แนวการสอน รหสวชา 01-220-001 บทเรยนท 7.1-7.4 หนวยท 7

ชอหนวย แรงจงใจและการจงใจ เวลา 150 นาท จดประสงค 7.1 รความหมายและประเภทของแรงจงใจ 7.1.1 บอกความหมายของแรงจงใจ

7.1.2 อธบายประเภทของแรงจงใจ 7.2 เขาใจทฤษฎการจงใจ 7.2.1 อธบายทฤษฎลดแรงขบ

7.2.2 อธบายทฤษฎการตนตว 7.2.3 อธบายทฤษฎการกระตน

7.3 รกระบวนการจงใจ 7.3.1 บอกวธการสรางแรงจงใจ 7.4 เขาใจเรองอารมณ 7.4.1 บอกความหมายของอารมณ

7.4.2 อธบายทฤษฎเกยวกบอารมณ

แรงจงใจและการจงใจ

214

1. ความหมายของแรงจงใจ “แรงจงใจ” หรอ “Motivation” มาจากรากศพทเดมซงเปนภาษาลาตนวา “Movere” ซง แปลวา เงอนไข หรอสภาวะทเกยวของกบพฤตกรรม 3 ทศทาง ซงหมายถงเงอนไขหรอสภาวะทไปท าใหเกดพฤตกรรม หรอไปยบยงพฤตกรรม หรอไปก าหนดแนวทางพฤตกรรมทจะแสดงออก ลกษณะของแรงจงใจ ในทางจตวทยา แรงจงใจหมายถงสภาวะทอนทรยถกกระตนใหแสดงพฤตกรรมเพอไปยง จดหมายปลายทาง (goal) นกจตวทยามความเชอวามนษยหรอสตวกตามเมอตกอยในสภาวะทไดรบการจงใจ จะตองมความกระตอรอรน และขวนขวายในการท ากจกรรม หรอแสดงพฤตกรรมเพอใหเกดความส าเรจ ซงเปนจดหมายปลายทางทตองการ จากความหมายของแรงจงใจนจะเหนไดวา แรงจงใจประกอบดวยสงตาง ๆ ดงตอไปน

1. เปนพลงงานทกระตนใหแสดงพฤตกรรม ซงพลงงานสามารถแปรเปลยนได เชน จะเหนไดวาคนเราบางครงจะเดนอยางเรว บางครงเดนชา บางครงลกขนจากเกาออยางรวดเรว บางครงใชเวลานานกวาจะลกได

2. เปนตวก าหนดทศทางและเปาหมายของพฤตกรรม เชน การทคนเราเดนกลบบาน หลงจากเลกงานแลว อาจไปแวะหางสรรพสนคา รานหนงสอ ตลาด หรอบานเพอน เปนตน

3. เปนตวก าหนดระดบของความพยายาม เชน การทคนเราจะสนใจอานหนงสอวารสาร สกเลมกแวะซอทรานขายหนงสอ แตพบวาวารสารเลมนหมดแลวอาจหมดความสนใจ แตถาความสนใจยงมอยระดบสง เขาอาจเดนไปดหลาย ๆ ราน หรอถามคนรจกทมหนงสอฉบบน เพอขอยมอานกได

แรงจงใจทง 3 ลกษณะ มลกษณะรวมกน คอเปนสงทมพลงและมทศทาง นนคอ แรงจงใจ จะท าหนาทเปนตวกระตนใหคนมการกระท าเพอไปสจดหมายปลายทาง ซงตวกระตนนอาจจะเปนแรงทมาจากภายในซงเรยกวาแรงจงใจภายใน หรอตวกระตนอาจจะเปนแรงทมาจากสงเราภายนอก ซงเรยกวา แรงจงใจภายนอก ดงนนการท าความเขาใจเกยวกบเรองแรงจงใจ ไมวาจะเปนแรงจงใจภายในหรอภายนอก จะท าใหเราเขาใจเกยวกบการแสดงพฤตกรรมของคนวา “ท าไมแตละคนจงประพฤตดงเชนทเปนอย”

แรงจงใจและการจงใจ

215

ประเภทของแรงจงใจ

1. แรงจงใจภายใน (Intrinsic Motivation) คอการจงใจทเกดจากความตองการภายในเปน แรงผลกดนจากภายในตวของบคคล นกจตวทยาเชอวามนษยมแรงขบจากภายในทจะท าสงตาง ๆ ไดดวยตนเอง แรงจงใจภายใน ไดแก ความตองการ เจตคต และความสนใจ

คนทมแรงจงใจประเภทนจะเปนผทมความสขในการท าสงตาง ๆ เพราะมความพงพอใจ โดยตวของมนเอง มไดหวงรางวลหรอค าชม จงมแรงจงใจทจะท าสงตาง ๆ อยางตอเนองไมมท สนสด ไมมความเบอหนาย จะเปนผทท างานเพราะรกในงาน ถงแมวาจะไมมใครเหน ไมมใครชม หรอท าแลวไมไดสองขน กไมเกดความทอถอย และเบอหนาย เพราะเขามความสข ความพงพอใจทไดท างานนน ๆ ลกษณะของผทมการกระท าอนเนองมาจากแรงจงใจภายในจะเปนผทท าสงตาง ๆ เพอสนองความตองการของตนเอง ไมตองคอยหวาดวตก หรอกงวลวาใครจะคดอยางไรกบตน ซงท าใหสามารถท างานไดเตมท เปนผทสามารถมสมพนธภาพกบคนทวไปไดด ไมใชสราง สมพนธภาพเฉพาะบคคลทท าประโยชนใหเทานน เปนผทท างานโดยมงหวงประโยชนสวนรวมมากกวาประโยชนสวนตน

2. แรงจงใจภายนอก (Extrinsic Motivation) คอการจงใจทเกดจากการน ากจกรรมมา กระตนใหบคคลอนท าในสงทตนเองตองการ นกจตวทยาอธบายเกยวกบแรงจงใจภายนอกดวยเรองของการเสรมแรง (Reinforcer) กบสงจงใจตาง ๆ การเสรมแรงหมายถง การใหสงเราทท าใหบคคลเกดความพงพอใจ และสงเรานจะเปนตวกระตนใหแสดงพฤตกรรมเพมขน สกนเนอร (Skinner,1904) กลาววา การกระท าใด ๆ ถาไดรบการเสรมแรงยอมมแนวโนมใหเกดการกระท า นน ๆ อก สวนการกระท าใด ๆ ทไมมการเสรมแรงยอมมแนวโนมใหความถของการกระท านน ๆ คอย ๆ สลายไปในทสด ฉะนนแรง จงใจภายนอก จงหมายถง สงเราอนไดแกตวเสรมแรง หรอ สงจงใจตาง ๆ ทท าใหผเรยนเกดความพงพอใจ มบทบาทในการเปนตวกระตนใหบคคลแสดง พฤตกรรมเพมขน

การเสรมแรงม 2 ชนด คอ 1. การเสรมแรงทางบวก คอสงทท าใหเดกหรอบคคลพอใจ เชน รางวล ค าชมเชย

การยม พยกหนา และความสนใจ เปนตวเสรมแรงทมอทธพลมากส าหรบเดก ทงเปนสงทตรงกบความตองการของบคคล คอ ตองการเปนทยอมรบ เปนทรก ตองการค าชมเชย

2. การเสรมแรงทางลบ คอสงเราหรอเหตการณทนากลวกอใหเกดความไมสบายใจ ตาง ๆ ถาน าออกไปจะชวยเพมใหเกดการตอบสนองดขน หรอเกดพฤตกรรมทดขน ไดแก การด การต าหน การลงโทษ ค าวจารณ การท าทสงคมไมยอมรบ

แรงจงใจและการจงใจ

216

ฉะนนการใหตวเสรมแรงไมวาทางบวก หรอทางลบ จะใหผลเชนเดยวกน คอ เกดการเรยนร ผทมแรงจงใจภายนอก จะเปนผทท าอะไรโดยทตองการค าชม ตองการการยอมรบ หรอความเหนชอบจากผอน ซงจะน าไปสความรสกทไมใครเปนตวของตวเอง ท าอะไรตองคอยระมดระวงตอการยอมรบของผอน คอยดวาผอนจะคดอยางไรกบตน สวนใหญจะเปนผทคอยพงพาผอน มกจะท าดหรอสรางสมพนธภาพเฉพาะบคคลทท าประโยชนให มกท าดเฉพาะเวลาทมคนเหน ถาไมมคนเหนกเกดความทอถอย และหมดก าลงใจทจะท าตอไป องคประกอบทส าคญของแรงจงใจ คอพลงงานทเปนตวกระตนใหบคคลแสดงพฤตกรรม แหลงพลงงานทกระตนใหบคคลแสดงพฤตกรรม คอความตองการ (Needs) แรงกระตน (Motives) และแรงขบ (Drives) ความตองการ (Needs) หมายถงสภาพขาดแคลนซงเกดขนเมอใดกตามทมความไมสมดลทางสรระหรอทางใจ เชนเวลาทคอแหง เนองจากพดมาก เนอเยอทล าคอขาดน า เราจะรสกกระหายน า หรอทเรารสกหวตองการอาหาร กเพราะเกดความขาดแคลนน าตาลในกระแสเลอด เปนตน แรงกระตน (Motives) หมายถงสงทกระตนใหอนทรยกระท ากรยาอาการและควบคมกรยาอาการนนใหไปยงเปาหมาย พฤตกรรมทถกกระตนนเรยกวา พฤตกรรมทถกจงใจ (Motivated behavior) พฤตกรรมทถกจงใจม 2 ลกษณะ คอ

1. จะตองมอาการอยางใดอยางหนงออกมาในลกษณะทเพมพลง เชน จากหลบเปนตน จากเฉย ๆ เปนกระตอรอรน เปนตน

2. จะตองมงไปสทศทางใดทศทางหนง เชน เมอคนรสกหวจะไปทรานอาหาร ไมใชไป ทโรงภาพยนตร เปนตน

แรงขบ (Drives) หมายถงสภาพทางสรระทเกดขนในขณะทอนทรยอยในภาวะขาดแคลน เชน ขาดน า ขาดอาหาร ฯลฯ แรงขบเปนตวส าคญของกระบวนการแรงจงใจ เพราะแรงขบจะเปนตวมงกระท าและเสรมก าลงเพอไปสการบรรลเปาหมายทตองการ

แรงขบแบงออกเปน 2 ประเภทคอ แรงขบปฐมภม (Primary drives) และแรงขบทตยภม (Secondary drives)

1. แรงขบปฐมภม เปนแรงขบทเกดมาพรอมกบวฒภาวะของคน ไมจ าเปนตองเรยนร แรงขบประเภทนแบงออกเปน แรงขบทางดานสรระ (Physiological drives) และแรงขบทวไป (General drives)

แรงจงใจและการจงใจ

217

1.1 แรงขบทางดานสรระ เปนแรงขบทมตนก าเนดมาจากความตองการของรางกายหรอสภาวะในรางกาย และเกดจากสาเหตหนงในสามประการคอ สงเรา (Stmulus) ความตองการของเนอเยอในรางกายและสารฮอรโมนในเลอดแรงขบดานสรระทเกดจากกระบวนการโฮมโอสเตสส (Homeostasis) คอการทรางกายมแนวโนมทจะรกษาดลยภาพของสภาวะในรางกายเอาไว เชน การรกษาอณหภมใหพอเหมาะ ในเลอดมปรมาณของกรดและดางพอเหมาะพอควร ไมมคารบอนไดออกไซดมากเกนไป หรอมปรมาณน าตาลเพยงพอ เปนตน กระบวนการโฮมโอสแตสสน ไมสามารถสรางสงทตอบสนองความตองการทางกายภาพขนมาได เชน เมอรางกายขาดน า รางกายจะผลตน าเองไมไดตองรบน าจากภายนอก จงตองกระตนใหรางกายแสดงพฤตกรรมเพอหาน ามา เมอไดมาแลวรางกายกสมดล แรงขบทางดานสรระนไดแก ความอน ความหนาว ความกระหาย ความหว ความเจบปวด การหลบความตองการทางเพศ และแรงขบในความเปนแม เปนตน

1.2 แรงขบทวไป มพฤตกรรมหลายอยางของมนษยและสตวซงยงบงไมไดแนชดวา เกดจากแรงขบทางสรระโดยตรง แตกมพนฐานมาจากสรระเหมอนกน และเรยกแรงขบทว ๆ ไป เชน การท ากจกรรมตาง ๆ ความอยากรอยากเหน ความรก และความกลว เปนตน

2. แรงขบทตยภม เปนแรงขบทคอนขางสลบซบซอน ซงสวนใหญเกดจากการเรยนร บางทเรยกการกระตนทางสงคม เชน ความผกพนกบผอน การยอมรบทางสงคม สถานะทางสงคม เชน เกยรตยศ ชอเสยง อ านาจ ต าแหนงหนาทการงาน เปนตน ความกาวราวกถอวาเปนแรงขบ ทตยภมเชนกน

ความตองการ ความอยากได หรอความปรารถนา เกดจากสภาวะทางรางกายหรอจตใจขาด ความสมดลย สภาวะนจะไปกระตนใหคนเรามพฤตกรรมทจะมงไปสสงทชอบหรอปรารถนา นนเอง ความตองการแบงออกเปน 2 ประเภทใหญ คอ

1. ความตองการดานรางกายหรอสรระ เปนความตองการขนพนฐาน เชน ความหว กระหาย เปนตน

2. ความตองการทางจตใจ เชน ความตองการความส าเรจ ตองการสรางสมพนธภาพกบ ผอน ตองการกาวราว ตองการมอ านาจ ตองการพงตนเอง เปนตน

ความตองการนนกจตวทยาหลายทานไดจ าแนกไวแตกตางกนออกไป เชน William I. Thomas ไดแบงความตองการของมนษยออกมาในรปของความปรารถนา

(Wishes) 4 อยาง คอ

แรงจงใจและการจงใจ

219

4. ความตองการการยอมรบในสงคม (Belonging needs) 5. ความตองการเกยรตยศชอเสยง (Recognition and Opportunity) 6. ความสมหวงในชวต (Self fulfillment needs) Murray ไดใหความหมายเกยวกบความตองการไววา ความตองการเปนสงทถกสรางขน

และใชแทนแรงผลกดนซงกอใหเกดการรบร ปญญา ความซาบซง การกระท า ความตองการน บางครงกจะถกกระตน โดยตรงจากขบวนการสงภายในแตบอยครงเกดขนจากแรงกดดนของสงคมของสงแวดลอมความตองการนบางครงจะมพลงและบางครงกออนแรงลง Murray ไดกลาวถงความตองการของมนษยออกเปน 28 ชนด และสามารถสรปได 6 ประเภทดงน

1. ความตองการเกยวกบทรพยสนสงของ เชน ตองการกรรมสทธในทรพยสน การสะสม สงของตองการจดสงของตาง ๆ ใหเปนระเบยบ ตองการใหสมบตของตนคงอยตลอดไป ตองการสรางสรรคสงตาง ๆ

2. ความตองการทเกยวกบความตงใจ ความปรารถนา และเกยรตยศชอเสยง เชน ตองการ มความสามารถทเดนเหนอผอน ตองการความส าเรจในการท างาน ตองการค าชมเชย และการนบถอจากผอน ตองการรกษาชอเสยงเกยรตยศ ปองกนตนเองใหพนจากการนนทาวารายจากผอน ตองการแกไขขอบกพรองของตนเอง

3. ความตองการทเกยวของกบอ านาจ เชนตองการมอ านาจเหนอผอน ตองการใกลชด และไดรบใชผมอ านาจวาสนา ตองการท าสงตาง ๆ ไดเชนเดยวกบผอน ตองการสทธทจะแสดงความไมเหนชอบดวยกบผอน

4. ความตองการทเกยวของกบสงทเปนภยตอตนเองหรอผอน เชน ตองการโอกาสทจะ แสดงความกาวราว ไมพอใจ หรอท าอนตรายตอผอน ตองการหลกเลยงการถกต าหนหรอลงโทษ

5. ความตองการทเกยวของกบความพอใจระหวางบคคล เชน ตองการมเพอนและสมคร พรรคพวก ตองการหลกเลยงคนบางคน ตองการปกปองคมครองและชวยเหลอผอน ตองการใหม ผคมครองชวยเหลอตน

6. ความตองการอยางอน ๆ เชน การพกผอนหยอนใจ การแสวงหาความสนกความสข ความสบาย ตองการหาโอกาสทจะสนองความอยากรอยากเหน ตองการแสดงความคดเหน การอธบาย การชแจงเรองราวตาง ๆ

นกจตวทยาอกทานหนง คอ อบราฮม มาสโลว (Abraham Maslow) มความเหนวา ความ ตองการของบคคลมกไมไดรบการสนองครบบรบรณทงหมด ถาความตองการขนหนงไดรบการตอบสนองแตละคนกจะมความตองการในขนสงตอไป สงเหลานเปนลกษณะของคนสขภาพจตด ซงมาสโลวเชอวาธรรมชาตของมนษยตงแตเกดแลวเปนคนด ขณะเดยวกนกมความออนแอจนท า

แรงจงใจและการจงใจ

220

ใหสงแวดลอมเขามาควบคม เขาคดวามนษยทกคนลวนมความตองการทจะสนองความตองการของตน เขาไดก าหนดความตองการตงแตขนต า ซงเปนพนฐานไปจนถงขนสงสด ดงน

รปท 7.1 ล าดบขนความตองการตามแนวคดของมาสโลว

ความตองการขนท 1 ถงขนท 4 มรายละเอยดคลายคลงกบความตองการของนกจตวทยา คนอน ความตองการทจะตระหนกในความสามารถของตนเองหรอรจกตนเอง เมอความตองการใน 4 ขนแรกไดรบการสนองตอบอยางเพยงพอ คนเรากจะมความตองการทจะรจกตนเองตามสภาพท เปนอย ตองการเขาใจถงความสามารถ ความสนใจ ความถนด และความตองการของตนเอง โดย ไมมการปองกน บดเบอน พรอมทจะเปดเผยตนเอง พจารณาตนเองดวยใจเปนธรรม ยอมรบขอ บกพรองของตนเองได เปนความตองการทจะใชความสามารถทตนมอยไดอยางเตมท เตมภาคภม ซงสงเหลานถอวาเปนพนฐานในการเลอกอาชพ ถาท าความเขาใจตนเองไดถกตองเลอกงานถก กมความสข ท างานไดเตมความสามารถ สวนใหญแลวคนเราจะพฒนาถงขนท 4 เมอใดทคนเราสนองตอบความตองการในขนท 4 อยางเพยงพอ คอเปนคนทประสบความส าเรจไดรบการยอมรบ เกดความเชอมนในตนเอง เขากจะเปนคนทมองเหนศกดศรและคณคาของตน และจะพฒนามาถงขนท 4 คอ พรอมทจะยอมรบ จดออน และจดบกพรองของตนมากขน พรอมจะเปดเผยตนเอง เปดใจกวางรบฟงค าวพากวจารณตาง ๆ เกยวกบตนเองไดอยางสบายใจโดยไมโกรธ ไมวตกกงวล ไมถอวาค าต าหนตเตยน หรอ ค าวจารณเหลานนจะท าใหตนเองเสยหนา หรอเสยศกดศร เรยกวา คนนน ๆ “รจกตนเองตรงตาม

แรงจงใจและการจงใจ

221

ความตองการ

แสดงพฤตกรรม เปาหมาย

กระตนใหบคคล สนองตอบ

สภาพ” (Gilmer : 1975 และพรรรณ ชทย เจนจต : 2524) ความตองการและแรงขบนนบางครงอาจใชในความหมายเดยวกน โดยเฉพาะอยางยงความตองการทางกายภาพ ซงบางครงกเรยกวาแรงขบทางกายภาพ เชน ความตองการทางเพศกอาจเรยกไดวาเปนแรงขบทางเพศ เปนตน บางครงกใชในประเดนทวาแรงขบนนเปนผลเนองมาจากความตองการ ซงจะตองระวงไววา เมอบคคลมความตองการมาก ไมไดหมายความวา เขาจะมแรงขบมากเชนกน เชน กรณของคนอดอาหารประทวง รฐบาล จะพบวารางกายของเขาขาดอาหาร ซงแนนอนตองเกดความตองการอาหาร แตทวาแรงขบของการไปหาอาหารของเขามนอยมากนนคอเขาไมพยายามทจะไปหาอาหารเพอสนองความพงพอใจความตองการอาหารของเขานนเอง เพอใหเขาใจแรงจงใจดขน ขอเสนอวงจรของแรงจงใจ (Morgan, 1966) ซงเปนการแสดงถงความสมพนธของตวแปรตาง ๆ ในแรงจงใจอยางงาย ๆ

รปท 7.2 แสดงถงวงจรของแรงจงใจ (จาก C.Morgan. Introduction to Psychology 3 rd, ed.1966,p.66)

จากภาพแสดงใหเหนวา คนเราเมอเกดความตองการกจะถกกระตนใหแสดงพฤตกรรมบางอยางเพอไปสเปาหมาย ซงบางครงเปาหมายอาจเรยกวาเปนสงลอใจ (Incentives) และเมอมการแสดงพฤตกรรมกสามารถบรรลเปาหมาย ซงเทากบวาเขาไดสนองความตองการของเขาแลว แตเมอใดกตามทการแสดงพฤตกรรมไมสามารถน าไปสเปาหมายได ปญหาทเกดขนคอบคคลนนจะเกดความคบของใจ (Frustration) ในทนท ความตองการและแรงขบทางดานจตและสงคม กมลกษณะคลายกนเชนเดยวกบทาง กายภาพ ความตองการและแรงขบดานนบางครงเรยกวาแรงจงใจทางดานจตและสงคม(พรรณ ชทย เจนจต, 2533.) ซงไดแก แรงจงใจใฝสมฤทธ แรงจงใจใฝสมพนธ แรงจงใจใฝกาวราว แรงจงใจใฝอ านาจ และแรงจงใจใฝพงพา

แรงจงใจและการจงใจ

222

แรงจงใจใฝสมฤทธ (Achivement Motive) หมายถงความตองการทจะท าสงตาง ๆ ใหส าเรจลลวงไป ในการท างานเราจะสงเกตเหนวาคนบางคนมแรงจงใจใฝสมฤทธสง บางคนมแรงจงใจใฝสมฤทธต า

ลกษณะของผมแรงจงใจใฝสมฤทธสง ลกษณะของผมแรงจงใจใฝสมฤทธต า 1. เปนผทมความมานะบากบน พยายามท จะเอาชนะความลมเหลวตาง ๆ พยายามทจะไปใหถงจดหมายปลายทาง 2. เปนผท างานมแผน 3. เปนผตงระดบความคาดหวงไวสง

1. เปนผทท างานแบบไมมเปาหมายหรอ 2. ตงเปาหมายไปในวถทางทจะหลกเลยงความ ลมเหลว อาจจะตงเปาหมายงาย หรอยากเกนไป ตงเปาหมายไวงาย ๆ เพอปองกนไมใหผดหวง สวนพวกทตงไวยากเกนไปนนเพราะรวาอาจจะ ตองลมเหลวอก แตลมเหลวเพราะการท างาน ยากรกษาหนาตวเองไดดกวา 3. ตงระดบความคาดหวงไวต า

แรงจงใจใฝสมพนธ (Affiliation Motive) หมายถง การเปนทยอมรบของผอน แรงจงใจท

ท าใหคนแสดงพฤตกรรมเพอใหไดมาซงการยอมรบ ในการด ารงชวตอยในสงคมอยางมความสขไมวาในระดบอายใด การเปนทรกใครชอบพอของเพอนฝง ไดรบความนยมในกลมนน การทคนจะไดมาซงความนยมในกลมกคอ การทเปนคนเหนอกเหนใจผอน รจกเอาใจเขามาใสใจเรา มใจคอ กวางขวาง โอบออมอาร พฤตกรรมเดนของพวกทมแรงจงใจใฝสมพนธสงคอ ความพยายาม หลกเลยงจากการโตแยงอนจะท าใหอกฝายหนงไมพอใจ บางทจะมพฤตกรรมคลอยตามเพอใหไดมาซงความพงพอใจจากฝายตรงขาม แรงจงใจใฝกาวราว (Aggressive) เปนความตองการทจะขจดความโกรธ หรอความคบของใจโดยใชความรนแรงทางวาจา หรอทาทางอาการกาวราว ไมวาจะเปนทางวาจา หรอทาทางเปนลกษณะหนงของคนทจะขจดความคบของใจ หรอความโกรธตาง ๆ ทเกดขนไปยงผอน การกาวราวเกดจากการเรยนร รวาเมอแสดงอาการกาวราวแลวจะชวยผอนคลายอารมณของตนเองบาง

แรงจงใจใฝอ านาจ (Need for Power) หมายถง ความพยายามทจะควบคมสงทจะมามอ านาจเหนอตน มนษยจะพงพอใจถารสกวาตนเองมความสามารถทจะมอทธพลเหนอสงแวดลอม ลกษณะของแรงจงใจใฝอ านาจ คอความตองการทจะมอทธพลเหนอการตดสนใจของบคคลทงทางตรงและทางออม ความตองการมอ านาจ เปนความตองการทจะควบคมผอนหรอกจกรรมตาง ๆ ความตองการมอ านาจนนมความสมพนธกนอยางสงกบแรงจงใจใฝสมฤทธ

แรงจงใจและการจงใจ

223

แรงจงใจใฝพงพา หมายถงลกษณะของการพงพาคนอน การทตองการความชวยเหลอ ตองการความมนใจจากคนอน บางคนมลกษณะไมมนใจตนเอง ท าอะไรไมกลาตดสนใจ ลงเล จงตองคอยใหคนทมลกษณะมนใจในตนเองคอยชวยเหลอ แนะน า แรงจงใจของมนษย (Human motivation) แรงจงใจเปนแรงผลกดนซงเปนพนฐานของ พฤตกรรมของมนษยและสตวทว ๆ ไป ส าหรบแรงจงใจของมนษยนนมความสลบซบซอนมากกวาแรงจงใจของสตว จงท าใหคอนขางยากทจะท าความเขาใจใหถองแท ทงนเปนเพราะแรงผลกดนบางอยางของมนษยเกดจากวฒภาวะและการเปลยนแปลงในรางกาย สวนแรงจงใจทไดมาจากการเรยนรซงในแตละสงคมกแตกตางกนออกไป

มนษยสามารถมแรงจงใจหลาย ๆ อยางทพรอมจะกระตนใหรางกาย แสดงพฤตกรรมออกมา แตกเปนไปไมไดทจะแสดงพฤตกรรมออกมาพรอม ๆ กน ดงนน แรงจงใจทมอยแตมไดท าใหรางกายแสดงพฤตกรรมออกมาจงเรยกวา “Motivational disposition” เชน พรงนจะตองสรป รายงานสงผจดการจงตองรบเขยนรายงานใหเสรจ แตในใจกอยากดการถายทอดฟตบอลทาง โทรทศนดวย แตเมอเราตดสนใจแลววาจะเขยนรายงานใหเสรจ ดงนนขณะทเขยนรายงานนนความโนมเอยงทจะดฟตบอลก กลายเปน “Motivational disposition” หรอ “Latent motive” เพราะเปนแรงจงใจทแฝงอยแตมไดท าใหรางกายแสดงพฤตกรรมออกมา สวนแรงจงใจทกระตนใหเราแสดงพฤตกรรมออกมา คอ การเขยน รายงาน เรยกวา “Aroused motive” กระบวนการจงใจ (Motivation process) บคคลแตละคนจะไดรบการกระตนใหกระท าอยางใดอยางหนงออกมาเพอตอบสนองความตองการของเขา ความตองการเปนสงทเกดขนภายในตวบคคล และเปนสงทชกน าหรอควบคมบคคลผนนใหไปสเปาหมาย เพอตอบสนองความตองการ กระบวนการดงกลาวนเรยกวา กระบวนการจงใจ ในการทจะศกษาเรองกระบวนการจงใจนน นกจตวทยามกจะสนใจทจะศกษาตรงแรง จงใจทกระตนใหแสดงพฤตกรรมออกมา ทงนเปนเพราะสามารถจะสงเกตได และการศกษากตองอาศยการอนมาน ซงเชอมโยงจากพฤตกรรมทแสดงออกเทานน ในการอนมานแรงจงใจจาก พฤตกรรมมขอสงเกต ดงน

1. การแสดงออกของแรงจงใจนนแตกตางกนไปตามวฒนธรรม และแตกตางออกไปตาม ตวบคคลในวฒนธรรมเดยวกนดวย ทงนเพราะแรงจงใจหลายอยางไดมาจากการเรยนรและประสบการณ และการแสดงออกซงแรงจงใจตองเรยนรอกเชนเดยวกน

2. แรงจงใจอยางเดยวกนอาจจะท าใหคนแสดงพฤตกรรมออกมาแตกตางกน เชน ขณะท อยในอารมณโกรธนน คนบางคนอาจชกหนาฝายตรงขามแตบางคนอาจเดนหนเฉย ๆ กได

แรงจงใจและการจงใจ

224

3. แรงจงใจทไมเหมอนกน อาจจะท าใหคนแสดงพฤตกรรมออกมาเหมอนกนได เชน คนทเดนยมเขามาหาเราอาจจะยมใหดวยใจจรง หรอมฉะนนกอาจจะยมใหเราตายใจกได

4. แรงจงใจหลายอยางอาจจะแสดงออกมาในรปของการปลอมแปลงกได เชน การท คนงานบางคนชอบมาสายอาจจะมใชเพราะตองการทจะมาสายจรงเสมอไป แตอาจจะตองการเรยกรองความสนใจจากผจดการบางกเปนได

5. การแสดงพฤตกรรมแตละอยางออกมานนอาจไดรบแรงจงใจหลายอยาง เชน การท นกบนอวกาศเสยงชวตไปเหยยบดวงจนทร กอาจจะมใชเปนเพราะอยากจะเปนมนษยคนแรกทเหยยบพนดวงจนทร แตอาจมแรงจงใจอน ๆ อกหลายอยาง เชน ความอยากรอยากเหนสงใหม ๆ อยากมชอเสยง อยากร ารวย หรออยากสรางประโยชนทางดานวทยาศาสตรแกมนษยชาต ฯลฯ เปนตน

2. ทฤษฎการจงใจ ทฤษฏลดแรงขบ (The Drive Reduction Theory)

นกจตวทยาพยายามคดคนทฤษฎเพออธบายเรองการจงใจ มทฤษฎทส าคญ ๆ หลาย ทฤษฎ ทฤษฎลดแรงขบ เปนความสมพนธระหวางความตองการ – แรงขบ – สงจงใจ (The need – drive – incentive theory) หลกการของทฤษฎลดแรงขบ (The drive reduction theory) ทฤษฎนใหความเหนวา ความตองการภายในรางกายเปนปจจยส าคญทท าใหเกดแรงจงใจ นนคอความตองการกอใหเกดความตงเครยดภายในรางกาย เรยกวาเกดแรงขบหรอแรงจงใจ ซงจะผลกดนใหเกดพฤตกรรมเพอมงไปสเปาหมาย ซงเปนการกระท าเพอใหไดรบสงจงใจ เมอไดบรรลเปาหมายหรอไดรบสงจงใจแลว ความตองการกไดรบการตอบสนอง ท าใหแรงขบในเรองนน ทงหมดไป เพอจะไดเหนความสมพนธ ความตองการแรงขบ และสงจงใจขอเสนอวงจรของแรง จงใจ ดงน

แรงจงใจและการจงใจ

225

รปท 7.3 วงจรการจงใจ

ขอยกตวอยางเชน เวลารางกายขาดน าเรยกวาเกดความตองการ เราจะรสกกระหายน า เรยกวาเกดแรงขบ ซงท าใหรางกายเกดสภาวะตงเครยดขนและเกดความไมสบาย ดงนนเราตองไปหาน าดม น าเปนสงจงใจ เมอดมน าแลวแรงขบกจะลดลง

ทฤษฎการตนตว (Arousel Theory) ทฤษฎการตนตว (Affective Arousel Theory) เกดจากแนวคดทวาพฤตกรรมของมนษยและสตวนนเปนการกระท าเพอแสวงหาสงทใหความพงพอใจ และพยายามหลกเลยงสงทท าใหเกดความไมสบายใจ ดงนน ทฤษฎนจงใหความส าคญแกเรองความรสกดานจตใจและอารมณ (Affective or Emotion) โดยเชอวา อารมณเปนองคประกอบส าคญทจะควบคมพฤตกรรมทมการ จงใจ กลาวคอ ถาพฤตกรรมชนดใดจะน ามาซงอารมณทพงพอใจ แรงจงใจทจะท ากจกรรมนนก ยอมมาก แนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมนนกเกดขน การตนตวทกลาวถงน เราอาจพจารณาไดจากภาวะตาง ๆ ของรางกาย เชน การเตรยมพรอมทจะแสดงอาการตอบสนอง การตนตว ความเครยด หรอความระมดระวง เชน นาย ก ก าลงมใจจดจอและกงวลใจ นาย ข. เตรยมพรอม และ นาย ค. ก าลงนอนหลบ เรากจะเหนวา นาย ก. มการตนตวสง นาย ข. มการตนตวปานกลาง และ นาย ค. มการตนตวต า ภาวการณตนตวทจะชวยในการท างานอยางมประสทธภาพ ไมวาจะเปนการจ า การแกปญหาการเรยนร ฯลฯ นน ไดแกภาวะการตนตวในระดบปานกลาง ระดบการตนตวทสงหรอต าเกน จะไมชวยใหการท างานมประสทธภาพเทาทควร

แรงจงใจและการจงใจ

226

การน าหลกของทฤษฎนไปใช กคอ การหาวธทจะกระตนหรอจงใจใหบคคลตนตวอยเสมอ มความสนใจพรอมทจะท างาน พรอมทจะเรยนรสงใหม ๆ หรอพรอมทจะแกปญหา ถามต าแหนงเปนผบรหารงานจะตองรจกใชสงเราทเหมาะสม มความหมาย มความแปลกใหม และสงเราท สอดคลองกบสภาพทางอารมณ ของบคคลทอยในหนวยงานของตน

ทฤษฎการกระตน (Cue-Stimulus Theory or Nondrive Theory) ทฤษฎการกระตนหรอทฤษฎทไมใชแรงขบน นกจตวทยาบางทานเรยกวา ทฤษฎสงเรา ทฤษฎนใหความส าคญตอสงเรามากกวาความตองการภายในรางกาย โดยเชอวาสงเรา (Stimulus) หรอสงจงใจ (Incentive) จะเปนตวทกระตนใหเกดความตองการขนมา และผลกดนใหเกด พฤตกรรมจงใจขน ตวอยาง เชน เราอาจไมมความตองการ หรอยงไมมความคดทจะไปดภาพยนตรแตมเพอนมาชกชวนท าใหเราอยากไปด ค าชกชวนของเพอนเปนสงเรา ทมากระตนใหเกดความตองการขนและผลกดนใหเกดพฤตกรรมจงใจตามมา หรอ ตวอยาง เชน เสยงกรงโทรศพทดงขน ถ ๆ ท าใหเราตองลกไปรบโทรศพทเสยงกรงจงเปนสงเรา ทง ๆ ทบางครงเราไมประสงคจะลกไปรบดวยซ าไป แตกจะเปนตองรบ อาจจะเปนนสยความเคยชนหรอเปนเพราะร าคาญเสยงกรงกได ทฤษฎจงเชอวาพฤตกรรมจงใจบางอยางอยภายใตการควบคมของสงเรา ดงภาพตอไปน

หรอ

3. การสรางแรงจงใจ

นกจตวทยาเหนวาการสรางแรงจงใจ สรางตนเองนนขนกบความส าเรจของแตละคนอาจ แตกตางกนตามเชอชาต หรอประเทศ และความสนใจ แตสามารถรวบรวมเปนหลกใหญ ๆ ได ดงน คอ

สงจงใจ แรงจงใจ พฤตกรรม

บคคลไดรบการ

ยกยองชมเชย เปนสงจงใจ

กระตนใหเกดแรงจงใจ

กอใหเกดพฤตกรรมสนอง

สงเราทนาพอใจ เกดแรงจงใจ กอใหเกดพฤตกรรม

แรงจงใจและการจงใจ

227

1. การอบรมเลยงด เปนทยอมรบวา การอบรมเลยงดทบานจะมผลโดยตรงตอระดบแรง จงใจของเดก พอแมทรจกสงเสรมใหเดกรจกพงตนเอง ไมปลอยตามใจหรอเครงครดมากไป มความสมพนธทด มความอบอนในครอบครว พอแมรจกยวย กระตนยกยอง และท าโทษอยางเหมาะสมกจะมผลใหเดกมระดบแรงจงใจดานผลสมฤทธสงกวาพอแมทฝกใหลกพงผอนตลอดเวลา ตามใจหรอเครงครดจนเกนไป เดกขาดความอบอน ไมไดรบการยกยองชมเชยเมอเขาท าในสงทถกตองเหมาะสมหรอถกท าโทษอยางไรเหตผล ส าหรบการอบรมเลยงดของพอแมผปกครองพอจะสรปได 4 แบบ คอ

1. การปลอยปละละเลยหรอทอดทง ไดแกการไมยอมรบ ไมเลยงดเอาใจใส ไมสนใจไม ใหเวลากบลก ไมใหความรกความอบอน ไมค านงถงความคดหรอความรสกของเดก จากการวจยพบวาโดยทวไปเดกทถกทอดทงมกจะเปนคนทวตกกงวล ไมมนใจ มแรงจงใจใฝสมฤทธต า รสกตนเองไมมคา มความรษยา เรยกรองความสนใจ กาวราว เปนปฏปกษ และวาเหว เมอเปนผใหญมกจะล าบากในการใหและรบความรกความอบอน

2. การเลยงดแบบควบคมบงคบหรอแบบเผดจการ ไดแก การก าหนดกฎเกณฑ และ มาตรฐานทเขมงวดอยางยงและควบคมอยางเตมท ใหโอกาสเดกเปนตวของตวเองนอยมาก และ มการลงโทษเมอเดกไมปฏบตตาม เดกทไดรบการเลยงดแบบนมกจะเปนเดกเรยบรอยเชอฟง เงยบขรม ไมกาวราว มความคดรเรมและจนตนาการนอยมาก มลกษณะขอาย ไมกลา

3. การเลยงดแบบตามใจมาก ไดแก ปลอยใหเดกแสดงพฤตกรรมตามอ าเภอใจ ไมมการ ลงโทษเดกจงไมมโอกาสเรยนรวาพฤตกรรมใดดหรอไมด เดกทไดรบการตามใจมากมกจะนสยเสย เอาแตใจตนเอง เหนแกตว ไมมความเกรงใจ มกขดขนตอผใหญ ไมสามารถอดทนตออปสรรค เพอเปาหมายระยะยาวเพราะมกจะไดอะไรโดยงาย จงมแรงจงใจใฝสมฤทธต า

4. การเลยงดแบบประชาธปไตย ไดแก การเลยงดแบบใหความรกมาก มการควบคม ปานกลางจนถงคอนขางนอย และใชเหตผลในการฝกระเบยบวนย มกใชแรงจงใจดวยวธการชมเชยมากกวาการลงโทษ และเมอจ าเปนตองลงโทษมกใชวธการลงโทษทางจตมากกวาทางกาย ไมใชอารมณผกพนกบเดกจนเกนไป ตางจากการเลยงดแบบตามใจมากตรงทการเลยงดแบบตามใจมากจะอาทรหวงใยในเดกจนเกนเหต ผลจากการเลยงดแบบรกมาก และควบคมปานกลางจนถงนอย ลกษณะพฤตกรรมของเดกจะเปนเอกเทศเปนตวของตวเองมาก ชอบใหความรวมมอ มความคดสรางสรรค มความรบผดชอบสง มวนยในตนเองสง แมจะมความอดทนท างานปานกลาง แตกมแรงจงใจใฝสมฤทธสง

แรงจงใจและการจงใจ

228

2. การใหรางวลและการท าโทษ (Reward and Punishment) รางวลตามความหมายในทน อาจจะเปนวสดอปกรณ สงของ การชมเชย การใหเกยรต หรอ

สทธพเศษบางอยางสวนการท าโทษนนอาจหมายถงการเฆยนต การต าหน การตดสทธ กกบรเวณ ฯลฯ

ทางดานจตวทยานน ถอวาการใหรางวลจะมผลตอการเรยนรมากกวาการลงโทษ เราถอวา การใหรางวลจะยวยใหนกเรยนอยากจะเรยนร ตรงขามกบการท าโทษ ซงจะท าใหผเรยนพยายามหลกเลยงสถานการณการเรยนร หรอหยดยงมใหมพฤตกรรมการเรยนรตอไป

แมวานกจตวทยาจะไมสงเสรมการท าโทษ แตการท าโทษกอาจใหไดผลในเรองเกยวกบ การลบพฤตกรรมบางอยาง สกนเนอร (Skinner) เสนอแนะวา หากจะใหการท าโทษบงเกดผลด จะตองปฏบต ดงน

1. ถาจะมงใชการท าโทษเพอมใหผเรยนท าอยางใดอยางหนง การท าโทษจะตองท าอยาง สม าเสมอ มใชวาท าบางไมท าบาง จะตองท าโทษทกครงทมการกระท านน ๆ ขน

2. การท าโทษตองท าทนท อยาปลอยใหเนนนาน เมอมการประพฤตผดขนจะตองท าโทษ โดยปจจบน ถาปลอยไวนานการท าโทษจะไมมความหมาย

3. เมอท าโทษลงไปแลว ควรจะไดสอนใหรทนทวา เหตใดจงไดรบโทษและวธหลกเลยง การถกท าโทษเชนนจะตองท าอยางไรบาง

3. การทดสอบ (Testing) เรองการทดสอบกบการจงใจน ไดมการศกษามากมาย ซงสตเฟนส (Stephens) ไดพบวาใน

ระดบวทยาลยนน ผลการวจย บงวา การทดสอบครงหรอสองครงตอภาคเรยนจะมผลพอ ๆ กบการสอบบอย ๆ สวนในชนมธยมพบผลทตางกน คอการสอบหลายครง แตละครงหางกนประมาณ 2 สปดาห รสกวาจะมประสทธภาพในการสรางแรงจงใจสง การทดสอบทกวนจะใหผลตอการจงใจนอยกวาไมมการทดสอบเลย

การทดสอบนบวาเปนการสรางแรงจงใจภายนอก เพอจะใหการทดสอบมผลตอการจงใจ ภายในของนกเรยน ครนาจะใชผลการสอบใหเกดประโยชนมากขน โดยวธการยอย ๆ ดงน

1. ใหเดกรความกาวหนาทกครง และเปรยบเทยบกบครงกอน ๆ 2. แนะใหเขารจดบกพรองของตนเอง 3. ใหเขาหาวธปรบปรงขอบกพรองของตนเอง 4. ใหก าลงใจแกเดก หรอใหเขามความหวง หรอมองเหนลทางในการเรยนรสงอน ๆ

ตอไป

แรงจงใจและการจงใจ

229

4. การใหรผลการกระท า (Knowledge of Results) มผลการวจยอยมากทสนบสนนวธการใหนกเรยนรผลการกระท า วาเปนการสรางแรงจงใจ

ทดการวจยแบบทดสอบทส าคญมากชนหนง ไดแกการทดลองเกยวกบการขวางเปา การทดลองนจะแบงกลมตวอยางออกเปน 2 พวก พวกแรกเมอขวางไปแลวไฟจะดบ ซงจะไมทราบผลวา ขวางถกหรอผด ใกลหรอไกลจากเปาเพยงใด สวนอกกลมหนงจะเหนความกาวหนาของตนเองทกระยะ ผลการทดลองปรากฏวา กลมทรผลการกระท าของตนเองจะกาวหนาไปเรอย ๆ ตางจากอกกลมหนงทไมทราบผลการกระท าจะรสกเบอและทอแททจะท าตอไป อกตวอยางหนง คอ การทดลองของ บราวน (Brown) ซงทดลองกบเดกชนประถม โดยแบงออกเปนกลมยอย ๆ ใหแตละกลมท าเลขทกวน วนละ 10 นาท ตลอดเวลา 1 เดอน เขาไดหมนเวยนบอกผลคะแนนแสดงความกาวหนาของบางกลม ผลปรากฏวา ถากลมใดมการบอกคะแนนแสดงความกาวหนาในผลงานกลมนนมกจะมความตงใจสง

5. การแขงขน (Competition) การแขงขนอาจแบงไดเปนการแขงขนกบตนเองและการแขงขนกนเปนกลม เฮอรลอค

ไดท าการทดลอง โดยการน านกเรยน 155 คน มาแบงออกเปนสองกลม คอกลมควบคมกบกลมทดลองทง 2 กลมนจะไมมการไดเปรยบกนในเรองเพศ อาย และความสามารถ ในกลมทดลองยงแบงออกเปนกลมยอย ๆ อกทกคนในกลมทดลองจะแขงขนกนท าเลข วธการแขงขนม 2 แบบ คอ แตละคนในกลมทดลองจะแขงขนกนเอง เพอชงความเปนเลศในกลม และน าเอาคะแนนของทกคนในกลมมารวมกน เพอประกาศกลมทชนะเลศพรอมทงรายชอของสมาชกในกลมนน สวนกลม ควบคมไมมการแขงขนทกคนตางท าของตนเองไปการทดลองใชเวลา 1 สปดาห

ผลปรากฏวา กลมทดลองจะมคะแนนสงกวากลมควบคม โดยเฉพาะกลมทดลองในระดบ ประถมปท 4 จะมความพยายามมากกวาชนประถมปท 6 กลมนกเรยนออนจะพยายามมากกวากลมนกเรยนเกง นอกจากนยงมผท าการทดลองอกหลายคนลวนแตสรปผลคลายกนวา การจงใจในการเรยนวชาในชนนนวธการแขงขนใหผลดกวาวธรวมมอ อยางไรกตาม ถงแมวาการแขงขนจะมคณคาในดานการสรางแรงจงใจ แตครกตองระวง เพราะบางครงการแขงขนระหวางกลมอาจน ามาซงการแตกความสามคค เกดความอจฉารษยา และอาจท าใหเกดปญหาทางอารมณ เชน ความคบของใจ (Frustration) ความวตกกงวล (anxiety) หรอมปมดอย ฯลฯ

แรงจงใจและการจงใจ

231

สงเราทท าใหเกดอารมณม 2 ชนด 1. สงเราภายนอก ไดแก สงตาง ๆ นอกตวเรา ทมาสมผสประสาทสมผสทง 5 ของรางกาย

ท ตา ห จมก ลน และผวหนง 2. สงเราภายใน ไดแก แรงจงใจ ความตองการ ความจ าประสบการณ สงเหลานอยในตว

เราทงสน ความส าคญของอารมณ อารมณมความส าคญตอคนเรา 6 ประการ

1. ถาปราศจากอารมณ ชวตจะไมมรสชาต ราบเรยบเกนไป เฉยเมย ไรความรสกเหมอน หนยนต

2. อารมณเปนสวนส าคญของจตใจ คอเปนเครองชวดวาผนนมสขภาพจตดหรอไม เพยงไร

3. อารมณท าหนาทเปนแรงจงใจ และแรงผลกดนใหท างาน อารมณเปนแรงกระตนให เกดพฤตกรรมทจะท าอะไรใหเปนประโยชนกบตนเองและสงคม เชน อารมณรกท าใหเกดการ แตงงาน

4. อารมณชวยใหปรบตวไดดกบเหตการณ ใชอารมณเปนการเรยนรตนเองและผอน เกดความเขาใจในสมพนธภาพเกยวกบบคคล ท าใหด ารงชวตในสงคมอยางมประสทธภาพ

5. อารมณเปนสอท าใหผอนเขาใจเรา และรวาเรารสกอยางไร 6. อารมณเปนสวนส าคญท าใหเกดการตอส เพอชวตอยรอด อารมณเปนตวกระตนให

รางกายเตรยมพรอม เพมพลงใหแกชวต ใหตนตวเพอจะเผชญกบเหตการณตาง ๆ

หนาทของอารมณ อารมณจะกระตนและจะชวยรวบรวมประสบการณ น าไปสการกระท าและสอสารถงการกระท า (Fridja,1989 ใน จราภา เตงไตรรตนและคณะ,2544) พบวาอารมณมหนาท ดงน

1. เปนตวเราใหเกดพฤตกรรม (Arousal) เหมอนเปนสญญาณวาจะมบางอยางทส าคญ เกดขน เชนการตนเตนตกใจ ทมอนตรายเขาใกล และเตรยมตวตอบโต เดกทถอยหนคนแปลกหนาเพราะความกลว

2. เปนตวรวบรวม อารมณท าใหการรบรของเรามสสน รวบรวมใหเกดความคดทเปน ระบบทรสกได (Brover,1981) เชน อารมณด ทกสงทกอยางดดไปหมด สวยงาม

3. เปนตวน า และตวสนบสนนใหมการกระท าตอไป เชน คนทกลวกจะหน และวงหน มากขนไปอก ถายงถกตาม

แรงจงใจและการจงใจ

232

4. การสอสาร อารมณจะเกยวกบสญญาณตาง ๆ และทาทาง เชน เมอเกดอารมณเศรา เสยงทพดออกมาจะสนเครอ รวมทงหนาตากจะขรมไมสดชน

ประเภทของอารมณ นกจตวทยาแบงอารมณออกเปน 2 ชนด คอ

1. อารมณทใหความสข ไดแก อารมณรก อารมณสนกสนาน อารมณราเรง อารมณดใจ ฯ 2. อารมณทใหความทกข ไดแก อารมณโกรธ อารมณกลว อารมณเกลยด อารมณเศรา อารมณสงสาร ฯ

กระบวนการของการเกดอารมณ มดงน 1. สงเราซงอาจเปนสงเราภายนอกหรอสงเราภายใน กระทบอวยวะรบสมผส ท าใหเกด

ความรสกขน 2. ความรสกนท าใหเกดสภาวะซาบซานในรางกาย ซงเกดจากการมพลงงานทวมทนของ

กระแสประสาทท าใหเกดกจกรรมตาง ๆ ในอวยวะทงภายในและภายนอก 3. พฤตกรรมของรางกายเปลยนแปลงจากปกต อาจเปนแบบรนแรง สงเกตเหนงาย หรอ

แบบเฉอยชา สงเกตไดยาก 4. รสกวามอารมณเกดขน

การเปลยนแปลงของรางกายขณะเกดอารมณ นกจตวทยาไดศกษาเรองของอารมณ และพบวาขณะเกดอารมณ จะมการเปลยนแปลงเกดขน ทวรางกาย ดงน

1. ในขณะเกดอารมณใด ๆ กตาม เสนผมและเสนขนบนผวหนากจะมการเปลยนแปลง เมอมอารมณเกดขน เชน กลวเสนขนจะตงขนนอกจากนเมออารมณเปลยนแปลงไฟฟาทผวหนงจะเปลยนแปลง สามารถตรวจไดโดยน าเอาเครองมอ GSR (Galvanic skin response) วางบนฝามอ พบวาเขมของหนาปดเครองมอสายไปมาผดปกต

2. การไหลเวยนของโลหต ขณะเกดอารมณ ความดนและการไหลเวยนของโลหตตาม สวนตาง ๆ ของรางกาย จะมการเปลยนแปลง คนทโกรธจดหนาจะแดง คอแดง เสนเลอดขนเปนเสน เนองจากโลหตและเสนโลหตขยายตว ท าใหโลหตไปหลอเลยงรางกายมากขน ถาเกดความกลวหลอดเลอดบรเวณผวหนงจะตบลง ท าใหหนาซด

3. การเตนของหวใจ ขณะเกดอารมณ จงหวะการเตนของหวใจจะเรวและแรงขน

แรงจงใจและการจงใจ

233

4. ระบบการหายใจ ขณะเกดอารมณ อตราการหายใจเขาออกจะเปลยนแปลง เชน เมอ เครยดอตราการหายใจเขาออกจะต าลง ถาตนเตนตกใจ อตราการหายใจเขาออกจะสงขน

5. การเปลยนแปลงของดวงตา ขณะเกดอารมณ ตาด าจะขยายและหดตว เชน โกรธหรอ ตนเตน ตาด าจะขยายโตขน และจะหดตวลงเมอมอารมณเศราเสยใจ

6. เกดปฎกรยาทตอมน าลาย ขณะเกดอารมณตนตว ตกใจ จะรสกคอแหง เพราะปรมาณ น าลายทตอมขบออกมาลดนอยลง

7. เกดการเปลยนแปลงในกระเพาะและล าไส เมอเกดอารมณรนแรง จะมการคลนไส ทองเสย ทองอด หรอถามอารมณคางนาน ๆ จะท าใหผนงล าไสหรอกระเพาะเกรง เปนผลท าใหเกดแผลในกระเพาะอาหาร

8. ระบบทางเดนปสสาวะ เมออารมณเปลยนแปลง การถายปสสาวะจะเปลยนไป เวลา วตกกงวลจะถายปสสาวะบอย เวลาตกใจอาจปสสาวะราดได

9. ตอมเหงอ เมออารมณเปลยนแปลง ตอมเหงอจะมการเปลยนแปลงการหลงของเหงอ เชน วตกกงวล เหงอจะออกมากผดปกต แมอากาศจะเยน บรเวณทพบคอฝามอ ฝาเทา

10. ตอมน าตา เมออารมณเปลยนแปลง ตอมน าตาจะท างานมากขน เชน เศราจะมน าตา คลอตามากกวาปกต รองไหน าตาจะไหลมากขน บางคนสขใจ ดใจ หรอเรยกรองความสนใจ กจะมน าตาไหลออกมา

11. ตอมไรทอ ซงเปนตอมทผลตฮอรโมนในรางกาย เมอมอารมณเปลยนแปลงจะท าให การท างานของตอมไรทอเปลยนแปลงไปดวย ดงน

11.1 ตอมหมวกไต ซงหลงฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (glucocorticoid) เปนตว ท าใหน าตาลออกจากตบเขาสกระแสเลอด เมอโกรธตอมท างานมากขน ผลตฮอรโมนเพม เปนผลใหน าตาลในกระแสเลอดเพม

11.2 ไฮโปทลลามส ท าหนาทเปนตอมไรทอดวย ผลตฮอรโมนโกนาโดโทรฟน (gonadotrophin) ควบคมการมประจ าเดอนของสตร ถาอารมณเปลยนแปลงอยเสมอ เชน เครยด เสยใจ ระดบฮอรโมนจะเปลยน มผลท าใหประจ าเดอนมาชากวาก าหนด หรอไมมเลย

11.3 รงไข ซงผลตฮอรโมน 2 ชนด เอสโทรเจน (estrogen) และโปรเจสเทอโรน (progesterone) ควบคมการเปลยนแปลงเยอบภายในมดลก อารมณเปลยนแปลง การท างานของรงไขเปลยนแปลง มผลท าใหประจ าเดอนเปลยนแปลง

11.4 ตบออน ซงผลตฮอรโมนอนซลน (insulin) ท าหนาทควบคมระดบน าตาล ในเลอด ถาวตกกงวลเสมอ ตอมท างานมากขนกวาปกต ถาเปนเชนนนาน ๆ ตอมจะเสอมและผลตอนซลนนอยลง ระดบน าตาลในเลอดจะสงขน ท าใหเปนโรคเบาหวานได

แรงจงใจและการจงใจ

234

พฒนาการทางอารมณ อารมณเปนพฤตกรรมเชนเดยวกบพฤตกรรมซบซอนอน ๆ อารมณเปนผลของ

วฒภาวะและการเรยนร เชนเดกทารกจะรองไห เมอเปยก แฉะ และไมพงพอใจ ตอมาจงพฒนาเปนการหวเราะ ตอไปจะเปนการรองไหเพอเรยกรองความสนใจ บางครงมการกลนการหวเราะหรอรองไห เพราะกลวโดนด บรดเจส (Bridges) ไดสงเกตการแสดงอารมณของเดกแรกเกด จนอาย 2 ป จ านวน 60 คนทโรงพยาบาลมอลเทล เมอป ค.ศ. 1962 เสนอวาอารมณพฒนาในแบบอยางคลายตนไมจากสภาวะของความตนเตนทวไป ขยายไปสอารมณทเฉพาะเจาะจงขน และพบวาพฒนาการทางอารมณเกดขนตามวฒภาวะ ดงน

แรกเกด เดกมอารมณตนเตน อาย 3 เดอน เปลยนแปลงจากการแสดงอารมณตนเตนเปนการแสดงอารมณ

พอใจหรอรนรมยกบไมพอใจ ไมรนรมย อาย 5 เดอน แสดงอารมณโกรธ และไมโกรธ อาย 7 เดอน แสดงอารมณกลว เกลยด เชน เสยงดง ความเงยบ

ความเปลาเปลยว ความมด คนแปลกหนา สตวใหญ และสตวเลอยคลาน

อาย 10-12 เดอน แสดงอารมณรกและหวง อาย 18 เดอน แสดงอารมณอจฉา รษยา ภมใจ รกผใหญ รกเพอน อาย 24 เดอน แสดงอารมณราเรง

ในวยเดกจะมอารมณซบซอนมากขน เชน มความกลว ความวตกกงวล ความอจฉารษยา ความโกรธ อารมณวยนจะเปลยนแปลงงาย จะรนแรงมากนอยเพยงใดขนอยกบประสบการณ การเรยนรของเดก เมอเดกมอายมากขน เดกจะมประสบการณทางอารมณมากขน อารมณกบความ รสกจะเกยวของกน ทฤษฎเกยวกบอารมณ นกจตวทยาเปนผตงทฤษฎของอารมณขน เพออธบายพฤตกรรมและลกษณะของอารมณรวมทงอธบายความรสกทเกดขนพรอมๆ กบอารมณ ทฤษฎเหลานนไดแก (มกดา สขสมาน, 2537, น.150-152)

แรงจงใจและการจงใจ

235

ทฤษฎเจมส-ลาง (James-Lange Theory) ทฤษฎนตงขนโดยนกจตวทยา 2 คน คอ คารล ลาง (Carl Lange, 1885) และ วลเลยม เจมส (William James,1890) ซงท างานคนควาคนละแหง แตผลสรปออกมาเหมอนกน ปกตเรามกไดยนวาคนรองไหเพราะเศรา เกรยวกราดเพราะโกรธ ตวสนและวงหนเพราะกลว แตทฤษฎนกลาววา เราเศราจงรองไห โกรธจงเกรยวกราด กลวจนตวสนและวงหน นนคอความรสกทางอารมณจะเกดขนจากการกระตนของรางกาย และการตอบโตของรางกายนน จะท าใหเกดการรบรทางอารมณ ทฤษฎของเจมส-ลาง เนนถงการรบรของความรสกของเราเอง

ทฤษฎแคนนอน-บารค (Cannon-Bard Theory) ทฤษฎนพฒนาขนจากทฤษฎของเจมส-ลาง ซงเนนในเรองการตอบโตทางสรระวทยาตอความรสกของอารมณในแบบตาง ๆ เปนพนฐาน ทฤษฎนศกษาโดยนกจตวทยา 2 คน เชนกน คอ แคนนอน (Cannon,1927) และบารด (Bard,1928) เขาพบวาอารมณเกดจากแรงกระตนและเคยมประสบการณทางอารมณมากอน และสรปวา สมองสวนทลลามส และไฮโปทลลามส เปนศนยกลางทางอารมณ ประสบการณและการตอบโตของรางกายจะท างานรวมกบทลลามส และไฮโปทลลามส ตามทฤษฎนถอวา แรงกระตนทางอารมณเดนทางผานทลลามสไปยงเปลอกสมองบางสวนผานระบบประสาทอตโนมตไปยงกลามเนอ ท าใหเกดการเปลยนแปลงทางรางกายอนเนองมาจากอารมณนน ดงรปท 7.4

รปท 7.4 ทฤษฎอารมณ

แรงจงใจและการจงใจ

236

ทฤษฎแซคเตอร-ซงเกอร (The Shachter-Singer Theory) ทฤษฎแซคเตอร-ซงเกอร หรอทฤษฎเกยวกบความร ความเขาใจ (cognitive Theory) กลาววา รางกายมนษยแปลความร ความเขาใจทเกดจากสภาพแวดลอมและรางกายของคนได เมอม ประสบการณตอบโตของรางกายเกดขน ทฤษฎนอธบายกระบวนการการแปลความร ความเขาใจออกเปน 2 ขนตอน คอ

1. การแปลตวกระตนจากสภาพแวดลอม 2. การแปลตวกระตนจากรางกายโดยมผลจากระบบประสาทอตโนมต ถกปลก

ใหตนตว (arousal) การแปลตวกระตนจากสภาพแวดลอมมความสมพนธกบอารมณ เนองจากคนสวน

ใหญจะไมไดรบการกระทบกระเทอนจากสภาพแวดลอมโดยตรง แตจะไดรบจากการแปลสงตาง ๆ จากสภาพแวดลอมท าใหเกดอารมณ สวนการแปลตวกระตนจากรางกายมผลตอการปลกประสาทอตโนมตใหตนตว ทฤษฎนคลายทฤษฎของ เจมส-ลาง ในการเนนความส าคญของการกระตน ตวอยาง เมอเรารสกวาหวใจเตนเรวขน เราแปลวาเราตกใจหรอกลว ทฤษฎแซคเตอร-ซงเกอร ใหแงคดวา อารมณทรายงานออกมามผลมาจากการแปลสงทท าใหเกดการตนตว เชน เมอมความสขจากสภาพแวดลอมตาง ๆ แสดงวามสงทดเกดขนในสภาพแวดลอมนน แซคเตอร-ซงเกอร ท าการทดลองเพอตงทฤษฎน โดยฉดอพเนฟรนใหผถกทดลอง เกดการตนตว และรายงานผลของปฏกรยาทเกดขนกบรางกายอยางถกตอง

รปท 7.5 การท างานของระบบประสาทและรางกายเมอเกดอารมณ

แรงจงใจและการจงใจ

237

วธสอนและกจกรรม 1. แบงกลมนกศกษารวมกนอภปรายเกยวกบแรงจงใจประเภท ตาง ๆ และสรปความคดเหน

2. นกศกษาน าเสนอเรองทคนความา “การน าแรงจงใจมาใชใน ชวตประจ าวน” (เลอกเปนบางคน/กลม) และผสอนสรป เรอง วธการสรางแรงจงใจ

3. ผสอนน าเสนอทฤษฎแรงจงใจ 4. อธบายเกยวกบทฤษฎทางอารมณ และใหนกศกษาแบงกลมอภปราย เกยวกบปญญาทเกยวกบอารมณและสรปหาแนวทางแกไข

สอการสอน

หนงสออางอง หมายเลข 6,7,9,30,31,33,44,46,51,54,56,61 เอกสารประกอบ เอกสารประกอบการสอน หนวยท 7

เรอง แรงจงใจและการจงใจ วสดโสตทศน -

งานทมอบหมาย ใหนกศกษา ศกษาและท าความเขาใจเอกสารประกอบการสอน หนวยท 8 มาลวงหนา

การวดผล 1. การสงเกต 2. การอภปราย 3. การน าเสนอ 4. การทดสอบยอย