosènso efèt escoundu.

Fau espera qu’aquesto pèço pousquèsse vira unpau pèr presenta uno chourmo bèn engaubiado, qu’afa un travai eisemplàri mai soulamen pèr dosrepresentacioun...

Tricìo Dupuy

“R a t i s”dins uno meso en scèno de Grabié Maby

Page 8: 0 PAJO 01/126

T i a t r e n o s t r e

8

Servitour de dous Mèstre......Talìo e Diounisos.

Prouvènço d’Aro - Grabié Maby en despié d’unoativeta de mai de 30 annado au service de la lengo ede la culturo prouvençalo e, particulieramen de sountiatre, sias pas couneigu coume se déurié. Voudriasvous presenta d'espèrvautre?Grabié Maby - Voulountié. Siéu nascu en 1925 dinslou Gard, à Tavèu, brès de ma famiho peirenalodespièi lou siècle segen. Moun paire, qu’èrovigneiroun s’èro marida emé ma maire, ouriginàriod’ltàli, vengudo pèr travaia dins uno usino de sedo deLira qu’emplegavo unicamen de femo ed’adoulescènt. Dins aquelo pountannado, la vigno e limagnan èron li soulètis ativeta de nosto encountrado.Mi gènt aguèron sièis drole e dos chato; ère lousegound, ço que devié agué de counsequènciimpourtanto pèr iéu. Moun fraire einat, adeja marida,èro parti de l’oustau quouro, à quatorge an, cessavod’ana à l’escolo pèr travaia la vigno emé moun paire;malurousamen aquéu toumbè lèu gravamen malaut e,pèr ansin, me retroubère à quinge an en pousiciounde cap d’entre-presso.Plus tard, me siéu marida em’ Arleto e avèn agu tresenfant.P. A. - Poudèn-ti retrouba dins vosto ascendènci,l’óurigino de voste goust pèr lou tiatre?G. M. - Pulèu que de goust, pènse que pèr ço queme pertoco, poudrien parla de passioun,countourroulado de segur, mai bèn realo pèr loutiatre.Avèn agu, mi fraire e iéu, la crespino de naisse dinsuno famiho ounte la musico, la literaturo e lou tiatreèron, aleva lou travai de la terro, li principau cèntred’interès. Moun grand, Armand Maby, èro un musiciande requist; avié founda uno armounìo à Tavèu quebeilejè quasimen fin qu’à sa mort; coumpausè denoumbróusi pèço sinfounico e mai-que-d’uno messo.Moun paire, Aguste Maby, jougavo de l’armounion trel’age de vuech an; avié aprés subre l’estrumen quepoussedavian à l’oustau, causo proun raro dins loumitan rurau, encaro qu’à-n-aquelo epoco, lou nivèugenerau de la culturo vertadiero èro souvènti-fes maieleva que vuei. A quatorge an, moun paire teniél’armounion à la glèiso; pièi, seguiguè la memo vìoque moun grand e coumpausè éu tambèn de messo,de cantico, de nouvé e un Stabat Mater. Quouro seveguè sus si dès-e-vuech o dès-e-nòuv an, prenguèla seguido de moun grand, autambèn à la glèiso qu’àla direicioun de l’armounìo.Se lou permetès, voudriéu vous counta uno pichotoistòri que temounio de soun estacamen à la musico eà la culturo. Fuguè long-tèms lou soulet à-n-agué unfounougrafe à Tavèu e, perioudicamen, iédemandavon de veni dins uno escolo dóu vilage vodis enviroun pèr faire escouta is escoulan sié de lamusico, sié li Fablo de la Fontaine. Jamai diguè denoun; metié soun founò emé soun grand pavaioun esi precious disque dins sa carriolo pèr n'en fairebeneficia lis enfant, à cargo pèr éu de recoubra lisouro de travai perdudo dins si vigno.P. A. - Parlas de voste grand e de voste paire, maispas de vous!G. M. - Es pèr-ço-qu’en la matèri, siéu pulèu l’afrouscanardoun de la famiho. Moun fraire Jan es unpianisto d’elèi, moun fraire Bernat, un sassoufounistobeluguejant e iéu, ai degu limita mis ambiciounmusicalo au pupitre de segoundo clarineto dinsl’armounìo de Tavèu.P. A. - E lou tiatre?G. M. - Se pòu dire que, coume pèr la musico, siéutoumba tout pichot dins lou peiròu magi. Tre quefuguère capable de marcha, acoumpagnave moungrand i repeticioun de la chourmo de tiatreparrouquialo. Fau dire qu’en mai de soun biais pèr lamusico, aquéu avié ço que dison lou sèns de lascèno. Avié meme escri quàuqui pèço de tiatre e unopastouralo, “Babè”, que fuguè long-tèms representadodins l’encountrado.Es d’aiours dins uno pastouralo, “L’Oulo d’Arpian” quefaguère, à cinq an, mi gràndi debuto au tiatre enmanjant dóu saussissot, ajouca sus lis espalo demoun paire que jougavo un bóumian.P. A. - Coume vosto femo s’es acoumoudado de

voste afougamen pèr lou tiatre?G. M. - Arleto jougavo deja dins la chourmo de Tavèuavans noste maridage e trento an de tèms a jouga àmoun coustat; fuguè lou proumié pieloun de machourmo, lou segound estènt moun fraire Bernat quecountinuo encaro vuei à jouga emé iéu. Subre nòstitres enfant, souleto, Verounico es “alumado” coumedison li jouine de vuei; noste einat, Jaume, qu’esprofessour à la faculta e nosto autro fiho, Soulanjo,avèn un reau biais pèr lou tiatre e pode soulamenregreta que sis ativeta m’agon priva de soun ajudo.P. A. - Praticas courrentamen e avès escri quàuquis-uno de vòstis obro en prouvençau. De mounte vènaquelo couneissènci de la lengo nostro? de vostofamiho?G. M. - Ato, noun! Moun grand e moun paire parlavonnaturalamen lou prouvençau que ié disien “lou

patoues”; se n’en servien quouro èron tóuti li dousmai, pèr avenènço, jamai davans ma maire qu’èrod’óurigino italiano coume l’ai deja di e que loucoumprenié pas, nimai pèr-ansin davans nautre, lipichot. De-segur, èron embuga de la lengo que, dóutèms de ma jouvènço, s’ausissié encaro forço dinsnòsti vilage mai pèr quant à iéu, lou parlave pas. Afaugu qu’en 1960, un evenimen fourtuit m’impauso,tant vau dire, d’aprene e d’util isa la lengoprouvençalo.Lou 25 de juliet d’aquesto annado, ère un di dous miloespetatour que, davans lou tiatre rouman de Glanumse destacant subre li roucas dis Aupiho, assistavonesbalausi à la representacioun de “Mirèio”, mountadopèr Jan Deschamps. A la fin de l’espetacle,l’estrambord e l’esmougudo nous fasien tóuti trefouli.Es un remèmbre inoublidable. Touto uno foulo quecoumùnio davans la bèuta d’un cap-d’obro e dins lafervour d’uno lengo revelado au publi dins touto sagrandesso. Coume tóuti li qu’aguèron la crespinod’èstre aqui, ressentiguère un prefound treboulèri que,quàuqui jour pièi, devié n’en sourgi uno idèio talamenevidènto que m’estounère que degun l’aguèsseagudo. Ço que de Parisen èron esta capable de faire,perdequé, nautre Prouvençau, lou farian-ti pas? Ecoume poudrian jamai agué li mémi mejan que pèr louCentenàri de Mirèio, fal ié repensa toutalamenl’espetacle. Tirant proufié d’uno longoinmoubilisacioun counsecutivo à-n-un acidènt, mejitère dins l’estùdi de “Mirèo”.P. A. - Venès de nous dire que praticavias pas louprouvençau!G. M. - Es eisat, mai pode vous assegura que sevous assourbissès de sièis à dès ouro pèr jour dins“Mirèo”, au bout de t res mes, coumenças decounèisse la lengo prouvençalo!P. A. - E fuguè la debuto de vosto ativeta tiatralo?G. M. - Noun! Aviéu jamai decessa despièi majouvènço de faire de tiatre emé mis ami de Tavèu e

tambèn de m’interessa à tout ço que pertoucavoaquelo ativeta. En 1947, aviéu assista i tres creaciounde Jan Vilar pèr la “Semaine d’Art en Avignon”,proumié noum dóu festenau annuau.Aquelo formo de tiatre sènso farlabico, ounte lamesso en scèno s’escafo pèr se metre au service del’obro, fuguè pèr iéu uno revelacioun e la descubertod’un estile qu’incounscientamen souvetave epressentiéu. Tóuti l is an, annavo au Festenaud’Avignoun pèr coumpleta mi couneissènço mai maplus grando chanço fuguè de poudé, en 1960, assistacoume ausidou, autambèn à tóuti li representaciounqu’i repeticloun, i travai preparatòri e prouficha del’ensignamen de Jan Vilar e de leicoun d’atour coumeGirard Philippe, Alan Cuny vo Jan Deschamps pèrparla que d’aquéli.E quouro decidère en 1961 de mounta “Mirèio”poussedave proun de teini pèr evita lis errour tropflagranto en defalimen d’èstre en mesuro de realisaun cap-d’obro de messo en scèno. Avèn mounta unochourmo “Li Baladin de Prouvènço” que soun nougauèro coustitui de ma parentèlo e d’ami de Tavèu, deLouvis Choisy e soun fiéu Cesar vengu emé quàuquiMaianen, e de tres Avignounen.La proumiero representacioun de ma versioun de“Mirèio” se debanè lou 17 de nouvèmbre de 1961 àTavèu; reculiguè un grand sucès que se perseguissiéfin-qu’en 1971; jouguerian aquelo pèço mai de 400cop dins li despartamen dóu Gard, de la Vau-Cluso,dóu Var, di Bouco-de-Rose e meme à Paris ounte,dóumaci à-n-elo, nosto jouino chourmo óutenguè louProumié Pres au Councours Naciounau dóu TiatreAmatour. A prepaus d’acò, me revèn un pichot record.Au moumen de la deliberacioun de la jurado, avènmanca d’èstre escarta dóu paumarès mau-grat laqualita de nosto prestacioun, pèr-ço-que nous erianesprimi “en provençal”. Es gràci à Marcèu Achard,que presidavo la jurado, que reçaupeguerian nostepres que, dóu meme tèms, guierdounavo noste travaie rendié oumenage au Mèstre e à la lengo nostro.Dous an après, presentavian, au Palais dóu Roure enAvignoun, un assatamen qu’aviéu fa de “Calendau”.Quàuqui jour pièi, jougavian aquelo pèço à Maiano auMas dóu Juge, emé de mejan eicepciounau comtetengu di poussibleta materialo e umano de nostojouino coumpagnié: mai de vint atour, de coustumerequist, uno piboulo auto de quinge mètre ques’abatavo subre lou Coumte Severan, uno campagnode publiceta pèr d’aficho e dins la presso regiounalo eloucalo, d’anóunci pèr FR 3 Marsiho, etc...etc... Mau-grat tóuti aquéli mejan, lou publi trepassavo pas vintpersouno; i’avié mai d’atour e de machnisto qued’espetatour. Après mens de vint representaciounjougado davans de publi autant samena clar, avènleva, de rèire-cor, aquelo pèço de noste repertòri;manifestamen interessavo degun. La manco d’interèsdóu publi, après l’enorme travai de messo au pouncounsenti pèr la chourmo, avié planta dins mounesperit lou germe de la doutanço que, dès an plustard, anavo m’amena à renouncia de jouga enprouvençau. Mai n’en sian pancaro aqui!P. A. - Sus lou moumen, coume avès reagi?G. M. - Falié subre-tout viha au mourau de lachourmo que, mau-grat lou sucès duradis de “Mirèio”e de “L’Arlatenco ”, venié de n’en prendre un bravecop. Lis atour soun d’autant mai fragile que se sounforço envesti dins la preparacion d’uno obro. Aquesto,coume tóuti li que l’avien precedido vo que l’anseguido, representavo, au plus pau, sièis à vue mesde travai à resoun de quatre à vuech ouro cadosemano, generalamen lou dissate o lou dimenche, çoqu’esplico la dificulta, d’en proumié de trouba d’atouramatour e d’en segound, de li gardaAdounc, pèr “recupera lou cop” coume se dis, ai escrien 1968, un assatamen, en francés, di “Lettres demon Moulin” e, tout-à-n-un cop, avèn retroubaaudiènci e sucès encò d’espetatour prouvençau, e loumourau de la chourmo es remounta.P. A. - Queto fuguè vosto reacioun persounalo aprèsl’esca de “Calendau” segui dóu sucès di “Lettres”?G .M. - Pulèu bono; lis atour èron regounfla e èreencaro proun jouine pèr garda quàuquis ilusiounsubre la capacita dóu publi prouvençau à recounèissee sousteni d’obro escricho pèr promòure e defèndresa lengo.

Grabié Maby

Page 9: 0 PAJO 01/126

T i a t r e n o s t r e

9

P. A. - Vuei, vous estimas plus proun jouine pèrcounserva aquélis ilusioun?G. M. - Siéu, sié un incourregible outimisto, siéu unvièi fòu, coume lou veirès plus tard. Pèr aro, revenenà moun ativeta après 1968. I’avié long-tèms quepensave à-n-escriéure uno pèço subre “lou sèti deBèu-Caire” e la resistènci de sis abitant i troupo deSimon de Beaufort que, souto l ’escampo de laCrousado contro lis Albigés, assajavon de counquistali prouvinço miejournalo. Aviéu la counvicioun qu’untau sujèt devié èstre escri en lengo nostro e n’es dinsaquelo lengo que realisave uno pèço en sièis tablèuque metié en scèno douge persounage e denoumbrous figurant. Jougado pèr lou proumié cop en1970, la pèço agué qu’uno quingeno de represen-tacioun. Touto-fes, tant grand que fuguèsse moundesenlusimen, aquéu fuguè emenda pèr l’inmènsebonur d’agué rescountra Farfantello; ai agu lacrespino de travaia em’ elo cado semano, mai d’un ane mié, e à soun respèt, ai counserva uno grandorecouneissènço pèr soun gentun e sa dispounibleta.Enfin, en 1974, la chourmo presentè uno reviraduroen prouvençau dis amiràbli “Noces de Sang” dóupouèto espagnòu Federico Garcia Lorca Après unodeseno de representacioun davans de salo à mita-vuejo, decidave de cessa d’escriéure e de jouga enprouvençau. Noste bilans èro proun ounourable pèrpoudé nous retira en levant lou mourre. En trege an,avien douna mai de milo representacioun, aviéu escrie mounta quatorge pèço, que vous n’en ai cita que liqu’estimave li mai impourtanto. Nosto chourmo sedivisè; li Maianen nous quitèron e, emé moun acord,Louvis e Cesar Choisy anavon countunia de jouga,encaro quàuquis annado, mis assatamen de “Mirèio,de “l’Arlatenco“, “dóu Sèti de Bèu-Caire” e di “Lettresde mon Moulin”.P. A. - Es belèu tèms de prouficha d’aquelo pausodins vòstis ativeta de cap de chourmo pèr reveni unpau à rèire. Enterin qu’escrivias de pèço e beilejavias“Li Baladin de Prouvènço“, participavias ativamen isobro de l’Office du Théâtre Provençal, l’O. T.P.G. M. - Es verai. Maurise Bonnard, foundadou del’O.T.P. me counvidè, en 1962, à participa is ativetade l ’Ouf ice que venié de founda e mounte serescountravon d’ome autant diferènt que Galtier,Mil let, Jouveau, Delavouët, Vianès ou Bonnet,recampa pèr la counsciènci qu’avien tóut i del ’ impourtanço dóu t iatre pèr lou mantenamen,l’aparamen e l’espandimen de la lengo nostro.Malurousamen, lou travai qu’aurié pouscu, en resounde la qualita di participant, durbi de vìo nouvello, sedissouguè dins de discussioun bizantino entre li que,coume Delavouët, pensavon que “la fin du théâtre doitêtre, primordialement, le théâtre “ e li que, coumeVianès, ié vesien qu’un “mejan d’educacioun ed’apprendissage de la lengo”. Et, subre-tout, l imembre d’aquel areoupage patissien d’uno carèncique ié levavo forço eficacita se tóuti avien pau oproun escri pèr lou tiatre, degun d’entre éli aviécounsciènci di proublèmo prati que pauson lou gouvèrd’uno chourmo, la recerco pièi la direicioun dis atour,nimai la percepcioun (de-fes prealablo) di reacioundóu publi. Marquion èro lou soulet qu’avié diregi unochourmo, mai èro embarra dins une councepcioundóu tiatre mai proche de la metodo Assimil que del’art dramati.Mai, en despié d’aquéli remarco, counserve dóu tèmspassa à l ’O.T.P., lou souveni de rescontre ed’escàmbi emé d’ome d’uno auto culturo e, enparticulié, emé dous que me marquèronprefoundamen: Carle Galtier e Jan-Calendau Vianès.Enfin li noumbrous estage de fourmaciounqu’afisquère de 1962 à 1969 dins touto la Prouvènço,fuguèron lou sourgènt de countat fruchous e desatisfacioun, en vesènt evouluna la qualita di chourmoen quau assajave de i’adurre ma moudèstoassistanço e lou fru de moun esperiènci.P. A. - Avès di que “Li Baladin de Prouvènço“ èronesta li piounié dóu Festenau Off d’Avignoun.G. M. - Es tout plen verai. Es pas en 1969, coumepodon de-fes lou legi, qu’es nascu lou Festenau Off,mai es aquelo annado qu’an bateja d’aquéu noum liprestacioun di chourmo vengudo pèr participa desoun sicap au Festenau Ouficiau sènso i’èstrecounvidado. Mai nautre, es en 1967 qu’avèn crea“Calendau” au Palais dóu Roure. Aquéu fa es esta

counfierma pèr un journalisto, Jan Boissieu que, dinsuno entretenènço à FR 3 precisavo que lou Festenauoff èro esta crea pèr quàuqui chourmo prouvençalo.En fa, i’en avié qu’uno, la nostro, que se pòu rejouïd’èstre estado lou piounié, dous an avans d’autro, maimediatisado pèr de moutiéu de-fes forço aliuencha del’art dramati.P. A. - E despièi 1967, sias resta fidèu au Palais dóuRoure?G. M .- A parti d’aquelo dato, avèn toustèms participai manifestacioun que se debanon cade estiéu dinsaquéu lìo miti pèr tóuti li Prouvençau, franc de tresannado ounte, pèr de resoun independènto de nostovoulounta, avèn degu emigra à la Capello di PenitèntBlanc. E despiei 1977, nòsti prestacioun estivalos’escrivon dins lou debana dóu Festenau Prouvençauannuau, engivana pèr Parlaren Païs d’Avignoun.P. A. - Nous afourtissès que, despièi 1967, jougassènso descountunia cade estiéu au Palais dóuRoure?G. M. - Vo. Despièi mai de trento an.P. A. - Mai nous avès di tambèn que despièi 1974,jougas plus en prouvençau?G. M. - Lou counfierme. Mai s’atrobo qu’enProuvènço, i’a dos lengo que se podon emplegasènso acipa persouno: lou prouvençau e lou francés.Adounc, partènt de 1974, ai escri tóuti mi pèço, unobono vinteno, en me servènt de la lengo franceso, maien counservant ço qu’ai apela l’esperit mieterran,valènt-à-dire pousant si racino dins li culturo grèco,franceso e prouvençalo, dins l’istòri vo li tradicioun dipaïs latin, encò dis autour di mémi païs, situantgeneralamen lis acioun dins nòsti vilo e vilage e enassajant de manteni aquel equilibre entre la gau e lagraveta que nous es propro. E pènse pas trahil’esperit de Mistral dins mi pèço en utilisant la lengode Molière, nimai derouga à la voucacioun dóu Palaisdóu Roure que, despièi 1952, assousto l’IstitutMiediterran, plaça souto l’autourita dis Universita dez’Ais e de Mount-Pelié.P. A. - Me pause uno questioun. Coume fasès pèrcouncilia tóuti vòstis ativeta artistico emé vòstisóubligacioun proufessionnalo?G. M. - Sabès, la vigno es uno mestresso eisigèntomai coumprehensivo. Souto coundicioun de viha suselo, de i’acourda li siuen que ié penso, legitimamenaguè dre, saupra èstre touleranto, pas eisigi mai quesoun degu e barra lis iue subre vòstis infidelita dóutèms que se repauso. Es quouro li vise soun despurade si darriéri fueio que coumenço lou travai del’autour. L’idèio, nascudo quàuqui mes peravans esarrivado à madureta e lou long travai d’escrituro de lapèço se debano dóu tèms que la vigno s’enfounsodins uno som restaurativo. Quand l’autour es fatiga voen manco d’ispiracioun, abandouno la plumo pèr lousecatour dóu vigneiroun e part pèr rejougne sa vièioamigo mounte, tout en esbrancant si cepo, óussigènosoun esperit e remet de l’ordre dins si idèio. A l’entourdóu dimars gras, I’autour a acaba soun obro e louvigneiroun si darriéri taio de printèms. La vignosatisfacho, ié demandara plus rèn qu’un pauquet devigilànci e forço amista. L’autour proufichara d’aquéumoumen pèr metre en scèno sa pèço que

coumençara de faire puga quouro appareissiran liproumié rapugoun, pèr acaba la sesoun tiatralo autèms di vendèmi. Vesès, tout s’ourganiso forço bèn.P. A. - Aquest an, t rento an après “Mirèio” e“Calendau”, presentas au Palais dóu Roure unassatamen de “Ratis”. Dequé moutivo aquelorevengudo à la lengo prouvençalo?G. M. - I’a dos resoun; moun encantamen pèr un cap-d’obro “Ratis”, e ma prefoundo amiracioun pèr sounautour, Farfantello que J . C. Vianès disié que “lacounsideravo coume lou mai grand pouèto liri de lalengo prouvençalo”. Moun amiracioun s’acoumpagnod’une vertadiero veneracioun pèr aquelo grando damotalamen jouino que me reçaupeguè emé tant degentun quouro faguère apèu à soun sabé pèr m’ajudaà-n-escriéure “Lou Sèti de Bèu-Caire”. Tre quei’aguère esplica lou moutiéu de ma vesito,s’estrambourdè pèr aquéu proujèt, respoundant entóuti mi demando, lis anticipant souvènt. Arrestavopas de me tarabusta, troubant qu’anave pas proun lèuà soun agrat pèr mena à bono fin lou pres-fa qu’aviéuentreprés.Coume l’ai deja di, ai agu la crespino, dès-e-vue mesde tèms, d’aproucha aquelo femo eicepciounalo, deprouficha de si counsèu e de beneficia de sisencourajamen, sènso poudé ié rèndre autro causoqu’un respetous estacamen; es alor que me venguèl’idèio d’assata “Ratis” pèr la scèno e de ié n’en fairela souspresso. Malurousamen, arrestère d’escriéureen prouvençau alor que venié tout-bèu-just decoumença de travaia subre moun proujèt e Farfantellonous quitè en 1989. Mai, en quauco part, au founs dema consciènci, l’idèio entre-dourmié toujour e, d’aqui-entre-aqui, venié se rapela à iéu coume un remors.E pièi, en 1996, i’aguè un pichot fa qu’anavo me fairereveni à “Ratis”. Aquest an, se festejavo lou vintenanniversàri dóu Festenau Prouvençau e Jan GlaudeRoux, me demandè d’escriéure e jouga uno pèço enprouvençau, ço que faguère. Forço estouna de meretrouba tant à l’aise dins aquelo lengo, mau-grat unoparentèsi proche d’un quart de siècle, meremeteguère à l’obro emé d’autant mai de facileta quema vesioun dóu sujet avié madura emé lis an.Souvènti-fes, ai agu l’envejo d’abandouna aquéutravai d’assatamen, vo pulèu de traspousicioundinamico à la scèno d’un cap-d’obro ounte J.C.Vianès vesié “le souffle de l’histoire qui fait mourir lesanciens mythes et en suscite de nouveaux, dans unperpétuel recommencement du monde qui est levisage même de l’éternité.” Dins aquéli moumen delassige, me revenié en memòri uno fraso queFarfantello m’avié dicho un jour: “Les chevauxcamarguais sont toujours noirs à leur naissance”. Merèste plus qu’à espera que moun poulin vèngue unobello ègo.De tout biais, ai realisa moun vièi raive: ramboursamoun déute à Farfantello, e se, de mai, ai countribuï àfaire counèisse “Ratis” e douna envejo de lou lire,aurai pas perdu moun annado.P. A. - E pèr l’an que vèn, de-qué preparas?G. M. - Anas lou demanda à mi vigno. Pèr l’ouro,soun li souleto que siegon au courrènt de mi proujèt.

Prepaus reculi pèr Jan Collette.

Servitour de dous Mèstre...

Page 10: 0 PAJO 01/126

L i b r a r i é

10

Maria vonHeilbronn

Vaqui un noum que leisso gaire devina qu’esun libre de literaturo prouvençalo, en quàuquisun belèu, ramento quaucarèn.En cercant bèn, li que sabon un quicoumet deliteraturo alemando se ramentaran belèu “ Diekätchen von Heilbronn ”, uno pèço de tiatre deHeinrich von Kleist.Von Kleist es un di representènt li mai marcantdóu roumantisme germani emai dóumouvamen roumanti en generau. Nascu en1777, dóu tèms de sa courto vido fuguè unesperit tourtura, d’escambarloun entre loubesoun d’afierma la liberta de sa voulounta ela necessita d’èstre soumes à n-un ordrenascu di coumbinesoun entre lis encauso e lisefèt.Heinrich von Kleist parteja à noun plus entreaquésti dóus “ p r i n c i p i ” de la vido soucialopousquè pas faire chausido e se suicidè emésoun amigo en 1811, avié soucamen 34 an.Dins soun tiatre tant coume dins si nouvello,Von Kleist a mes en sceno aquésti countradi-c i o u n ; uno de si pèço li mai couneigudo èi“ lou comte de Hombourg ” que fuguè mes ensceno pèr Jan Vi lar e jouga pèr GerardPhilippe em’ un sucès di mai grand. Uno autrode si pèço èi “ la Kätchen d’Heilbronn ” ounteuno jouvènto, Kätchen (Catarineto) èi lèsto asubi touti li mauparado, tóuti lis umiliacioun pèrouteni l’amour dóu comte Von Strahl quequasimen fai pas cas d’elo.Aquesto pèço de la fin de la vido de Von Kleistes estado asatado pèr Pèire Pessemesse, loureguignaire de Buous, lou qu’a agu ni pòu nicrento d’afierma la realita de nosto lengo à lafàci de l’Estat representa pèr un souto-prefètqu’adeja res n’en saup plus lou noum e ques’es avani dins li nèblo de l’uba.Pèire Pessemessa mes en sceno Maria querescontro Pèire en Germanio, Pèire èiquasimen eisila “ eilamoundaut ”, a quita sounpaïs, l ’Oucitanio (plus particulieramen laProuvènço), coucha pèr la desertificacioun dicampagno. Pèire èi marida, a dous enfant evòu pas faire cas d’aquesto Maria que loubèlo. Pamens d’à cha pau elo s’impauso àsoun esperit. Pèire la fugis e s’entorno enOucitanìo, Maria lou seguis e Pèire finis pèrparteja aquest’ amour.Dins lou meme tèms vesèn de gènt de cinemaque soun en trin de realisa lou fi lm “ d i eKätchen von Heilbronn ”. Ansin se debanonparalelamen uno istòri vertadiero, la de Maria ede Pèire e la realisacioun de la ficioun tiradode la pèço de Von Kleist.Aquéu biais de faire, à l’age mejan, ié disien“ un jo partit ” (partit au sens de parteja), èi cequ’a vougu faire Mèste Pessemesse dinsl’idèio de retrouba nòsti racino e de moustraque nourisson encaro la realita de aro, mostroperéu qu’un drame imagina en Germanìo pòuavé un resson dins noste mounde oucitanatuau, mostro que nosto culturo dins l’encastred’uno Europo en deveni a sa plaço decreacioun tant coume uno autro.L’ouriginalita d’aquéu libre, èi que se garço pasmau de la lengo franceso. Troubarés li tèste enalemand e en oucitan, se de cop que i ’acoumprenès pas touto li sutileta de la lengoprouvençalo de Pèire Pessemesse, voussoubrara d’aprene la de Gœthe pèr toutcoumprene ! Un soulet regrèt pèr aquéu bèu libre, aquéubèu raconte, èi la presentacioun gaire atrivantode l’oubrage souto uno cuberto grisasso que iéfai gaire de reclamo e d’ounour nimai.- "Maria von Heilbronn" pèr Pèire Pessemesseedicioun I E O - couleicioun Flor enversa unlibre de 100 pajo au fourmat 13 x 20,5 cm.pres 60 F. + 15 F. De coumanda vers l’autour :Pèire Pessemesse - Auberge des seguins -84480 Buoux.

J-Marc Courbet

En seguido de la publicacioun coutrio em’ Edisud dóugrand Diciounàri francés-prouvençau de Jùli Coupier

(1995. 1512 pajo. Grand Prèmi literàri de Prouvènço1996, declara meiour diciounàri prouvençau moudernepèr la bibliougrafìo internaciounalo di lenguisto T h eYear work in Modern Language Studies, Loundro), edins l ’espèro de l ’espelido dóu Pichot diciounàrifrancés-prouvençau de Jùli Coupier (320 pajo), versiounaléujado d’aquéu d’avans, mai-que-mai pèr lis escoulane lis estudiant...

Lis Edicioun Diciounàri françés-prouvençau coutrio emélou Roudelet Felibren dóu PichounBousquet (Marsiho),an la grosso joio de vous assabenta de la paruciound’uno autro obro di grando pèr aquéu couneissèiregenious de la lengo prouvençalo:

La versioun prouvençalo, en vers emai en rimo, dóuTartuffe de Molière, que lou tèste n’es tant bèn asataque vous creirés de legi uno pèço óuriginalo dinstout soun goustous prouvençau!

Un libre de 96 pajo, cuberto enlusido, prix 70 F TTC franco.

A demanda à l’Assouciacioun:Dictionnairesfrançais-provençal

9, rue de la Gorge - 13007 Marseille

Lou Tartuffe de MolièreAsatamen en vers prouvençau de Jùli Coupier

CalliopePetites langues de poésie

Dins la mitoulougìo grèco, Calliope es uno di muso de la pouësìo. Es tambèn maire d'Ourfèu, incarnacioun de lapouësìo, dóu cant e de la musico.

La toco de Calliope es de moustra, de faire descurbi li coumunauta lenguistico minouritàri de l'endedins. Calliopepourgis uno entrouducioun à la pouësìo en lengo minouritàri en presentant 10 autour eissu de 5 coumunautalenguistico: bretouno, frioulano, galiciano, sorabo e gitano.

La leituro de Calliope nous permet d'entrevèire de pouësìo richo e variado. Richo, perqué temouniejon de tèmo,de debat coumun à tóuti pouësìo tout en presentant dins lou meme tèms d'elemen especifi liga à l'apartenènci à-n-uno minourita lenguistico e culturalo. Es d'aious interessant de vèire coume au travès de sa situacioun istourico,soucialo, o individualo, aquélis autour respondon de biais diferènt à sa situacioun minouritàri, quouro s'integrant dinsli proublematico douminanto, quouro se revóutant dubertamen contro aquéli, mant un cop fasènt de la pouësìol'armo de coumbat individuau ounte vènon se foundre lis diferènts elemen dóu drame uman.

- "Calliope", costo 5 Ecu/200 Bef, se pòu coumanda au Centre d'Enfourmacioun de Brussello dóu" BureauEuropéen pour les Langues Moins Répandues", Rue Saint-Josse 49 - B - 1210 Bruxelles

Bibliographie sélective des langues minoritaires

La Bibliougrafìo seleitivo assajo de recampa quàuqi referènci de baso sus 40 lengo terradourenco minouritàridins l'Unioun Europenco.

La chausido di titre ouperado pèr autour s'adrèisso à-n-un public desirous de trouba un aperçut gloubau e atuau.La bibliougrafìo es seleitivo e generalo e, d'aquéu biais, limitado, autambèn, la dato de publicacioun de la majo partdi titre cita despasso pas li quinge darnièris annado.

Li quàuqui 2000 referènci bibliougrafico soun repartido dins 40 seicioun, uno pèr chascuno di lengo minouritàri,precedido d'uno seicioun preliminàri regroupant aperaqui 200 titre generau. Chascuno di seicioun tèn de titre segounquàuqui tèmo essenciau, coume lis oubrage generau, l'utilisacioun de la lengo dins li service publi, la justiço,l'ensignamen, li media, oubrage cuerbènt la culturo e l'istòri, la vido ecounoumico e soucialo, li raport transfrontalier.

Li lengo soun estado dispausado segoun l'ordre alfabetic anglés.- "Bibliographie sélective des langues minoritaires", costo 8 Ecu/400 Bef, se pòu coumanda au Centre

d'Enfourmacioun de Brussello dóu" Bureau Européen pour les Langues Moins Répandues", Rue Saint-Josse 49 - B -1210 Bruxelles. Tel: 32-2-218-25-90.

Li Belge, de touristo? Pas soulamen

Sabèn que lou noumbre de “Belge” dins d’ùnis encountrado dóu Miejour porto proublèmo, emai li “belge”eisistèsson pas… bord que i’a que de Waloun e de Flamand. I’a pamens d’aquéli touristo que vènon pas au nostreque pèr pipa lou soulèu, aprouficha de tout, vueja lou terraire de soun bon pièi s’entourna trufarèu e mespresant erabina. La provo l’avèn en regardant un pau ço que se publico en Belgico (dóu mens en Walounìo francoufono).

Maryline de Backer publico is edicioun Sol’Air Lettres à Vincent et Larissa, quaranto sièis pajo pleno dóusoulèu de la Prouvènço “bèn amado”, d’aquéu soulèu que bagno li colo, de l’oumbrun di pin sus li camin, de “l’acèntdóu parla di chato souto lis alo dóu mistrau”, e d’aquéu Vincèn que lou vòu esviha de sa tourpour pèr ço que “la vidoes trop bello pèr èstre esvatado”…

Fai quàuquis an, au païs de Charleroi, Francés Fontaine, publiquè soun proumier oubrage is edicioun Havaux(Nivelles) souto lou titre Revoir Maud, un bèu voulume de 250 pajo que ié caup un dramo: la disparicioun d’unochato, Maud, dins un païs imaginàri -Trevignan- dóu coustat de z-Ais e Aubagno.

De mounde sincère qu’amon la Prouvènço e li Prouvençau.P.B.

Page 11: 0 PAJO 01/126

L i b r a r i é

11

Nouvèu TrosO l’ Image d’enavans d’uno

longo vido !

Ai passa quasimen uno bono mita demi tèms de leituro dins li crounico criticodis un e dis autre : obro d’escrivan eescrivassié roumansié, istourian,fasèire d’essai e poueto... de toutomeno !Come acò èro uno part dóu travaid’aquéu béu mestié de libraire perquése n’en plagne ? ... Mai siéu sèmpreesta un partisan encagna de lasituacioun franceso, mounte se vèi e selegis de longo uno critico d’obro fachopèr lis àutris escrivan o pouèto quevague de se manda e remanda loumounto-davalo clafi de flour o li cop depèd sourno ... tout acò dins uno garbod’ipoucriso e patricot requist aujournalismo francés e subretout parisen!Alors m’ère proumés - coume m’arrivoiéu tambèn de me prendre pèr unpouèto ... - de jamai de ma vido agantala plumo pèr escriéure que que sieguesus l’un o l’autre de mi coumpan depajo blanco.E me vaqui à la crousiero ! Nounsoulamen l ’es esta demanda amégentu, mai vai-t i pas qu’es pèr lougrand Galtier que me pounchounon !De Carle Galtier ai quasimen tout legi,meme se siéu esta un bregoun tardiéupèr faire moun intrado dins l’escrituro efa sa counseissènço tambèn tardivo.E pièi fau-ti parla de pouësìo, osoulamen douna envejo de i'ana aurescontre e à l’intime. M’agrado mies lasegoundo draio. En que servirié l’obrode vous la despescouli en chifrant suslou noumbre de pèd de cade vers (versl ibre o delieura !). La leituro de lapouësìo dèu veni coume soun escriturodóu mai founs d’esperse. La chausidofacho pèr Galtier amé quatre cop depincéu e just de coulour coume n’enmetrié un eigarelisto : acò es deja lamarco d’un gàubi mestreja. Es dejà lamusico simplo e sereno de quaucunqu’a plus besoun de crida pèr se faire

ausi e escouta.Pèr iéu, Carle Galtier, es un pouètovertadié pèr la proumiero, simple eounesto resoun qu’es peréu uncercaire. Aquéu que cerco, feni bèn unjour pèr trouba ...e ai bèn escri trouba.Qu’es tout bèu just lou pouèto senounaquéu que trobo.Trouba e descurbi loumeian de dire lou mounde entié enquatre mot bèn liga sus sa meloudìo desi pensié.Mai ço que pamens m’a lou pluspertouca, es de legi un ome que dinssoun bel age, a sachu serva lou lustred’uno jouinesso atravalido e afeciounaau percas dóu sabe.

Lou verbe “Saupre”, s’endeven, pièi vènmai, e reven e vaqui mai ques’entourno dins touto sa counjuguesounde set jamai assadoulado... Amétoujour lou contro-poun cascarelet emusician dóu sage que n’en se lèissopas abéuro coume acò.Fin finalo...! Mai i a gis de fin pèr lapouësìo qu ’es la v ido e aquéu “Nouvèu Tros “ que vous dise me dounèenvejo de tourna mai legi “ Tros” (louproumié) pèr miés avaloura lou “nouvéuGaltier” am’ un cor que trefoulis coumeà vint an ... e bèn segur la sapiènci enchiquet !

Marc Dumas

La grando aventuro di Tros

Après lou tiatre emé "Uno sautarello",lou conte emé "Ex-Voto" e la nouvello"La Pèiro d'Aigle", Charles Galtier nouscounvido à la pouësìo emé soun recueide "Nouvèu Tros" que publicon vuei enedicioun bilengo lis Edcioun Prouvènçod'aro. Charles Galt ier a chausi denouma "Tros" aquéli pouèmo courtet enrasoun de sa briéuveta, mai chascund'éli, limita à cinq vers, formo un tout,riche de substanci e de pouësìo.Si proumié Tros soun esta publica dinsli revisto e antoulougìo prouvençalo(Marsyas, Fe, l 'Astrado…) emai enAlemagno, en Americo, en Itàli, auPourtugau avans que fuguèssonrecampa en recuei, au cours del'annado escoulàri 1984-1985, dins unalbum foro-coumerce, tira à 50eisemplàri, pèr lis escoulan dóuCoulège di Bèus Art de Besançoun,souto la beil ié de Claude Dodane,Gérard Blanchard e Pierre Voisin, dinsl'encastre de l ' iniciacioun à latipougrafìo de tradicioun. L'Astrado apublica en 1986 uno nouvello ediciound'aquéli Tros, enlusi pèr Justin Grégoiree a tourna edita l'oubrage en 1989.Souto lou titre de "Feste und Kämpfe",aquéu recuei es pareigu en 1988 dinsuno traducioun alemando dóu pouètoFritz Werf is Edicioun Ava, emé dedessin de Martino Andernach.Lis Edicioun Prouvènço d'aro s o u nurouso de vous pourgi vuei aquelonouvello seguido de pouèmo. Endrudide dessin óuriginau de RaymondGuerrier, aquéli cinquanto "NouvèuTros" d'uno counsicioun dènso, coumel'escrivié Sully-André Peyre enpresentant li proumié dins sa revistoMarsyas, soun à legi e à medita.

- "Nouvèu Tros" de Charles Galtier.Un recuei de pouèmo emé latraducioun franceso, fourmat 14X21,de 72 p. Cuberto peliculado encoulour. Costo 50 F

“Nouvèu Tros”––––––––––– de Carle Galtier ––––––––––

Conte de la mar e dis iscloSouto aquéu titre “L’Astrado Prouvençalo” vèn de tourna publica un libre de Louis Bayle eméla prefàci d’Henri Bosco;D’un long sejour à Madegascar, que i’a permés de counèisse la majo part de l’Isclo e sidependènci, Louis Bayle a rapourta aquéli conte ounte ié pintara lou vertadié visage d’aqueloGrando Isclo : terro apassiounado, terro estrèmo de gràndis fourèst e de desert, ounte latristesso dis aut platèu respond à l’encantamen de la costo, terro de tóuti li sourcelage, ounte lisamo e li cors soun li jouguet de forço prefoundo.Pas un conte d’aquéu recuei a la pretencioun d’èstre la fidèlo relacioun d’un fa bèn precis maitóuti soun la traspousicioun pouetico d’uno realita prefoundo. “La post” conto li tourment de lasoulitudo; “ L a demessioun de jaussemin” li lucho d’un esperit qu’à pòu dóu retour à lacivilisacioun. “La grafignaduro”, coume “ A n d r i n o ”, nous trasporton dins un envirounamenque despasso li limito de la rasoun. Souleto dins aquél ensèn tendu e dramati, l’aventuro di“Tres roum à la canello” adus un climat de coumèdi e d’irounìo.Lou charme de l’Isclo es sènso countèsto, vèn di founsour, e noun de l’aspèt superficiau dicauso.Es aquesto recerco en prefoundeta qu’a vougu assaja de prouba l’autour di “Conte de la Mar edis Isclo”, es aquéu “dessouto di causo” que s’es esfourça de descurbi.L’a fa souto la formo de conte, escrich en proumié en prouvençau pièi traduch en francés.Pèr lou proumié cop soun aqui regroupa en un soulet voulume de (256 pajo) lou testepouvençau, la traducioun franceso e la prefàci d’Henri Bosco.Aquéu libre fourmat 14X21 costo 100F (+ 20 f pèr lou mandadis) es de coumada pèr CCPvo chèque bancàri à “L’Astrado Prouvençalo” 2, bis route de Langlade - 30620 Bernis

Dóu coustat de CarbounoCarbouno es uno viloto assetado sus la Garouno au sud de

Toulouso, que duerb li porto au païs de Vòuvèstre e que se i’esretira Andriéu Lagarde, escrivan óucitan forço couneigu e flouca i’agaire de la Legioun d’Ounour. Mentre un fuble d’óucupacioun,segne Lagarde beilejo un groupamen que ié dison “Histoire ettraditions carbonnaises” que publico, regulié, cade an, un recueid’article toucant Carbouno e soun encountrado.

Lou voulume quatren vèn tout bèu just de naseja (1) e ié caupun vintenau de tèste que traton de sujèt mai que varia coumel’abadié de Bonnefont, lis óurigino dóu papagai, l’Ancian Regime,vièii famiho, oustau, etimoulougìo, biougrafìo, toupounimìo, etc…Noutaren au passage li rego qu’A. Lagarde counsacro à-n-unoregènto de la fin dóu siècle passa, dono Dourouteo Geladequ’escriguè de pouësìo en óucitan e coulabourè un tèms à larevisto toulousenco La terro d’Oc. Aquéu mouloun d’estùdi, ountela dimensioun óucitano se devino preso en comte dins soun tout enaturalamen, es presenta emé clarta e escri d’un biais agradiéu.Un eisèmple de segui e un grand merci à A. Lagarde quecountùnio de mena soun pres-fa sèns lassùgi e sènso boufa.

J. Fourié

1- Histoires et traditions carbonnaises, voulume 4, eté 1998(120 p., 60 f. encò de J. Fagou, 17 rue Abbal, 31390 Carbonne).

Page 12: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

12

Nous vaqui au mes desetèmbre, deja ! Li vacanço pèrla maje part de nousautre sounplus rèn qu’un souveni.Pamens dóu tèms d’aquest’estiéu, se n’èi passa de causo.Grand o pichots evenamen, n’ ia proun que m’an marca e faperpensa.

Arange e Aurenjo

Vous farai pas l’escorno devous demanda se sias aucourènt que la Franço a gagnala Coupo dóu mounde defoutbal. Revendrai pas sus limanifestacioun d’un naciouna-lisme ninoi ( o bestias ! ?). Aipas coumprés, pas du tout,coume vai que desempièid’annado li respounsablepouliti tant coume li media, lis“ i n t e l e i t u a u ” o lis ensignaire,assajon de decervela li francésen ié disènt que lounaciounalisme francés e simanifestacioun soun plus denoste tèms ; quand, tout à-n-uncop à l’aflat de la Coupo dóumounde, l i mémi persounoempuron lou fiò dóunaciounalisme. Acò d’aiour pòufaire tira soucit, estènt qu’afaugu que quàuqui jour pèr quelou naciounal isme ninoi (ob e s t i a s ! ?) aparèisse edevèngue uno erso lèsto ànega touto autro valour. A c òrèn que pèr de jo d’areno, deque sarié esta dins lou casd’un counflit, mai o mens grèuem’ un autre païs ? Lis omesoun sèmpre lèst à leva guerrosènso ges de sens !A prepaus d’aqueste evena-men espourtiéu, avès belèuremarca que s’èi gaire di quese la Franço avié davera li joio,n’èro devènto au seriousd’Amat Jaquet, à la disciplino eau travai impausa pèr éu eaceta pèr li jougaire. Dins loumounde que sian, superficiau,sènso racinage, lou serious,lou travai, la disciplino, soun devalour que soun plus à lamodo. Parla d’aquésti valouranciano poudrié destimbourlaun fum de mounde e quaus a u p ? l i faire reflechi e l isempacha de counsouma àtouto zuerto li milantobesougno que ié sounpresentado journadieramencoume indispensablo e ... queié servon de rèn.N’en diguen pas mai e revenènà-n-un episòdi de l ’atualitaestivalo, o pulèu dous. Pichoto questioun, qunte liamei’a entre li supourtaire oulandésdóu tèms de la Coupo dóumounde, pinta e vesti d’arange,e li proutestant irlandés dóunord emé si riban arange ?Lou liame ? èi la vilo d’Aurenjo,en Prouvènço.Coume vai ? Simplamenperqué li rèi d’Oulando soun lidescendènt de l ’Oustau diprince d’Aurenjo, segnour deChalons (sus Sono) e princede Nassau (en Germanìo).Perqué en 1693, lou rèi(stathouder) d’Oulando

Guilhen, prince d’Aurenjo, esana en Anglo-terro leva dóutrone soun bèu-paire find’establi lou proutestantisme.Desempièi, en Anglo-terro, enIrlando, emai au Canada, l iproutestant soun generalamendesigna souto lou noumd’aurengisto. Dóumaci uno counfusioungeneralisado e simplasso (lisetimoulougìo an rèn decoumun), l’arange èi devengula coulour simbole di princed’Aurenjo e de si partisan. Eipèr acò d’aqui que li drapèuoulandés e ir landés portonl’arange dins si coulour ; noun,noun, m’engane pas, email’arange oulandés au fiéu disècle siegue devengu de maien mai rouge, à fur e mesuroque l’autourita dóu rèi ademeni !

Lou q... entre dos cadièro

Anan pas tourna-mai esplicaque l’estat francés es un estatcentralisaire, coumençan delou saupre.Avès remarca belèu enregardant vosto televesioun oen legissènt voste journau qu’en Argerìo l’estat a impausal’arabe coume souleto lengo,levant de cassolo lou francésemai lou kabile.Aquéu biais de faire, coupiasus lis usage de l’estat francésa pamens proun fa frounsi lisusso à d’ùni de nòstigouvernaire.Ei verai que lou francés,ouficialamen, sara plus lasegoundo lengo de l’Argerìo,ce que vai contre lis “ interès ”francés, e parlan bèn eicid’interès ecounoumi.De mai la Franço, que dins lipaïs estrangié se fai uno bellofaciado d’aparaire di dre del’ome voudrié bèn sousteni likabile que volon que sa lengosiegue recouneigudo ouficia-lamen. E pièi en Kabilio, i’a pastant d’integriste musulman e i’aun pau mai de demoucrate quedins lou restant dóu païs,

l’estat francés voudrié bèn lisousteni.Soucamen lou gouvèr francésa de liame e d’interès di grosemé li gouvernaire atuau del’Argerìo. Dins lou founs, l’estatfrancés pòu gaire parla aunoum di kabile estènt que sariédivisa lis argerian e, louremarcarés, l ‘estat francéssoustèn sèmpre li gouvèr enplaço, d’autant mai que souncentralisaire. La pouliticoesteriouro franceso èi bèn lasorre de sa poulitico interiouro.Se noun lou cresès, avisas-vous que l’estat francés, emaisiegue d’escoundoun, soustènlou gouvèr serbo contre lis àutripople de l’anciano Iougous-l a v i o ; fai semblant d’apara lisarmenian mai vènd d’armo iturc pèr lucha contre li kurde ;quinco pas sus lou proublèmodóu Tibet en lucho contre lichinés, au Soudan ajudo lougouvèr islamiste contre liseparatiste crestian dóu sud ...Fin finalo l’estat francés ajudopas li pople estrangié en luchocontre lis estat centralisaireperqué au siéu es en lucho decountunio contre si pròpriminourita. Aquéli qu’espèron lasignaturo de la Cartoéuroupenco di lengominouritàri podon se croumpacènt “ eurò ” de paciènci !

Lou reiaume d’Arle

Au mes de jun s’èi parla debelèu refourma lou biais devouta en Franço pèr liseleicioun éuroupenco. S’èiparla de chapouta la Franço enquàuqui gràndi regioun.Pèr ce que nous toco, s’ èiparla de faire uno “ s u p e r -r e g i o u n ” de Lioun à laMieterrano, dis Aup au Rose oà pau près.D’ùni an brama contre aquéubiais de faire, mai diable,perqué noun. Fau pas oublidaque nosto Prouvènço,istouricamen, i’a d’aco milo ane un pau mai, fasié partido dóureiaume d’Arle qu’anavo deVieno à la mar, ié disien peréu

reiaume de Bourgougno-Prouvènço.E pièi nosto Prouvènço,istouricamen, fasié partido del’Empèri, èro pas dóu reiaume.Ei devengudo dóu reiaumenoun pas en 1483, à la mort deCarle III dóu Maino, mai en1789, quand li particularita diprouvinço s’avaliguèron dins lanue dóu 4 d’avoust.De bon que fau counsidera queProuvènço èi dóu dóumained’Oc raport à sa lengo, maicounvèn de pas oublida l’Istòriqu’a farga tambèn noste pople,sis usanço, soun biais deviéure.Alor ma fisto s’un d’aquésti jourl’afaire de la “ s u p e r - r e g i o u nGrand sud-est ” revèn sus lataulo, faudra pas faire la bèbo,acò poudrié èstre counsideracoume la reneissènço dóuReiaume d’Arle !

Vèndo à l’encant

Au mes de juliet se n’èi parladins li journau, li radiò an pasmanca de lou menciouna edemié z-éli li radiò“ n a c i o u n a l o ”, la televesiounperéu a pas manca de nousmoustra l ’evenamen, sus l icadeno “ naciounalo ” peréu.Qunte evenamen ? Eh bèn, la vèndo à l’encant disesca dis Edicioun CPM deRafèlo les Arle.

Eh Oc ! l’avèn vist l’abatMarcèu Petit, pèr un copsourtié de l’escuresino e tóutiié passavon d’enguènt : “Unome estraourdinàri qu’acounsacra sa vido à laProuvènço, à sa culturo, à saliteraturo ” Pèr un cop li medias ‘interessavon — un pau — àla culturo nostro.Mai dins tout acò, ai chifra. Couquin de sort de couquin desort, fau-ti espera cinquanto ane un pau mai d’obro achinidopèr Prouvènço avans d’ètrerecouneigu e “un pau ”ounoura pèr li media ?Pensas pas que d’ùnijournalisto, que se dison dóupessu, aurien pouscu s’avisaavans que lis Edicioun CPMèron quicon d’estraourdinàri,quaucarèn d’unique ? Quau s’es avisa, avans aquest’estiéu que l’abat Petit èro unmajourau de la nostro culturo ?de la nostro literaturo ?Quau s’es avisa avans aquest’estiéu que lis Edicioun CPMèron lou soulet oustaud’edicioun vertadieramenprouvençau, lou soulet qu’aagu lou courage, e lou mot èiluen d’èstre proun fort, d’editae de tourna-edita li grand classide la literaturo nostro ?Pamens vous faguès pas tropde marrit sang, l’abat Petit apres sa retirado de capelan,pèr acò faire a degu vueja laglèiso de Rafèlo di mouloun delibre que i’èron recata, mai lisEdicioun CPM eisiston toujoure soun toujour à la memoadreisso. L’abat Marcèu Petit aencaro proun de libre deliteraturo nostro pèr vous faireplesi encaro d’annado de tèms.Fin finalo avisas-vous bèn,vous : lis escur, li sènso grade,li que pavounejon pas dins lisacamp ouficiau, li qu’ obron delongo, que se satiron cade jourpèr la nostro lengo e la nostroculturo, lou Mounde s’avisarade vosto obro quouro prendrésvosto retirado o miéus encaroquand sarés mort ! Quegeinarés plus degun !Subretout que geinarés plus lipavoun !Ma memèi lou disié : “ F a unaisse pèr èstre bèu, semarrida pèr èstre riche e mourripèr èstre brave ”

J-Marc Courbet

Crouniquo d’estiéu

Maiano13 de setèmbre 1998

168en Anniversàri de la neissènço de Frederi Mistral.

- 10 ouro e miejo: Messo en lengo nostro pièi courtegeau cementèri e aculido au Museon.- 12 ouro e miejo: Aperitiéu d’ounour au Cèntre FrederiMistral.- 5 ouro e miejo : Sus la plaço Frederi Mistral “Felibrejado emé la Respelido”.- 6 ouro e miejo: La Muso Maianenco fara ausi, sus laplaço Frederi Mistral soun councert que s’acabara pèr la“Coupo Santo”.

Page 13: 0 PAJO 01/126

A t u a l i t a

13

Li 27 e 28 de jun s’es acampa àBarcilouno lou Burèu del’Assouciacioun Internaciounalode Defènso di Lengo e CulturoMenaçado. Tenguè si sesiho dinsli salo meravihouso dóu PalaisDalmase, ounte èro aculiamistousamen pèrl’assouciacioun catalano“Omnium Culturau”.

Dès e vue mèmbre dóu burèu querepresentavon vue minouri ta èronvengu de touto l’Europo.

Passa li rendu-comte amenistratiéud’usage, lou burèu de l’A.I.D.L.C.M. secounsacrè a analisa la situacioun didiferènti lengo regiounalo d’Europo.

Se se pousquè felicita de ço quelou Parlamen Italian aguèsse adóuta,lou 16 de jun, uno lèi de prouteicioun dilengo menaçado d’Itàli, mandè unomoucioun pèr demanda que loupiemountés e d’àutri lengo regiounalod’Itàli (óublidado?) siegon apoundudo àla tiero di lengo proutegido.

Se felicitè tambèn que louParlamen de Catalougno aguèsseadóuta la nouvello Lèi de Poulit icoLenguistico en janvié e demandè dinsuno moucioun que l’unita de la lengocatalano siegue recouneigudo pèr tóutien Espagno, dins lou respèt bènentendu di diferènti moudalita e foro detouto preso de pousicioun poulitico.

Lou representant dis Eslouvèned’Austrìo diguè sa gau pèr li nouvèllirelacioun establido emé li service detelevisioun.

Pèr la Franço, ai-las, lou burèuaguè pas de se felicita. Quatremoucioun fuguèron adóutado:

- Un cop de mai fuguè demanda augouvèr de l’estat francés de metre saCoustitucioun à jour afin de pousquésigna la charto euroupenco di lengo

regiounalo e de baia un estatut óuficiaui lengo de Franço.

- Uno moucioun fuguè mandado aumenistre de l’interiour pèr demanda quela decisioun dóu souto-prefèt d’Atequ’enebis au conse, Pèire Pessemesse,d’ut i l isa nosto lengo sus l i b ihetod’ intrado pèr la vesito dóu fort deBuous, siegue annulado.

- Uno tresenco moucioun,adrèissado au menistre de la culturo, iédemando de s’esplica sus lideclaracioun que larguè óuficialamenquouro presentè lou “Comité devigilance pour la création en région”ounte se pòu legi: “sous la bonhomiefolkloriste se dissimule en fait unevéritable haine à l’égard des créateurscontemporains et la tentation d’un replicommunautaire” (sic)! De mesclavoulountarimen “identita regiounalo” e

“repli communautaire”… de faire loumesclun entre li que travaion pèr loubretoun, lou corse, lou basque, o lisàutri lengo regiounalo emé lis aparaired’idèio estremisto, marco unoignourènci toutalo de la realita o unovoulounta maufasènto vertadièro.

- La darriero moucioun, enfin,s’adrèisso au menistre de l’EducaciounNaciounalo qu’anounciè sa voulountad’impausa l’ensignamen d’uno lengoestrangièro dins tóuti li classo de CM2tre la rintrado, alor que s’es toujouroupausa à l’ensignamen óubligatòri dilengo regiounalo souto escampo que lifamiho an lou dre de causi… Uno taloincouherènci marco uno discriminaciounentre lengo regiounalo e lengo d’estat,countràri i tèste internaciounau envigour.

Au nivèu de l’Europo tambèn, louburèu de l’A.I.D.L.C.M. marquè souninquietudo davans la suspensioun diligno budgetàri toucant li lengo e culturoregiounalo, en particulié lou finançamendóu Burèu Euroupen di Lengo pas tantespandido que risco tout simplamen dedisparèisse après tant d’annado de bonservice!

L’A.I.D.L.C.M. tendra soun darriécoungrès dóu siècle XX à la fin de julietde 1999 encò di Bretoun dins la poulidoviloto de Morlaix.

Lou tèmo causi sara: “ L e n g o ,identita e ecounoumìo”.

L’A.I.D.L.C.M. tablo peréu de teniun grand coungrès sus lanourmalisacioun (lenguistico ed’usage) en l’an 2002, en Catalougno.

En 1999 l’A.I.D.L.C.M. devrié editauno carto di lengo d’Europo à usagedis escolo pèr metre à jour aquelo dóuBurèu Euroupen que dato deja dequàuquis annado. Aquel óutispedagougi sara presenta à Expo-Langues pièi dins li diferènts estat.

Après un repas en coumun presdins li colo d’Arenys de Munt, li mèmbredóu burèu (que l i mai noumbrousvenien di Païs d’O: P. Berengier ,P . Pons, R. Rousset, A. Viani) anèronau cementèri d’Arenys de Mar pèrdepausa uno courouno de lausié sus latoumbo dóu pouèto catalan S a l v a d o rEspriu, que fuguè de lònguis annadode tèms presidènt de l’A.I.D.L.C.M.

Li souto presidènt catalan,Herribert Barrera i Costa e Jòrdi Pou iVidal fuguèron li mèstre d’obro d’aqueloacampado di miés estigançado e di maifruchouso.

Peireto Berengier

L’A.I.D.L.C.M. à Barcilouno

Councous de la Clapouiro

Lou councous ourganisa pèr La Clapouiro, escolo felibrenco de Sant Martin dela Crau, se debanara coume previst lou 31 d’óutobre de 1998, dins la salo dóuGalet dóu Centre de Ddesvouloupamen Culturau de Sant Martin. Sara lou tresencouncous engivana pèr la Clapouiro dins l’estiganço de proumòure la lengoparlado.

Adounc, parié coume li dos proumiéris annado, saran guierdouna aquéli quesaupran s’espremi dins un prouvençau grana. Es pas que voulèn de sabènt quevendrien dire de cor un tèste bèn alisca. Ço qu’es demanda es vertadieramen lalengo parlado, acò fin de faire vèire que la lengo prouvençalo en mai des’escriéure, tambèn se parlo.

Un prèmi nouvèu sara crea aquest an; s’agis dóu prèmi Louis Mathieu, dóunoum dóu decan de noste group que vèn de s’enana pèr Santo Repausolo. Ensouvenènço d’aquéu que sa la lengo la tenié vertadieramen dóu bres, que fuguèabali dins la lengo, e que faguè tant pèr que se parle la lengo nostro, la Clapouiro adecida de ié dedica aquéu prèmi. Poudian pas miés ilustra l’idèio que fuguè lanostro quouro avèn vougu crea aquéu councous.

Souvetan que noumbrous siegon li Prouvençau que vendran au nostre, sieguepèr targa amistousamen, siegue pèr encouraja li valènt targaire e passa un bonmoumen en escoutant li charradisso. Ramentan que li prèmi saran douna loumeme ser.

Dóu tèms de la deliberacioun de la jurado, segne Coste e segne Novellas, quedaverèron li joio dins li dous proumié councous, nous countaran d’istòri que n’anlou secrèt.

Lou noumbre de councurrènt es fissa à 15 lou mai. D’ùni deja se soun famarca. Quàuqui plaço demoron encaro; pèr se faire marca, sufis d’escriéure àMirèio Barême, 86 carriero di manadié, 13310 Sant Maritn de la Crau, en dounantsoun noum e soun adrèisso e en jougnènt 30 franc en participacioun i fres.

La cabiscolo, Mirèio Barême.

Pèr que lou mounde siegue siauDe pan, fau que n’ i’ ague pér tóuti !

Aquesto annado, lou Semanié,qu’adus dins l i fougau la cul turopoupulàri prouvençalo, porjo testimònide l’impourtanço dóu pan au travès disage pèr lou nourrimen dis uman.Pèr la capouchino de l ’avariço, l iProuvençau dison: - Se plouro lou panque manjo. (Il se plaind la nourriture).Dins uno letro, Sant Paulin de Nole,qu’èro quaucun, ramento à soun amiSulpiceSevère que l’espandimen dóu panbenesi se praticavo adejà au siècleVlen e se noumavo «Les Eulégies».En Israèl, emé levamo vo sènso, loupan èro lou nourrimen majo. Es lafemo qu’esquichavo lou gran, pastavola farino e n’asseguravo la couiësoun.Pamens, à Jerusalèn s’atroubavo unocourpouracioun de boulengié. Unocarriero n’en porto lou noum. Ap s s a-tèms lou corbillard èro loubarquet que pourtavo lou pan de“Corbeil” sus lou marcat de “Maubert”.

Un pau d’obro e mai que mai de suen Meton lou pan dins la man.

Un peu de travail et beaucoup desoins Mettent le pain dans la main.

La mano, bord soun óurigino, esapelado pain venant du ciel. Dins liSaume se di: pain des forts

A Riez, pèr li fèsto dóu “Triounfle desant Maime” , lou dimars dePandecousto, se debanavo unodestribucioun d’uno moulounado depan benesi, signe de fraternita entre lifidèu. Dins lou libre d’Isaìo es di: “Lapluèio e la nèu que davalon dóu cèus’entornon pas sènso avé abéura laterro, sènso l’avé endrudido e l’avéfacho greia, pèr baia la semenço e loupan à-n- aquéu que lou manjo”.

L’ordre adus lou pan Lou desordre lafam.

Costo 65,oo F plus 15 F. de port. Setrobo en librarié mai tambèn encò del'editour:

Roudelet Felibren dóu Pichoun Bousquet

9, rue de la Gorge - 13007 Marseille

Semanié Prouvençaue di Païs d'O pèr 1999

Page 14: 0 PAJO 01/126

F u i e t o u n

14

Sian urous de vous pourgi aquelarticle sus nòsti marin prouvençau,d’après uno charradisso facho pèrmoussu l’Amirau Jòrgi Martin àl’Universita de l’Est Varés à Frèju.Lou gramacian de sa gentoautourisacioun pèr la revirado enprouvençau. (P. Berengier)

***

Ai souveta de counta vuei uno istòripas gaire couneigudo, la di marinprouvençau que se soun ilustra dins l’istòri.

Es de bono tradicioun de juja li marinde la Mieterrano emé proun coundecen-dènço coumpara i marin de l ’Atlanti. Epamens, vous lou pode afourti, d’ùnitempèsto dóu Gòu dóu Lioun an rènd’enveja à-n-aquéli de Brest!

Piteas

La proumièro istòr i es aquelo dePiteas, acò fai bèn de tèms, au siècle IVavans nosto èro.

Marsiho ié dèu-ti sa reputacioun devilo de galejado ? Dins tout, an bèn pega àsoun noum l’epitèto de messourguié. Mai,Pi teas, lou Grè de Marsiho, pulèu deMassilia, èro-ti de bon Piteas louMessourguié ?

Es subre-tout lou geougrafo grèStrabon que ié faguè aquelo reputacioun.Tóuti lis autour recouneiguèron sacoumpetènci en astrounoumìo. D’efèt,calculè em’uno precisioun que vousespanto, la latitudo de Marsiho; descurbiguèlou role de l’estello poulàri e meme quemarcavo pas just e just lou nord.

Basto, èro sènso discutido poussibloun ome de sciènci e se sachè servi de sicouneissènço astrounoumico pèr lanavigacioun.

Tenèn de l’istourian grè Polibe, qu’èropaure e deguè passa pèr li coumerçantfouceian pèr mounta uno espedicioun dins limar dóu nord de l’Europo; aquéli fasien venil’ambro e l’estan dóu nord à grand frès ecoumtavon un bèu proufié en se lis anantquerre éli-meme.

Tout lou mounde, vuei, s’acordo pèr iérendre justiço e lou recounèisse coume louproumié di grand navigaire; lou souletmistèri que rèsto es d’identifica lou païs quenoumè Tulè. Es-ti l’Islando, la pouncho nordd’Escosso, lou Grouenland vo bèn laNourvejo? Es maleisa de tourna coustituïsoun viage emé precisioun bord que rèstoque quàuquis escapouloun de si noto deviage.

Vers l’an 330, franchiguè li coulounod’Ercule e se gandiguè vers lou nord soutol’aflat di vènt e à la forço di ramo; sabèn passe l’espedicioun ié caupié uno vo plusiourgalèro, proubable de tirèmo de 40 à 50mètre de long em’un esperoun.

Doublè lou Cap Sant-Vincèn auPourtugau, remountè au large di costo deBretagno, faguè escalo à Ouessant d’ountese gandiguè mai vers l’Anglo-terro que iérecouneiguè la formo d’un tr iangle. Iérescountrè peréu d’ome qu’abarissiend’animau doumesti, que batien lou blad pèrfaire de pan e fabricavon de cerveso.Ousservè lou biais qu’avien de tira l’estan.

En countinuant vers lou nord, auriétouca pièi l’Escosso, leva que sieguèsse lisisclo Shetland. E d’aqui, sarié parti pèr Tulé.

De tout segur que veguè “lou soulèude miejo-niue” e fuguè lou proumié defranqui lou ciéucle arti. Tulé èro segur aunord d’aquéu ciéucle. Fuguè pièi restancapèr li counglas dins sa prougressioun verslou nord. La majourita di gènt se pènson queTulé es bèn l’Islando.

Countè tout acò quouro tourna, mai

degun lou creseguè pas.Belèu vèn de ço que la “messorgo” de

Piteas pareiguè talamen tant grosso à sicountempouran que se troubè pas ges demarin en seguido; la counquisto di mar dóunord reprendra que 1300 an plus tard emé liViking.

Lou tèms di crousado

Dès siècle nous van dessepara d’unonouvello periodo istourico que la Prouvènçose vai trouba au proumié plan: aquelo dicrousado.

Li crousado, d’efèt, marquèron founslou l i tourau de Prouvènço, que l i portdevenguèron li liò designa pèrl’embarcamen vers Tripòli o Sant-Jan-d’Acre. Li Prouvençau ié van particepa enmasso, souto la bei l ié dóu comte deToulouso tre la proumièro crousado, e lafoundacioun dóu Reiaume de Jerusalèncoungreiè un courènt maritime pouderous,que menè en Ouriènt de milioun de roumiéu,mai peréu de marchand e de guerrié.

Tre lou siècle XII, de relaciounmaritimo regulièro s’establiguèron entre liancian port latin de Sirìo e li portprouvençau, en part icul ié Sant-Gile eMarsiho. En 1190, à l’óucasioun de la 3°crousado, la floto anglo-nourmando deRichard Cor de Lioun faguè escalo àMarsiho.

Li Templié e lis Ouspitalié aguèron àMarsiho un burèu permanènt e armèroncadun uno nau que faguè la l igasounregulièro em’Acro.

I’aguè entre autro la tristo aventuroque survenguè en 1212 à la crousado disenfant.

De milié de pichot, au rampèu d’unpastre se traiguèron soude, dins la valèio deRose, envahiguèron Marsiho, eisijènt debatèu pèr Jerusalèn.

Dous capi tàni armatour d i noumpredestina, Ugue Fer e Guihaume Porcpourgiguèron i ninoi lou trasport à gràtis enTerro Santo. Se vesié proun souvènt unsegnour chabi tóuti si bèn pèr finança unocrousado e lou biais pareiguè pas souspèten degun. Dès milo jouine siguèronamoulouna coume de bèsti dins sèt gràndinau e la floto larguè lis amaro.

Dequé se passè pièi? Li tournèronjamai vèire. Lis armatour assegurèronqu’uno tempèsto avié destrui lou counvoi enpleno mar. La realita es mai sourdido: èrouno engano. Lis enfant fuguèron chabicoume esclau en de marchand musulmand’Alessandrìo e de Bougìo! Dos nau aviende bon coula dins la tempèsto, enprefoundissènt si passagié mai lis autre

mouriguèron souto la tourturo pèr aguérefusa de renega o fuguèron vendu sus limarcat d’esclau. Dès-e-vuech an plus tard,n’en poudien encaro identifica sèt àAlessandrìo.

Sant-Louvis e la foundacioun d’Aigo-morto

Es soulamen pèr pieta, e pèr eisecutaun vot, que Sant Louvis efeituè sa setencocrousado, contro l’avejaire de si counseié ememamen dóu Papo.

Lou rèi de Franço emai siguèssecomte de Prouvènço, èro pas segur de sepousqué fisa d’aquesto prouvinço e soundesir secrèt èro de crea un grand port siéusus la Mieterrano, que restarié lou port reiaude la crousado, e, après la counquistodefinitivo de la Terro Santo, n’en sarié loumage poun de partènço e d’escàmbi.

Causiguè Aigo-morto, sus un territòriestré qu’apartenié à soun vassau l’abat deSaumòdi, entre Prouvènço e Lengadò,pancaro terro reialo; escambiè aquéuterritòri contro uno terro reialo que baiè àl’abat.

Aquelo causido poudié sousprene:i’avié d’aquéu tèms sus aquesto costoinouspitalièro qu’un pichot vilage depescadou, perdu au mitan di lono estadissoe dessepara de la mar pèr sièis kiloumètred’un esmarradou coumplica de canau.

Sant-Louvis dreissè lou plan de la vilo,un damié envirouna de bàrr i fort , maiaquesto sara bastido que plus tard pèr sounfiéu Felip l’Ardit. Eu, edifiquè soulamen latourre de Coustanço, remirable edificecirculàri que se vèi encaro au jour de vuei.

La pichoto poupulacioun d’Aigo-mortos’èro prestado em’estrambord i grand plandóu rèi, qu’avié acourda un fuble de privilègià la vilo pèr assegura soundesvouloupamen. A flour e mesuro que limes passavon, li dificulta s’amoulounavon.Aigo-morto èro enviróutado d’aigo pèr lisestang de la Mareto e de la Vi lo, quefourmavon uno soulo surfàci, mai gairenavigablo. Sant Louvis faguè dounc cava uncanau vers lou pounènt, que toumbavo versla Grand-Moto.

Fin finalo, passa quatre an pèr s’alesti,Sant-Louvis s’embarquè mai la floto èropancaro lèsto.

Crebavo is iue que, maudespié d’obrogigantasso, lou port d’Aigo-morto bastariépas.

Partido de Paris, la crousadocoumtavo aperaqui trento cinq milo roumiéuà soun arribado en ribo de Mieterrano. Sariéesta lougi qu’aquelo foulo inmènso, qu’avienprevist pèr elo trento-vue gràndi nau,

s’embarquèsson à Marsiho. Lou rèi decidèdounc de divisa l’espedicioun en dous.Joinville prenguè la direicioun d’uno partidode l’embarcamen, que se farié à Marsiho,lou regroupamen de la floto en estènt previstà Chipro.

Un cop agué espera dous mes àl ’abadié de Sant-Gile, Sant-Louvis sepousquè embarca dins sa nau que pourtavolou noum de Monnaie emé sa mouiéMargarido de Prouvènço e larguè lis amaroau mes d’avoust de 1248. Après uno escaloà Marsiho ounte embarquèron li chivau,meteguèron lou cap sus Chipro. Lou viagefuguè dramati bord que li vènt butèron lafloto vers li ribo d’Africo dóu nord equ’aguèron tóuti li peno dóu mounde pèr lin’en derraba.

La crousado faguè chi, lou rèi fuguèencarcera à Mansourah e paguè saliberacioun en rendènt la vilo de Damieto.

Lou retour fuguè pas mai pàsi; esem’uno armado e uno floto decimado quelou 24 d’abriéu 1254, lou rèi emé sa mouiétournèron prene la routo de Franço enpartènt de Sant-Jan-d’Acre; la nau dóu rèi,couflo de proche 400 gentilome mai o mensendeca e de roumiéu paure, s’encalè unproumié cop à l’isclo de Chipro, manquèd’èstre destrucho pèr lou fiò; lou manco devènt l ’empachè de faire avans de tressemano au large de Naplo un cop aguéescapa i pirato dóu destré de Sicilo pèr, finfinalo, arriba en rado d’Iero ounte lou rèidesbarquè souto lis aclamacioun de lapoupulacioun loucalo.

En 1267, Sant-Louvis se crousè mai.Aqueste cop encaro, un fuble de dificultaentrepachèron lou proujèt. Li service d’unofloto genouveso de vinto- cinq veissèufuguèron utilisa mai, pèr lou proumié cop,aquesto floto èro beilejado pèr un Francés,Flourènt de Vareno, que reçaupeguè lounouvèu titre d’amirau.

Es soulamen lou 2 de juliet 1270 quela floto apareiè d’Aigo-morto. Lou rampèudóu rèi avié gaire agu de sucès e se sentiéde segur abandouna quouro s’embarquèsus sa nau qu’avié noum aqueste cop:Paradis.

Liogo de faire routo vers la Palestino,la floto se gandiguè proumié vers la Tunisìoounte Carle d’Anjou coumtavo de soumetrelou sultan. La ciéutadello de Cartage fuguèempourtado, mai à quete pres! Sant-Louvis,que plouravo la mort de soun fiéu Jan deNevers, e amaluga pèr tant de guerro,s’amoussè plan plan à Tunis, sus un lié decèndre.

Tristo, la floto qu’avié peréu perdusoun amirau, faguè velo vers la Sicilo. Esaqui que lou darrié cop i’avenguè. Dès-e-vue nau coulèron dins uno tempèsto. N’èroacaba di crousado.

Li Grimaldi, amirau de Franço

Dóu meme tèms, au siècle XIII, ananvèire aparèisse dins l’istòri dóu Mounegue,soun roucas e la dinastìo Grimaldi.

Demié li representant de la famihoGrimaldi, troubaren dous marin prestigiousque vendran amirau de Franço: Rainier 1° esoun fiéu Carle1°.

La fin dóu siècle XIII marquè la grandrivalita en Itàli, di Guelfe, partisan dóu Papoe di Gibelin, partisan de l’emperaireFrederi II de Hohenstaufen. Li Grimaldi èrongenouvés e guelfe, liga à Carle 1° d’Anjou,fraire de Sant-Louvis e eiretié dóu comte deProuvènço Ramoun-Beranger V. A Geno, liGuelfe èron dins uno marrido passo, vènd’aqui que s’istalèron au Mounegue, enclavoen terro prouvençalo que soun ports’entrasié bèn à si plan.

Li marin prouvençaupèr l'Amirau Jòrgi Martin

Seguido lou mes que vèn

Page 15: 0 PAJO 01/126

Q u e s t i o u n

15

A B O U N A M E NNoum: …………………………………………………………………………

adrèisso:……………………………………………………………………….

…………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………

* abounamen pèr l’annado, siegue 11 numerò: 150 F

** abounamen de soustèn à “Prouvènço d’aro”: 200 F

*** abounamen dis ami de “Prouvènço d’aro”: 250 F

C.C.P. Prouvènço d’aro n° 2 796 81 R Marseille vo chèque à l’ordre de:

Prouvènço d'aro - Secretariat - Edicioun - Abounamen -

Tricìo Dupuy, 18 carriero de Beyrouth, 13009 Marsiho- Direicioun e redacioun -

Bernat Giély; “Flora pargue”, Bast.D - 64, traverso Paul, 13008 Marsiho

Iscripcioun à la Coumessiounparitàri di publicacioun de prèsso:

n ° 68842

Direitour de la publicaciounCap-redadourBernat Giély.

“Flora pargue”, Bast.D64, traverso Paul, 13008 Marsiho

Direitour amenistratiéuTricìo Dupuy,

18 carriero de Beyrouth, 13009 Marsiho

Secretariat [email protected]

Dessinatour: Gezou

Coumitat de redacioun:Ugueto Allet,

Marc Audibert,Peireto Berengier, Laureto Chauvet,

Jan-Marc Courbet, Tricìo Dupuy,

Lucian Durand,Brunoun Eyrier,

Ivouno Jean, Gerard Jean

Marìo-Terèso Jouveau,Francis Vallerian.

Empremèire:La Provence

“Centre Méditerranéen de Presse”,248 avengudo Roger-Salengro,

13015 Marsiho.

Prouvènço d’aromesadié independènt d’enfourmacioun prouvençalo

Pèr gagna lou councoursfaudra respondre, juste, àtóuti li questioun, avanslou 20 dóu mes d'óutobre,sus uno carto poustalomandado à:

“Prouvènço d’Aro”18 Carriero de Beyrouth -

13009 Marsiho

Questioun

L'Age Mejanlou proumier oustaud'Anjou (seguido)

Lou Rèi Roubert: 1309-1343.Grand saberu se dis "LouSaloumoun de soun siècle".

En 1315, à Touloun, en 1320à-z-Ais, en 1321 à Brignolo lademoucracìo fai de prougrès.Coume? (1)

En 1319 (n' i a que dison àMarsiho, d'àutri dison à SantRafèu) dóu tèms d'uno famino,un jour (2) de la semano santode batèu arr ibon carga deliéume se (3).

En 1327 lou pouèto i tal ianPetrarco toumbè amourousd'uno Damisello:

- Coume se dis: la vi lo (4),l 'endré (5), lou jour (6), laDamisello (7), lou vilage ounteelo restavo (8) l'endré ountevan se rescountra (9).

En 1337 Roubert. aguènt pasproun baia de sòu, laissoescapa uno terro deProuvènço: qu n'en sara louprouprietàri? (10) Coume sedira lou nouvèu noum baia aupaïs (11), perqué aquéu noum?(12)

La Rèino Jano: 1343-1382,idealisado pèr li Prouvençau eF.Mistral.

Coume se dison si quatre ome:(13, 14, 15, 16)En quento annado venguè enProuvènço?( 17).

Lou tèms de soun viage unoterriblo malautié agarriguè loupas (l8).

¨La Rèino chabis uno terro (19)

à-n-un persounage ufanous(20). A qunte pres? (21)

Li bòni responso emai lounoum dóu gagnant saran baiadins lou numerò de Prouvènçod'aro de nouvèmbre.

Lou gagnant reçaupra un libre.Aqueste cop sara:

- “Flour de camin” de BernatGiély. La reedicioun d'unrouman qu'agué un franc sucèse que fuguè guierdouna d'unfube de prèmi à sa sourtido(1988). 380 pajo, fourmat13X21, cuberto peliculado,pres 120 F (+ 20 fr pèr louport).

L'urous gagnant dóu cop passaes Hubert Feuillette.

Responso de julietLis Anjou (II)

1) lou goi,2) lou sage. 3) Sant Meissemin; 4) Madaleno; 5) Jan Baudei; 6) La fenestrado baselico; 7) Marìo de Oungrìo8) 14; 9) 1291; 10) Clemènço;11) Carle de Valois; 12) Felipe l'Ardit; 13) La Princesso Clemènço;14) Nostradamus15) 1297; 16) 24; 17) 1320; 18) Sant Loueis de Brignolo19) 1303; 20) Avignoun.

Lou jo-councours dóu mes de Setèmbred'Ivoun Gaignebet

WEB htt://www.lpl.univ-aix.fr/ciel/

Me rapèli que, fa d’aquò sèt o uechans, m’èri fach marcar a l’U.T.D. (Universtatdau temps disponible) as Ais per tornartrobar l’alemand qu’aviáu apres au collègi. Lianavi cada setmana e l’aguènt legit dins unarevista, diguèri au professor, una alemandad’aperaquí 40 ans, que dins son païs,s’alestissiá una reforma de la lenga dins losens d’una simplificacion dei grossas. Setrufèt de ieu e ne’n resteriam aquí.

“V’la-ti pas” qu’aquest an, a la primacrèsi, aquesta reforma crebèt l’uòu coma l’ailegit dins la premsa. Despuei, ne’n sabi pasmai, pasmens aquò mòstra ben qu’unalenga, se vòu restar viva, se deu d’evoluïr.

Alora grafia mistralenca que disètzmoderna o grafia classica que d’unei li disonarcaïca?

Pantaiam un pauc !Au bèu mitan dau sègle passat, un

òme joine, plen d’estrambòrd e de gaubi, sedòna per tòca la renaissença de la lenga,tròba d’amics, totei afogats. Ensems,decidan la creacion d’una institicion quemarquèt e que marca totjorn son temps.

Basta de trobar una grafia asatada aProvença mai dins una amira alargada a unterritòri que va “ dis Aup ei Pirenèu”!

De que faire?Se saup que la decision foguèt pas dei

mai aisadas e que meme s’aquela chancelaes contestada, ne’n resta pasmens atestada.Lo “Tresor dóu Felibrige”, òbra màger, onte avougut exprimir tota la richessa dialectaladau miegjorn, ne’n pòrta testimòni.

Lo “Mèstre de Maiano”, sembla, s’èra

donat per tòca d’integrar lo provençau, salenga, dins un ensemble que nautres li dison“Occitania”, que se poiriá sonar “Païs d’Oc.

Fin finala, la grafia dicha mistralencaque, d’efèct, es puslèu romanilhenca, foguètchausida. Aquò es un fach que se pòt pasnegar o contestar. Lo devèm acceptar.

Alora? Coma l’a dich un metge qu’èrapas d’acòrdi ambé l’I.V.G.: “Laissez-lesvivre!”

Vòli parlar, segur, dei doas grafias eapondrai “lo temps farà son òbra!”

Responsable d’una associacionoccitana, me siáu totjorn refusat d’intrar dinsaquela polemica que d’unei, dei dos costats,son, de còp, lests a empurar.

Tot ara, ai parlat de pantais e se pòtassegurar qu’una grafia de mema estructura,respectant lei variantas dialectalas dechasque relarg, donariá mai de pes vis a visdau poder e dau central isme que ne’nsofrisson totei.

Mai un pantais es un pantais e larealitat... un autre afaire!

La devèm regardar ben en fàcia e sedire que meme ambé nòstra diferénciagrafica, l’interès comun comanda de restarfraires o, lo mens, partenàris fisançós efisables, de trabalhar cotria chasque còp quefau montar au merlet còntra leis

“apparatchiks” que que siegon e arrestard’espepidonar sus la valor e la legitimitatsupausadas de tala o tala grafia.

Coma de vielhs pareus, siamcondamnats a viure ensems mai despen denautres de servar un còr joine e apassionat,dins un temps que, gràcia a la construccioneuropenca, tot bolega e coma disiá Pagnol:“es aquí que la partida se ganha o se perd!”

Violèsi lo 20 d’avost de 1998Joan Saubrement

Letro à d’ami felibre

InterpretaciounUn bèu jour, lou grand pintre Matisse

faguè uno espousicioun de si tablèu dinsuno grando galarié. Dins la bellocouleicioun de sis obro, i’a un tablèu querepresènto uno bello femo nuso, maipintado au biais de Matisse...

Uno bravo femmo, un pau mourre enl’èr, passo davans lou tablèu e s’escriéu:

- Mai, Mèstre, acò es pas uno femo! Lifemo soun pas coume acò!

E lou grand pintre de ié respoundre:- Segur, madamo, qu’es pas uno femo,

es un tablèu!Tricìo Dupuy

Recercan …Lou Cèntre de Doucumentacioun prouvençalo pèr endrudi si

couleicioun de doucumen sarié interessa d’agué lou filme «Les Milles - letrain de la liberté», filme qu’a passa lou 26 de mai à 21 ouro sus Anteno 2emé coume atour, entre autre J-Pèire Marielle.

Sarié interessa peréu, lou Cèntre de Doucumentacioun Prouvençalo,pèr tóuti li testimòni e doucumen toucant la lucho tradiciounaloprouvençalo talo que se praticavo au mens enjusqu’ à la guerro dequaranto, emai sus d’àutris «esport de coumbat» coume lou pancrace …

Page 16: 0 PAJO 01/126

Lis Edicioun Parlarensoun urouso de vouspresenta uno novorealisacioun tout enprouvençau.

Lou dessin d’aquelo bendo esesta fa pèr LOBÉ, escais-noumde Laurèns Bérenguier, unjouine dessinatour de trìo qu’atambèn mes au poun louscenàri d’aquelo istòri clafidode reboumbimen, esclusi-vamen counçaupudo pèr louMouvamen Parlaren.La reviraduro e l’asatamen enlengo nostro soun estaassegura pèr Eri Possenti eAndriéu Paillaux, emé laparticipacioun amistadouso deJano Blacas.Raconto lis aventuro dóu“priva” Marcèu FOX, un jouineispeitour de pouliço devengudetetiéu pèr miés coumbatre li“nousible” emé l’ajudo de sidous valènt coumpagnoun :l’enquestaire Benet e Gustàvilou pescadou. Dins aquelo proumiero istòrique sara, esperen-lou, ladebuto d’uno longo seguido,poudrés vèire Marcèu contro-carra l is agissènço funèstod’un misterious “Segne X”, dequau lou persounage estrangetèn à l’encop de Fantomas edóu Dóutour Folamour.Aquéu, bèn-entendu, s’esbouta en tèsto de counquistalou Mounde, en dounant àsoun entre-presso lou noum de“Proujèt Arès”, valent-à-dire loudiéu grèc ancian de la guerro.En subre de sa toco proumiero,que demoro lou divertimen desi legèire, aquelo bendodessinado poussedis dousàutris óujeitiéu :

* Se trato pas de quaucoistourieto d’un caratère mai omens “foulclouri” : se debanoen Prouvènço coustiero à la findóu siècle XXen, e sipersounage soun de Prou-

vençau de soun tèms, ques’espremisson dins uno lengoardidamen atualo e sènsoartifice passadisto. A pèr amiro

de moustra, adounc, au casque d’ùnis estraio-braso diculturo dicho”regiounalo” n’ensarien pas encaro counvincu

d’à-founs, que la lengo d’Ocs’intègro perfetamen à la realitae nosto epoco.

* Aquelo realisacioun a tambènuno doublo dimensioun, àl’encop pedagougico edidascalico : d’efèt, comportoun fascicle moubile d’unvintenau de pagino quecoumpren l’integralita dóu tèsteprouvençau tant coume sareviraduro en francés. Pòuadounc servi en tóuti, i jouinecoume i mens jouine, pèrsuport à-n-un aprendissage vouno ameliouracioun de sacouneissènço de la lengonostro, bord que se pòu legi loutèste en prouvençau engarçant un cop d’uei, à lamendro dificulta, sus satraspousicioun en francés.Alaro, perqué pas aprendre louprouvençau en s’amusant ? L’espedicioun de “Proujèt Arès”pèr vìo poustalo founciounarapartènt dóu mitan de setèmbrevenènt. Dins l’espèro, se siasinteressa pèr l ’aquesiciound’aquelo obro, que toutProuvençau estaca à sa lengose dèu aro d’avé dins sabiblioutèco, vous la poudèscoumanda tre vuei is EdiciounP a r l a r e n, encò de MarcAudibert, Chemin des Vaux,83149 Bras. Lou près de labendo es establi à 50 F, emé15 F pèr li frès de port (e 10 Fde mai pèr aquéli que souvètonreçaupre lou fascile dereviraduro). Li proumié quepassaran coumando aurandrech en prèmi à-n-unodedicàci persounalisado deLOBÉ.“Proujèt Arès”, pèr LOBÉ, Uno bendo dessinado enprouvençau - 52 pagino ennegre e blanc - cuberto enquadricroumìo - emé sounfascicle de reviraduro franceso.

Revisto publicado emé loucouncours

dóu Counsèu Regiounau de Prouvènço-Aup-Costo d'Azur

e mai dóu Counsèu Generau

di Bouco-dóu-Rose

e tambèn dela coumuno de Marsiho

“Marcèu Fox”Bendo dessinado en prouvençau

Coume tóuti lis an, li Venturié e la vilode z-Ais counmemoron la neissènço deFrederi Mistral, sara aquest an l'anni-versàri cènt sieissanto vuechen.

Sestian, mèmbre d'assouciaciounprouvençalisanto e felibre soun counvida àparticipa à-n-aquéli festiveta plaçado sotolou signe de la respelido e de l'atualitaprouvençalo.

1 6 ouro 45: Rassemblamen plaçoRichelme.

16 ouro: Passo-carriero de "Vèsti eTambourinaire" à travès la vilo.

Trin de la caminado: despart plaçoRichelme pèr ana vers li carriero Foch,

Aude, Espariat, pièi aganta la plaçoClémençau, la carriero dóu 4 de setèmbre,lou cours d'Orbitelle e l'avengudo Jules-Ferry, e acaba au Pargue Jourdan.

Davans lou buste dóu Mèstre, proche del'Oustau de Prouvènço:

- à 16 ouro 30: Espetacle de danso emusico de Prouvènço emé li group:

La Fuvel lo, Li Dansaire dóu GrandCavaou, Li Balaire dóu Rèi Reinié e LiVenturié.

- 17 ouro 45: Councert baia pèr laMusico Municipalo de z-Ais souto ladireicioun d'Alan Genre-Jazelet.

18 ouro 30: "L'Estacamen au terraire"

escapouloun dóu discours de FrederiMistral, à la Santo Estello d'Albi de 1882,recita pèr lou Mèstre d'Obro dóu FelibrigeEstève Buravand.

Imne Euroupen eisecuta pèr la MisicoMunicipalo.

Depost d'uno garbo d'óulivié.Discours óuficiau dóu souveni e de

l'atualita mistalenco.Coupo Santo eisecutado pèr la Misico

Municipalo.- 18 ouro 45: Aloucucioun de Moussu lou

Maire.- 18 ouro 55: Vin d'ounour oufert pèr lou

Municipe.

Fèsto Mistralenco à z-Ais