G u y P. M a r e h a l

naciskim6. J M i przyjrzymy sie uwainiej i przeiledzimy W literaturze rbine odsyiaae, stwierdzimy, Se wszystkie wgtlci kobczq sig na j ed- n y m przyczynku, mianowicie na artykule Hansa Alberta S e g e s s s r a von Brunegg6, ktbry ulrazai sie W roku 1933 W „Schweizerisches Ar- chiv fUr Hweldik" i m6wW o Szwajcarach W Prumch Krzykackich. Jak jdlnak doszedl Segwser do odkrycia tych Szwajcarbw, o kt6rych bylo cicho przsz stulecial

SWarujmy naszg uwagq na przerszlout, na owe cigtkie czasy W po- czgtku XV W.., W ktbrych zakon krzy2acki rozpoczqi decydujece roz- grywki z KrBlestwem Polskim. W t d y to, 15 lipca 1410 r. doszlo pod Omwaldenn i Stebarkisan do zbrojnego starcia wojwk krzytackich z przewatajqcg rila zjdnoczonej Polrki i Litwy. Potgtna bitwa skodczyla sie zugekq klgrkq Zikonu. Rycerze z calej Europy - ta&e z na- szych terenbw - brali udzial W tej wyprawie zbrojnej i odpowiednio gkohe byly t r t acha tsj bitwy. Migdzy innymi odbiiy sie one W kronice berndskiej. Liczne zdobyte chorqgwie - widsczne znaki zwyciestwa - obwokono po wszystkich krainach polskich, aby wrerzcie W pakdzier- niku 1411 r. znaletk dia nich miejsce W katedrze krakowskiej, gdzie zawieszono je na wiecznq parniatkg bitwy.

Chorggwie te dawno jut zagingty. Informuje o nich jednak bogato ilustrowany r~kopis ,,Banderia Prutenorum" krakowskiego kanonika i historiografa Jana Dlugosza. W roku 1870 ,.BanderiaV ukazaly sie

, W Scripforsr rerum Pruunicarum i staiy s i ~ prza to og6lnie dostwne i szeroko znane, WaOnie ten rgkopis byi %ywym iwiadectwem decydu- jacego zwycigotwa odniesianego W wojnie obronnej z Niemcami napie-

1 rajqcymi na wrchbd, jak to teraz widziano. ,,BanderiaW staiy sig pokuiej wgcz klejnotsm narodowp Polakbw, tak jak dziO miejsce bitwy pod Grunwaldam nabraio cha~akteru pomnika narodowego. Po drugiej stro- nie pamiqt o klgrca doznanej od Siowian lyia W jawnig grpgcych wspo- mnieniach i Hindenburg rwg wielkq bitwg z Rorjanami w sierpniu 1914 r. nazywa symbolicznie rozegranq po raz drugi bitwg pod Grunwaldem, t a u e Hitler po swej nnpaLci kazat przewieti, zachowany mak zwydg- stwa - ,,Banderia Pruteuorum'' - do Malborka. ByC moze taka wqtpli- wa aktualizacja, ktBra od wybuchu konfliktu narodowego niemiecko-pol- skiego W roku 1870 wislala W, powietrzu miata zwrbcit uwagg takie

aua der 8cNachf bei Tannenberg [Ccrunwald) 1410, Schweizwirchea Archiv fiir Heral- dik, B& 47: 1933. X. 116 n; B. Br U C k n e s . Schweizer Ptzhnenbuch, St. i3aIleu 1942, s. 30 n.

H. C. Pey e r W swej recausji spublikowrnej W Neu* Ziircher Zeitung nr 2.33. 5 X 19?6 do moje] k%iatkA Die frommen Schweden fn Schwyr. Dar ,Ji~rkommen der Schwyzer und Haalitalrr" als Quelle zum schwyreri~chen Selbwarrfiindnis Im 15. und 10. Jh. (8osi.r Beitiäge zur ~e~chicbtswisreuschaft 1381, Basel 1976.

@ k 8 e g e s a e I, op. cit. r. ab-74, 110-121. Da Polskl trza ta zostala priiwdo- podobde przrnibdona p w r 0. Ha 1 e C k i e g o, Miesigcznik Heraldycmy, t. 13;

tw. Szwajcarzy W Mt- pod Gtuuweldem W 1410 r. 7

Smajcarii na wydarzenia W kraju Zakonu. hzez edycje z roku 1870 otwarta zortala W kaMym razie droga, kt6ra miala zaprowadzie naxzych V

ludzi pod Grunwald. Piemszy odk~yl Szwajcar6w W „Bandesia" iheodor von L i e b e -

n a U roku 1902 W m e j kr6tkiej dwustronicowej notetce' 1 on tet do- szukiwa2 sit: W ryrunku jednej choxggwi rztandaru xzwajeanrkiego, CO

postawil do dyrkusfi fechowcom. Qbrewacjq tq poddiwycil nadgpnie Segesser von Brunegg i saxtofiowal jp do yrciggniacia daleko idgcych wnlosk6w. W xzueg6lowych badaniach heraldycmo~geneologicEnych przebledzil on powipzania r6tnych rodbw rzlaciieckich naszyeh ferm6w

I

z Krzykakami. I wtedy doxzadl do rtwierdzcrnia, ts Szwajearzy walayli pod wlasnym sztandnrem W bitwie pod Grunwaldm, tozumiejgc przy tym pod pojeciem Czwajcarzy wylpcznie „rnierzkabe6w o9miu rtsrych rniejscowo$ci" a. Nie zarkakuje wigc fakt, t e ortatnlo przypomniano o Grunwaldzie wlabnie W zwipzku z szwajcarrkq ludnolcig chloprk8i9. Stwierdzenie to bazuje na.dwu tr6dlach - obydws 64 dzielami Jana Dlugosza - „Banderia8' oraz ,,Wi8toria Polonica" (.,Annalex").

W ,,BandariaV obok jdnej z chorggwi prZbdXtawIaj4cej na czerwo- nym polu stojpcego W postawie pionowej bialego wUka jert rzeczywf. Bcie napisane: „Banderium gsntir et nscionir Sweycterorum, gui pro-

, priis sumptibur magistro et ordfni tulerant 8ubsldlum". ,,Hirtoria8' na- tomiaat podaje: ,,Item banderium ... quod a l b m lupum in cWpo rubeo habebat insigne, sub erant gentes Sweyczerorum" l". Poniewat chorg. ? giew z wilkiern nie pasuje do Szwejcarßw, Liebmau i Se~jexum uzulrali W „Banderiar' dalej i znaletli rxeczywiOcie czerwony rztandar z b i a m krzykem, kt6ry oznaczony jext j shak jako ,,banderim sencti Geor- gii" '1. Chorggiew $W. Jerzego przedrtawia jednak nomdnie czarwony krzyk na bialym polu, okreilenie wigc tsf chorppi jako $W. Jerzago byio nieodpßwiednle. Obydwaj badacze dorzli do wnioxk~, 2s pirzqcy sie pmylili, do ktbego to wniorku ugowatniai ich fakt, to W komwte- rzu wystQpujp liczne dajace aiq udowodnie blqdy. Nie zahtnrowali sie jednak tym, t e W „Hirtoril" Smtajcarzy wyclt~pujq m6w pad eh* r w J p ze makism wilka, brak W niej fadoak jakichkolwb& i ~ y c h wskazbwek m6wiqcych, t e jest to chorpgiew rmajcernka.

I to jut w*zystko, CO wiemy o tej wyprawie do padrtwr krtytackb*

7 T. V. LI o b e n a u. Dar Schw6lprr.PQnIIrr im Dome su Xzakau, Anmigar ftir Schwefmfrche Geschichte, Neue Folge. Bd. 91 1002. s. 23. n.

8 A. S e g e r r c r, op. cit.. s. 114-He. To n s r w pn~d@trwicSeU Uri, $sbwyl. Unterwalden. Luzern, ZUrlcb, Zug, Cilarua l Boma.

'H.C. Peyer , op.clt. Die ,,Bandrria Prdenorum" der San Diugorr. #Jne Ouefle rur lohlacht bU

Tannenber~ 2410 (AbhantiIungeLi d.r Akademie der Wlrtenrcbaltra In Cimtttiag~. ~hi!.-mtor. Klirre, ritte ~ o ~ g e tN), aottingut 1978, s. 2% ((eyt. B L d a h U.

. , . I W tym wiahnie dodatku majduje sig owa domnierpana choragiw

rzwajcarrka '4. Jest 'ona przedstawiona, i to wibhnie vhkazuje na tra- dycjg ustng, jako jsdyna nie W sposbb rrtalidyczny, nie wolno mim- I jgca - tak wla$nie wideiy ch~r@$wie W katearze - letz jako flaga wiejgca na wietme. Z tego samego powodu moglo doj0t do u~ycia biqdnych kolosbw, ponigwat chodzi tu bez watpienla o chorqgiew Bw. Jerzego. Musimy wigc zajge sig r b t n p i motUwo0ciami wyjagnienia tej pomylki kolor6w '5. Nasuwa sig przypuszczenie, , te alternatywwl jest nie tylko chorggiaw azwajcarskä, jc611 teka W okreaie bitwy pod Grunweldldem W ogbla ju2 irtniaka. Chcmy tu wsksizat na fakt, ke Dh- gosz jU W ,,Historil" koryguje nprawq baiwy: „ I tm verdllum. swcti I Gmigii, quod erucem rubaarn in cwpo albo habebat insigne" - a wigc I

czerwony krz* W biaiym polu. W o b y d k przypadkach wymieniany jcwt ten sam nioti~cy chorggiew - Krzyrztof von Gerdorf, radca i po- sei kr61a Zygmunta. Musri lo byt wtqc ta rarna chorggiew, o kt6rej z zastosowaniatn innych kolor6w, mbwi sie W ,,BanderiaU. Na podsta- - wie tego rtmu r z m y daje niq W kohcu wyjasnie fakt, 2e W ,,i-iistorii" nie wystgpuje W og61e %den znak mogqcy byt uznany za chorqgiew ' .

nzwajcarrkg. Zw16Clliy teraz uwage n a charakter pisma W ,,~aaderia" Mo¿emy ' .

tu w spoa4b pdeograficzny wyrblnit trzech autor6w dziek: Brzy r-y- sunkach chor@ßwi moma poznak duie kaligraficzne pismo Stanislawa Durlnka, ktbrym podaja OB wymiary. Najczgiciej ne gtirnym margine- sie poznajmy wyrobione pimo Jana Dlugoaza - zwr6kmy uwagq na delikatne pocipgnigcia linli - ktbry 'swym mergicznie iamanym i ra- czej zblitonym do gionu charakterem pima W kr6tkiej fonnie przypi- auja poszczw6lne verso-, Jak i rbdo-chorpgwie poszczegblnym W%-- bcicielom. W miejrca wohe w p i d wrdnzae jaM$ nieznany autor,. tak , ' -

zwana d r u p rgka, gewne uzupelnisnia. Jego charakter pima jeit bar- dziej migkki, z mniejrzg iloPci@ zatamad, W swymog4lnym chara8tterze raczej W odrdlnieriiu od Dlugosza poziomy i dsje tatwo rozpoznat po jasaonlebienlrim kolorze atrsmmtu. Z powodu bdrdzo duiego podo- ' . biailntwa z dajgcq rie okreilik czarawo rgkq autora oryginalu .,Histo- : sii" odgowiednie badania datuja to gismo tymczasgm na lata 147811480.

-

W jakim rtopniu autor ten pisat pod dyktando Jana Dlugorza, a w ja- kim samodzielnie, nie de sie jednantactnie okreiilik. Dodaje On. wy- ~zerpujqce, gzgsto ansgdotyczne wyjabnimia, ktbre zaderajg jednak wiele niedcirto&ci i pomylek. Whhnie rpod rqid tego nieznanego auto- ra pochdzf fnfsnnacja o „gmr ei natio Sweynerorum" przy chorqgwi z wilkfsai I'.

r4 E k d E h 1, 6. 176, ryc. & zwrwy tu uw~qq B* rozw&ania B k d a h I & P. 91-94.

1' Ibid., s. 210, rye. B. Pdine datowsnir. zr. kt6rym opowioda siq iutor metodya- alo odrnaczs $& tym, le pelcga rryl4eWe ne krytsrlech fotrnclnych; porbmanlu

1 13831 Smajcsrzy W bitwie pod ürunwaldem W 1410 r. 11 I ' W s w e j obeoiej f o k i e powrtaky wiec ,,Banderfo" nie W w y n h jednor~zwego przedsigwzigcia, leez - zar6wno j&li chdzi o rysun- kl, Jak i tgkst - W kilku etapach, p ~ z y nym zmicmiano jej koncepcjg. Wspanialy rgkopis Durlnka, ktbry byl rwego rodtafu ilustrowanym spisem zdobycmych chorqgwi W katddrze krakowrlrgej stak riq W la- tach p6tniejszych r~k0piMtm roboczym krakownkisgo kanonika i hi- storiografa Jana Dlugorza. Tm kazat go W r6tnym czasie, zalsdaie od

I I widzenia hist~rycmago realizowanego W rozpoczqtej ,,Hirtorii",- uzu- 1 pfhiat dodatkowymi danymi i uwzglgdnil tr2 criorqgwie, kt6re nie ' wisialy W katedrze. Mamy wigc W ,,Eianderiar' do ~ZyiriWIia z t r z e a

wyrahie r62nmi warrtwaaai. Intererujgca nas chorggiew nalety d0 warstwy drugiej, do wprowadzonego prnez Qhigarza uzupelaimla rec- to-chorggwi. Decydujgce jest, t e Dhigorz nigdrie nie m6M1 0 Smaj- carach. BopSero trzecia Warstwa z kafica l a t dedem&ostptych zaWi6 ra wnniankg o nich, i to mamienne, W miejrcu, gdzia, Dlugosz nie umiekcil 2;adnej informacji. gdzie wigc tan nicnany drugi autor mbgt postgpowat W spos4b dowouiy. Zalotenie, tr choaqqwie zoetaiy pomy- lone, polega wiec na nied~~uszczalnym metodycznie papaieszaniu rbt-

-nych warstw chronologicznych i nie da sig obronit p r zd krytykg. f ak to na podstawie badan kodyltologicznych odpsds podstawa t a y , chodzi tu o chorggiew szwajcarskq. Stwierdzsnle to jest watne f W dzie- dzinie weksykologii, do tej pory bowierm uwatano, it fett to pierwszy dow6d na istdienie ckorpgwi zwigzku szwajcarrkiego 17.

Nasuwa sig kolejne pytanie, dlaczegot to W polrkldr S;r&lfaeh W q61e wspomina sig o Szwajcarach. Czy irtniala byt mote mim0 to jakab wyprawa rzwajcaraka na tg wojngf Pedrtawa trbdiowa, jak wi- dzimy, fegt wptpliwa. Takte na tle og6lnym owi SWajcarzy, kt6ny

paleovraficmym rQki drugioj - r ~ k l C rtkoplou oryginrhrgo ,.Hfrtotii Polonloe". di- towaniu rqki C przez znak wodny. Bitowuilw wcxrsni 14@@!14%7 oprrujr przrde wszystkim wliioskami z kontekatu h(lrtorycznylo.

*''W Irbdniowiecmym obyczaju chor~gwiiinym Szwafesril charagwir rtanowe - ' c h o r w ~ e porzczeg6lnych kroj6w 1 Wast (dtib kantony) byly uroezyrtymf I Iraejal-

nymi makami bitewnymi wirllrirj wyprrwy. Dopiuo I czarem. poch~dzenie nie zostilo je£acze wyjalntone (corax bordziej pod wiakiem zipYiYtuili rtoi LnpsOrodhie, poch* dzanie ze xnaku cerarrM6g0,~ blitrze prowdy wydaje sie pochodzrnle od kuku tw. Maurycego), powstataog61nozwijzkowa flrga wojenna, p6hlejrry krryt rmejcarrkf. Na~Mr8za zachowona ehorilgi4w bornedrka; pierw8eo (1) potvwa XV W. (P. B r u t k- n e r . op. dt.. r XXXXIII)., Dowcdy W portaef eysuuk6w W iLurtrowtn@ kro$kash

'' pochodzp z druglej poiowy XV W., per. C. G. 13 a U m a n n. V b y die Bntrtrhung der äiterten Schweizer Bilderchronlken (1498-1485). Bem 1971 (Schrfftea da' hme?

' Burg?rbibiiothek). W uchwaiacb xwi4ELowyth w r p o ~ a rlq 0. .,grm.ln C3rrrlkhLitx- ' lenly'' (mpbina chor4giew doglwo od roku 104) (Amtliche llommlung der Illteren Sidgandsilrrchen Abschiede, Bd. 2, L u z m 1803, r. 488). Nle istnieje iidar niukewa historir choqgwi wirnvajearskiej (tylko zaberwlena paüidty~i>ie Utetatilfe populatato- naukowa). zob. podatawowy do t r j pory ebl& matctiaibw P. Br U C L n b t i. Jchwei-

I

I rar Fahninbuch, St. Gellen 1942.

I

14 G u y P. M a r c h a l

nej lnterpretacji ,,genS et natio". Wszystko zda sig jednak wskazywat i na tot iie to parsyste pojacie nalety m%mieC W rodowym, ludowym renrie. Nie do pominie$cia jest W ka2dyrn razie maczenie wiqz6w krwi. kt6re. jak W przypabku ksigcia szezeeiiirkiego d wsp6lnoty jgzykowej Polakdw, wchdzi W ecikres waczeniowy tego pojqciaa5.

Czy motaa pedobnie interpretmwat „gmu et natie Siweyczero- , rum"? * @ W kafdyrri razie - ibotrahujqc cd ramego W robie interesu- jpsego pol~czmia pOj@ - ,,aatioW je& tutaj a y t e W polqczeniu z ja- kimß okre&lccniem gaograficmym, lecz z wlaic!wym okre8lenieei naro- , d~wolcl - ,,Swayczeroruap", M h o wrzelkieh zartrzetefi" wyjdbny jedaak od interpretscji rodowej, a uzyukaaiy pojgcie. kt6re W koiicu XV W., gdy naez niezX%any wtDr pirrak sws slowa, mogto byt calkowf- ds mofliwe. A wiqc mielfbyßmy do czynimia W tej stylizacji z odbi- ciama 6wczesnych gojge, z fdnomenem, k tby da sie przeciet czgsto zauwaiye. 3dli W p6hym XV W. w dalekim Krakowie uiiyto okrehle- nia „gens ä natio Swsynererum" z pewnygl prawdopodobie6stwemo w senrde redowypn, t0 przy tego redzaju slawie nis rnogio chodzit chy- ba o nie innga, jak 0 owe dla calej Europy cietkie W skutkach i jako takie przez w~pMczernych Odczute rwycigstwo Smajear6w nad Ka- relem $mialym. W katdym razie wojny burguadzkie odbiiy sie szero- kim echw W p6bocnowrchadniej czgßei cesarstwa. odnotowano je np. W kroaice lubsskiej, a takte W Police W gdafirkiej kronice Wein- reicha, oraz W ,,Hirtorii" Jana Bhigorzam, przy czym mogQ wplynpt na to przade wtaxystkim hanzatyckie rzlaki Bandlowe prowadzace od burgundzko-fiandryjaktch misrt aadrnorekich a1; do BolskiPg. Nalehio-

U Bk d a h 1. $., 262 [Autor B. P. M a r C h a 1 utywa W tekdeis oryginabyin okrellonia „!B oentilrm voUdrehem Sinn", nego nie motna przcthuaaczy6 dostownie acr jpyk polsii - uwaga Redakcjl].

B k d l h l . 1.220 $7 Prxy obeenykn rtaiüa bad& nad ddel$m Dfugorzs I przy nledoetgpnoiei W d d

polrUcli W Srwajsaril rnu8lPtrm mtanoWoie uezygnowaC x konirsznego dla pownej intuprrtseji peißwnania kontrdnege z pomoitilyili cechaed j~zyka ir6d.t. S. Ga- w q d i , K. P l r r a d z k a , J. B < i d r b r s s w r k a . X. S t a s b o w s k a , Rozbidr krytyeeny ,,Annaiium Poloniae" Jana Dtugorea x lat l36ü-140, t. 1-2, Wroclaw- -Werszowe-Kralrßv iW1-1966 M@ zajmujo ric tyml wpektami.

* LPbrckrr Ratrherrrnchronik. rd. B. 5 I u n s (Boutrche Städtechreniksn 31), Cöttingrn 1W8, r. 136141, l4%-1%3, 183-191; Caapar Wefnrrichr Banaiger Chronik, ed. Th. H i r r e h, [W:] 8eriptorsa ruum Prusalearum. Bd. 4, Leipzig 18'10. r. 338 n; J. B i u g o r X, Hfrtoriaci Boloniar. t. 3, Krakdw 1888, r. 652. Udortepniena iui uprzej- mic prroi prof. B. 2 i e a t 4 r ( prres M. Pt a r e d x k 1 a 1. Wiadomoicl o Burgundif U Juna Dlugorta, Zwxyty Nnukowa Uniwrrsytetu Jagirllobrkiego, Pfaco Hiutoryme, E. 6%1 i@?. nie rijmujc rig preedrtawdwiymi tutaj swiqek~mi burgundnkimP.

I. I) r U n c, H. W a e r r t lr i, Hanaiache Handelrstraben (Quslian und Dar- stellwagen zur HoaduChcn Glrchlchte. Neue Folge, Bd. 13, K 1-3). Wdmsr 1967- -!$B, ,,nach Polen Blneirr". s. 695-?M. Inmq drsgg prsekazu mogly Bye stosunki h d l o w e %t. Gallen a Pclrk* i audenei r St. Gauen w Krakowie. Por. przyczpbi

13871 Szwajcarzy W bitwle pod (3runwaldem W 1410 I. 1 S

by :wigc raczej W notatce o „(lens et natici" Szwajcar6w ezukae dale- kiego echa wydarzenia w ~ p M c z m q o dotyczgcepo Szwajearbw koiica 'XV W., 'o nie dowodu na rzecaywisty udziai Smajearbw W bitwie pod ~ r k a l d e m . W jaW rpo86b mogio dojit do t@o przesunlgcia Szwaj- car6w do obrazu historycmego ,,Banderiaw nie da rig na razie prawie wcale wyt~iunaczyt. Nie, &je sig j&ak Isiet zbyi daleko od prawdy z a l h d e , t e z niegodawanych W wqtpliw@t rycerzy i szlachty pocho- dzqcych z tera(>w szwajcarekich, ktbrzy byC maks rzeczywiaeie wal- czyli pod charqgwie z wilkitgn panbw von HwwilM, powbtaly W „Ban. desia" pod wp1ywm relacji o bbtwach pod Grandson i W t d a „gens et ,natio Sweyczerotuaa". '

Przyzncijemy cbgtnie, Ze nie mbgl jeszczs -.gortat wyuunltjty nleod- . party dowbddia poparcia tej tezyel. Z drugiej mrtrosy przy uzyrkanym

obecnie stanie badafi mo@a przyjgt co ibq~tgpuje: P. gewndciq nd&Y skr&liC chorggiaw rzwajcarekg W bitwle pad Grunwaldm i bpiej b p loby na razie nic nie m6de o Szwajcaaach W tej bitwie. W kaMym razie teza o rycerzach z odmiu rtarych kantonbw, kt6rzy miaby wtdy, owqo 15 lfgca 1410 roku walczyc pad Gtunwaldem, sda sie byC ob. ciqzong do6C obnzernym materiaiem dowodowym p r z e w y m tmu twierdzeniu.

~ ~

H C. P e y e r s i S. S t e l l i n g . M I ~ h s u d , tcbanges entre la Poiogno ei la Suissc (~or. przypis 2). Wr%srcic no1e0y tct wrpomieC jclli riQ d6brXc orimtujq nlr potwierdzone z drugisj suony wystrpieaie MW polsklch lucanPLbw [,bognsr polo- noisv) W bernahrklej wladomo6ci I 12 kwietaia 1490 r. o pr~gotowania<h w0jBn- nydi Karola S ~ a l r g o (Staatsrrchiv Luzsrn Urk. %.2/3?#); Amllichr b W U ß ( r des

. .dlteran Bidgen(lssirch6n Ab8abhd%, Bd. 2. L u u n 1883. E. 985, nr 836. * Przypweczenie dotycx%cs FIuaWir aortato wyrciono przes T. von Li r b s n s U.

op. cif. zai ptzea A. 5 e g e # r e r 8, op. dt.. o4rtuCOn1 nc r z m fr(iiikcilrlt1wa rodu von Pisehborn.

8: Jedem W pebi 4wtadom, Zo przcr moJa interpretacjp impukowoby tewfa post. quem (1478) psieogrriieuie p&tne datowroie drugief mü j ~ s t &O&P nrdagoisy t s (14761478180). Ale feil4 n t m s ß i ~ to mxedmia4em dyakuuji. byC motc rrtalnte tutaj da sie znillete jaklO sigument na to pbsnt datowral8. Na popueio mej tery chcioibym dodatkowo z a i e c z y t , I6 r ~ k a lf W natrtec rzwajcusYej jurc ie bardeirj prscyzuje: .,Et idso ,nue nicioets suaque regtonin at gentis drfarebant pro signo vextllum" (E k d 8 h 1, s. 220). Pod tym iiformulowadem W kentek8cfe tym mogiy .by* tylko roZUId.4ne chorpgwp dBDOWb ~ O S Z C Z O ~ ~ ~ Y C ~ ~~BJIcOWO$FI. ICh Wyli(lP9. wmie jednak pod Grunwaldem jamt sugeh116 w y k l u ~ ~ ~ p e . poniow~t taks wyptawu z .,ofiejahym" makrcm bojowym murlalaby malritt jakiel odblcir W 2r4dlach od- powie~ndch ~ e j ~ ~ o w e i c i . N I I ~ tu WYWUCW~ xagitllßeie Wagt, pnicwat mumf&eby to rie ~darzyf W CO nojmniej olmiu ercbilroch relrtywna romodsle14ych jednortrk pahstwowycb. Obraz. ktbry daje nrm !I rekr d Szwalcarrch, odpowiada recrej dc- kiadnje obrrzowi wypraw rzwajcarrkicii p&$nego XV W.. % prrodo w$ryctkim 0kWru wojau burgundzkfeh. j4k.i sodaja np. kronik4 ilwtrowuie 1 jikt racsei wtainle waas tewojny stal sig'szeroko znany.

8a IN DPiR m . bimm jclat ZUR W BIB ,-B $F W O ,8W%mwEjr' IN Dw. ,.SAt4Z@UA.

, PRVTBNBRUM" 'VON JAN PUr40lrz' I . .

. . .

CZur-~&g) . .

13891 Wajcarzy W bitwie pod Grunwaldem W 1410 I. 17

aui &n Ereignis des endsndsn 15. Jh. - am ehesten aui die Burgundersiege der Eid- genossen - zu s e h a als ein später Beleg ITir äie tatsächliche Teilnahme der Schwel- Zer bei Tamenberg. Die Schwdeeriabe bei Irinnwberg ist jedenfalls zu streichsn. und von Schweizern. von Eidgenossen in d8x Schlacht bei Tannenberg wird man bes- ser nicht mehx sprechen.