10 � 2010EKO URRIAREN 17A

- P E R T S O N A I A -

Maria Pilar Lasarte

[Galdezka hasi baino lehen esan digu, apal]Elkarrizketak egin izan dizkidate orain bainolehen, eta neure buruari esaten diot: “Bainazer zentzu du niri elkarrizketa egiteak?”. Etahasten zaizkit handik eta hemendik: “Etazergatik ez?”. Gero, baietz esaten dut, bainaez dut oso atsegin… Ez naiz “pertsonaia”.Bestetik, pentsatzen dut pertsona guztiokere hor dugula egoa, eta horretarako baliodutela elkarrizketa eta kontu hauek, egoapixka bat paseatzeko. Baina bada gauza sako-nagorik…

Erlijioa, adibidez?Zalantzarik gabe! Kontua da erlijioari buruzesan digutena oso gauza arina dela. Erlijioakformak dira: budismoa dela, islama, kristauta-suna… Formak baizik ez. Forma horienazpian zerbait sakonagoa dago. Horra erlijio-en arteko elkarrizketa, forma huts horienazpian dagoen espiritualitate sakona ageriraekartzeko, alegia.

Zer ziren aramiak (Arantzazuko Amaren Misio-lari Irugarrendarrak)?Zer esanen dizut? 60ko hamarkadan erlijioakzabaltzen zuen irudi bera zabaltzen zutenaramiek. Ez zen berrikuntzarik. Tira, kristau-tasuna eta Euskal Herria bateratu nahi zituz-ten, eta, horri dagokionez, ikuspegia askiberritzailea zen. Baina erlijio ikuspegitik ezzuen aparteko sakontasunik. Ni sakon astin-du ninduena Antonio Blay katalana izan zen.1978an izan zen. Blayri entzun arte ez nin-tzen jabetu txikitandik sartu zizkiguten ideiekzer eragin zuten gure inkontzientean, barne-barnean, aske izateko zer lan egin behargenuen, geure buruari begira jarrita. Blayk

pertsonaren ikuspegi psikologikoa eta espiri-tualitatea sakondu eta uztartu zituen. 1978anhasi eta 85ean hil zen arte jarraitu nizkioneman izan zituen kurtsoak, bai udako oporre-tan Bartzelonara joanez, eta bai Donostiaraetortzen zenean ere. Arami taldea hor zego-en, bai, hilero biltzen ginen, baina nik eznuen taldeak bezala ikusten ez taldea, ez kris-tautasuna. Eta horixe adierazten nuen bilerahaietan. Taldean lagunak ditut, eta horrekzuen garrantzia. Norberak ahal zuen moduanateratzen zuen bizia, eta gaiak sakontzeko bil-tzen ginen hilero. Lehenengo kurtsoarenbukaeran hileroko bilerak utziko nituela esannuen, taldea utzi bai, baina ez hor ditudanlagunak.

1937an Leitzan jaioa, batzokian.Baina hilabeteetara Lasartenea tabernanginen. Amak esanda dakit, batzokian jaio nin-

«Tartean euskara bazen, bost axola zitzaizun gainerakoa»Euskaltzaindiak Gipuzkoako Diputazioan izan zuen bulegoan jardun zuen urte askoan inurrilanean. Lupa hartu, ordea, eta txikitasunaren handitasuna ageri dute Maria Pilar Lasarteren

kanpo eta barruko biziek.

Miel A. Elustondo

Argazkiak: Dani Blanco

Maria Pilar Lasarte Zubitur (Leitza, 1937).Euskaltzaindiaren Gipuzkoako ordezkaritzanjardun zuen lanean 1968tik 2000n erretira-tu arte. Etxeko tabernan hazi zen eta bertanlan egin. Paper-fabrikan ere lan egin zuen.60ko hamarkadan, aramien kristau taldeakzuzendu zuen haren bizitza. 1978an, Anto-nio Blayk sakonago jo zuen bide horretan.Euskaltzaindian lanean hasi eta ikasketakegiteko denbora hartu zuen, Filologia His-panikoa. Ondoren, bizi osoan lagundu dio-ten bestelako ikasketak hasi zituen, sekulautzi ez dituenak: pertsona norberaren baita-ra begira jartzen duten zientziaren bideanbarna sartu zen. 2008an Lao Zi-ren Dao DeJing, taoismoaren biblia, euskaratu zuenJoxe Arregiren eskariz eta laguntzaz.

Nortasun agiria

tzela, baina besterik ez. Gerra urtea zen 1937.Eskasia bazen, eta errazionamendua, bainaetxean taberna eta ez ginen gose izan. Halaere, txikia nintzen ezertaz jabetzeko… Seiurte nituela hil zitzaidan aita. Gero, berrizezkondu zen ama. Bigarren aita hura eregerran ibilia zen, eta bazituen kontatzekoak.Amak ere bai. Kontatzen zuen, esaterako,Leitzako kuartelean bazela kabo bat, osoberezia, eta gure etxeko balkoian, nonbait,Espainiako bandera jarria, baina haizeak edoastindu eta bandera hura ez zegoela beharzen bezala. Eta kaboak gure amari zakar esanziola: “Maria, behar baldin bada eutsi harria-rekin banderari!”. Leitzan, jakina, jendeezberdina zegoen, batzuk oso euskaldunak,beste batzuk oso espainolak. Tabernan sartu-ta ezagutu nituen botikaria eta albaitaria. Osoeuskaldunak ziren biak. Etxean Radio Parisentzuten genuen –Alberto Onaindia AitaOlaso abadeak esaten zituenak, besteakbeste–, eta botikariak eta albaitariak berenkomentarioak egiten zituzten. Aberri egunaez zen ospatzen gerra ondo hartan, baina bihaiek oso barrutik bizi zuten hura… Ni oso-oso adi egoten nintzen, haiek zer esaten otezuten. Bestalde, Karlos Santamariak ere LaVoz de Españan idazten zuen, eta haien berriere heltzen zitzaidan. 13 urteko neska kozko-rra nintzen, etxeko tabernan lagundu etaamari senide txikiagoak hazten laguntzeaga-tik eskolara joateari utzitakoa, eta gauza askoentzuten nituen…

Tabernan hazia izateak ezer diferente dakar?Horixe baietz! Kristau giro itxian bizi ginen,apaizak agintzen zuen. Tabernan berriz, gaz-teak edanean ikusten nituen, batzuk mozkor-tuta ere bai… Neska-laguntzea ere izatenzen. Neska-laguntzen alderdi batean ibilita-koek, oinetakoak beltz zekartzaten; bestealdean jardundakoek, lur gorriz. Nor nonibilia zen jakiten zen orduan. Edo neska-laguntzera kanpotarrak etorri eta harrikaeraso zietela… Etxean jakiten ez zirenakjakiten ziren tabernan bizituta. Gauza asko,eta jende asko.

18 urte zenituela, paper-fabrikan hasi zinenlanean, Leitzatik hur, Berrobin. Bai. Taberna errentan jarri eta libre geratunintzen. Leitzan, artean, paper-fabrika egitenari ziren eta hura martxan jartzen zen egune-rako zerbait ikastea zen helburua. Taldehandi xamarra joaten ginen, egunero. Goize-ko zazpietan joan, hamar ordu lan egin etabuelta berriz ere. Ez genuen Berrobin apopi-lo jartzeko behar beste irabazten. Autobu-sean, Leitzatik Berastegira arrosarioa erreza-tzen joaten ginen. Txoferrak, Etxabek,

Ikasleapunteak“Elgetan egonnintzenean, hiruginen andereñoak.Bi irakasletituludunak ziren.Nik ez nuenhalakorik, eta ezzitzaidan batereegokia iruditzen.Eta Batxilergoaegiten hasi nintzen,orduantxe.Batxilergoa zientziaadarretik egin etaFilologia Hispanikoaikasi nuen,unibertsitateansartzeko 25 urtetikgorakoentzakoazterketa eginda.EgunezEuskaltzaindianlanean etaarratsalde-iluntzeanEUTGn,unibertsitatean.Dezente kostatuzitzaidan baina! Etaarraro egitenzitzaidan hainbesteapunte hartu beharizatea!”.

M a r i a P i l a r L a s a r t e-

12 � 2010EKO URRIAREN 17A

eranzten zuen txapela eta gurekin batera,errezoan. Berastegitik Berrobira, kantu etakantu! Mexikarrak, euskarazkoak… Sekulakofesta egiten genuen!

Leitzako kaletik Berrobiko fabrikara, aldaketahandia izango zen, ala?Ikaragarria! Bizimodu ezberdina. Diruberria sartzen hasi zen herrian. Aurretik,jendea mendira joaten zen, bateko baserrieta besteko azienda, han ateratzen zuenbizia, hemengo oiloak eta hango arrautzak,miseriarik gabe. Fabrika beste mundu batzen, zeharo ezberdina. Guk ez genekienhura zer zen ere! Lehenbiziko huelga eginzenean, guk ez genekien huelga zenik ere.Bilerak eginak izanen zituzten, baina gukjakin ez! Inozenteak ginen. Sartu autobu-sean eta joan ginen Berrobira. Fabrikanhuelga, ezin zitekeela sartu eta Tolosara joanginen. Hantxe ibili ginen gora eta behera.Nahikoa egin genuenean, fabrikara joanginen, Leitzara joateko guri autobusa jartze-ko esanez. Huelgan ginen, baina etxera joa-teko autobus eske. Gure inozentzia noraino!Ez ziguten kasurik egin, jakina. Hartugenuen lineako autobusa Berastegiraino, etahandik Leitzara oinez.

Inozentziatik kontzientziara igaro zineten…Noizbait. Nagusi antzeko katalan batzueklangileok nola hartzen gintuzten ikusita.Oroitzen naiz fabrika lanean hasi eta gaizkiibili zela, papera puskatu eta puskatu egitenzen pintatzeko sailean, ni nengoenean. DonPepe izenekoa etorri zen Berastegiko Arrosifabrikatik. Errepublikarra zen, gizon fina.Errepublikako kontuak-eta ibiltzen zitueneta ni adi-adi egoten nintzaion. Papera pus-katzen zenean han hasten zen jendea birao-ka, maldizioa han eta hemen, eta behin esanzion Don Pepek biraolari haietako bati:“Hik mezatara joateko ohiturarik baduk?!”.“Bai”. “Bada, hura Jainkoaren tenplua duk,

eta hau, lanaren tenplua!”. Eta isilarazi zuen.Nik, berriz, dena jasotzen nuen, dena.

Ikasketak ere egin zenituen, aldi berean.Bulegoan lan egiteko nahi ninduten-eta.Posta bidezko zenbait ikastaro eginak nituenLeitzako tabernan bizi nintzen garaian. Gero,fabrikan bulegora hots egin zidatenean, idaz-makina bat ere alokatu nuen Donostian.Etxera eraman nuenean amak ez zuen uler-tzen ni zertan ari nintzen makina hartan ikas-ten, haren alokairua ordainduz, alegia! Guneskak ginen, eta neskak ez zuen ikastekopremiarik, nonbait. Ikastea mutilei zegokien!Horrela ikusten zuen amak, hala zen-etagiroa.

Fabrikako lana utzi zenuen halako batean, etaeuskararen bidean barna abiatu zinen…Justiziaren kontzientzia handia nuen. Ikus-ten nuen euskaldunak justizia behar zuela.Kristau kutsua, berriz, hainbesterainogenuen! Pacem in Terris entziklikaren garaiazen eta, behin, Eugenio Agirretxe frantzis-kotarrak hitzaldiak egin zituen Tolosan.Zenbait lagunek, hartu taxia Leitzan etaTolosara. Herrien eskubideen alde egitenzuen entziklikak eta horretaz jardun zuenAgirretxek. Bestalde, Leitzan baziren SanFrantziskoren Hirugarren ordenakoak, etagiro hartan murgilduta bizi ginen. Arami tal-dea osatuta zegoen ordurako. Etxea zutenIkaztegietan. Pixkana-pixkana bide horreta-tik jo nuen: justizia, Euskal Herria eta kris-tau kutsua, hirurak biltzen ziren aramienartean, eta bat egin nuen etxe hartan bizizirenekin, lanean urtebeteko eszedentziahartuta. Jakina, ez nintzen sekula fabrikaraitzuli. Jertseak-eta josiz ateratzen genuenbizia. Lan egin behar zela esaten ziguten, etaDonibane Lohizunen ere izan nintzen,1965eko udan, hotel bateko lanean. Kurtsoahasi zenean Elgetan nintzen, eskolan, haurttikiei erakusten.

Jende ikasia“Filologian ikastenari nintzela, askozekien jendea nuenondoan. JoseAntonio Azpiroz bat,esate baterako.Aurrezki kutxan lanegiten zuen. Hark,ingelesa, frantsesa,alemana… Hau etahura zekien. Nialdiz, hantxe, inurrilanean, juxtu-juxtuan, bainaaurrera. JoseAntonio Azpirozhura oso zen euskalkutsukoa. Denak ezziren horrelakoakbaina. Ni fabrikanlan egindakoanintzen eta, nireikuspegian, jendeikasia (izaningeniari, kimikari,botikari edoalbaitari), zerbaitbaino gehiago zen.Tituluari garrantziaematen nion, nik eznuen garaian.Gerora ikusi duttituluak ez duelaorduan ematen nionbalioa, benetakopertsona izateaketa nor garensakontzeak duelagarrantzia”.

M a r i a P i l a r L a s a r t e -

2010EKO URRIAREN 17A 13�

M a r i a P i l a r L a s a r t e-

14 � 2010EKO URRIAREN 17A

Joannes Etxeberri andereño eskolan ere izanzinen, Donostian.“Andereñoen erresidentzia” esaten zitzaion,izen horrekin zen ezaguna. Bertako zuzen-daria gaixotu egin zen, Pakita Arregi .Orduan, Katalina Irureta eta biok hara joanbehar genuela esan ziguten. Eta joan ginen,bizia atera behar zen-eta, nolabait. Antigua-ko Matia kalean izan ginen, Villa Blanca ize-nekoan. Bota zuten… Irakasle izateko ikas-ten ari zen jendea zegoen erresidentziahartan. Oroitzen naiz Joan Mari Lekuona,Joxemiel Barandiaran… izan zirela hitzal-diak ematen. Barandiaranen bila Ataunerai-no joan nintzen, gida-baimena atera berriani! Elurra ari zuen, baina gizonak baietz,joango ginela Donostiara... Andereño haiekirakasle-eskolan egiten zituzten ikasketaformalak. Andereñoen erresidentzian eus-kal kulturari buruzko hitzaldiak izatenzituzten. Han ibiltzen ziren gaur aski ezagu-nak diren mutil gazte zenbait. Andereñohaiek neska gazte politak izan! Eta euskal-dunak! Dena dela, andereño haietakobatzuek erdaraz hitz egiten zuten igual.Gaztelaniaz hitz egiten zuenak pezeta paga-tu beharko zuela ezarri genuen araua. Eta,hala ere, beti borrokan. kontzientzia bazu-ten, baina baziren euskal girorik bizi ezzutenak, gaztelaniaz mintzo zirenak. Oroi-tzen naiz, behin, nola jarri nuen bertso batiragarki taulan: “Euskaraz egiten da pezta-ren beldurrez / Honek betetzen digu biho-tza arantzez / Holako andereñoak begienaurrean ez / Hobe eginen luke Kongorajoanez!”. Behin, etorri da Joan Mari [Lekuo-na], eta han non hasten den bertso horinola edo hala zortziko txikian jarri eta kan-tatzen! Lotsatu nintzen, inork ez baitzekiennork jarri zuen delako bertsoa.

1967an andereñoen erresidentzian zinen, etaondoko urtean Euskaltzaindian lanean.68an Arantzazuko biltzarra, eta norbaitbehar zutela esan zidaten. Pakita Arregikberak esan zidala uste dut. Pedro Berrondo-rekin mintzatu nintzen. Bestalde, Euskal-tzaindiaren asmoa zen Gipuzkoako Diputa-zioan zabaltzea bulegoa, eta hantxe hasinintzen lanean. Batere uste gabe hasi nin-tzen Euskaltzaindian eta bertan aritu nin-tzen 2000. urtera arte. Ez nintzen Arantza-zun izan, saltsa izan zela banekien, baina eznintzen hura neurtzeko gauza. Ez nekien.Tartean euskara bazen, bost axola zitzaizungainerakoa, gizarte segurantza eta soldatak.Bizitzeko lain ateraz gero, berdin zitzaion.Idealismo hutsa zen hura.

Hogeita hamar urte baino gehiago egin dituzuEuskaltzaindian. Hamaika ikusiko zenuen…Bada, bai. Zortzi urte arteko ikastola hiztegiaegin zen ni sartu berritan. 1973an argitaratuzen. Astero biltzen ginen Karlos Santama-ria, Joxemiel Zumalabe, Xalbador Garmen-dia, Irigarai eta bostok. Jakina, haiek zirenjakitunak. Karlos Santamaria kezkatan zenikastolako hiztegirik ez zelako. Zerbait eginnahi zuen eta hortik etorri zen hiztegi huraegitea. Handik hona egin diren hiztegiakkontuan hartu eta deus ez zen hura, bainaorduan gauza handia izan zen. Talde harta-ko idazkari lanak egin nituen. Oso garaiinteresgarria izan zen. Diputazioan zegoenEuskaltzaindiaren egoitza, Aldundian bate-re euskal girorik ez zenean. Karlos Santa-maria eta Joxemiel Zumalabe prestigiodunpertsonak ziren, eta uste dut horri eskerginela gu Diputazioan. Baina euskal girorikbatere ez han. Oroitzen naiz, fotokopiagai-luan, ilaran, jendea ere esperoan eta batenbatek esan zidala: “Zu ez zara Diputazio-koa!”. Nik: “Euskaltzaindiarentzat ari naizlanean, Diputazio honek beste diputazioe-kin batera 1918an sortutako erakundean”.Kezkarik gabe egiten nuen haren defentsa,inozentzia guztiarekin. “Zer esaten ari dahau, baina?”. Gerora bai, sumatu nuen zeredo zer, Diputazioan bertan alde batetikbestera mugitu behar izan genuenean. Ezdakit nik zenbat bulego diferente pasatugenituen! Katakumeak nola erabiltzendituzten batetik bestera, halaxe erabili gin-tuzten gu. Eta hartu paperak eta liburuak,ongi antolatu eta segi beti beste bulegobatera. Halakoa zen giroa.

Hori ere etorri zen bere onera halako batean…Pixka bat bai, etorri zen… Euskarazko esko-lak ere eman nituen Diputazioan bertan.Beste giro bat nagusitu zen. n

OFF THE RECORDLeitzako andere langilea

Eginkorra, zerbitzala,beti mirabe leiala;gure hizkuntzaren biztualdiamunduan goza dezala.

Arrosa bezain dotore,sentimenduetan noble,Leitzako andere langilearitxaloak eta ohore.

(Joan Mari Lekuonak Maria Pilar Lasarteri,erretiroa hartu eta honen agur-bazkarian)

Blay“1978an, ikasketakbukatu etabestelako ikastarobat egin nuen,Antonio Blayrekin.‘Karrerako bosturtean bainogehiago ikasi duthemen’, esan nuen.Yoga egina nintzenordurako, eta betiizan nuenpertsonaren barruasakontzeko gogoa.Arami taldeak ezninduenasebetetzen.Blayren ikuspegiaaskoz eresakonagoazitzaidan, baipertsonarenbarruan sakontzeko,bai espiritualitatealantzeko ere.Zalantzarik gabe,askoz ereegokiagoa nuen nikBlay. Hemengozerua eta hangoinfernua, ez nituenkontu horiek batereargi ikusten, etahori alde batera utzieta beste bidebatetik abiatunintzen”.