© Argitalpena: Euskadiko Ekonomia eta Gizarte Arazoetarako BatzordeaGran Vía, 81-7ª Planta48011 Bilbo

Diseinu: Cuatrobarras ComunicaciónMaketazioa eta fotomekanika: Ikur, S.A.Inprenta: Baster, S.L.L.Lege Gordailua: BI-2909-10

09EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA

MEMORIA SOZIOEKONOMIKOA

Juan María Otaegui MuruaPresidentea

EKONOMIARIK GARRANTZITSUENEN TALDEAN SARTZEA

Memoria sozioekonomiko hau Euskal Ekonomi eta Gizarte Arazoetako Batzordearen osoko bilkurak2010eko urriaren 27an onartu zuen. Agiri honetan, 2009ko euskal ekonomiaren portaera eta gizarteegoera aztertu ditugu eta diagnostiko bat eskaintzen dugu, EEGAB osatzen duten gizarte eta ekonomieragileekin aldez aurretik konpartitu duguna. Horregatik, lehenik eta behin, dokumentu hau zenbaithilabetez eztabaidatu eta jorratu duten pertsonei eskerrak eman nahi dizkiet: Memoriasozioekonomikoaren batzordea osatzen duten kontseilukide hauek dira: Antxon Tomasena (CCOO),Eduardo García (CCOO), Raúl Arza (UGT), Maribel Ballesteros (UGT), Eduardo Aréchaga (Confebask),Jaime Fernández (Confebask), Rafael Aranguren (aurrezki kutxak eta finantza erakundeak), Xabier Iraola(arrantza erakundeak), Sylvia Gay (UPV-EHU), Javier Muñecas (ASLE), eta adituen taldeko ordezkariak,hau da, Felicísimo Ayastuy, Aitor Bengoetxea, Ignacio Barrenetxea eta Carlos Trevilla. Azterlan etaProiektuen arduradunei ere, Leire Ozerin eta Arantza Unzurrunzagari, eskerrak eman nahiko nizkieke,memoria koordinatu eta idatzi baitute.

EEGABak urtero egiten du memoria sozioekonomikoa, beraren bidez analisi tresna erabilgarriaeskaintzeko asmoz. Izan ere, memoria horrek euskal gizarteaz eta ekonomiaz egiten duen erradiografiakontrastatutako datuetan oinarritzen da, eta bere ondorioak desitxuratu ahalko lituzketen unean unekopremietatik aldentzen da. Hala eta guztiz ere, memoria sozioekonomikoaren abantaila nagusia eragileekonomiko eta sozialen artean adostutako gogoeta lana izatea da. Euskal gizartearen errealitatearenbenetako adierazpidea da.

Munduko finantza krisiak euskal ekonomian 2009. urtean zer-nolako eragina izan duen erakustendigu dokumentu honek. Hain zuzen ere, azken urteetan BPGak zenbait aldakuntza erreal positibo izanondoren, urte arteko tasetan, 2009. urteko lau hiruhilekoetan aldakuntza negatiboa izan zen. Aitzitik,laugarren hiruhilekoan jaitsiera moteldu zen. Hala eta guztiz ere, BPGa %3,8 murrizten da urtean, batezbestez. Industria, euskal ekonomiaren motor nagusia, %12,7 jaitsi zen, eraikuntza %3,6, zerbitzuak %0,2.Lehen sektorea, berriz, %3,6 gehitu zen. Ekonomiaren narriadura lan merkatuan eta langabeziarenkopuruetan islatu da, ezinbestean. Beraz, azken urteetan pobreziaren aurkako borrokan eta ongizatearenaurrerapenean lortutako hobekuntzak hondatzeko arriskua dago.

Testuinguru honetan, EEGABeko adituek uste dute ezinbestekoa dela produktibitatean etalehiakortasunean hobekuntzak lortzea, hainbat eremu bultzatuz: hezkuntza eta prestakuntza, ikerkuntza,prozesuaren eta produktuaren berrikuntza, eta teknologiaren hedapena eta transferentzia. Horregatik,uste dute I+G+Bko inbertsio publikoa areagotu behar dela, baina baliabideak euskal ekonomia hoberenkokatuta dagoen eremuetara bideratuz.

Gaur egungo testuinguruan, EEGABak uste du funtsezkoa dela gure ekonomiaren lehiakortasunahobetzen laguntzen duten oinarriak ezartzea, eta atzeraldia gainditzen duten lehenengo ekonomientaldean sartu ahal izateko prestatzea.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

ZIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

LABURPENA ETAGOGOETAK

1.1. DEMOGRAFIA ETA INMIGRAZIOA

EAEn, INEren Biztanleen Udal Erroldak eman-dako azken datuen arabera1, 2009ko urtarrilari bu-ruzkoak, biztanle kopuruak 2000. urtean hasitakogoranzko bidea jarraitzen du. Zehazki, 2009an biz-tanle kopurua 2.172.175 pertsona da (2008anbaino %0,7 gehiago), hau da, aurreko urteanbaino 15.063 gehiago eta 2004an baino ia 57.000gehiago.

Kopuru horiei gaineratu behar diegu EAEnerroldatutako atzerritarrek %7,3ko pisua dauka-tela (2008ko urtarrilaren 1ean %5,4 ziren), hau da,%35,2ko aldakuntza erlatiboa gertatu da. Gehi-kuntza hori estatukoa baino handiagoa da denbo-raldi berean (%22,1ekoa estatuan), baina gureerkidegoan atzerritarrek daukaten pisua estatukoa(%13,8) baino askozaz ere txikiagoa da; estatuak,erroldaren azken eguneraketan, sei milioi atzerri-tar baino gehiago dauzka.

2005 eta 2009. urteen artean, EAEn errolda-tutako atzerritarren kopurua %120 baino gehiagohazi da. EAE, estatuaren testuinguruan, azken ur-teetako urte arteko hazkuntzarik handienetako batbizitzen ari da, baina halere, autonomi erkidegoe-tan atzerritarren portzentajea aztertzen badugu,azkenetakoa da. Haren atzetik Asturias, atzerrita-rren %6,5arekin, eta Extremadura, %4,1arekin,baino ez daude. EAEren gainetik dauden erkidegobatzuetan atzerritarren pisua bikoitza eta hirukoitzada: Balearrak (%23,8), Madril (%19,3) eta Valent-zia (%18,9), besteak beste.

Bestalde, EUROSTATen kalkuluen arabera,Europar Batasuneko biztanle kopurua 499,7 milioi

da 2009ko urtarrilean. Hau da, 2008ko urtarrileanbaino 2,2 milioi gehiago. Milako 4,4ko hazkundehoni esker (aurreko urtean milako 4,8koa izan zen),1960az geroztik dagoen goranzko joera etenga-bea beste urte batez mantendu da. 1960angaurko Europar Batasuneko biztanle kopurua 400milioi zen. Bilakaera positiboa, beste urte batez,inmigrazioaren portaerari zor zaio. Izan ere, alda-keta osoaren %27a bakarrik dagokio hazkundenaturalari (jaiotzen eta heriotzen arteko alde posi-tiboa).

Gure erkidegoan, EUSTATen 2008ko behin-behineko datuek erakusten dute hazkunde bege-tatiboa (hau da, jaiotzen eta heriotzen artekobiztanleri aldakuntza, migrazioak kontuan izangabe) positiboa izan dela bosgarren urtez segidan,1986tik gertatu ez dena: 2008an 21.315 jaiotzaizan ziren, aurreko urtean baino %3,5 gehiago, eta19.437 heriotza, 2007an baino %1 gehiago. On-dorioz, hazkunde begetatiboa 1.878koa izan zen,hau da, milako 0,9koa. EAEko hazkunde begeta-tiboak etengabeko jaitsiera izan zuen 14 urteaneta, behin betiko datuak ez dauzkagun arren, ba-dirudi 2004an joera eten zela. 60ko hamarkadaneta 70eko hamarkadaren hasieran saldo begeta-tibo handiak gertatu ziren. 1990. urtea lehenengosaldo negatiboa izan zen 1937. urteaz geroztik.1996an minimotara iritsi zen: orduan EAEren haz-kunde begetatibo negatiboa 2.000 biztanlekoaizan zen.

Bi kontu nabarmendu behar ditugu, jaiotzeidagokienez: lehenik eta behin, ama ezkongabeenjaiotzen portzentajeak gora egin du, beste urtebatez. 2008an, ezkondu gabeko amek izandako

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

1 Biztanleen Udal Erroldako kopuruak ezin dira Biztanleria eta Etxebizitza Erroldako kopuruekin zehatz-mehatz erkatu, metodolo-gia ezberdinak dituztelako. Udal Errolda administrazio erregistroa da. Haren eraketa, mantentzea eta kudeaketa Espainian dauden8.000tik gorako udalei dagozkie. Haren datuak udalerriko bizilekuaren eta helbidearen froga dira. Haren ziurtagiriak dokumentu publi-koa eta sinesgarria dira administrazio ondorio guztietarako. Biztanleri Errolda, ordea, estatistika bat da, eta haren eraketa EspainiakoEstatistika Institutuari dagokio. Jasotzen dituen datuak estatistikako sekretupean daude; erroldan ez da hala gertatzen, pertsonakidentifikatzea ezinbestekoa baita.

1Laburpena

9

umeak 6.474 izan ziren. Kopuru hori guztien%30,4 da (aurreko urtean %27). Oraingo portzen-tajea eta 1990ekoa (%7,7) erkatzen baditugu, iku-siko dugu bikote ezkongabeek izandako umeenratioa laukoiztu egin dela. Herriz herri, EB-ko port-zentajeetan alde handiak daude: Eslovenia etaSuedia, bizirik jaiotako umeen %54,7, Estonia%59,1. Beste muturrean Txipre eta Grezia daude,%8,7 eta %6,5 hurrenez hurren. Batasunetikkanpo, Islandian tasa oso handia da: 2008an jaio-tako umeen %64,1ak ama ezkongabea zuten.

Nabarmendu behar dugun bigarren alderdiaazken urteetan jaiotza tasa murrizten lagunduduen faktoreetako bat da: ama izateko adina a tze-ratzea. 2008an, ama izan ziren emakumeen%76,5ak 30 urte edo gehiago zeuzkaten. Talderikhandiena 30 eta 34 urte arteko emakumeena da,jaiotza guztien %42,9arekin. Bestalde, 2007. ur-tearen aldean, 35 urtetik gorako amen erditze ko-puruak gora egin zuen (%33,6); oraindik ere 25 eta29 urte arteko taldeari alde handia ateratzen dio(%16,6). Amen batez besteko adina 32,4 urte izanzen. Lehenengo umea izan zuen amen batez bes-teko adina, berriz, 31,3 urte izan zen. Kopuru ho-riek 2007koen antzekoak dira. Horrela, lehenengoumea izan duten EAEko amen adina EB-ko han-diena da.

Azkenik, heriotzei dagokienez, EUSTATek era-kusten du 2008an gure erkidegoan hil ziren per -tsonen batez besteko adina 77,4 urte dela(2007an 76,8): 73,7 gizonentzat eta 81,3 emaku-meentzat, luzaroago bizi direnak. Horrela, azkenhamarkadan, gure erkidegoan bizi-itxaropenak 3,1urteko gorakada izan du batez bestez.

1.2. HEZKUNTZA

Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Unibertsitateeta Ikerkuntza Sailaren gastuen aurrekontuaren

behin betiko likidazioa, 2008an, 2.589.172 milaeurokoa zen, hau da, aurreko ekitaldiaren %7,7kogehikuntza, 2006aren eta 2007aren artean erre-gistratutakoa (%12,3) baino txikiagoa. Gastu hauEAEko BPGaren %3,74 da; 2007ko portzentajea(%3,65) baino dezima bat gehiago beraz.

Hezkuntza Sailaren gastuaren ratioa ikasle ba-koitzeko (ikasle guztiak kontuan izanik, hau da,erregimen orokorrean nahiz berezian daudenak)jaitsi egin da, 5.477 eurotik 5.353 eurora. Izan ere,2008an ikasle-kopurua hezkuntzako gastua bainogehiago igo da.

Hezkuntza eta Kultura Ministerioak argitaratu-tako azken datuen arabera, 2007koak, hezkuntzaadministrazioen gastua BPGaren aldean %3,62 daEAEn (%2,98 unibertsitatekoa ez den hezkuntzaneta %0,57 unibertsitateko hezkuntzan) eta %3,85estatuan (%2,84 unibertsitatekoa ez den hezkun -tzan eta %0,88 unibertsitateko hezkuntzan).

EAEko 2009-10 ikasturteko matrikulazioari da-gokionez, EUSTATen datuen aurrerapenaren ara-bera, unibertsitate aurrekoa %1,7 gehitu da.Aurreko urteetan gertatu den ez bezala, gehi-kuntza horren arrazoia da beheko mailetan gehi-kuntza izan dela (haur hezkuntza: %0,9, lehenhezkuntza: %2,8 eta DBH: %0,8), eta Derrigo-rrezko Bigarren Hezkuntzaren Ondokoan (DBHO)edo irakaskuntza ertainetan ere bai, %6,7 gehitudirenak.

Garrantzitsua da nabarmentzea haur hezkun -tzan matrikulazioaren gehikuntza moteldu dela(%3,3tik %0,9ra 2008-09 eta 2009-10 ikasturteenartean) eta DBHko matrikulazioaren gehikuntzaberretsi dela.

Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren Ondo-koan (DBHO) edo irakaskuntza ertainetan izan zenmatrikulazioari dagokionez, gehikuntzarik handie-nak goi mailako LH-an (%12,1), maila ertainekoLH-an (%11,6) eta gero eginkizunen ikaskuntza-ren matrikulazioan (%5,8) eta batxilergoaren ma-trikulazioan (%2,1) gertatu ziren.

10

Eskaerarik handiena duten goi mailako titulazioprofesionalak hauek dira: administrazioa (%12,8,aurreko ikasturtean %13), elektrizitatea eta elek-tronika (%12,3, pisu erlatiboa 0,3 puntu jaitsi da),metala eta fabrikazio mekanikoa (%11,5, aurrekodenboraldian %11,1), komunitatearentzako zer-bitzuak / zerbitzu soziokulturalak (%10,9, aurrekourtean %9,6), eta informatika (%7,6; jaisten jarrai -tzen du: aurreko ikasturtean %8 izan zen, 2005-06an %11,8, eta 2003-04an familia profesionalikeskatuena zen, ikasle guztien %13,3 beregana-tuz).

Unibertsitateko goi mailako irakaskuntzakomatrikulazioak (lehenengo bi zikloetan), unibertsi-tate publiko eta pribatuetarako, EUSTATen datuenarabera, jaisten jarraitzen du (-%3,5). INEren da-tuek joera bera erakusten dute, bai estatuan baiEAEn.

EUSTATen arabera, matrikulazioaren gutxi-kuntza sare pribatuan nahiz publikoan gertatzenda, nahiz eta jaitsiera handiagoa den pribatuan pu-blikoan baino. Hain zuzen ere, 2007-08 eta 2008-09 ikasturteen artean, matrikulazioa %11 jaitsi zenpribatuan, eta publikoan %2,2.

Aitzitik, unibertsitateko populazioa, 18 eta 25urte arteko populazio osoaren aldean, berriro eregehitu da. EAEn, 2007-08 ikasturtean %31,2 zen,eta 2008-09 ikasturtean %31,9. Estatuan, berriz,18 eta 25 urte arteko biztanle guztien artean uni-bertsitarioen portzentajea %31 izatetik %31,7 iza-tera igaro da.

EUSTATen arabera, titulaziorik eskatuenak,2.000 matrikulazio baino gehiagorekin, hauek dira:enpresen zuzendaritza eta administrazioko lizen -tziatura (5.167 ikasle, %0,4ko gutxikuntza aurrekoikasturtearen aldean), enpresa-zientzietako diplo-matura (3.685 ikasle, %6,1eko jaitsiera), ingenia-ritza industriala (2.882 ikasle, %2,3ko jaitsiera),zuzenbideko lizentziatura (2.657 ikasle, %0,6kojaitsiera), psikologiako lizentziatura (2.640 matri-kulazio, %3,4ko jaitsiera) eta ingeniaritza teknikoa

–espezialitatea: mekanika– (2.559 ikasle, %10,2kojaitsiera).

Bestalde, EUSTATen datuen arabera, uniber -tsitateko hirugarren zikloko (doktoretza) matrikula-zioak 2001-02 ikasturteaz geroztik zeukangoranzko joera hau 2005-06 ikasturtean hautsizen, eta harrezkero beherantz jarraitzen du. Ha-lere, 2004-05 ikasturtean, hirugarren zikloan 2.698ikasle ari ziren ikasten (2003-04 ikasturtean baino101 gehiago). 2005-06 ikasturtean 2.602ra jaitsizen kopurua (%3,6ko jaitsiera), 2007-08 ikastur-tean 2.249 ikaslera jaitsi zen, eta 2008-09 ikastur-tean 2.027 ikaslera. Gehienek (guztien %64,5)hirugarren zikloko ikasketak egiten jarraitzen dutesare publikoan. Generoari dagokionez, emakumekopurua gizonena baino handiagoa da oraindik ere(1.077 eta 950 hurrenez hurren).

Hezkuntzako adierazleei dagokienez:– Helduen ikasketa-maila. Ikasketa maila jakin

bat amaitu duten helduen portzentajea da.– 2008ko txostena. Hezkuntzaren helburuak

eta erreferentzi puntuak 2010ean izenekodokumentuan, MECen Ebaluazio Institutuak2009an argitaratua, bildutako datuek hauerakusten dute: 25 eta 64 urte bitarteandauzkaten pertsonetatik bigarren hezkun -tzako bigarren etapara iritsi direnak (INSN 3:batxilergoko titulua, gradu ertaineko treba-kuntza zikloak, eta titulazio baliokideak etaasimilagarriak dauzkaten pertsonak) %62,9dira EAEn 2007an, hau da, ELGAko batez-bestekoa (2006an %68) baino 5,1 puntugutxiago.

– Sei urterekin eskolatzeko itxaropena. He-rrialde bateko eskola-bizitzako itxaropenahonela definitzen dugu: pertsona bat eskola-tuta egongo den urteen batezbestekoa; adinbakoitzean dagoen eskolatze tasa garbiarenarabera kalkulatzen da. Indize honek moduorokorrean biztanleriak eskolatzean duenparte hartzea adierazten du.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

11

– MECen datuen arabera, 2007-08 ikastur-tean, Espainian, sei urteko ikasle batentzat,hau da, derrigorrezko eskola hasten duenikasle batentzat, eskola-bizitzako itxaropena14,4 urtekoa da (14 gizonentzat eta 14,8emakumeentzat). Ikasturte honetan bertanzazpi autonomi erkidegok dauzkate estatukobatezbestekotik gorako eskola-bizitzako i txa-ropena. Altuenak EAErena eta Gaztela etaLeonena dira, biak 15,5 urterekin batez bes-tez.

– Bestalde, 2008ko txostena. Hezkuntzarenhelburuak eta erreferentzi puntuak 2010eanizeneko dokumentuan, Ebaluazio Institutuak2009an argitaratua, bildutako datuek hauerakusten dute: 2006. urtean (urte horretakodatuak baitira berrienak) ELGAko kide direnedo hari elkartuta dauden EB-ko herrialdee-tako eskola-bizitzako itxaropena (bost urtetikhasita, ez sei urtetik) 17,5 urtekoa dela. Es-kola-bizitzako itxaropenik handiena dauka-ten herrialdeak Finlandia eta Suedia dira:20,8 eta 20,3 urte, hurrenez hurren. Espai-niak 17,2 urteko eskola-bizitzako itxaropenadauka.

– Goi mailako hezkuntzako (unibertsitatekoaeta unibertsitatekoa ez dena) eskolatzea 18eta 24 urte bitartean.

– Goi mailako hezkuntzako eskolatzea geroeta garrantzitsuagoa da. Izan ere, lan mer-katuak eta jakintzaren gizarteak askozaz eregehiago baloratzen dituzte hezkuntza mailahonetan prestakuntza dauzkaten herritarrak.Gainera, Europako goi mailako hezkuntzasistemak 2010ean mundu mailako kalita-tezko erreferentzia izan daitezela lortzekohelburuak Europako herrialdeen konber-gentzi prozesua sortu du, goi mailako hez-kuntzaren eta ikerkuntzaren espazio komunbaterantz. Adierazle horrek goi mailako hez-kuntzaren bilakaerari erreparatzen dio.

Hemen unibertsitateko ikasketak eta uni-bertsitatekoak ez direnak sartzen dira.

– 2008ko txostena. Hezkuntzaren helburuaketa erreferentzi puntuak 2010ean izenekodokumentuan, Ebaluazio Institutuak 2009anargitaratua, bildutako datuek hau erakustendute: aztertu diren zazpi adinetan eta 2006-07 ikasturtean, EAEk goi mailako hezkun tzan(unibertsitatekoa eta ez unibertsitatekoa)dauzkan eskolatze tasa garbiak estatuko ba-tezbestekotik gorakoak dira: 18 urterekin,%45 (estatuan %20); 19rekin, %50 (estatuan%35); 20rekin, %53 (estatuan %37); 21ekin,%47 (estatuan %35); 22rekin, %38 (estatuan%30); 23rekin, %28 (estatuan %24).

– Goi-mailako hezkuntzan sartzea: Unibertsita-tean sartzeko proba gainditu duten ikasleak

– INEren datuen arabera, 2009. urtean EuskalHerriko Unibertsitatean sartzeko proba9.614 lagunek egin zuten (25 urtetik gorako-entzako probetan matrikulatutako pertsonakkontuan izan gabe). Hau da, aurreko urteanbaino %5,9 gehiago. Guztietatik %94akgainditu zuen: aurreko bi ikasturteetan lortu-tako portzentaje bera. Bestalde, estatukounibertsitate publiko guztietan proba egiteko204.178 lagun matrikulatu ziren, aurrekoikasturtean erregistratutakoak baino %4,1gehiago alegia. Haietatik %86ak gaindituzuen, aurreko urteko portzentajea bainopuntu bat gehiago, eta Euskal Herriko Uni-bertsitatean lortutakoa baino txikiagoa.

– Ikaskuntza iraunkorrean parte hartzea. Eu-ropar Batasunak ezarritako helburua da2010. urterako lanerako adinean (25-64 urteartean) dauden biztanleen %12,5ak gutxie-nez ikaskuntza iraunkorreko jardueretanparte hartzea, eta ez dadila egon %10 bainotasa txikiagoa daukan herrialderik.

– EUROSTATen datuen arabera, ikaskuntzairaunkorreko parte hartzea egonkorra da

12

azken urteetan. 2008. urtean EB-15ean%10,9koa da, EB-25ean %10, eta EB-27an%9,5. Egonkortasun hori kontuan izanik,pentsatu behar dugu zaila izango dela2010ean %12,5eko helburura iristea. EAEn,ISEIk (Irakaskuntza Sistema Ebaluatu etaIkertzeko Erakundeak) dauzkan datuen ara-bera, denboraldiaren bilakaerak erakustendu ikaskuntza iraunkorraren tasan etenga-beko aurrerapena gertatu dela, 1995. urteko%4,3tik 2007ko %13,2ra. Europako Berri-kuntza Indizearen 2009ko datuen arabera,EUSTATen 2010ean argitaratuak, EAEn ikas-kuntza iraunkorreko jardueretan parte har tzenduten 25 eta 64 urte bitarteko pertsonenportzentajea %13,5 da, eta Europan %9,6.Horrenbestez, gure erkidegoak 2010. urte-rako ezarritako helburua bete du.

– Ikasleak irakasle bakoitzeko. ELGAk argita-ratu dituen azken datuek (Education at aglance, 2009), 2007ko datuekin, erakustendute irakasle bakoitzeko ikasleen batez bes-teko ratioak EAEn erregistratutakoak bainohandiagoak direla. Haur Hezkuntzan 16 etaLehen Hezkuntzan 13, eta EAEn oinarrizkohezkuntzan (haur eta lehen hezkuntzan) 12,5izanik; bigarren hezkuntzan 13 (EAEn 9,7),eta goi mailakoan 15,3 (EAEn 13,5).

– Ikasleen adinaren egokitasuna (beren adine-rako teorian egokia den mailan matrikulatutadauden ikasleen eta adin horretako pertsonaguztien arteko erlazioa). Adinak gora eginahala, murriztu egiten da.

– Eskola behar baino lehen uztea2. LisboakoEuropar Kontseiluaren 2000ko martxokobatzarraz geroztik, ikasketak behar bainolehen uzten dituzten gazteen %19,3ko ba-tezbestekoa murriztea funtsezko helburua

da. Helburu hau ezarri zen: “2010erako es-tatu kide guztiek gutxienez eskola beharbaino lehen uzteko tasa erdiraino jaistea(2000ko datuez ari da), EB-ren batez bes-teko indizea %10 baino txikiagoa izandadin”.

– Egia da Europako herrialdeetan eskola beharbaino lehenago uzteko joera gero eta txikia-goa dela, baina ipinitako helburua anbizio -tsua da, estatu kide asko %10 horretatikurrun daude-eta.

– EUROSTATen datuen arabera, Espainian es-kola behar baino lehen uzten duten ikasleentasa %31 da 2007. urtean. EB-15 osatzenzuten herrialdeen batez bestekoa %16,9 da.Halere, 10 herrialde berriak sartu direnez ge-roztik, tasa %15era jaitsi dira.

– MECen datuen arabera, eskola behar bainolehen uztearen tasak EAEn ere beheranzkojoera dauka: 1998an %18,5 zen eta 2008an%14,7. Portzentaje hau estatuko txikiena da,estatuan batezbestekoa %31,9 baitzen2008an.

– Gazteen trebakuntza maila. Adierazle honekbigarren hezkuntzako bigarren etapa (CINE3) amaitu duten 20 eta 24 urte arteko per tso-nen portzentajea neurtzen du.

– Espainiako hezkuntza kopurutan, 2007-08.MEC txostenaren datuen arabera, gainerakoautonomi erkidegoen aldean, EAEk zenbaki-rik handienak dauzka bigarren hezkuntzakobigarren etapa amaitu duten gazteen kopu-ruetan. Horrela, 2008. urtean portzentajea%80,1 da (%75 gizonen kasuan eta %85,4emakumeen kasuan). Estatuan, berriz, ba-tezbestekoa %60 da (%52,7 gizonen kasuaneta %67,6 emakumeen kasuan).

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

2 Eskola behar baino lehen uztearen tasa honela definitzen da: asko jota bigarren hezkuntzako lehenengo zikloa (ISCED 0, 1, 2edo 3c) amaitu duten eta inkesta egin aurreko lau asteetan ikasten edo trebakuntza egiten ari ez ziren 18 eta 24 urte arteko biztanleakhartzen dira erreferentziatzat.

13

– Graduazio tasa. Graduazio tasak ikasketamailaren arabera (DBH, batxilergoa, teknika-ria, goi teknikaria, diplomatua, arkitekto tek-nikoa eta ingeniari teknikoa; eta lizentziatua,arkitektoa eta ingeniaria) murriztu edo egon-kor mantendu dira 2007-08 eta 2008-09ikasturteen artean, salbu eta DBHn, diplo-matuetan, arkitekto teknikoetan eta ingeniariteknikoetan.

– Zientzietako, matematiketako eta teknolo-giako goi-graduatua.

– EB-k garapen ekonomikoa eta ikerketa zien-tifikoa bultzatzeko helburuarekin, funtsezko -tzat jo du matematiketako, zientzietako etateknologietako graduatu tasa handitzea. Ha-laber, helburutzat hartu du diziplina hauetansexuen artean dauden desorekak berdin -tzea, ikasketa hauek hasi eta amaitzen di-tuzten emakumeen kopurua gizonena bainotxikiagoa baita.

– EAEn, MECen datuen arabera (Espainiakohezkuntza kopurutan, 2007-08), 20-29 urtearteko mila biztanleko graduatu tasa 25,3da; estatuko altuena da, eta LH teknologi-koak (goi mailako trebakuntza zikloak) gureerkidegoan daukan garrantzia agerian uztendu.

– EUROSTATek argitaratutako azken datuekerakusten dute tasa hori EB-ko herrialdee-tako handienetako bat dela ere. Hauek diragarrantzitsuenak: Frantzia 20,7; Finlandia18,8; Lituania eta Portugal 18,1; Suitza 17,9eta Erresuma Batua 17,5.

– Generoaren ikuspegitik, MECen datuek era-kusten dute arlo horietan graduazio tasa21,6 puntu txikiagoa zela emakumeen ar-tean, gizonetan baino (14,3 eta 35,9, mi-lako). Horrek erakusten du graduaziozientifikoak eta teknologikoak bultzatu behardirela emakumeen artean.

– TIMSS proiektua. Eskumenak matematike-tan eta zientzietan.

– Matematika eta Zientzietako Joeren Na-zioarteko Azterlanaren (Trends in Internatio-nal Mathematics and Science Study)helburua ikasleek bi jakintza arlotan (mate-matiketan eta zientzietan hain zuzen ere)daukaten errendimendua aztertzea da.

– Metodologikoki kontuan izan behar da2003an emaitzak parte hartzaile guztienemaitzen batezbestekoaren arabera antolat-zen zirela, baina 2007an emaitzarik handie-netik txikienera antolatzen direla, azterlanaksortutako eskala arbitrario baten arabera.Eskala horretan batezbestekoa 500 puntu-koa da eta desbiderapen tipikoa 100 puntu-koa.

– 2003 eta 2007. urteen artean, gure erkide-goak bere posizioa hobetu du, bai puntua-zioan, bai kontuan hartutako herrialdeenzerrendan. Matematiketan: 487 puntutatik499 puntutara, eta rankingean, 17. izatetik13. izatera. Zientzietan, 489 puntutatik 498puntutara, eta herrialdeen rankingean, 18.izatetik 15. izatera.

– Lan eta langabezi tasak, jasotako presta-kuntza mailaren arabera

– Hezkuntza maila ezberdinak dituzten pertso-nen lanerako itxaropenak lan merkatuarenpremien araberakoak eta trebakuntza mailabakoitzeko lan-eskuaren eskaintzaren ara-berakoak dira, baina oro har, langabezi tasahezkuntza mailarekin batera murrizten da.

1.3. I+G+B JARDUERAK ETA IKTAK

2008an I+G jardueretan egindako gastua,EUSTATen datuen arabera, 1.264 milioi eurokoada. Beraz, %16ko hazkundea izan du aurreko ur-

14

tearen aldean. Gastu hau BPGaren %1,85 da, hauda, aurreko urtean baino 0,2 puntu gehiago. Ho-rrela, EAE, I+G esfortzuaren gaietan, estatuko ba-tezbestekotik gora dago oraindik ere (%1,35),baina EB-27ko batezbestekoaren azpitik (%1,9)eta EB-15eko batezbestekoaren azpitik (%1,99).

INEk erregistratutako ahalegina EAE EB-27renbatezbestekoaren gainetik jartzen du 2008an(%1,96 batak eta %1,9 besteak), baina erkaketaEUSTATen3 datuekin egiten badugu, ez da gauzabera gertatzen; halere nabaria da haustura mu-rrizteko joera, aipatutako batez besteko balioare-kin.

EAEko enpresetan (teknologi zentroak izanezik), I+Gan burutzen den gastua apur bat han-diagoa da estatuko enpresa sektorean egitendena baino. Estatuan, INEren arabera, enpresekI+Gko gastuaren %54,9 burutu zuten (EAEn,%56,4). Halere, kontuz ibili behar dugu informaziohori interpretatzerakoan, Frascatiren Eskuliburua-ren4 metodologiak talde honetan batez ere finant-zazio pribatua daukaten teknologi zentroaksartzen baititu, beraz, enpresa izaera hutsekoportzentajea estatuan txikiagoa litzateke. EB-27an, EUROSTATen arabera, enpresek gastuaren%63,7 egiten dute, baina lehen azaldutako kau-tela kasu honetan ere kontuan izan behar da.

I+Gko gastuaren finantzazioari dagokionez,azken urteetan pisua galdu duen arren, sektorepribatua da oraindik ere finantzazio iturri nagusia.Sektore pribatuak I+Gn gastuaren kopuru osoa-

ren %56 finantzatzen du, eta administrazioak%40,3. Horrela, EAE Lisboako helburutik 10 pun-tura dago: I+Garen gastu osoa fondo pribatuekinfinantzatzea. I+G gastuaren finantzazio pribatua-ren portzentajerik handienak, EUROSTATen ara-bera, herrialde hauetan daude: Japon (%77,7,2007ko datua), Luxenburgo (%76, 2007ko datua),Finlandia (%70,3, 2008ko datua), Alemania(%67,9 2007an), AEB (%67,7, 2008ko datua),Suedia (%64, 2007ko datua) eta Danimarka(%61,1 2008an).

I+G jardueretan lan egiten duten pertsonen ko-puruak gora egiten segitzen du, dedikazio osokobaliokidetasunean neurtuta. 2008an 15.373 per tso -na izan dira, hau da, okupatutako biztanleriaren‰15 (aurreko urtean, ‰14,2), estatuan baino ge-hiago (‰10,7), EB-an baino gehiago (‰10,4), etalurralderik dinamikoetatik hurbil eta batzuetan ge-hiago ere bai: Frantzia (‰14,1), Alemania(‰12,3), Japon (‰14,3). Bestalde, ikerlariak‰9,4 dira (estatuan ‰6,5).

Industriak I+Gan egiten duen gastua eduki tek-nologikoaren arabera analizatzen badugu, atze-raldi erlatiboa ikusiko dugu eduki teknologikohandia eta txikia daukaten sektoreetan, batez ereenpleguari dagokionez, balioa sortzeko terminoe-tan ez dagoelako argi, “sailkatu gabeko” jarduerengorakada ikusten baita.

EUSTATen Berrikuntza Teknologikoaren Inkes-taren datuen arabera5, EAEn, 2006-2008 denbo-raldian, enpresen %20,8 berritzaileak izan ziren.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

3 EUSTATen lagina zentsukoa da (datu primarioak zuzenean zentsuaren bidez jasotzen dira) eta INErena enpresa handientzat etalagin izaerakoa enpresa txiki eta ertainentzat zentsukoa da (lagin bat hautatzen da, Enpresen Direktorio Nagusitik abiatuta, eta popu-lazio osora goratzen da). Era berean, datu hauek argitaratzeko unean, BPGa ezberdina da. EUSTATena INErena baino handiagoa da(65.928.497 mila euro batak eta 65.146.711 mila euro besteak).

4 Frascatiren Eskuliburua (izen ofiziala “Ikerkuntza eta Garapen Esperimentaleko Inkestetarako Arau Praktiko baterako Proposa-mena” duena) ELGAren proposamena da. ELGAk 1963an I+G estatistiketako aditu talde bat batu zuen arau hori idazteko. Gaur egun,erreferentzia bat da arau hori, zein jarduera jo ditzakegun ikerkuntza eta garapen zehazteko.

5 Edozein tamainatako eta edozein jarduera sektoretako euskal enpresei zuzendua, salbu eta lehen sektorekoak, administrazio pu-blikoa eta etxeko zerbitzua (INEk ez bezala, hezkuntza osoa hartzen du barnean). Hau da, biztanleri eremua hauxe da: edozein ta-mainatako establezimenduak eta jarduera sektore hauetakoak, CNAE-93 Rev.1aren arabera: C, D, E, F, G, H, I, J, K, M, N eta O.Beraz, hauek ez dira hor sartzen: lehenengo sektorea (A eta B), administrazio publikoa (L) eta etxeko zerbitzua (P).

15

Portzentaje hori ateratzeko, kontuan izaten dira,batetik, berrikuntza teknologikoko enpresak (pro-duktuari edota prozesuari dagokionez berritzaileakdirenak), enpresen %15 direnak, eta bestetik be-rrikuntza EZ teknologikoa egiten dutenak (antola-kuntzakoa edota merkaturatzekoa), enpresen%12,9 direnak.

10 langiletik gorako enpresak bakarrik hartzenbaditugu aintzat (horrek beste erakunde estatistikobatzuekin alderatzea ahalbideratzen baitigu: INE,EUROSTAT...), enpresa berritzaileen portzentajea(berrikuntza teknologikoak eta ez teknologikoak)%41,2 da. Estatuan, INEren berrikuntza inkestarenarabera6, denboraldi bererako portzentajea %34,8da. 2006ko CISaren arabera, EUROSTAT (Science,technology and innovation in Europe, 2009 edition),EB-27an horiek enpresen %38,8 dira. Alemania dagehien duena, %62,6arekin.

EUSTATen arabera, 9 langiletik gora dauzka-ten enpresen berrikuntza teknologikorako jardue-ren gastu osoa 2008an %8,1 gehitu da etaBPGaren %3,2 da (aurreko denboraldian BPGa-ren %3,1 zen). Beste urte batez, gastu horren za-tirik handiena barruko I+Gari dagokio (BPGaren%1,7), baita makinen erosketari ere (BPGaren%0,8).

Berrikuntzarako jardueretako gastua gehitzenden bitartean, enpresa berritzaileen portzentajeamurrizten ari da, baina joera hori ez da sektoreguztietan gertatzen. Industrian portzentajeak goraegin du.

Europako Berrikuntza Indizearen arabera,EUSTATek egina, 2009an EAEk 10. postua zeu-kan EB-27an, 0,51 puntuazioarekin; EB-27ko ba-tezbestekoaren gainetik, 0,48 inguru dena.“Berrikuntzan liderrak diren herrialdeen artean”hauek daude: Suedia 0,64rekin, Finlandia0,62rekin, Alemania 0,60rekin, Erresuma Batua0,58rekin eta Danimarka 0,57rekin. Europar Bata-suneko kide izatea kontuan izaten ez bada, kolek-tibo honetan Suitza sartzen da, 0,69rekin.

IKTei dagokienez, eta zehazki sektoreari dago-kionez, EUSTATen datuen arabera, 2007. urteansektoreak 2.376 enpresa zeuzkan eta EAEko balioerantsiaren %3,9 eta enpleguaren %2,5 ziren (au-rreko urteko portzentaje berberak).

Teknologia horien sarreraz eta erabileraz esanbehar dugu INEren datuen arabera EAE autonomierkidegoen rankingean lehenengo posizioan da-goela telefono finkoa daukaten etxebizitzen por tzen -tajean (%92,6), hirugarrena ordenagailua daukatenetxebizitzen portzentajean (%66,4) eta Internetdaukatenen portzentajean (%57), Madril eta Kata-luniaren atzetik, hamabigarrena sakelako telefo-noari dagokionez (aurreko urteko berbera), etahamahirugarrena banda zabaleko konexioan (au-rreko denboraldian hamabigarren posizioan ze-goen). Beraz, EAEk banda zabaleko konexioanatzera egin du, estatuaren aldean.

EUROSTAT eta INEren datuen arabera, Inter-neterako sarbidea daukan 16 eta 74 urte artekokide bat gutxienez daukaten familien portzentajea,

16

6 Ikerlan hau 9 soldatadun baino gehiagoko enpresen lagin bati zuzenduta dago. Enpresa horiek industriakoak, eraikuntzakoaketa zerbitzuetakoak dira. 2006. urtean nobedade bat dago: nekazaritza, abeltzaintza, ehiza, basogintza eta arrantza adarra aztertukodela.

Inkestak 2005. urtera arte ez zuen hezkuntzaren adarra kontuan izaten, eta urte horretatik aurrera hezkuntza adarreko enpresakkontuan izan ziren (80. atala, CNAE-93en arabera), 8030 adarreko enpresak izan ezik (goi mailako irakaskuntza). Aitzitik, EUSTATekhezkuntza sektore osoa hartu izan du aintzat beti. Horren ondorioz, 2005. urtera arte, elementu desitxuratzaile handia zen INEren es-tatistikarekin alderatzeko orduan. Nahiz eta 2005. urean zuzendu zen, korrelazioa ez da erabatekoa, 8030 adarra ez baitzen aintzathartu.

Bestalde, 2006. urtean, INEak, nobedade gisa, nekazaritza, abeltzaintza, ehiza, basogintza eta arrantza adarraren ikerkuntzasartu zuen, EUSTATek ez bezala.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

2009. urtean, %65ekoa da EB-27an, eta bandazabaleko konexioa dutenena, %56a; portzentajehoriek estatuan %54 eta %51 dira hurrenez hurren.Horrenbestez, EAE, kasu bietan %57ko por tzen -tajea daukana, Europako batezbestekoa bainoapur bat beherago dago Interneteko sarbidean,baina ez banda zabaleko konexioan; erreferen -tziazko herrialdeen (Danimarka, Alemania, Ho-landa, Austria, Finlandia eta Suedia) balioetatikurrun dago.

INEren datuen arabera, erabilerari dagokionez,EAEk hazten segitzen du, baina estatuko rankin-gean posizioak galtzen ari da. Horrela, 2008 eta2009. urteetan, azken hiru hilabeteetan PC-a era-bili duten 16-74 urte arteko pertsonen portzenta-jea %63,7tik %65,5era aldatu da; internet erabilidutenena, %59,5etik %62,5era, eta Internet bidezzerbait erosi dutenen portzentajea %13,3tik%15,4ra. Lehenengo kasuan, PC-aren erabileran,rankingaren 6. postutik 5.era igaro da; eta biga-rrenean, Interneten erabileran, 6. posiziora itzulida, aurreko denboraldian 4. izan ondoren.

EUROSTAT eta INEren 2008ko datuak erkatuzgero, ikus dezakegu Interneten erabilerari dago-kionez EAEk inkesta egin aurreko hiru hilabetee-tan gutxienez astean behin Internet erabili dutenpertsonen %56ko portzentajea duela; beraz, es-tatuko batezbestekoa (%53,6) baino gorago dago,baina EB27ko batezbestekoa (%60) baino behe-rago, EB25 baino beherago (%62) eta EB15 bainobeherago (%64).

Transakzio elektronikoei dagokienez, Internetbidez ezer erosi ez duten pertsonen portzentajeakontuan izanik, ondorioztatzen dugu EAE (%47,1)leku onean dagoela gainerako autonomi erkide-goen aldean, bik bakarrik baitauzkate portzentajetxikiagoak: Balearrak (%42,4) eta Katalunia (%46,5).

Aitzitik, datu horiek guztiz homogeneoak ez direnarren, Europaren aldean, argi dago EAEn merkata-ritza elektronikoaren hedadura txikiagoa dela.

Enpresen IKT ekipamenduei dagokienez, en-presetako Informazioaren Gizarteari buruzko In-kestaren azken edizioak erakusten digu euskalenpresetan IKT ekipamenduak sartzeko proze-suak hazten segitzen duela.

Era berean, berriro ikusten da enpresaren ta-mainak ezberdintze elementu klabe bat sartzenduela. Horrela, enpleguaren geruza guztietan pe-netrazioan gehikuntza garrantzitsua gertatu denarren, establezimenduek, lanpostu gehiago dituz-ten neurrian, gehikuntza txikiagoak izaten dituzte,beren ekipamenduak hobetzeko marjina txikiagoadaukatelako. Bigarrenik, ezberdintasun horiek es-tablezimenduei dagozkie, enpleguari bainoago.Horren arrazoia da, besteak beste, establezi-mendu txikiak gehiago aurreratzen direla eta han-dietan langile guztiek ezin dituztela ekipamenduhoriek erabili.

Internet bidez edo bide elektronikoetatik trans-akzio komertzialak egiteari dagokionez, EUSTATendatuen arabera, transakzioen joera goranzkoa da,nahiz eta komertzio elektronikoan parte hartzenduten enpresen kopurua gero eta txikiagoa den.Hain zuzen ere, komertzio elektronikoa (zentzu za-balean) egiten duten establezimenduen portzen-tajeak behera egin du: 2007an guztien %15,3 zeneta 2008an %15.

1.4. INGURUMENA

Airearen kalitatearen7 eta partikulen emisioenadierazleak positiboak dira eta norabide egokian

17

7 EAEko airearen kalitatearen indizea lortzeko, kontrol eta zaintza sare bat dago, EAEko zona ezberdinetan barreiatutako esta-zioetan zenbait parametro denbora errealean neurtzen dituena. Parametro horietako batzuk hauek dira: sufre dioxidoko (SO2) kutsa-garriak, gas oso erreaktiboen multzo bat [hala nola oxido nitrikoa (NO) eta nitrogeno dioxidoa (NO2)], nitrogenoa eta oxigenoa proportzioezberdinetan dauzkatenak (NOx), karbono monoxidoa (CO), 10 μm mozketa partikulak (PM10) eta ozono troposferikoa (O3).

doaz. Halere, beharrezkoa da PM10 partikulei da-gozkien jarduketak azkartzea.

Airearen kalitatea, Eusko Jaurlaritzak eman-dako informazioaren arabera, “ona” da, edo gu txie -nez, “onargarria”, aztertu diren azpizona guztietan.Horrela, airearen kalitatearen indizea oso txarraedo txarra daukaten egunen portzentajea, egunguztien aldean, laginketa egin den 11 estazioetan,2008 eta 2009. urteen artean 3 dezima murriztuda, %0,8tik %0,35era. Termino absolutuetan 34eurotatik 14 egunetara murriztu da. Bestalde, ai-rearen kalitatea moderatua izan den egunen por tzen-tajea ere murriztu da: %2,4tik %2,2ra; kopuruabsolutuetan, 96 egunetatik 89 egunetara.

Atmosferako kutsagarriei dagokienez, 2009.urtean: SO2 emisioek ez zuten eguneko mugagainditu, baina orduko muga-balioa 3 aldiz gain-ditu zen (Azpeitiko estazioan). Halere, legeriakeguneko muga-balioa 3 aldiz gainditzea eta or-duko muga-balioa 24 aldiz gainditzea baimentzendu. Beraz, ondorioztatu behar dugu ezarritakomugak ez direla gainditu. NO2 emisioak. Ez da ger-tatu 18 aldiz baino gehiagotan gainditzea legezkomuga gehi NO2ko orduko balioetarako tolerantzia-marjina urte zibil bakoitzean8. Gizakien osasunababesteko urteko batez besteko balioari dagokio-nez, inongo estaziok ez du gainditu muga + tole-rantzia-marjina (44 μgr/m3). CO emisioek ez dutebehin ere gainditu batez besteko ordutegia legezezarritako mugatik gora (10 mgr/m3). Airearen ka-litatea ebaluatzeari dagokionez, landaretza NO2tiketa SO2tik babesteko, 2009. urteko batez bestekobalioek ez dituzte ezarritako mugak gainditzen.PM10 emisioetan, oraindik ere legezko mugakgainditzen direla ikusten da, baina 2007an erre-gistratutakoak baino txikiagoak. Hain zuzen ere,2007an 13 estaziotan urteko batez besterakomuga gainditu zen (35 egun urte bakoitzean);

2008an, berriz, 4 estaziotan egin zen, eta 2009an3tan. 2,5 mikra (PM2,5) baino diametro txikiagoadaukaten suspentsio-partikulei dagokienez, ezdira muga-balioak gainditu. Eta O3 emisioei dago-kienez, gizakiak babesteko hirurtekorako (2009anhasi zena) ezarritako balio objektiboa gainditu zenValderejoko estazioan. Landaretzarako balio ob-jektiboa Elciegon gainditu zen.

Uraren kalitateari dagokionez, Eusko Jaurla-ritzaren datuen arabera, ibaien kasuan, MBi indi-zearekin (makroornogabe bentonikoen eboluzioa)lortutako balorazioetan oinarrituta, 2007-2010ekoIngurumeneko II. Esparru Programaren denbora-eremuan planteatutako helburuen betetze mailatxikia da gaur egun, eta azken kanpainetakoemaitzen egonkortasuna islatzen du. Halere, hel-buru biologikoen betetze maila (MBi indizeak adie-razia) txikia den arren, IFQ-R indizeak 1999kodatuek hobetzeko joera dutela erakusten du. In-dize horrek ingurumeneko helburuen araberakokomunitate biologikoen garapena bideratzen di-tuzten baldintza fisiokimiko orokorren egoera era-kusten du. Trantsizio uretan (estuarioak),ingurumen helburuen betetze mailak maizago ezdira betetzen, halere, azken urteetan eboluzioaonuragarria da. Kostaldeko uretan, egoera alde-koa da erabat, laginketa estazioen %100ean hel-buruak bete direla erregistratu baita. Lakuetan etabarnealdeko hezeguneetan bilakaera positiboa dabaina ez da nahikoa. Eta bainatzeko urei dagokie-nez, 2009an egindako analisiak erakusten du 9bainu-eremu hobetu direla eta 4k okerrera egindutela: 3 1. kategoriatik 1.ra igaro dira (Zarautz-eskuma, Bakio-erdialdea eta Ea-erdialdea); eta bat1etik 0ra igaro da (Saturraran hondartza-erdial-dea).

Jasangarritasun kontzeptuak esan nahi du ba-liabidearen kontsumoa eta haren erabileraren era-

18

8 Urtarrilaren 1etik abenduaren 31ra arte.

ginkortasun maila kontuan izaten direla. Uraren ka-suan, zehazki, esan behar dugu INEren datuenarabera banaketa sarean galtzen den ura %30,6gehitu dela 2006 eta 2007. urteen artean, eta era-bilgarri dagoen ur guztiaren %17,6 dela. Estatuan,erabilgarri zegoen ur guztiaren %15,9 banaketasare publikoetan, ihesetan, apurketetan eta abargaldu zen. Bestalde, ur kontsumoa per capita zen-bait autonomi erkidegotan jaitsi da (EAE barne).Zehazki, %3,1 da, eta 125 litro dira pertsona etaegun bakoitzeko, estatuko batezbestekotik be-hera; estatuan pertsona eta egun bakoitzeko 160litrotik 157 litrora murriztu da. Uraren aleko balioaEAEn, 2007. urtean, 0,87 euro/m3 da, 2006kobalio bera. Estatuan batez besteko prezioa 1,29euro/m3 da (%19,4).

Bestalde, 2006 eta 2007. urteen artean, bildu-tako hondakin uraren bolumena %12,5 murriztuda: egunean 788.237 m3tik 689.649 m3ra. Haie-tatik %83,5 tratatutakoa da.

Bestalde, energiaren barne kontsumo gordinaedo eskaera9 %1,3 gehitu da (2007an %0,7) eta7.872 Ktep da. Azken kontsumoa 5.757 Ktep izanzen, %0,2 gehituz. Azken kontsumoaren hazkun-dearen azalpen nagusia da etxebizitzen sektoreaeta zerbitzuen sektorea gehitu direla (%8,3, 577Ktep-etatik 625 Ktep-etara, eta %7,3, 423 Ktep-etatik 453 Ktep-etara, hurrenez hurren). Industria-ren eta eraikuntzaren sektorea, kontsumoaneragin handiena duena (kontsumo osoaren%46,6) %1,6 gehitu da, 2.642 Ktep-etatik 2.684Ktep-etara. Bigarren eragin handiena duenak, ga-rraioak, %5,1 murriztu du kontsumoa, 2.008 Ktep-etatik 1.906 Ktep-etara. Lehenengo sektorean,kontsumoa %7,2 murriztu da, 97 Ktep-etatik 90Ktep-etara.

Energia primarioaren ekoizpena %0,24 gehituda, 420 Ktep-etatik 421 Ktep-etara. Ekoizpen horibatez ere energia berriztagarrietan oinarritzen da(iturri propio nagusia). 2007 eta 2008 artean%0,76 gehitu dira (391 Ktep-etatik 394 Ktep-etara).

Energia primarioaren ekoizpen propio txikihonek bakarrik ahalbideratzen du EAEko energieskaeraren %5,3 asetzea (7.872 Ktep). Ondorioz,EAEren kanpo energi dependentzia %94,7 da.

Energi intentsitateak, BPG unitate bakoitzekoazken kontsumo gisa neurtuta, erakusten du2008an 1998ko %91 dela, eta aurreko urtearenaldean ehuneko bi puntu hobetu da, BPGa ener-giaren azken kontsumoa baino gehiago gehitu de-lako.

Hondakinen sorreran eta kudeaketan, INErenindustri sektorean hondakinak sortzeari buruzko in-kestako azken datuek erakusten dute aurreko ur-tean ez bezala EAEn hondakin ez arriskutsuensorrera gutxi gorabehera egonkorra dela eta hon-dakin arriskutsuena berriro ere murriztu dela:azken urte honetan %20,7, 2006an hasi zen be-heranzko joera berretsiz. Halere, EAE, 302,2 milatonarekin, industri sektorean hondakin arriskutsu-rik gehien sortzen duen bigarren erkidegoa da be-rriro ere, Kataluniaren atzetik, 537,2rekin (aurrekourtean 496,2 mila tona izan ziren; beraz, gora egindu). Estatuan oro har, hondakin arriskutsuak %1,5gehitu dira.

Hiri hondakinei dagokienez, per capita azter-tuta, INEren hiri hondakinen bilketari eta tratamen-duari buruzko inkestako datuen arabera, EAEn2007an 487,9 kilo hiri hondakin nahastu batuziren, estatuko batezbestekoa baino gutxiago(493). Gaikako hondakin bilketan, EAEk kasu guz-

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

9 Balantze energetikoetan, barne kontsumo gordina edo energi eskaera eta azken kontsumoa bereizten dira. Energi eskaera edobarne kontsumo gordina lurraldean bertan sortutako energia primarioaren, eta inportazioen, esportazioen eta galeren (garraioagatik,biltegiratzeagatik, banaketagatik...) arteko balantzearen arteko batura da. Azken kontsumoa azken sektore kontsumitzaileen kontsu-moaren batura da (industria, garraioa, sektore primarioa, zerbitzuak eta etxebizitzak).

19

tietan (papera eta kartoia, beira, plastikoak etaontzi mistoak) estatuko batez besteko kopuruakbaino bilketa kopuru handiagoak ditu.

Klima aldaketari eta negutegi efektuko gasen(NEG) emisioei dagokienez, Kyotoko protokoloakEspainiar estatuari eskatu zion konpromisoa da%15ean mugatu ditzala zuzeneko emisioen gehi-kuntza10 oinarrizko urtetik (1990) 2008-2012 den-boraldira bitartean. EAEko NEGen emisio guztia(zuzenekoa eta zeharkakoa, hau da, inportatutakoelektrizitatearekin lotura dutenak barne) 2008. ur-tean, “EAEko 1990-2008ko negutegi efektukogasen emisioei buruzko inbentarioko” datuen ara-bera, 25,3 milioi tona CO2 baliokidekoa izan zen.Beraz, 2007ko emisioak baino %3 gutxiago, etaoinarrizko urtean baino %18 gehiago.

Bestalde, industriako enpresek ingurumenababesteko egiten duten gastuari buruzko inkes-tan, INEak egina, azken datuek erakusten dute2007an EAEan aipatutako enpresek ingurumenababesteko egin zuten gastu osoa %4,2 gehitu zela2006. urtean egindakoaren aldean. Gastua BPGa-ren portzentaje gisa neurtzen badugu, ikus deza-kegu 2007. urtean gutxipen berria gertatu dela,%0,35eraino. Horrela, EAE seigarren izatetik zor tzi -garren izatera igaro da, hauen atzetik: Asturias(%0,94), Galizia (%0,58), Gaztela eta Leon(%0,47), Aragoi (%0,44), Errioxa (%0,41) eta Na-farroa (0,4).

1.5. EAEKO EGOERA EKONOMIKOAETA KANPOKO TESTUINGURUA

Munduko BPGa, eroste ahalmenaren pareko-tasunaren arabera ponderatua, Nazioarteko Diru

Fondoaren zenbatespenen arabera, % 0,6 mu-rriztu zen. Ekonomia aurreratuek %3,2ko gutxi-kuntza daukate. AEBen BPG % 2,4 gutxitu da,euro eremuarena % 4,1 eta Japonena % 5,2. Eko-nomia emergenteak eta garapen bidean daude-nak, batez ere Asiakoak, India eta Txina burudituztenak, %2,4 inguru gehitu ziren. Txina etaIndia %8,7 eta %2,4 gehitu ziren, hurrenez hurren.

Inflazio orokorrak jaitsiera handia izan zuen.Petrolioaren eta zenbait lehengairen prezioek be-hera egin zuten. Brent upelaren batez bestekoprezioa 2009. urtean 61,5 $ da (2008an 97,2 $izan zen).

2009ko bigaren seihilekoan, munduko ekoiz-pena eta komertzioa berraktibatu ziren. Azken hi-leetan ekonomiarik gehienetan hazkundekoaurreikuspenak gorantz berrikusi ziren. Konfiantzaindarrez itzuli ziren finantza sektorera eta sektoreerrealera, zenbait politikaren bidez eman zitzaienbabes ikusgarriari esker, beste Depresio Handi batsaihestuz.

Lehengaien prezioek gorakada handiak izan zi-tuzten suspertzearen hasierako etapetan zehar,nahiz eta oro har izakinen maila altua zen. Horrenarrazoia izan zen, neurri handi batean, Asiako eko-nomia emergenteak kementsu suspertu zirela,beste ekonomia emergente eta garapen bidekobatzuk modu orokorragoan suspertzen hasi zirela,eta munduko egoera ekonomikoa hobetu zela.

Finantza merkatuei dagokienez, uste zenabaino arinago suspertu ziren, jarduera indartu ze-lako. Diru merkatuak urtearen bigarren erdialdeanegonkortu ziren, eta bankuek maileguak ematekoezarritako neurri zurrunak leundu zituzten.

Erreserba Federalak fondo federalentzako in-teres tasari oso maila txikietan eutsi zion, %0 eta%0,25 artean, urte betez. Gainera, politika ez kon-

20

10 CO2 gas kutsagarriaren ondorioak klima aldaketan globalak dira. Horregatik, EAEren ardura diren emisio guztiak hartuko duguaintzat (emisioak guztira) EAEren helbururako, emisioak non sortu diren gorabehera. Hala ez balitz eta zuzeneko emisioak soilik aint-zat hartuko bagenitu, paradoxa bat gerta liteke: elektrizitate gehiago inportatuz emisioen helburuak betetzeko egoeran egongo gina-teke, kontsumitutako energia elektrikoaren zenbatekoari buruz inolako neurririk hartu gabe.

bentzionaleko neurriak aplikatzen jarraitu zuen,sektore pribatuari kreditua bideratzea sustatzeko,eta epe luzerako balioak eskuratzeko programakabiarazi zituen, kreditu merkatuen funtzionamen-dua babesteko helburuarekin.

Japongo Bankuak aldakuntzarik gabe(%0,1ean) mantendu zuen egun baterako eta ber-merik gabeko maileguen interes-tasarako helbu-rua.

Europako Banku Nagusiak esku hartze tasaegun batera murriztu zuen lau aldiz, %2,5etik(2008ko abenduan ezarria) %2ra 2009ko aben-duan. Martxoaren eta maiatzaren artean zenbaitmurrizketa egin zituen, guztira oinarrizko puntu ba-teko batura izan zutenak: 0,5 martxoan, 0,25 api-rilean eta 0,25 maiatzean. Erreferentziakointeres-tasak urtea %1ean amaitu zuen, urtarrileanerregistratutako maila baino ehuneko puntu batgutxiago.

Diru merkatuaren interes-tasei dagokienez,epe guztietan jaitsi ziren. Horrela, hilabete bate-rako Euribor %2,14rekin hasi zuen urtea eta%0,48rekin amaitu. Hiru hilabeterako Euribor ur-tarrilean %2,46 zen eta abenduan %0,71; eta urtebeterako Euribor urtarrilean %2,62rekin hasi zeneta abenduan %1,24rekin amaitu zuen.

Burtsako merkatuetan, nahiz eta mundukoekonomiak 2009ko ekitaldian BPGaren hazkundetasetan Depresio Handiaz geroztik ekitaldirik txa-rrenetako bat izan zuen, balio merkatuek urteanzehar bildu dituzten espektatiben aldaketa faktoreerabakigarria izan da krisialdian bigarren seihile-koan inflexio puntua gertatzeko. Ondorioz, 2009koamaieran orokorrean etekinak izan zituzten eta he-gazkortasuna nahikotxo murriztu zen.

Kanbio-merkatuetan dolarrak, Txinako yuanak(dolarrari finkatuta jarraitzen duena) eta libera es-terlinak balioa galdu zuten gainerako ia dibisa guz-tien aldean.

Halere, herrialde txiki batzuen zor subiranoapresioak izaten hasi zen, ekonomia horiek defizit

publiko eta zor publiko handiak izaten dituztelakoeta inbertsio egileek gero eta gehiago bereizten di-tuztelako herrialde batzuk eta besteak.

Euro eremuari bagagozkio, murrizpen honenarrazoi nagusia izan zen produktua 2008ko azkenhiruhilekoan eta 2009ko lehenengo hiruhilekoanerori zela, finantzetako gorabehera handien, za-lantza handien, eta munduko jardueran eta es-kaeran aurrekaririk gabeko jaitsieraren ingurunebatean.

2009ko bigarren hiruhilekotik aurrera, finantzaegoerak hobera egin ahala eta kanpoko merkata-ritza suspertzen hasi zenean, hazkuntza positiboaizan zen berriro ere, baina erritmo motelean etaoso maila txikitik abiatuta.

Izakinak enpresen finantzetakoa ez den in-bertsioaren dinamika azaltzeko beste funtsezko al-dagai bat dira, eta oso garrantzitsuak izan zirendesazelerazio ekonomikoa intentsifikatzean.BPGaren gutxikuntzan 0,7 puntutan lagundu zuen2009an.

Ondasunen eta zerbitzuen esportazioak eta in-portazioak jaitsi ziren, baina esportazioen murriz-ketaren eragina nagusitu zen heinean, kanpokoeskaera garbiak BPGaren hazkuntzari egin zionekarpena oso negatiboa izan zen.

Sektoreen ikuspegitik, produktuaren murrizpe-nak batez ere industrian izan zuen eragina. Beraz,industriaren balio erantsia, eraikuntza kontuan izangabe, % 15,8 jaitsi zen urte arteko tasan 2009kolehenengo bederatzi hilabeteetan. Merkatuko zer-bitzuak eta eraikuntza %2,8 eta %4,9 murriztuziren hurrenez hurren.

Lan merkatua oso kaltetuta gertatu zen. Bes-talde, enpresek nabarmen murriztu zituzten lan or-duak, sarritan gobernuek diruz lagundutakolansaio murrizpeneko planak aprobetxatuz.

Lanaren itxurazko produktibitatea, BPGa en-plegu guztiarekin zatituz neurtzen dena, nabarmenmurriztu zen, 2009an %2,2 inguru jaitsiz, batezbeste.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

21

Lan egindako ordu bakoitzaren produktibita-teak jaitsiera gogorra izan zuen. Horrek enpresa-marjinetan eragina izan zuen, enpresa askoknahiago izan baitzuten enplegua gordetzearenkostu mugatua jasan, langileak botatzeak dakar -tzan kostu handiagoei aurre egitea baino (adibi-dez, giza kapitalaren galera edo lan-eskuatxandakatzearen kostuak). Produktibitatearen ge-hikuntza urteko bigarren seihilekoan apur bat sus-pertu zen.

Urte arteko inflazioa, IAPCak neurtua, batezbestez %0,3raino murriztu zen. Gorabehera hauaurreko urteetatik oso ezberdina da, aurreko urte-etako urte arteko inflazio tasak %2,1 eta %2,2 bi-tartean mantendu baitziren. Inflazio maila hain txikihorren arrazoia, neurri handi batean, petrolioareneta beste lehengai batzuen prezioen jaitsiera han-dia izan zen, 2008. urtean lortutako kota handienaldean.

Horrek 2008an erregistratutako inflazio gora-behera alderantzikatzea ekarri zuen, baina inflazio-presioen murrizpenaren ondorio ere izan zen,jarduera murriztearen eta lan merkatuaren egoe-raren okertze azkarraren testuinguruan.

Soldaten hazkuntza 2009. urtean zehar desa-zeleratu zen, lan-merkatuaren egoeraren okertzeazkarra beheranzko presioak egiten hasi baitzen.Soldatapekoen ordainsarien hazkunde tasa na-barmen jaitsi den arren, soldatadun bakoitzekoproduktibitatea ere jaitsi zenez gero, aleko lan kos-tuak nabarmen igo ziren, 2009ko lehen hiruhile-koan kota maximoetara iritsiz. Marjinak estutuziren, ekoizleek kobratutako salneurrietan izan-dako murrizpenen ondorioz; horrenbestez, eteki-nak murriztu ziren, bolumen eta marjinaefektuengatik.

Europako herrialderik gehienek aldi baterakoneurri fiskalak ezarri zituzten, Ekonomi SuspertzekoEuropako Planaren esparruaren babesarekin kon-trakzio-indarrei aurre egin zietenak. Hala eta guztizere, neurrien emaitzak gauzatzen hasi direnean eta

abagunearen adierazle nagusiak krisiaren laztasunaleuntzen ari dela erakusten hasi direnean, aurre-kontuen epe ertaineko egonkortasunarekiko kon-promisoa heldu behar zaio berriro ere.

Espainiar ekonomiari dagokionez, INEren da-tuen arabera, 2009. urtearen amaieran BPG erre-alean batez besteko %3,6ko jaitsiera izan zen,aurreko urtean baino 4,5 puntu gehiago. Gutxi-kuntza hori EB15ean izandakoa baino txikiagoa da(-%4,3), EB25ekoa baino txikiagoa (-%4,2),EB27koa baino txikiagoa (-%4,2) eta euro eremu-koa baino txikiagoa (-%4,1), EUROSTATen ara-bera.

Gastuaren ikuspegitik, barne-eskaerak BPGa-ren hazkundeari egin zion ekarpena -6,4 puntukoaizan zen, aurreko urtean baino 5,9 puntu gutxiagoberaz, azken kontsumo pribatuaren beherakada-ren ondorioz (hazkunde tasa, -%5), eta kapital fin-koko inbertsioak izandako murrizpenaren ondorioz(-%15,2). Bestalde, administrazio publikoek egin-dako azken kontsumoko gastuak hazten jarraitudu, baina aurreko urtean erregistratutako bainatasa txikiagoan (%5,5etik %3,9ra).

Bestalde, kanpo sektoreak BPGaren hazkun-dearentzako ekarpena 1,4 puntutan hobetu du,1,4tik 2,8ra, inportazio jarduera esportazioa bainogehiago jaitsi delako.

Eskaintzaren aldetik, jardueraren erorketa ikus-ten da adar guztietan, baina handiagoa da indus-trian, urtean batez besteko %14,6 gutxi kuntzarekin.Eraikuntza sektorean, jarduera %6,3 murriztu da.Bestalde, zerbitzuetan jaitsiera %1 da.

Jardueraren murrizpen hau okupatutako en-plegu-mailaren murrizpenarekin gertatu da. Lan-saio osoko lanpostuen kopurua %6,7 murriztu da,beraz, 1,3 milioi lanpostuko murrizpen garbia ger-tatu da. Bestalde, langabezi tasa 6,7 puntu gehituda, %11,3tik %18ra.

BPGaren eta lansaio osoko lanpostuen alda-kuntzatik ondorioztatzen dugu ekonomiaren lan-faktorearen itxurazko produktibitatea %3,3ko

22

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

erritmoan gehitu zela. Produktu ale bakoitzeko lankostua %0,3ko erritmoan gehitu zen.

INEren datuen arabera, inflazioa, KPIarenbidez neurtua (urteko batezbestekoa), %0,3 mu-rriztu zen batez bestez, aurreko urteko %4,1ekogehikuntzaren aldean.

Kontsumorako Prezioen Indize Harmonizatua-ren (KPIH) 2009ko abenduko datuek, estatu oso-rako, adierazten dute 2008ko abenduaren aldean% 0,9ko gehikuntza izan dela, aurreko urtean izan-dakoa baino 6 dezima gutxiago eta EDBrako erre-gistratu den tasa bera (horren indizea 7 dezimajaitsi da aurreko urteko abenduaren aldean).EB27an, bestalde, prezioak %1,5 gehitu dira,2008ko abenduan baino 7 dezima gutxiago.

Ekonomiaren finantzazio beharrizanari dago-kionez (defizita), 2008an BPGaren %9,1 izatetik2009an %4,7 izatera igaro da, hau da, 49.297 mi-lioi euro, aurreko urtean baino ia 49.653 milioi eurogutxiago.

Bestalde, krisi ekonomikoaren ondorioak etahartutako neurrien ondorioak asko nabaritu dirasarrera nahiz gastu publikoetan. Lehenengoakmurriztu dira eta bigarrenak igo dira, langabeziprestazioengatik eta kontsumo publikoagatik. On-dorioz, defizit publikoa, Kontabilitate Nazionalekoterminoetan neurtuta, 117.604 milioi eurotara iritsida; beraz, BPGaren %4,1etik %11,2ra igo da2008 eta 2009. urteen artean.

Zazpi autonomi erkidego, EAE besteak beste,estatuko batezbestekoa (-%3,6) baino gutxiagogu txitu ziren. Hauek dira: Galizia (-%3), Madril (-%3,2), Gaztela-Mantxa (-%3,3), Murtzia (-%3,4),

Gaztela eta Leon (-%3,4), Kantabria (-%3,5), EAE(-%3,5). Per capita BPG nominala aztertzen ba-dugu, EAE lehenengoa da, biztanle bakoitzekoBPG 30.703 eurokoa da, batezbestekoa baino%34,2 gehiago. Gero Madril dago, 30.029 eurokoper capita BPGarekin (batezbestekoa baino %31,2 gehiago), Nafarroa (29.598 euro per capitaeta batezbestekoa baino % 29,3 gehiago), Kata-lunia (26.831 euro biztanle bakoitzeko), Errioxa(24.754), Aragoi (24.639), Balearrak (24.510) etaKantabria (23.343). Guztiak estatuko batezbeste-koaren gainetik, 22.886 euro dena.

EUSTATen hiruhilekoko kontu ekonomikoendatuen 2010eko otsaileko lehen aurrerapenarenarabera11, EAEko ekonomiak %3,3ko urte artekogutxikuntza izan zuen 2009an, termino errealetan,aurreko urteko %1,9ko gehikuntzaren aldean.Haren BPG, termino arruntetan, 66.208.290 eu-rokoa zen. Memoria hau amaitzeko egunean, hi-ruhilekoko kontu ekonomikoen azken datuak,2010eko irailean argitaratuak, %1,3ko hazkundeaerakusten dute 2008rako, eta %3,8ko jaitsiera2009rako gure erkidegoko BPGan12.

Eskaeraren aldetik, 2008 eta 2009. urteen ar-tean jardueraren jaitsiera barne-eskaeraren eror-ketaren ondorio da; barne eskaera, %4kobenetako gutxikuntzaren ondorioz, 5,8 puntutanmurriztu du 2008ko aldakuntza tasa (%1,8 ge-hiago). Horren arrazoia da kontsumo pribatua mu-rriztu dela (%3,8 gutxitu dena, aurreko urtean %1,6 gehitu ondoren) eta inbertsioa murriztu dela(%8,3 gutxitu da, aurreko urtean % 0,5 gehitu on-doren).

23

11 Esan behar dugu 2005eko 2. hiruhilekotik aurrera hiruhilekoko kontu ekonomikoetan eta urteko kontu ekonomikoetan neurketametodo berria dagoela. Metodo horrek orain arte erabili diren bolumeneko balioak edo oinarri finkoko prezio konstanteen balioak or-dezkatzen ditu. Metodologia berriarekin, agregatuen hazkuntza denboraldi bakoitzean ez da deflatatzen oinarrizko urtearen prezioe-tara; aitzitik, denboraldi bakoitzean agregatu bakoitzaren balioa aurreko urteko prezioetan adieraziko da; horregatik, oinarri mugikorraegongo da. Oinarri mugikor horrekin, zenbaki indizeen denborazko serie bat ateratzen da, “kateatutako bolumen indizea” izenekoa.

12 Egutegiak kapituluak egiteko dituen beharrizanengatik, kontu ekonomikoen eboluzioaren analisia eta memoria honetan BPGa-ren arabera egiten diren aldagaien erreferentzia guztiak 2010eko otsailean argitaratutako datuetan oinarrituta egin dira.

Kanpo-eskaerari dagokionez, atzerritarrekikoondasunen kanpo-komertzioari buruzko datuek(Kanpo Komertzioaren Estatistikak eskaintzen di-tuztenak, Aduanen Erregistroen oinarrituta) azalt-zen dute esportazioen balio arrunta %28 murriztuzela 2009an; energiazko esportazioetan %32,9murriztu zen eta energiazkoak ez direnetan (oso-tasunaren %91,5 direnak), %27,5. Estatistikakoseriea hasi zenetik, 1990. urtean ez zen hain gu txi-kuntza handirik atzeman esportazioetan, balioarruntean. Hain zuzen ere, erregistratu zen jaitsierabakarra 2001. urtean izan zen, %2,3. Bestalde, in-portazioak guztira %39 gutxitu ziren; energiazkoinportazioen balioa (guztien %34,2) %41 gutxituzen eta energiazkoak ez direnen balioa %37,9 gut-xitu zen. Ez zen hain gutxikuntza handirik atzemaninportazioetan, balio arruntean, 1990. urtean es-tatistikako seriea hasi zenetik. Kontabilizatu direnjaitsiera bakarrak 1991. urtean (-%0,7) eta 2001.urtean (-%3) izan ziren. Energi esportazioetanbeste jaitsiera batzuk ikusi dira, baina energiaz-koak ez direnek konpentsatzen dituzte.

Esportazio ez energetikoak muga-zergen tal-deen arabera aztertzen baditugu, ikusiko dugu, au-rreko urtean ez bezala, ekipamendu-ondasunenesportazioa %22,5 murriztu dela. Horren zuzenekokausa da garraio materialaren esportazioa murriztudela (-%22,1) eta makinen eta gailuen esportazioamurriztu dela (-%22,9). Energiazkoak ez diren in-portazioetan, ekipamendu-ondasunak nabarmen -tzen dira, inportazio guztien %23 baitira. %30,7gutxitu dira, garraio materialaren inportazioa etamakinen eta gailuen inportazioa murriztu direlako(-%46,9 eta -%22,4 hurrenez hurren). Bigarrenik,metalak eta haien manufakturak daude, inportazioguztien %19,1 direnak, eta %54 murriztu direnak.

EAEko energiazkoak ez diren esportazioendestinoko eremu geografikoen arabera, ELGAri bi-deratzen zaizkionak (eta eremu horren barruanEB15era) garrantzitsuenak dira berriro ere: guztien%74,2 dira. Halere, %31,9ko gutxikuntza tasa

daukate. Bereziki handiak dira Frantziara, Alema-niara, Italiara eta Erresuma Batura egiten diren es-portazioak, EAEk EB15era egiten dituenesportazioen %74,9 baitira. Halere, guztiak mu-rriztu dira: Frantzia (-%30,5), Alemania (-%33,5),Italia (-%38) eta Erresuma Batua (-%39,1).

Eskaintzaren aldetik, jardueraren jaitsiera be-reziki deigarria da industrian eta eraikuntzan.%9,5eko eta %5,7ko jaitsierak izan dituzte hurre-nez hurren, termino errealetan, 2008 eta 2009. ur-teen artean. Zerbitzuen sektoreak 2008 eta 2009.urteen artean izandako gutxikuntza, termino erre-aletan, %0,1ekoa da, baina aurreko bi sektoreakez bezala, urte amaieran, laugarren hiruhilekoan,jaitsiera izan du, aurreko urteko laugarren hiruhile-koaren aldean. Jaitsiera hori %0,6koa da, aurrekohiru hiruhilekoetan izandakoa baino handiagoa.

Ekonomiak dauzkan zailtasunak enpleguan is-latzen dira, 2006ko mailetara itzuli dena. Gainera,lanpostuen galerak langabezia handitzea ekarri du.Langabezi tasa %8tik gora dago. Lanaren itxu-razko produktibitatea 6 dezima murriztu da,%0,8tik %0,2ra.

Bestalde, inflazioa nabarmen murriztu da.BPGaren deflatorea %0,1ean jarri da, aurrekodenboraldian %1,2 zegoen arren, eta kontsumokoprezioen urteko batez besteko gehikuntza %0,3izan zen, aurreko urteko %4,1aren aldean.

Amaitzeko, Industria, Turismo eta MerkataritzaMinisterioaren Kanpoko Inbertsioen Erregistroarendatuen arabera, EAEn atzerriko inbertsioa gutxituegin da, 2009ko behin-behineko datuen arabera(urtarrila-abendua). Guztira, EAEk 140,49 milioi eu-roko atzerriko inbertsio gordina jaso du. Atzerrikobalioak dauzkaten enpresak (ABDE) kontuan iza-ten ez baditugu, 97,73 milioi euro dira. Horrela, a tze -rriko inbertsio gordinaren fluxua, ABDEak kontuanizan gabe, EAErako, %70,3 murriztu da. Horrela,2009. urtean EAE bederatzigarrena izan zen in-bertsio bolumenean, hauen atzetik: Madril(7.636,8 milioi euro jasotzen dituena, ABDEak

24

kontuan izan gabe), Katalunia (1.365,3 milioi euro),Valentzia (447,2 milioi euro), Andaluzia (306,5 mi-lioi euro), Gaztela-Mantxa (170 milioi), Galizia(158,9 milioi) eta Aragoi (131,7 milioi).

Euskal inbertsioa atzerrian, ABDEak kontuanizan gabe, 4.797 milioi eurotik 1.238,7 milioi eu-rora murriztu da. Aurreko urtean bezala, EAE lau-garren autonomi erkidegoa da atzerrian egitenduten inbertsioaren arabera 2009an. Hauekdauzka aurretik: Valentzia (1.341,9 milioi euro),Madril (4.445 milioi euro) eta Kantabria (4.568 mi-lioi euro).

Herrialdeen arabera, gure kanpo inbertsioarendestinorik garrantzitsuenak AEB (euskal kanpo in-bertsioaren %78,1), Asia eta Ozeania (euskalkanpo inbertsioaren %5,2) dira. Afrikako inbertsioagehitu dela eta paradisu fiskaletan inbertsioa mu-rriztu dela (iaz gehikuntza jaso zen) nabarmendubehar dugu. Sektoreka, energiaren sektorea albo-ratzen badugu, hauek nabarmendu behar ditugu:Motordun ibilgailuen eta bestelako garraio-mate-rialen fabrikazioa, metalurgia eta metalezko pro-duktuen fabrikazioa, handizkako komertzioa,txikizkako komertzioa, eta motordun ibilgailuen etamotozikleten konponketa, jarduera profesional,zientifiko eta teknikoak, eta material eta ekipa-mendu elektrikoaren fabrikazioa.

1.6. SEKTORE PUBLIKOA

Eusko Jaurlaritzak eta hiru foru aldundiek guz-tira likidatutako diru-sarrerek (14.292 milioi euro)2009an %1eko beherakada izan zuten, aurrekoekitaldian izandakoa baino txikiagoa (-%2,3), batezere finantzetakoak ez diren diru-sarreren behera-kada (-%10,7) zati batean finantzetakoen gehi-kuntzarekin (%291,2) konpentsatu zelako, 1.765milioi euroko zorra jaulki delako.

Zerga itunduak zuzeneko eta zeharkako diru-sarreren gehiengoa dira, eta zenbateko osoaren%90 baino gehiago. Zerga itunduen bilketari da-gokionez, 2009rako behin-behineko datuek%15,9ko jaitsiera erakusten dute, 2008an izan-dako %6,8ko jaitsieraren ondoren, zenbait urtezgorantz egin ondoren. Hain zuzen ere, 2008ko eta2009ko bilakaera negatiboaren antzekorik behinbaino ez da egon, 1994an.

Azken urtearen bilakaera bereziki txarra izanda. 2008an zuzeneko eta zeharkako zergen bilke-tak murriztu ziren arren, 2009an askozaz ere han-diagoa da zuzeneko zergetan (-%18,3), PFEZarenbidez bildutako diruaren beherakadaren ondorioz(-%12,1). Zerga horrek bereziki nabaritu zituen urteosoan gertatu zen lanpostu galera eta administra-zioak okupatutako pertsonei emandako laguntzak(400 euro langile bakoitzeko). Bestalde, sozieta-teen zerga ere batezbestekoa baino askozaz eregehiago murriztu zen (-%27,2). BEZari dagokionezesan behar dugu zerga hori, beraren pisu erlatiboaeta jasan duen beherakada garrantzitsua (-%17,3)kontuan izanik, zerga-sarreren erorketa globalarenoinarrizko elementuetako batean bihurtu dela.Gastu gehituaren dinamismo galera mailakatuak,2007an hasi zena, zerga-bilketaren jaitsiera azalt-zen du neurri handi batean. Halere, finkatutako tal-deentzako adierazpen araubide berriak ereeragina izan du. Aitzitik, urtearen azken tartean jait-siera leundu da.

Guztira, bildutako bolumen osoa 10.792 milioieuro da. Zenbateko hori EAEko BPG arruntaren%16,3 da 2009. urtean (2008an %18,5).

Bestalde, Euskal Sektore Publikoaren gastuosoa, 15.673 milioi euro dena (toki erakundeakkanpo), 2009an %4,4 gehitu da, aurreko urteanbaino 3,7 puntu gutxiago alegia. Beraz, magnitudehonek EAEko BPGan duen portzentajea ia bipuntu gehitu da aurreko urtekoaren aldean,%21,9,tik %23,7ra igoz. Gastuaren aldakuntza,ordea, negatiboa izan da aldundien artean, %10

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

25

26

murriztu baita (2008an %0,3). Eusko Jaurlaritzan,berriz, %10,6 gehitu da (2008an %8,5).

Halaber, EAEko sektore publikoaren (EuskoJaurlaritza gehi foru aldundiak) zorpetze garbia na-barmen gehitu da aurten. Ekitaldiaren amaieran,Eusko Jaurlaritzak eta foru aldundiek 4.338 milioieuroko zor-bolumena zeukaten, 2008an baino%58,9 gehiago (urte hartan %5,6 gehitu zen). Ge-hikuntza hau batez ere Eusko Jaurlaritzan gertatuda, zor bizia %81,5 gehitu zuena urtearen amaie-ran. Foru aldundietan neurri txikiagoan gertatu da(%24,1). Horrela, zorrik handiena Eusko Jaurlari -tzak dauka (osoaren %69,3).

Zorpetze gordina nabarmen gehitu da aurrekourtearen aldean, %326,8. Izan ere, Eusko Jaurla-ritzak 2006 eta 2007ko ekitaldiak zeramatzan zor-petu gabe, baina berriro egin du 2008an, 200milioi eurotan, eta 2009an 1.411 milioi eurotan.61,15 milioi amortizatu dituenez, ekitaldiko zor-petze garbia 1.350 milioi eurokoa da. Ondorioz,Eusko Jaurlaritzaren zor bizia urtearen amaieran,3.006,75 milioi eurokoa dena, BPGaren %4,5ekoada (2008an %2,4koa).

Foru aldundiek, bestalde, 354 milioi eurokozorra hartu dute, 2008an baino %65,8 gehiago,eta 95,1 amortizatu dituzte. Beraz, ekitaldiko zor-petze garbia 258,8 milioi eurokoa da. Ondorioz,ekitaldiaren amaieran haien zor bizia 1.332 milioieurokoa da, aurreko urtean baino %24,1 gehiago.

1.7. GIZARTE EKONOMIA

EAEn sozietate kooperatiboek eta lan-sozieta-teek osatzen duten gizarte-ekonomiako merkatu-arloaren (edo ekoizpen-arloaren) dimentsioerlatiboa definitzeko orduan, dauzkagun datuek

erakusten digute balio erantsiaren %5,3 inguru etalanpostuen %6,6 inguru direla, gizarte-ekonomia-ren estatistikaren azken datuen arabera (2005-2006 urteetakoa13. Gainera, Eusko JaurlaritzakoLan eta Gizarte Gaietako Sailak egiten duen esta-tistika honetako 2007. urterako datuen aurrerape-naren arabera, EAEko gizarte-ekonomiak guztiraEAEn dauden 3.167 establezimendu hartzen ditubarruan. Establezimendu horiek 64.719 pertsonarilana ematen diete (batez bestez, establezimendubakoitzak 20,4 lanpostu ditu). Establezimenduhauek, aipatutako urtean, 10.315 milioi euro ingu-ruko fakturazioa izan zuten (2006an baino %10,4gehiago).

Bestalde, Gizarte Segurantzak 2009. urtearenamaieran EAEn guztira 1.478 sozietate erregistratuzituen kooperatiben izaera juridikoarekin altan, au-rreko urtean baino 33 gutxiago. Sozietate horiek53.678 langile dituzte (2008an baino %3,3 gu txia -go). Horrenbestez, batez bestez kooperatiba ba-koitzak 36,3 langile ditu, aurreko urtean bezalaxe.Langile-kopuru hori estatuko handiena da, eta es-tatuaren batez bestekoa (12,8) baino askozaz erehandiagoa. Iturri berak adierazten du 864 lan-so-zietate ari direla kotizatzen, 2008an baino 67 gu txia -go, eta 11.184 12.435 pertsonari lan ematendietenak (2008an baino %10,1 gutxiago). Sozie-tate bakoitzaren batez besteko langile-kopurua12,9 da, estatuko datuak baino askozaz ere ge-hiago (5,6 langile batez bestez).

Guztira, gizarte-ekonomiako langileen pisua,Lan eta Inmigrazio Ministerioak BAIren datuetanoinarrituta egin dituen kalkuluen arabera, gure er-kidegoko lanpostuen milako 70,1 da. Kopuru ho-rrek estatuaren batez bestekoa (mila langileko20,7) hirukoizten du eta autonomi erkidego guz-tietan altuena da (abenduaren 31ko datuekin).Gainera, EAEko gizarte-ekonomiak lanpostu guz-

13 Gizarte Ekonomiako Kontuei buruz (bi urtean behin argitaratzen direnak) informazio gehiago nahi izanez gero, irakurleak EAEko2008ko memoria sozioekonomikoari buruzko kapitulua irakur dezake.

tien funtsezko zati bat hartzen du, estatuko gi-zarte-ekonomiako lanpostuen %16,8 baita(2008an %16,4).

Era berean, Eusko Jaurlaritzako Gizarte Eko-nomiako Zuzendaritzaren Erregistroan 2009koabenduaren 31n guztira 3.825 kooperatiba etalan-sozietate ageri dira, honela sailkatuta:

a) Sozietate kooperatiboak: 2009an koopera-tiba kopurua 25etan gehitu zen. Kopuru ho-rrek esan nahi du aurreko urtetik %1,5ekogehikuntza jazo zela (urte hartan 47 koope-ratiba berri izan ziren, %2,9). 2009. urtearenamaieran, EAEko kooperatiba kopurua1.713 da guztira. Haien artean, erdia bainogehiago (1.072) elkarlaneko kooperatibakdira; haietatik 92 (%8,7) kooperatiba txikiakdira (figura honek bere erregimena eta arau-dia dauzka, ekainaren 25eko 6/2008 Legeadela bide).

a) Aurreko urteetako joera hautsiz, elkarlanekokooperatibak 11 gutxiago dira, aurreko ur-tean 26 sortu ziren arren. Gehikuntza han-diena, ordea, etxebizitza kooperatibetanerregistratzen da (15 gehiago), eta gero,mistoetan.

b) Lan-sozietateak: EAEko lan-sozietateenerregistroan, 2009. urtearen amaieran, bimota horietako 2.112 lan-sozietate zeudenguztira, 2008an baino 17 gutxiago alegia.Mugatuak gehiago dira anonimoak baino,80 gehiago zehazki (2008an, 81 gehiago).Azken urtean, sozietate mugatuak 9 gu txia -go dira, eta lan-sozietate anonimoak, berriz,8 gutxiago dira (-%0,8 bi kasuetan).

a) Sektoreka, sozietate mugaturik gehienek,%57,9ak, zerbitzuetan egiten dituzte berenjarduerak. SALen artean, berriz, gehienek(%48,3,4ak) industrian jarduten dute. Ez-berdintasun hori EAEko hiru lurraldeetangertatzen da, nahiz eta Araban zerbitzu sek-toreak pisu handiagoa daukan proportzioan.

1.8. LAN MERKATUA

EUSTATen “Biztanleria jardueraren arabera” in-kestaren datuek (BJA) erakusten dute EAEn2008ko abendutik 2009ko abendura arte okupa-zioan %2,7 murrizketa gertatu dela, eta 2008kohirugarren hiruhilekoari dagokionez, okupazioakbere maximo historikoa jo zuenean, beherakada%4,1 izan zela, 40.000 lanpostu inguru galduz. Ur-teko batez besteko balioak kontuan izaten badi-tugu, 2009an galdu ziren 35.700 lanpostuetatik30.300 gizonenak ziren (%84,9) eta 5.400 ema-kumeenak (%15,1). Beraz, lanaren feminizazio in-dizeak gora egin du, %44,2raino.

Adinaren arabera, lanpostuen suntsiketa az-karrago hedatu da gazteenen artean. Horrela,azken urtean gazteenen lanpostuen %15,6 des-agertu da, erdibideko adinekoen lanpostuen %4,5eta 44 urtetik gorakoen lanpostuen %1,9. Ikaske-ten arabera, kolektibo guztietan eragin handia izanduen arren, nabarmenagoa izan da lehen hez-kuntza bakarrik dutenengan (-%9,1), ikasketa er-tainak dituztenengan (-%6,3) eta unibertsitatekoikasketak dituztenengan (-%6) baino.

Industrian pairatzen ari dira gehien krisiarenkalteak: azken urteetan (batez besteko balioak)%10,7 murriztu da; hau da, 27.000 lanpostu galdudira. Zerbitzuek oraindik 2008ko maila berdinetaneusten diote; termino absolutuetan 200 lanpostueskas galdu dituzte. 2007ko amaieratik 640.000lanpostu inguruan dago eta, bitxia bada ere, sek-tore honek emakumeen presentzia handia duenarren, gizonak izan dira azken urtean lana galdudutenak (-%0,9) eta emakumeek irabazi (%0,8).Bestalde, eraikuntzak egoera latza bizi duen arren,2008ko kopuruei eusten die. Baina aurreko urtea-rekin alderatzen badugu (sektore honetan krisia le-henago hasi baitzen) lanpostuak %8,7 murriztudirela ikusiko dugu (7.300 lanpostu garbi).

Bestalde, 2009an jarduera tasa apur bat ge-hitu zen, 16 urtetik gorako biztanleen %55,6raino

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

27

28

iritsiz. Balio global honek bi joera kontrajarri ba tzenditu generoaren arabera, gizonezkoen kasuan hirudezimako galera dagoelako (%64) eta emaku-meen jarduera tasa 1,3 puntu gehitu delako,%47,6raino. Portaera kontrajarri bi hauek zenbaitazalpen dituzte. Besteak beste, esan behar duguemakumeak lan merkatuan sartu direla (oraindikez erabat), emakumeek egin ohi dituzten jardue-retan (zerbitzuak) krisiak ez duela hainbesteko era-ginik izan, eta familiako beste kide batzueklanpostua galtzearen ondorioz lana bilatu beharizan dutela.

Adinen araberako azterketak ere zenbait bere-zitasun erakusten ditu. Adibidez, gazteek lan mer-katua bertan behera uzten dutela (jarduera tasaehuneko 2,6 puntu murriztu da), lana aurkitzekodauden eragozpenak kontuan izanik.

Aldi baterakotasun mailak kontuan izanik,BJAren datuek zazpigarren urtez segidan jaitsieraerakusten dute. Aldi baterako kontratua duten sol-datadun pertsonen portzentajea %18,6 da,2008an baino 8 dezima gutxiago. Jaitsiera bi se-xuetan gertatu da: emakumeen artean puntu batmurriztu da eta gizonen artean 2,6. Ondorioz, aldibaterakotasunean sexuen artean dagoen haustura2009. urtean hazi da gure erkidegoan eta 5,6 pun-tutaraino iritsi da, aurreko urtean baino 1,6 ge-hiago.

2009ko kontratazioen analisiak, bestalde,egungo abagune ekonomikoa islatzen du. Kon-tratu kopuruen murrizketa %20,3 da (2008an%5,3), eta 2003-2007 denboraldian saldoa posi-tiboa izan zen. Estatuan, kontratuen murrizketa%15,5 izan zen (aurreko urtean %10,9). Kontrata-tutako pertsonen kopurua ere murriztu da, nahizeta neurri txikiagoan (-%15,6). Sektoreka, indus-triak kontratuen %34,3 galdu du, zerbitzuek%19,4 eta eraikuntzak %13,4. Hala eta guztiz ere,

sektore tertziarioak erregistratutako kontratuen%82,6 dauzka, aurreko urtean baino ia ehunekobat gehiago, industriak %8, eraikuntzak %7,7 etalehen sektoreak %1,7.

Guztira SPEEak 2009. urtean 656.056 kon-tratu erregistratu ditu (berriak nahiz bihurketak),2008. urtean baino 226.810 gutxiago. Haietatik%54,1 emakumeek sinatu dituzte (2008an%52,4), kontratatutako pertsonen %46,5 direnak.Lurraldez lurralde, Gipuzkoan kontratuen %29,5daude (2008ko pisu bera), Bizkaian %52,2, pisuagalduz (-1,4 puntu) eta Araban %18,3 (2008ankontratuen %16,9 zituena).

Azkenik, soldatei dagokienez, INEren SoldataEgituraren Urteko Inkestak erakusten du langilebakoitzeko batez besteko etekina 2008an (infor-mazio berriagorik ez baitaukagu) 25.547 euro zelaEAEn. Beraz, aurreko urtetik %6,9 gehitu zen(2006 eta 2007. urteen artean, %4,2 gehitu zen).Zenbateko hori estatuko denboraldi bereko ba-tezbestekoa baino %16,7 handiagoa da, eta au-tonomi erkidegoetan lehenengoa da; bigarrenaMadrilgo Komunitatea da. Soldata gordin hau gureerkidegoan 28.264 euro zen gizonentzat eta21.766 euro emakumeentzat; beraz, bi generoenartean %29,9ko aldea dago. Alde hori azken ur-tean autonomi erkidego ia guztietan murriztu da(estatuan batezbestekoa %6,5 da) eta apur batgutxiago EAEn, 6,3 puntutan (2007an %36,1 zen).

Inkesta honek nabarmentzen duen emaitzabat da 2008an langileen %5ak 8.400 euroko edogutxiagoko batez besteko etekina (hau da, urtekosoldata gordina) zuela urtean, hots urte horretakolanbide arteko gutxieneko soldata14. Portzentajehori, emakumeetan, %8koa da. Era berean, langi-leen %18ak 8.400 eta 16.800 euro arteko soldatazeukaten. Portzentaje hori ia %50eraino iristen da16.800 eta 33.600 euro arteko soldatetan.

14 Datu hauek estatuari buruzkoak dira, ez dago autonomi erkidegoei buruzko daturik.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

Jarduera sektoreen araberako soldatei dago-kienez, altuenak industriari dagozkio, bai EAEn baiestatuan oro har. Zehazki, sektoreko batez bes-teko etekina urtean 28.670 euro da gure erkide-goan. Gizonentzat batezbestekoa 29.781 euro daeta emakumeentzat 24.062. Industriako batezbesteko soldata hau %19,3 handiagoa da esta-tuan baino, estatuan generoaren araberako ez-berdintasunak erreproduzitzen baitira. Bigarrenik,eraikuntzako soldatak dauzkagu (EAEn, batezbestez 25.376 euro urtean, 2007an baino %11,7gehiago), estatuko batez besteko soldatak bainoaskozaz ere handiagoak, zehazki %22,5 gehiago.

Era berean, INEren 2008ko Laneko KostuarenInkestaren arabera, langile bakoitzeko lan kostugordina EAEn guztira 34.546 eurokoa da. Gastuhorretatik %73,2 (25.289 euro) “soldatetarako” da.Batez besteko soldata hori estatuko batezbeste-koa baino %16,9 handiagoa da, eta Madrilgo Ko-munitatekoarekin batera, autonomi erkidegoguztietan altuena da. “Soldaten” partida hau eten-gabe gehitu da 2002. urteaz geroztik. Aurreko ur-tetik %5,8 gehitu da 2008. urtean; estatukobatezbestekoa, berriz, %5,4 gehitu da. Horregatik,bi magnitudeen arteko diferentziala 7 dezima ge-hitu da azken urtean.

1.9. ZENBAIT KOLEKTIBO ZAURGA-RRIREN BIZI-BALDINTZAK

Herrialde aurreratuetan fenomeno sozial etademografiko ohikoenetako bat azken hamarkade-tan biztanleria zahartzea da. Ondorioz, biztanleria-ren adinaren piramidea goiko aldean zabaldu da;

horrek gazteen adin taldeak pisu erlatiboa galtzeaekarri du. Orain ehun urte, biztanleriaren erdiak 24urtetik behera zeuzkan (mediana adina); batezbesteko adina, berriz, 28 urte zen. Gaur egun,ordea, EAEko biztanleriaren batez besteko adina40 urte inguru da15.

Hain zuzen ere, gazte populazioaren pisuarengalera Europar Batasun osoan gertatu den arren,prozesua azkarragoa izan da Espainiar estatuaneta EAEn beste herrialde batzuetan baino. Azkenhamar urteetan, 15 eta 29 urte arteko tartea%21etik %19,3ra igaro da EB-27an, %22,3tik%19,3ra estatuan eta %23,9tik %16,4ra EAEn;tasa horrek gaur egun 353.000 pertsona baino ge-hixeago hartzen ditu barnean gaur egun. Are ge-hiago, azken bi urteetan soilik kolektiboa 30.000pertsona baino gehiagotan murriztu da. Horrela,Europako gazteriak bi dezima baino ez ditu galdu(2006-2008 denboraldian %19,5etik %19,3ra mu-rriztu da), eta EAEko biztanleria ehuneko 1,5 puntumurriztu da.

2009an, 15 eta 29 urte arteko gazteen kolek-tiboa EAEn 342.817 da. Kopuru hori EAEko po-pulazioaren %15,8 da, INEko datuen arabera. Urtebakar batean, beraz, haren pisua 6 dezima mu-rriztu da. Taldeka, kolektibo horretako %25,5ak 15eta 19 urte bitartean dauzka, %31,8ak 20 eta 24bitartean, eta %42,7ak 25 eta 29 bitartean. Datuhoriek estatuko beste autonomi erkidego batzue-tako datuekin erkatuz gero, EAE da gazterik gu txiendaukana, Asturiasen atzetik (%15,7). Beste mutu-rrean daude Andaluzia eta Murtzia, haien gaztetasak %20,4 eta %20,8 baitira, hurrenez hurren.

Pertsona independizatzeko elementu protago-nistak lana eta etxebizitza dira; horrenbestez, gaz-taroaren azken faseetatik heldutasunera iristeko

29

15 Horregatik, besteak beste, gaztaroa gaur egun 30 urtera arte luzatu da (baita 35 urtera arte kasu batzuetan). Lehen egiten zensailkapena zaharkituta geratu da, gazterian 16 eta 25 urte arteko pertsonak soilik sartzen baitziren. Halere, azken irizpide hori oraindikere indarrean dago aldagai batzuetan, adibidez, gazte enpleguaren adierazleetan. Kapitulu honetan, beraz, adin taldeak modu mal-guan aztertuko ditugu, dauzkagun datuen arabera.

ibilbidean ere funtsezko elementuak dira. Azkenurteetan, alderdi bi horiei buruz oso kezkatuta zeu-den EAEko gazteak; halere, gaur egungo egoeraekonomikoak eta lanean izan duen eraginak etxe-bizitzaren arazoari garrantzia kendu diote.

Gaur egun, 1993. urteaz geroztik etengabebehera egin ondoren (2003ko gorakadaren sal-buespenarekin), gazteen langabezi tasak (25 urte-tik beherakoenak) izugarri igo dira, atzeraldiekonomikoaren ondorioz. Gure erkidegoan, 90ekohamarkadako gazte langabeziaren mailak, %50baino handiagoak zirenak, %7-8raino jaitsi ziren2007an, eta 2009aren amaieran %25etik gora-koak ziren. Grafikoan ikus daitekeenez gorakadahau EB osoan gertatu da, baina Espainian inten -tsitate berezia dauka, langabezi tasa %38koabaita.

EUSTATen datuen arabera, EAEn 25 urtetikbeherakoen langabezi tasa %23koa izan zenbatez bestez 2009an; aurreko urtean, ordea,%9,8koa. Gazteak, argi eta garbi, langabezi tasa-rik handienetako bat duen kolektiboa osatzendute, adinaren araberako denborazko serieetanikus dezakegunez. Gazteen atzetik, talde haudator: 25 eta 34 urte arteko pertsonak. Kolektibohau, ikerketa soziologiko askoren arabera, gauregun gazteriaren barruan, zentzu zabalean, kokatubeharko genuke hain zuzen ere.

Bestalde, Espainiako Enpleguaren BehatokiGazteak (OBJOVEM), Lan eta Inmigrazio Ministe-rioarena, 15 eta 29 urte arteko gazteen lan egoe-raren jarraipena egiten du, autonomi erkidegoenarabera sailkatuta. 2009ko bigarren hiruhilekoariburuz egin zuen txostenean azaldu zuen, leheniketa behin, EAEren jarduera estatuaren batez bes-tekoa baino txikiagoa dela baina EAEren ezauga-rri nagusia dela langabezi tasa erlatiboki txikia

daukala. Izan ere, aipatutako denboraldian, 30 ur-tetik beherako gizonen %21,3 eta emakumeen%16,1 zeuden langabezian; beraz, gizon eta ema-kume gazteen batuketa egiten badugu, gazteenlangabezi tasa %18,7 da.

Bigarrenik, kontratu mugagabea daukaten sol-datadun gazteen portzentajea txikiagoa da EAEkogazteen artean. OBJOVEMen txostenak%45,5eko aldi baterakotasun tasa erakusten du(mugagabea ez den lan harreman oro kontuan iza-nik) 2009ko bigarren hiruhilekoan; estatuaren ba-tezbestekoa %43,9koa da. Haien artean, %4,9akprodukzioaren gorabeheren ondoriozko aldi bate-rako kontratua du; %18,6ak obra edo zerbitzujakin baterako, eta %18,8ak bestelako aldi bate-rako kontratu bat. Datu hauez gain, bada %3,3bat bere aldi baterako kontratuaren mota zein denez dakiena16. Oro har gazteen kontratazio muga-gabea ugariagoa da Katalunian (%65,5) eta Errio-xan (%62,9). Tasarik txikienak Ceuta eta Melillan(%29,9) eta Andaluzian (%44,2) daude. EAE es-tatuaren batezbestekotik behera dago, 1,6 puntugutxiago.

EAEko gazteen aldi baterakotasun handiago hauEUSTATen datuek berresten dute, BJAren bidez. Ur-teko batez besteko tasak kontuan izanik, aldi bate-rako kontratuak dauzkaten gazteen por tzen tajea(kasu honetan 25 urtetik beherakoak) %57 da(%56,1 gizonentzat eta %58 emakumeentzat).Azken urteetako ratiorik txikiena dugu hau. Ratiohoni kontraturik gabeko lan harremanak dituztengazteena gehitu behar zaie: %4,8 (%0,9 mutilen -tzat eta %9,1 neskentzat). Grafikoan ikusten da“kontraturik gabekoak eta bestelakoak” katego-riako tasak oso antzekoak direla gazteentzat etaEAEko langileen batezbestekoarentzat; aldi bate-rako kontratuen tasak, berriz, askozaz handiagoak

30

16 Espainiako Gazteriaren Behatokiak uste du estatuan gazteen ordaindutako lehenengo lanpostuetatik ia bostetik bat (%19) kon-traturik gabe egiten dela. Egoera hau ohikoagoa da emakumeen artean.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

dira gazteen artean. Gainera, gazteen eta biztan-leria osoaren arteko tarte horrek nahiko egonkoriraun du urteetan.

Bestalde, Nazio Batuen 2009ko “Zahartzeariburuzko txostenaren” arabera, biztanleria herrialdeaurreratuetan ez ezik mundu osoan zahartzen arida, historian aurrekaririk ez daukan prozesu batsortuz. Bederatzi pertsonatik batek 60 urtetik goraditu, eta 40 urteko epean bostetik bat izatea au-rreikusten da.

2008ko abenduaren 31n, EAEko 65 urte etagehiagoko biztanleen kolektiboa 408.957 pertso-nek osatzen dute (guztien %18,9), eta 20 urtetikbeherako gazteen segmentua baino ugariagoa da(363.407 pertsona, guztien %16,8). Emaitzahauek aldaketa handia erakusten dute 1981ekoadin-egituraren aldean; urte hartan, segmenturikgazteena biztanleriaren %34,2 zen, eta zaharrenaguztien %9,2 baino ez zen. Gainera, EUSTATen“2020ko proiekzio demografikoen” arabera, 65 ur-tetik gorako pertsonen biztanleriak datorren ha-markadan gehikuntza iraunkorreko joerari eutsikodio: gaur egun 400.000 pertsona baino apur batgehixeago izatetik 2020an miloi erdi izatera, hauda, adineko pertsonen biztanleria %25 gehitukoda. 65 urtetik gorakoak biztanleriaren %22,5izango omen dira, eta aurreikusten da talde horrenbarruan %7,3 75 eta 84 urte arteko pertsonakizango direla, eta biztanleriaren %4,2 85 urtetik go-rako pertsonak izango direla (kolektibo hori %1,1eskasa zen 1990ean).

Biztanleriaren etengabeko zahartzea herrialdeguztiek duten erronka da, termino ekonomiko etasozialetan. Horrek eragin handia izan du adinekopertsonen kopuru gero eta handiagoa atzematenden moduan eta belaunaldien arteko harremane-tan. Batzuek eztabaida alderdi negatibotik ikustendute: zahartzea zama den aldetik. Baina senti-

mendu positiboa gailentzen da: zahartzea gizarteaurreratuen lorpena da eta, gaur egun, zahartza-roaz hitz egitea potentzialtasunez hitz egitea da.Ondo zahartzea gero eta kontzeptu garrantzitsua-goa da, estereotipo negatiboak baztertuz gero, etaoptimismo berria zabaltzen ari da, adineko per tso-nak behar bezala aprobetxatuta ez dauden po-tentzialen eta gaitasunen jabe diren aldetik.

Gaur arte adineko pertsonak hartzaile hutsakzirela uste izan dugu (zaintzen, laguntza materialeneta diru-laguntzen hartzaile), baina gaur egun,batez ere, beren senideei babesa eta laguntzaematen segitzen dute (gogoan izan dezagunEAEko 50.000 familiek aitona-amonen laguntza ja-sotzen dutela umeak zaintzeko), eta gero eta gi-zarte jarduera altruista gehiago egiten dituzteboluntario-elkarteen barruan17.

IMSERSOk 2008an adineko pertsonen irudiariburuz egin zuen inkestak erakusten du kolektibohau (70 urtetik gorakoak barne) mirespenez atze-maten duela jendeak. Haien ezaugarri asko balo-ratzen dira: gurasoek eta aitona-amonek gazteeiaskotan ematen dieten finantza-laguntza, familiakomendeko pertsonak zaintzen dituztela, eta bolun-tario lanean egiten duten ekarpen handia, besteakbeste. Gainera, biztanleriaren %75ak uste du adi-nekoek beren esperientzia eskaintzen diotela gi-zarteari.

Hain zuzen ere, bizi-itxaropenaren aurrerape-nak “adineko gazteen” eta “adineko zaharren” ar-teko bereizketa argia egiten laguntzen du. Oraindela gutxira arte bereizketa horren muga 75 urteeninguruan zegoen, baina gaur egun batzuek 80 ur-teen inguruan jartzen dute, adin horietara iristeaahalbideratzen duten bizi-baldintza ebolutiboakaintzat hartuz.

31

17 IMSERSOren adinekoei buruzko 2008ko inkestaren arabera, estatuko adineko pertsonen %11k gizarte boluntariotzako lanakegin ohi ditu, eta ia %30ak esaten du prest legokeela horrelako lanak egiteko.

1.10. OSASUNA ETA OSASUN SIS-TEMA

EAEren aurrekontuaren likidazioaren datuenarabera, Osasun Sailaren gastu-partida 2008. ur-tean 3.240,7 milioi eurokoa izan zen. Hau da, au-rreko urtearen aldean %10,7ko hazkuntza. Gastuhori BPGaren %4,68 da. Horrela, Osasun Sailabaliabideen portzentajean lehenengo postuandago oraindik, baliabide guztien %34,8arekin. Pro-grama garrantzitsuena OSAKIDETZARI egindakotransferentziei dagokie.

OSAKIDETZAren aurrekontuko likidazioak,EAEko kontu orokorretan oinarrituta egin zenak,erakusten du erakunde horrek egindako gastua,2008an, 2.418,5 milioi euro izan zela (2007anbaino %11,8 gehiago), hau da, BPG nominalaren%3,53. Gehikuntza hori ustiapen gastuen (langile-ria, hornikuntzak eta bestelako gastuak) eta in-bertsioen gehikuntzak azaltzen du.

EAEko osasun egoerari erreparatuz:– EUSTATen datuen arabera, 2007. urteaz ge-

roztik, heriotzarik gehienak tumoreen ondo-rio dira (2009an %30,5) eta bigarrenikzirkulazio-sistemaren gaixotasunak daude(%29,3), aurreko urteetan ez bezala, orduanzirkulazio-sistemaren gaixotasunak baitzirenheriotza gehiago ekartzen zituztenak.

– Garai aurreko heriotzen kausarik garrantzi -tsuenei dagokienez, Eusko JaurlaritzakoOsasun Sailaren datuen arabera, emaku-meen artean kausa nagusiak hauek izanziren, 2008. urtean: bularreko tumore gaiz-toak; trakeako, bronkioetako eta birikietakotumore gaiztoak; gaixotasun zerebro-basku-larrak; suizidioak eta autolesioak; zirrosia etagibeleko gaixotasun kronikoak; eta kolonekotumore gaiztoak. Gizonen kasuan, hauekizan ziren: trakeako, bronkioetako eta biri-kietako tumore gaiztoak; kardiopatia iskemi-koak; suizidioak eta autolesioak; motordun

ibilgailuekin trafiko istripuak; zirrosiak eta gi-beleko gaixotasun kronikoak; gaixotasun ze-rebro-baskularrak; eta istripuz lurreraerortzea.

– EUSTATen datuen arabera, 1981. urtetik2007. urtera arte HIESeko 5.475 kasu diag-nostikatu dira EAEn eta 3.087 pertsona hildira. Kasu berrien kopurua gutxitu egin da,HIESaren aurkako borrokan egin diren au-rrerapenei esker. 2007. urtean zehar EAEn75 kasu diagnostikatu ziren. Transmisio bi-derik ohikoena droga erabiltzaile izatea da(%71,4). Babesik gabeko harreman hetero-sexualen bidezko transmisioa %14,5ekoada. Estatuan, HIES Kasuen Erregistro Nazio-nala datuen iturri gisa erabiltzen badugu, ka-suak transmisio-mekanismoaren araberasailka ditzakegu. Horrela, ikusiko dugu, ra-tioak apur bat ezberdinak badira ere, drogakbide parenteraletik hartzea transmisioarenbide nagusia dela, bai emakumeetan bai gi-zonetan, bai EAEn bai estatuan.

– Erikortasunari dagokionez (hau da, gaixota-sun batek populazio batean dauzkan ondo-rioen azterketa, hots, leku eta denboraldijakin batean gaixotzen diren pertsonen pro-portzioa), ospitaleratzeko kausa nagusiak zir-kulazio apartuaren gaixotasunak izan ziren(kardiobaskularrak), ospitaleratze guztien%11,9arekin, baita nerbio-sistemaren etazentzumenen organoen gaixotasunak ere(%11,4), 2007. urtetik %16,7ko gehikuntzaizan dutenak, posizio bat aurreratuz, eta di-gestio-aparatuarenak (%11,1) hirugarren le-kuan jarriz. Haurdunaldiagatik etaerditzeagatik, ospitaleratzen diren emaku-meen kopurua gizonena baino handiagoada: %51,7 eta %48,3 hurrenez hurren. Zir-kulazio-sistemaren gaixotasunak gizonak os-pitaleratzeko kausa nagusia izan ziren,ondoren digestio-sistemarenak. Kausa ho-

32

riek, ordea, hirugarrena eta bosgarrena izanziren emakumeen artean, haurdunaldiaren,erditzearen eta puerperioaren ondoren, etanerbio-sistemaren eta zentzumenen orga-noen gaixotasunen ondoren.

– 2007ko EAEko Osasunaren Inkestaren da-tuen arabera, biztanleriaren %43,7ak alko-holdun edariak edan ohi ditu (kontsumomoderatua, kontsumo handia edo gehie-gizko kontsumoa): gizonen %58,7ak etaemakumeen %29,5ak. Datu hauek 2002ko-ekin alderatuz gero, ondorioztatzen dugu gi-zonen artean kontsumoa murriztu dela etaemakumeen artean egonkortu dela. Bes-talde, biztanleen %25ak erre ohi du: gizonen%29,1ak eta emakumeen %21,1ak. Datuhauek eta 2002koak alderatuz gero, ondo-rioztatzen dugu tabakismoak behera eginduela, gizonen artean kontsumoa murriztudelako, emakumeen artean egonkortu baita.Adin-taldeetan, deigarria da tabakismoaemakume gazteenen artean (16 eta 24 urteartean) gizon gazteenen artean baino han-diagoa dela (%25,5 eta %22,9 hurrenez hu-rren).

Laguntza jarduerari dagokionez, ospitalekoaedo ospitalez kanpokoa izan daitekeena (publikoanahiz pribatua), baliabideen eta langileen adieraz-leei buruz argitaratutako azken datuek ondokoaerakusten dute:

– EAEn, 100.000 biztanleko dauden doktoreeta psikiatra kopurua Europako beste he-rrialde batzuetan dagoena baino handiagoada (EUROSTATen datuak).

– Ospitaleetako ohe kopuruak, EB-n nahizEAEn, beheranzko joera dauka. Murrizpenhonen arrazoietako bat batez besteko ego-naldien murrizpena izan omen da. Zehazki,EUSTATek emandako datuen arabera, au-rrerago azalduko ditugunak, 2006 eta 2007.urteen artean, 100.000 biztanleko ohe ko-

purua 334,1etik 330,2ra igaro da. EAEn,380,9tik 378,9ra. EUSTATen datuek joerabera daukate.

– 100.000 biztanleko dentista kopuruak goraegin du, salbuespenak salbuespen. Adieraz-lea, EAEn, estatuan dagoena baino handia-goa da (71 eta 56,7 hurrenez hurren,2008an), baina EB-ko zenbait herrialdetanerregistratutakoa baino txikiagoa (EUROS-TATen datuak).

– 100.000 biztanleko dauden erizain eta ema-gin kopuruari dagokionez, azken urteetanetengabeko hazkundea ikusi da. Datua es-tatuan erregistratutakoa baino handiagoa da(1.094,1 eta 815,8, 2008an), baina errefe-rentetzat jo ditzakegun Europako herrialdebatzuetan erregistratutakoa baino txikiagoa:Danimarka, Luxenburgo, Holanda, Islandia,Norvegia edo Suitza (EUROSTATen datuak).

Ospitalez kanpoko jarduera publikoari dago-kionez, EUSTATen datuen arabera, aldagaiek orainurte batzuk hasi zen goranzko pauta mantentzendute.

– Ospitalez kanpoko 467 zentro publikoek,2007an, 13,8 milioi kontsulta eman zituzten,aurreko urtean baino %3,2 gehiago. Gehi-kuntza hori enpleguaren gehikuntza bainotxikiagoa da, %1,2 2006 eta 2007. urteen ar-tean.

– Mediku kopuruaren gehikuntzak ekarri dumediku bakoitzeko biztanle kopurua medi-kuntza orokorrean murriztea (mediku bakoi -tzeko 1.413 biztanle egotetik 1.397 biztanleegotera) baina ez pediatrian (834 biztanletik844 biztanlera igo da). Hau da, aurreko ur-tean pediatrian atzemandako joera errepi-katu da, orduan pediatra bakoitzeko biztanlekopurua 814tik 834ra igo zenean.

– Mediku bakoitzeko kontsulta kopurua, batezbestez, 4.974 izan zen 2007. urtean. Medikuorokorrek kopuru hori gainditu zuten, 6.345

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

33

kontsulta eman baitzituzten, eta pediatrek5.456. Gainerako medikuetan, portzentajeatxikiagoa da: dermatologoak (4.287), trau-matologoak (3.939), endokrinoak (3.760) etaoftalmologoak (3.469).

– Biztanle bakoitzeko kontsulta kopurua 6,4izan zen batez bestez. Horrek esan nahi duaurreko urtearen aldean igoera txiki bat egondela. Hazkunde horren arrazoia da medi-kuntza orokorreko kontsultek gora egin zu-tela (6,4tik 6,5era), pediatrian kopuruaegonkorra baita (14 urtetik beherakoak batezbestez 6,5 aldiz joan ziren osasun zentrorapediatrarengana).

Ospitaleko jarduera (publikoa eta pribatua) ho-nela erakusten dute EUSTATen datuek:

– Baliabideen gaian (ospitaleak, oheak, inku-bagailuak, kirofanoak, erditze gelak, kan-poko kontsulta gelak eta langileria), 2007 eta2008. urteen artean, sektore publikoan, al-dagai guztiak gehitu ziren, ohe kopurua izanezik (murriztu ziren) eta ospitaleen eta erditzegelen kopurua izan ezik (egonkor mantenduziren). Bestalde, sektore pribatuan kirofanokopurua murriztu zen, ospitale eta inkuba-gailu kopurua egonkor mantendu zen, etagainerako aldagaiak gehitu ziren.

– 100 ohe bakoitzeko mediku kopuruak goraegiten segitzen du ospitale publikoetan etapribatuetan. 2008. urtean 52,8 mediku zeu-den 100 ohe bakoitzeko ospitale publikoe-tan; pribatuetan, 24,2. Era berean, 100 ohebakoitzeko erizain gehiago daude urte hone-tan, sare publikoan nahiz pribatuan.

– 1.000 biztanleko ohe kopuruak apur bat jaitsizen, 3,8raino.

OSAKIDETZAren ospitaleko eta ospitalez kan-poko jardunari dagokionez:

– Batez besteko okupazio orokorreko indizea,aurreko urtean erregistratu zen abagunekogehikuntzaren ondoren, 2008an berriro jaitsi

zen. Zehazki ehuneko 2,6 puntu jaitsi zen2007an erregistratutakoaren aldean, eta%81,8an jarri zen; aurreko urtean %84,4izan zen. %100a gaindituz eta, horrenbes-tez, batezbestekoaren gainetik, ondoko es-pezialitateak daude: digestiboa (%112,7,2007an baino gehiago), barne medikuntza(%108,4, aurreko urtetik 10,2 puntu jaitsiz)eta neumologia (%108,3, 2007tik 37,6 puntujaitsiz). %100aren azpitik, baina batez bes-tekoaren gainetik halere, ondoko hauekdaude: urologia (%82,5), neurologia (%82,6),errehabilitazioa eta zainketa aringarriak (biak%91,2), hematologia (%92,1) eta kardiologia(%93,4).

– Batez besteko egonaldia berriro jaitsi da: 6,3egunetatik 5,1 egunetara. Batez bestekoa-ren oso gainetik errehabilitazioa (30,6),zaintza aringarriak (17,8), psikiatria (13,9),hematologia (10,4) eta barne-medikuntza(8,9) daude. Halere, guztiak jaitsi dira aurrekourtetik.

1.11. HIRIGINTZA ETA ETXEBIZITZA

Lehenik eta behin, Eusko Jaurlaritzako Etxebi-zitza, Herri Lan eta Garraio Sailaren “Higiezin Es-kaintzaren Inkestaren” datuek adierazten duteazken urtean etxebizitzen eskaintza osoa (sal-menta eta alokairua) %3 igo dela (aurreko urtean%21,4), laugarren hiruhilekoan 27.560 etxebizi -tzetara iritsi arte. Beraz, eskaintza gehitzeko joera,2004. urtean hasia, eten egin da, ezaugarri haue-kin:

– Etxebizitza libre eraiki berri salgaien eskaintza%3,4 gehitu zen, eta batez besteko prezioa,2009ko laugarren hiruhilekoan, 4.033 €/m2

zen, hau da, 2008ko batezbestekoa baino%0,5 gutxiago. Lurraldez lurralde aztertzen

34

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

badugu, Araban batezbestekoa txikiagoa da(3.466 €/m2), Bizkaian 4.035 €/m2 eta Gi-puzkoan 4.373 €/m2.

– Saltzeko eskainitako BOEen batez bestekoprezioa 1.469 €/m2 zen 2009an, aurreko ur-tean baino %7,1 gehiago. Kontuan izanbehar dugu 2007ko datuen arabera lau e txe-bizitzatatik ia hiruk (%72) 90.000 eta120.000 euro arteko prezioa zeukatela. Gai-nerakoetan, %17 90.000 eurotatik beherazegoen, eta %11 120.000 eurotik gora,baina 150.000 eurotara iritsi gabe.

– Eskaintzan dauden bigarren eskuko etxebizi -tzen stockean %4,9ko gehikuntza dago etahaien batez besteko prezioa 2009an 3.779€/m2 zen, aurreko urteko batezbestekoabaino %10 gutxiago. Lurraldeka, prezioen be-herakada nagusia Bizkaian izan da18 (-%18,5).Araban eta Gipuzkoan ere tasa negatiboakizan dira, baina batez besteko gutxipenabaino txikiagoak (-%1,1 eta -2,5 hurrenezhurren). Termino absolutuetan, Arabako ba-tezbestekoa 3.550 €/m2 da, Bizkaian 3.582€/m2 eta Gipuzkoan 4.686 €/m2.

– Alokairuan eskainitako 3.380 etxebizitzakoeskaintza dago, aurreko urtean baino %12,7gehiago. Etxebizitza libreen zatia %65,8 ge-hitu da, 603 etxebizitzetatik 1.000 etxebizit-zetara. Alokairuko etxebizitza babestua,ordea, %0,6 jaitsi da. Horrenbestez, babes-tutako alokairua 2008an %80 izatetik2009an %70,4 izatera igaro da; beraz, alo-kairuko eskaintzaren presentzian ia 10 puntugaldu ditu.

– EAEko alokairuko babestutako etxebizitzenbatez besteko errenta, 2009an, 219,8 eurozen hilean, aurreko urtean baino %6 gut-

xiago. BOEaren modalitateak 2008an (ezdaukagu informazio xehakatu berriagorik)380,3 euroko prezioa zuen hilean; etxebizitzasozialek, berriz 118 euro hilean, batez bes-tez.

– Azkenik, alokairuan eskainitako etxebizitza li-breen laginak 2009an hilean 875,3 eurokobatez besteko errenta izan zuen, aurreko ur-tean baino %9,7 gutxiago. Lurralde histori-koen arabera, Gipuzkoak dauka preziorikgarestiena (941,1 € hilean); gero Bizkaiak,881 € hilean eta azkenik Arabak (836,7 € hi-lean).

Bestalde, EAEn hasitako etxebizitzen kopuruosoa, 2008an %32,9 erori ondoren, berriro ere%43,4 murriztu zen 2009an. Guztira 7.051 etxe-bizitza hasi dira; haietatik 3.855 libreak dira(%54,7) eta 3.196 babestuak (%45,3). Azken ho-rietatik 2.939 BOE dira (-%38,7, 2008tik) eta 91gizarte etxebizitzak dira (-%89,3).

Era berean, Eusko Jaurlaritzaren 2006-2009Etxebizitza Plana abian jarri zenetik, babestutakoetxebizitzaren merkatuan figura berriak sortu dira.Horrek ekarri du, oraingoz, dotazio alojamenduakeraikitzen hasi dela 2006az geroztik, 2007az ge-roztik udal etxebizitza tasatuak (saltzeko eta alo-katzeko) eta 2009az geroztik tasatutakoetxebizitza autonomikoak. Denbora horretan, guz-tira 589 dotazio alojamendu eraikitzen hasi da, alo-kairuko 100 udal etxebizitza tasatu eta 1.602jabetzarako, eta azkenik, Eusko Jaurlaritzaren 37etxebizitza tasatu.

Bestalde, EAEn 2009an amaitutako etxebizitzak13.454 dira, aurreko urtean baino %4,5 gutxiago,amaitutako etxebizitza libreen beherakadaren (-%3,3) eta babestutakoen beherakadaren (-%6,6)ondorioz.

35

18 Eusko Jaurlaritzak, gainera, ohartarazi du estatistika honetarako emandako prezioak eskaintzaileei eskatutako prezioak direlaeta, gehienetan, salerosketa egiteko unean murriztu egiten direla.

1.12. POBREZIA ETA GIZARTE BAZ-TERKETA

Eusko Jaurlaritzak lau urtean behin “Pobreziarieta Gizarte Ezberdintasunei buruzko Inkesta“(PGEI) egiten du. Inkesta horri esker, pobreziakgure gizartean daukan eragina, gizartean eragitenduten arrisku-faktoreak eta pobreziaren banaketageografiko ezberdina ezagutu ahal ditugu. Aztertudiren gabezia guztiei batera erreparatuz gero,2008ko Pobreziari eta Gizarte Ezberdintasunei bu-ruzko Inkestak uste du EAEko 39.737 familia (guz-tien %5) daudela 2008. urtean arrisku-egoeretakobatean (mantentzea edo pilatzea). Kaltetutakopertsonak, guztira 100.250, biztanleria osoaren%4,7 dira.

Interes berezia duten gauzetako bat pobrezieta prekariotasun arazoen prebentzioan gizartetransferentziek daukaten eragina da. PGEIarendatu batzuei esker, hobeto ulertzen da transfe-rentzia hauek erabateko ongizate egoerak lortze-arekin zerikusia duten pobreziaren etaprekariotasun arazoen aurkako borrokan dauka-ten garrantzi handia:

– Transferentziek mantentze dimentsioan19 dadaukaten eragina kontuan izanik, datuekerakusten dute transferentziarik ez balego(ez pentsiorik ez gizarte politika osagarririk)pobreziako eta ongizate ezeko arrisku tasak16 puntu inguru murriztuko liratekeela, lehe-nik eta behin, erretiro eta biziraupen pen tsio -en politikaren ondorio positibo gisa. Horrela,ongizate ezeko arriskua %36,9tik %20,3rajaitsi da, eta pobrezi arriskua, %24,7tik%8,5era.

– Jaitsiera honi bigarren beherakada baterantsi behar zaio, 4,5 eta 5,5 puntu artekoa,

gizarte politika osagarrien (langabeziarenaurkako ekintza barne) esparruan garatutakotransferentzien kudeaketari dagokiona. Gi-zarte transferentzien politikari esker, ongizateezaren arriskua %20,3tik (erretiro eta bizirau-pen pentsioak bakarrik edukiz gero por tzen -tajea horixe izango baitzen) %14,6ra murriztuda, 2008an ikusi zenez. Pobrezi arriskua, be-rriz, %8,5etik %4,1era murriztu da. Guztira,gizarte politika guztiek ekarri duten behera-kada 20 eta 22 puntu artekoa da.

Gizarte transferentzien aplikazioaren bidez,beraz, mantentze pobreziaren tasa %83,3 mu-rriztu da beren diru-sarrerak bakarrik eskuratukolituzketen familien kasuan. Jaitsieraren %65,7 erre-tiratze eta biziraupen pentsioei dagokie, eta %17,7gainerako gizarte transferentziei. Murrizpena%60,6koa da ongizate ezari dagokionez. Kasu ho-netan, beherakadaren %45,1 pentsioen sistemaorokorraren ondorio da, eta %15,5 gainerako gi-zarte prestazio laguntzen ondorio.

Adierazle horiek bazterketaren aurkako borro-kan gizarte transferentziek EAEn duten papera etaEuropan gertatzen dena erkatzea ahalbideratzendute: EUROSTATen “Errenta eta Bizi Baldintzei bu-ruzko Inkestan” gizarte politika osagarrien aurretiketa ondoren dagoen ongizate ezaren arriskua az-tertzen du. 2008an, EB-an, gizarte politika osaga-rriei esker, gizarte ongizate ezaren ratioa20 %25izatetik %17 izatera igaro da. Beraz, 8 puntu mu-rriztu da (EAEn jaitsiera 20 eta 22 puntu artekoada). Jaitsiera hau batez ere Estonian, Suedian etaDanimarkan da garrantzitsua (tasak 16 eta 18puntu bitartean jaitsi dira). Grezia, Italia eta Espai-nian da txikien jaitsiera hau, ehuneko 3 eta 4 puntubitarteko jaitsierekin.

36

19 PGEIaren mantentze dimentsioan, pobrezi arriskuko egoera oinarrizko beharrizanak (janaria, etxebizitza, arropa eta oinetakoak)ordaintzeko txikiegiak izan litezkeen diru-sarrerak edukitzea da. Ongizate eza, berriz, gizarte jakin batean espero diren gutxieneko on-gizate eta erosotasun mailei eusteko behar diren gastuei aurre egiteko diru-sarrera nahikoak ez edukitzea da.

20 Kontsumo unitate bakoitzeko diru-sarreren banaketaren medianaren %60tik beherako errenta.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

Aipatutako gaian sakontzeko, PGEIak honeladefinitzen du pobrezia potentzialeko arrisku kolek-tibotzat: pilaketa-pobreziako egoeran bizi direnpertsonak21 eta mantentze pobreziaren arriskuandauden pertsonak biltzen ditu. Kolektibo hauEAEko biztanleriaren %8,8 da 2008an.

Pobrezia potentzialeko arrisku kolektibo honenanalisiak erakusten du beraren %37,7 gai delabere baliabideekin pobreziaren bi dimentsioetakobatean dauzkan gabeziak konpentsatzeko, gizartelaguntzako prestazioetara jo beharrik gabe.%26,2a, era berean, pobreziatik irteteko gai da,baina kasu honetan bakarrik gizarte laguntzakoprestazioen eta laguntzen bidez. Beste %24,1 po-brezia errealeko egoeran mantentzen da, laguntzahoriek eskuratu arren. Azkenik, pertsonen %12pobrezia errealeko egoeran dauden familietan bizidira, gizarte laguntzako prestaziorik gabe.

PGEIak azaltzen du, ordea, gure erkidegoanarreta ematen ez zaien pobrezia errealeko proble-matikarik gehienak kolektibo txiki batenak direla,pobrezia errealeko egoeran dauden arren prestaziosisteman sartzen ez dena. Arreta ematen ez zaienpertsonen zati handi bat, %92, ondoko per tso namota hauen mende dauden familietako kide dira:Europar Batasunekoak ez diren herrialdeetakopertsonak (%25,5), 65 urtetik gorako pertsonak(%23,2), famili talde baten erantzule diren 45 urte-tik beherako pertsonak (%17,1), 65 urtetik beheraduten eta bakarrik dauden pertsonak (%14,2) etaguraso bakarreko emakumeak (%11,9).

1.13. GIZARTE BABESA

2009an, langabezi prestazioak jasotzen zituz-ten pertsonen batez besteko kopurua EAEn

78.400 zen, aurreko urtean baino %51,1 gehiago.Prestazioa jasotzen duten pertsonen kolektiboaigo den bederatzigarren urtea da segidan, 90ekohamarkadan nabarmen murriztu ondoren. Esta-tuan, jasotzaileen kolektiboa apur bat gutxiago ge-hitu da: %47,8. Jasotzen duten 78.400 pertsonen%52,5 Bizkaian bizi da, %32,1 Gipuzkoan eta%15,5 Araban.

Pertsona jasotzaileen hilez hileko eboluzioarierreparatuz gero, irailean jaitsiera bat ikus deza-kegu (2008an bezala), eta urteko azken hileetanberriro gehitzen da, abenduan 85.600 jasotzaile-taraino iritsi arte, 2008ko abenduan baino %33,1gehiago.

Abenduko datuekin ere, jasotzaileen %66a or-daindutakoaren araberako prestazioen jasotzaileziren, %32,5a sorospenen jasotzaile eta %1,5 gi-zarteratzeko errenta aktiboaren jasotzaile. Guztira85.630 jasotzaile izanik, estaldura tasa (SPEEnerregistratutako langabeak kontuan izanik) EAEkolangabetuen kolektiboaren %66,8 zen (2008koabenduan %63,9), estatuko batez besteko estal-dura %77,35 izanik. Lurralde historikoen arabera,estaldurarik handiena Gipuzkoari dagokio(%72,18).

Datu horiek kontuan izanik esan genezake2009ko abenduan EAEko 100 langabetutatik 33kez zutela inolako prestaziorik jasotzen eta zerbaitjasotzen zuten 67etatik 44k ordaindutakoaren ara-berako prestazioa jasotzen zutela, 22k sorospenaeta bakar batek gizarteratzeko errenta aktiboa.

EAEn Gizarte Segurantzaren prestazioei da-gokienez, 2008an (informazio berriagorik ez bai-taukagu), guztira 490.851 pertsonak jaso zituztensistemaren pentsioak, 2007an baino %1,5 ge-hiago. Azken urteetan gertatu izan den bezala, ge-hikuntza horren arrazoia ordaindutakoarenaraberako pentsioen onuradunen kolektiboaren bi-

37

21 Pilaketa-pobrezia honela definitzen da: familiek epe luzean bizitza maila egokia mantentzeko behar diren kontsumo iraunkorrekooinarrizko ondasunak (etxebizitza esate baterako) eskuratzeko eta oinarrizko ondare-baliabideak pilatzeko daukaten gaitasun eza.

lakaera da (%+1,6), gainerako modalitateetan, in-tentsitateak ezberdinak izan diren arren, jasotzai-leen kolektiboa murrizteko joera baitago. GizarteSegurantzaren prestazio ekonomikoak jasotzen di-tuzten EAEko biztanleen portzentajea 2007an%22,7 zen eta 2008an %22,9.

Ordaindutakoaren araberakoak ez diren pen tsio -en zenbateko osoa ia 45 milioi eurokoa da; horrekesan nahi du %5,9 gehitu dela. Abenduan jaso-tako hileko batez besteko zenbatekoa, ordea, %7gehitu da ezintasun modalitatean eta %8,4 erreti-ratze modalitatean, 2007ko abenduaren aldean.Azkenik, laguntzako pentsioen gastua, azken ur-teetan zenbatekoa aldatu gabe mantendu dena,%7,4 murriztu da, eta jasotzaileen kopurua besteurte batez jaitsi da, baina 2007an baino gutxiago(-%3,6; 2007an -%8,4 jaitsi zen). LISMI sorospe-nek, berriz, onuradun kopurua %10,4 murriztudute eta zenbateko osoa %8.

Ordaindutakoaren araberako pentsioen batezbesteko zenbatekoa 2008an %6,6 gehitu zen etaguztira 6.045 milioi euro izan ziren, 2007an baino%6,1 gehiago. Era berean, 2009an, batez bestekozenbatekoa %4,5 gehitu zen, 938,44 eurotaraino,eta guztira 6.406 milioiko gastua ekarri zuten (%6).

Erretiratze pentsioei dagokionez (Gizarte Se-gurantzaren ordaindutakoaren araberako pen tsio -ak jasotzen dituzten pertsonen %61ak jasotzendituztenak), esan behar dugu 2009an haien batezbesteko zenbatekoa 1.069,50 euro zela hilean,2008an baino %4,5 gehiago. Urte horretako batezbesteko zenbatekoa (1.023,70 euro) EAEko lan-kostuaren “soldatak” osagaiaren hileko batez bes-teko zenbatekoaren %48,6 zen. Lan-kostu horiINEak kalkulatzen du, Lan Kostuaren Urteko In-kestaren bidez. Osagai hori, hilean 2.107,39 eurodena, gure erkidegoko 2008ko batez besteko sol-dataren hurbilketa dela esan dezakegu (datu be-rriagorik ez daukagu).

Guztira, EAEko pentsioen gastu osoa 2008an,behin-behineko hurbilketa egiten badugu, 6.093

milioi euro izan zen, 2007tik %6,1eko gehikuntza-rekin; horrela, BPGaren gaineko portzentajea ge-hitu da, 2007ko %8,71tik %8,80ra.

Bestalde, Sarreren Bermeko Euskal Sistema-ren funtsezko prestazioa Sarreren Berme Errentaderitzona da, Gizarteratzeko eta Diru Sarrerak Ber-matzeko abenduaren 23ko 18/2008 Legean oina-rrituta sortu zena. 2009an 55.410 familiak jasozuten, aurreko urtean baino %39,5 gehiago. Sa-rreren Berme Errenta gisa ordaindutako zenbatekoosoa 262,72 milioi euro da (2008an baino %33,2gehiago). Bizikidetza unitate bakoitzeko ematenden batez besteko zenbatekoa 475 euro da hi-lean, hau da, 2009rako finkatu zen lanbide artekogutxieneko soldataren %65,2 (aparteko ordainke-tak lainduta). Ratio hori 6,5 puntu murriztu da au-rreko urtetik.

Eusko Jaurlaritzak txosten bat egin du, GizarteOngizatearen diru-sarreren bermeko prestazioeneragina EAEn eta Espainian erkatzen dituena. Na-barmendu du sarrerak bermatzeko euskal ereduasalbuespena dela estatuan, bai estaldura handiaduelako (2009an famili unitateen %7,5), bai sarre-ren osagarrien politikarekin duen loturagatik. Zatibatez, politika hau, batez ere 2008ko erreforma-ren ostean, pentsiodunen kolektiboari zuzendutadago. Baina funtsezko dimentsioetako beste batsoldata txikien mende dauden bizikidetza unitateeilaguntza ematea da, arrisku kolektiboak lana lor tze -ra bultzatzeko asmoz, prestazioen eta sorospenenmendetasunaren alternatiba den aldetik.

Horrela, lan honek azpimarratzen du gutxie-neko errenta autonomikoen orokortzeak 90ekohamarkadan desberdintasun handia erakustenduela programa hauen eraginean. 2009ko lehe-nengo seihilekoan, estatuko Sarreren BermeErrentaren titularren %38,4a EAEn dago, eta pro-grama hauekin zerikusia duen gastuaren %40,2EAEn egiten da, nahiz eta EAEn pobrezi arriskuandauden espainiarren %2,4 bakarrik bizi.

38

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

Ezberdintasun horien ondorioz, EAEn pobreziarriskuan dauden familietan gastu mailen arteanezberdintasun handiak daude: adierazle hori,EAEn 374 eurokoa da hilean batez bestez; esta-tuan berriz, 22 euro baino ez. EAEko mailetarahurbiltzen den erkidego bakarra Nafarroa da; fa-milia bakoitzeko batez besteko gastua 238 euro-koa da. Askozaz ere beherago Asturias dago, 67eurorekin. Gainerako erkidegoek gehienez 35 eu-roko gastua daukate arriskuan dagoen familia ba-koitzeko (hor Madrilgo Komunitatea eta Kataluniaere sartzen ditugu, familia bakoitzeko 17 eta 27euroko gastuarekin hurrenez hurren).

Txostenak erakusten duenez, Sarreren BermeErrentaren, gizarte larrialdiko laguntzen eta etxe-bizitzarako prestazio osgarriaren22 baturari eskerEAEn sistemaren onuradunak beharrizanaren mu-getatik hurbil daude baina gainerako autonomi er-kidegoekin ez da berdin gertatzen. Daturik

azpimarragarriena da Espainian biztanle gehieneta BPG bolumen gehien dauzkaten bi erkidego-etarako (Madril eta Katalunia) zenbatekoak oso txi-kiak direla: EAEn 2009an pertsona bakarbatentzat ezarri ziren bermeko 640,64 euroen au-rrean, Katalunian kopurua 410,02 eurokoa da, etaMadrilen 370 euro.

Bestalde, 2009an 38.018 pertsonek jasozuten gizarte larrialdiko laguntza, aurreko urteanbaino %39,3 gehiagok. Haietatik 22.300 Bizkaianbizi dira (guztien %58,7), 9.198 Gipuzkoan(%24,2) eta 6.520 Araban (%17,1). 2009. urteanEuskal Autonomi Erkidegoaren Administrazio Oro-korraren aurrekontuen kontura laguntza horieta-rako bideratu zen diru-zenbatekoa 54,5 milioi euroizan zen, aurreko urtean baino %43,4 gehiago.Onuradun bakoitzeko urtean batez bestez or-daindu zen zenbatekoa 1.434 1.392 euro izanzen, 2008an baino %3 gehiago.

39

22 Etxebizitzarako prestazio osgarria arautzen duen dekretua 2010eko urtarrilean argitaratu da. Beraz, memoria honek prestaziohorri buruzko informazioa (jaso dezaketen pertsonak, zenbatekoak eta abar) hurrengo ediziotik aurrera jasoko du.

2.1. DEMOGRAFIA ETA INMIGRAZIOA

Familia funtsezko instituzioa da gizartean, be-tetzen dituen funtzioen garrantzia kontuan izanik.Funtzio horietako bat norbanakoa gizarteratzeada, familiak portaera, tradizio, ohitura eta sines-menak transmititzen baitizkio. Instituzio hau alda-keta sozialaren mende dago, eta azken mendehonetan aldaketa handiak pairatu ditu. Haien ar-tean, gurasoen artean funtzioak gero eta gehiagouniformizatzea eta familia nuklearraren kideen ko-purua murriztea daude, famili eredu ezberdinenagerpenarekin batera. Gaur egun, sexuen araberafuntzioak banatzen dituen familia tradizionala eral-daketa prozesuan dago. Gizonen eta emakumeenarteko ezberdintasunak gainditzen ari dira eta ego-era orekatuagoak lortzen ari dira, emakumeakbaztertzen diren egoerak zuzenduz.

EAEko familien ezaugarriei dagokienez, “Ana-lisi demografikoa eta etxebizitza merkatuaren ebo-luzioa epe luzean EAEn” izeneko azterlanean,Eusko Jaurlaritzako Etxebizitzaren Euskal Behato-kiak 2009an egina (EUSTATen 2020rako biztanleriproiekzioetan oinarritu zena), kalkulatzen du fami-lien kopurua modu moderatuan gehitu ahal dela2020. urtera arte. 2010 eta 2020. urteen artekoaldakuntza garbia 42.000 eta 50.000 familia arte-koa izango dela kalkulatu da. Hazkuntza hori in-tentsuagoa izango da 2011 eta 2015. urteenartean, 2016 eta 2020. urteen artean baino. Eraberean, kalkulatzen da famili unitatearen tamainakmurrizten jarraituko duela; 2020. urterako 2,57 eta2,62 kide bitartekoa izango omen da. Era berean,azterlanak atzeman du erreferentziazko pertsonaemakume bat duten familiak areagotuko direla.Era berean, familia gazte berriak (20 eta 39 urtebitartean) sortzeko erritmoa motelduko da. Bes-talde, familia helduen eta adineko familien kopu-rua gehituko da.

Azken urteetan, familiaren instituzioak izan di-tuen eraldaketak eta emankortasun tasetan izan

duten eragina oso interesgarri suertatu dira jende-arentzat, ekarri dituzten ondorioengatik. Umeakizateko adina eta lanean hasteko eta lanean goraegiteko adina bat datoz emakume gazteetan; ho-rregatik, seme-alabak izateko erabakia oso zailada haientzat. Egoera horren ondorioz arazo berriaksortu dira bizikidetza unitateen barruan, ordaindu-tako lana eta famili zaintza bateratu beharrari da-gokionez.

EUSTATen “Bizi Kalitateari buruzko EuropakoII. Inkestak” (2007) erakutsi zuen Europar Batasu-neko langileen %48 nekatuegi daudela lanetik it-zultzean etxeko lanak egiteko gutxienez hileanzenbait aldiz. Haien ia laurden bat horrela sentit-zen dira astean behin baino gehiagotan. Era be-rean, %29ak arazoak dauzka famili erantzukizunakbetetzeko, bere lanaren ondorioz, eta %12ak adie-razten du zailtasunak dauzkala lanean kontzen-tratzeko, famili erantzukizunak direla-eta.

Egoera horiek arintzeko, Eusko Jaurlaritzak2002. urtetik aurrera Seme-alabak dituzten fami-liei laguntzeko planak abiatu zituen, familiei seme-alaben kopurua libreki erabakitzea galaraztendieten oztopo ekonomiko eta sozio-laboralakgainditzeko. Era berean, 2008an Familiei Lagunt-zeko Legea onetsi zuen. Lege honen helburu na-gusia esparruari lerrun juridiko handiagoa emateaeta famili politika integralerako oinarriak jartzeazen, familien eta beraien kideen ongizatea eta bizi-kalitatea hobetzeko helburuarekin. Seme-alabakizateagatik edo adoptatzeagatik eta familiako etalaneko bizitzak uztartzeko zuzeneko laguntzak2002. urtean hasi ziren. Harrez geroztik eta 2009.urtera arte, laguntza hauen gastu orokorra 260,65milioi euro igo da. Haietatik 136,65 milioi jaiotza-gatik, adoptatzeagatik edo adopzioaren aurrekoharreragatik emandako zuzeneko laguntzak dira.Gainerako 124 milioi euroak lana eta familia uz-tartzeko laguntzetarako dira.

Kontseilu honek uste du krisialdietan, gauregun bizi dugunaren modukoetan, funtsezkoa

40 2Gogoetak

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

dela familiari babes publikoa ematen jarraitzea etababes horretan aurrera egitea. Uste dugu familia-ren eta umeen aldeko politika egokia ezinbestekotresna dela gizarte berdintasunezkoago bat lor tze -ko; gainera, gizarte hori produktiboagoa izangoda.

Bestalde, nazioarteko migrazioak nazioartekopolitika eta garapen agendako funtsezko gaietakobat dira. Gizarte eta ekonomia globalen egungoetaparen ezaugarri bat dira. Inguruko beste gizartebatzuen mailetara iritsi ez garen arren, gure erki-degoan atzerriko inmigrazioa nabarmen gehitu daazken urteetan, lurraldea ezaugarri garrantzitsuaduen dibertsitate panorama bat sortuz. Hainzuzen ere, epe laburreko inmigrazio masiboakekonomiaren eta gizartearen epe luzerako joerakaldatu ditu, jendea zahartzeko joera etenez eta be-launaldiak berriztatzea erraztuz, baita gizarte por-taera berriak sortuz ere.

Lan merkatuarekin duen zerikusiari dagokio-nez, Estatuko Enpleguko Zerbitzu Publikoak(SPEE) gure erkidegoan 2009ko abenduan lanaeskatzen zuten 13.939 atzerritar erregistratu zi-tuen. Pertsona horiek lan eskatzaile guztien %10,9ziren (estatu osoan, %14,4). Kopuru hori %39,3gehitu zen 2008ko abenduaz geroztik (izenaemandako pertsona guztientzat %27,4ko gehi-kuntza zegoen). Haien %72,8a EB-tik kanpokoakdira. Gainera, gure erkidegora azken urteetan at-zerritarrak etortzearen ondorioz eta mugimenduhorien arrazoia batez ere ekonomikoa izatearenondorioz, lana eskatzen duten atzerritarren pisuaazken urteetan etengabe gehitu da (2006an %5,4,2007an %6,8, 2008an %9,9). Era berean, EuskalEnplegu Zerbitzuak (Lanbide) 2009ko laugarren hi-ruhilekoan 11.985 atzerritar erregistratu ditu laneskatzaile gisa, aurreko urtean baino %39,4 ge-hiago, eta izena eman duten guztien %17,9(2008ko laugarren hiruhilekoan %16,7 ziren).

Gure erkidegoan dauden etorkinen artean, Gi-zarte Segurantzako afiliazio datuek erakusten dute

lan merkatuan daudela. 2009ko abenduaren 31n,EAEn 49.412 etorkin zeuden Gizarte Segurantzanafiliaturik, aurreko urtean baino %0,3 gutxiago. Ur-teetako batezbestekoak kontuan izanez gero,2009koa, 50.404, 2008koa baino %3 txikiagoa daeta EAEko afiliatu guztien %5,4, hau da, aurrekourteko ratio bera, gure erkidegoan Gizarte Segu-rantzan alta hartutako pertsonen kopurua ere mu-rriztu baita (-%3,4).

Ikuspegiren 2009ko ekaineko Barometroarenarabera, EAEko biztanleek ez dute inmigrazioaarazotzat hartzen. %2,7ak bakarrik aipatzen dumodu espontaneoan EAEko arazo nagusi gisa.Gainera, hiru erantzun espontaneoen multzoan,inkesta egin dutenen %12,9ak bakarrik aipatzendu arazo gisa, beste fenomeno batzuk baino as-kozaz ere pertsona gutxiagok: langabezia (%82,2),terrorismoa (%38,7), etxebizitza (%29,2), arazoekonomikoak (%28,5) eta herritarren segurtasu-naren arazoak (%14,3).

Inmigrazioak EAEko ekonomian duen eraginaridagokionez, aurreko urteetan bezala, euskal gi-zartea ez dator bat inmigrazioak gizartean dituenondorio positibo edo negatiboen inguruan, eta 0eta 10 arteko eskalan batez besteko puntuazioa4,95 da (2008an 4,89 eta 2007an 5,00). Era be-rean, intentsitate txikiagoarekin bada ere, onartzenda atzerritarrei esker ekonomia hobeto dabilela(ehuneko -7,6 puntu 2008ko datuaren aldean) etahemengoek nahi ez dituzten lanpostuak betetzendituztela (-9 puntu); baina ondorio negatiboak di-tuzte soldatetan (+6,5 puntu) eta gizarteko sekto-rerik ahulenetan kaltea sortzen dute (+10,2 puntu).

Herritarrek inmigrazioaren fenomenoaren au-rrean duten jarrerari dagokionez, arreta deitu diguIkuspegik estatu mailan CISen (Ikerketa Soziologi-koen Zentroa) inkesten emaitzetan aurkitu duenparadoxak: inmigrazioak “Espainiako arazo” gisaeta “arazo pertsonal” gisa izan duen aipamenikhandiena 2006ko irailean izan zen (%59 eta %18hurrenez hurren); harrezkero beherantz joan da ai-

41

pamena, eta azken aldian joera beheranzkoa da,krisialdia gorabehera. Beraz, haren une gorena ezdator bat jarreren daturik negatiboenekin, esperolitekeen bezala. Egoera horren aurrean Inmigra-zioaren Euskal Behatokiak bi interpretazio es-kaintzen ditu: inmigrazioaren inguruko jarrerak etapertzepzioak beti ez daude, uste dugun bezala,egoera ekonomikoaren mende modu kategorikobatean, edo langabeziak arazo gisa hartu duenprotagonismoa oso handia dela eta beste arazobatzuen garrantzia gutxitzen edo ezkutatzenduela.

2.2. HEZKUNTZA

Nabarmendu behar dugu Eusko JaurlaritzakoHezkuntza, Unibertsitate eta Ikerkuntza Sailarengastu arrunta 2008an gehitu zela, baina 2007anbaino gutxiago: %+7,7 eta %+12,3 hurrenez hu-rren. Ikasle bakoitzeko gastua 5.477 eurotik 5.353eurora murriztu da, ikasle kopurua gastua bainoproportzio handiagoan gehitu delako.

Aipatu dezagun, Hezkuntza eta Kultura Minis-terioak argitaratutako azken datuen arabera,2007koak, hezkuntza administrazioen gastuaBPGaren aldean %3,62 dela EAEn (%2,98 uni-bertsitatekoa ez den hezkuntzan eta %0,57 uni-bertsitateko hezkuntzan) eta %3,85 estatuan(%2,84 unibertsitatekoa ez den hezkuntzan eta%0,88 unibertsitateko hezkuntzan).

EAEn unibertsitate aurreko matrikulazioan bi-lakaera positiboa ikus dezakegu, EUSTATen 2009-10eko datuen aurrerapenaren araberamatrikulazioa %1,7 gehitu baita, bai beheko mai-letan (haur hezkuntza, lehen hezkuntza eta DBH),bai Derrigorrezko Bigarren Hezkuntzaren Ondo-koan (DBHO) edo irakaskuntza ertainetan.

Azpimarragarria da LH-ko matrikulazioan izan-dako gehikuntza. Horrela, EAEn irakaskuntza er-

taina ikasten duten ikasleen %49,1ak LH aukera -tzen du derrigorrezko hezkuntza amaitu ondoren(goranzko joerarekin gainera); %50,9a batxiler-goan matrikulatzen da eta gainerakoak zereginenikaskuntzan. Beste modu batean esateko, lan he-ziketaren eta batxilergoaren banaketa proportzio-nala %50erantz doala berretsi da, lanbideheziketak ikasleak bereganatu baititu. Aitzitik,emakumeek lanbide heziketan duten parte hart-zea txikiagoa da gizonena baino, lanbide familiagehienetan.

Goi mailako hezkuntzako matrikulazioari da-gokionez (lehenengo bi zikloetan) agerrarazi nahidugu, matrikulazioa termino absolutuetan murriz-ten ari den arren, unibertsitateko populazioak 18eta 25 urte arteko populazio osoaren artean duenportzentajea gehitu dela eta 2008-09 ikasturtean%31,9ra iritsi dela. Estatuan, bestalde, portzenta-jea %31,7 da. Bestela esanda, estatuan, uniber -tsitarioen kopurua, 18 eta 25 urte arteko biztanleguztien artean, EAEn baino pixka bat txikiagoa da,baina eboluzioa goranzkoa da.

Atsegin handiz ikusten dugu goi mailako gra-duatuen tasa (unibertsitate ikasketak eta goi mai-lako LH) zientzietan, matematiketan etateknologian EAEn, MECen datuen arabera, EB-koherrialde guztietan altuenetako bat dela (25,3 gra-duatu 20-29 urte arteko mila biztanleko). Segu-ruenik gure erkidegoan LH teknologikoak daukangarrantziaren ondorioz gertatzen da hori.

Eta pozten gara halaber helduek ikaskuntzairaunkorrean daukaten parte hartzeak, ISEIren da-tuen arabera, etengabeko aurrerapena izan due-lako: 1995. urtean %4,3 zen eta 2007an %13,2.Horrek esan nahi du 2010erako aurreikusitako hel-burua gainditu dela (lan egiteko adinean daudenpertsonen, hau da, 25-64 urte arteko pertsonen,%12,5). Aitzitik, oraindik ere erreferentziazko he-rrialdeetan dauden ratioak lortzeko bide luzeadugu egiteko: Suedia %32 (2006ko datua), Dani-marka %29,2 (2007an), Erresuma Batua %26,6

42

(2006an). Finlandia %23,4 (2007an), Holanda%16,6 (2007an) eta Eslovenia %14,6 (2007an).

Hala eta guztiz ere, esan behar dugu, MECenEbaluazio Institutuaren datuen arabera, bigarrenhezkuntzako bigarren etapara gutxienez iritsi diren25 eta 64 urte arteko pertsonen portzentajea(CINE 3: batxilergoko titulua, gradu ertaineko tre-bakuntza zikloetako titulua eta titulazio baliokideeta asimilagarriak dituzten pertsonak), 2007. ur-tean, ELGAko batezbestekoa baino 5,1 puntu be-herago dagoela: %62,9 EAEn eta %68 ELGAn(2006ko datua).

Eta berriro ere azpimarratu behar dugu uni-bertsitateko hirugarren zikloko (doktoretza) matri-kulazioa berriro murriztu dela, horrekinformazioaren eta jakintzaren gizartean dauzkanondorioekin.

Oso kezkagarria da hezkuntzaren adierazlebatzuek adin tarte goiztiarretan edota hezkuntzamaila txikienetan daukaten bilakaera. Eskolabehar baino lehen uztearen tasa estatuko txikienada 2008an, %14,7, (estatuko batezbestekoa:%31,9 2008an); beraz, pentsa dezakegu zailaizango dela EB-ak 2010. urterako ezarritako hel-burua lortzea, %10 alegia.

Testuinguru honetan egoki deritzogu Hez-kuntza eta Kultura Ministerioak 2004-2005 ikas-turteko azken hiruhilekoan abiatutako planari:PROA plana (eskola behar baino lehen uztea pre-benitzeko Errefortzu, Orientazio eta LaguntzaPlana). Plan horretan lehen eta bigarren hezkun -tzako zentroei zuzendutako jarduketa batzuk sar -tzen dira, hezkuntzaren emaitzak hobetzekohelburuarekin, kasu batzuetan ikasleari zuzenekoeta banakako laguntza neurriak eskainiz, eta bestebatzuetan zentroan aldaketa globala eragiteaerrazten duten baliabideak emanez.

Bestalde, graduazio tasak ikasketa mailarenarabera (DBH, batxilergoa, teknikaria, goi teknika-ria, diplomatua, arkitekto teknikoa eta ingeniariteknikoa; eta lizentziatua, arkitektoa eta ingeniaria)

murriztu edo egonkor mantendu dira 2007-08 eta2008-09 ikasturteen artean, salbu eta DBHn, di-plomatuetan, arkitekto teknikoetan eta ingeniariteknikoetan.

Azaldutakoaren emaitza gisa, berriro ere azpi-marratzen dugu adin tarte goiztiarretan edota hez-kuntza maila txikienetan formazioa eta kualifikazioahobetu beharra, gure gizartearen etorkizuna direnneurrian.

Eta amaitzeko, ez-ikusiarena egin behar ezzaion gauza bat azpimarratu behar dugu: adierazlebatzuek generoaren ikuspegitik aldatzeko joeraerakusten dute, emakumeen tasen eboluziohobea aldatzen ari dela ematen baitu.

2.3. I+G+B JARDUERAK ETA IKTAK

EUSTAT, EUROSTAT eta INEren datuen ara-bera, I+G+b adierazle nagusiek EAE estatuko au-tonomi erkidegorik dinamiko eta berritzaileenenartean jartzen dute, baina oraindik bide luzea duguegiteko gai honetan erreferentziazkoak diren he-rrialdeen mailara iritsiko bagara. Hain zuzen ere,

– INEk I+Gn erregistratutako ahalegina EAEEB-27ren batezbestekoaren gainetik jartzendu 2008an (%1,96 batak eta %1,9 besteak),baina erkaketa EUSTATen datuekin egi egi-ten badugu, ez da gauza bera gertatzen; ha-lere nabaria da haustura murrizteko joera,aipatutako batez besteko balioarekin.

– Pozgarria da I+G jardueretan lan egitenduten langileak gero eta gehiago izatea, etaestatuan eta EB-n erregistratutako balioengainetik egotea eta gai honetan dinamikoe-nak diren lurraldeetatik hurbil egotea. DOBenneurtuta, 2008. urtean okupatutako pertso-nen ‰ 15era iristen da. Estatuan ‰10,7 daeta EB-an ‰10,4.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

43

– Azken urteetan sektore pribatuak I+G gas-tuaren finantzazioan pisua galdu duen arren,bera da oraindik ere finantzazio iturri nagu-sia. Sektore pribatuak I+Gn gastuaren ko-puru osoaren %56 finantzatzen du, etaadministrazioak %40,3. Ondorioz, EAE Lis-boako helburutik 10 puntura dago: I+Garengastu osoa fondo pribatuekin finantzatzea.I+G gastuaren finantzazio pribatuaren por tzen -tajerik handienak, EUROSTATen arabera, he-rrialde hauetan daude: Japon (%77,7,2007ko datua), Luxenburgo (%76, 2007kodatua), Finlandia (%70,3, 2008ko datua),Alemania (%67,9 2007an), AEB (%67,7,2008ko datua), Suedia (%64, 2007ko datua)eta Danimarka (%61,1 2008an).

– Berrikuntza teknologikorako jardueren gastuosoa %6,6 gehitu da 2007az geroztik.BPGaren %4,1 da.

– 2006-08 denboraldian produktua edo pro-zesua berriztatu dituzten enpresen portzen-tajea (9 lanpostutik gorakoak) INEren arabera%6,4 puntu handiagoa da EAEn estatuanbaino: %41,2 batean eta %34,8 bestean.

– Europako Berrikuntza Indizearen arabera,EUSTATek egina, EAE ondoko ezaugarrihauetan nabarmentzen da:

– • Zientzietan eta Ingeniaritzetan eta GizarteZientzietan eta Humanitateetan lizentziatudiren 20 eta 29 urte arteko gazteen tasahandia du: milako 46,7 (EB-an milako40,5).

– • Goi mailako hezkuntza (unibertsitatekoaedo goi mailako lanbide heziketakoa) duten25 eta 64 urte arteko pertsonen portzen-taje handia du: %42,2, ia EB-aren (%24,3)bikoitza.

– • Etengabeko prestakuntzako jardueretanparte hartzen duten 25 eta 64 urte artekopertsonen portzentaje handia du, % 13,5.Europako portzentajea % 9,6 da.

– • Jakintza maila handiko zerbitzu-sektoree-tan lan egiten duten pertsonen portzentajehandia du, lanpostu guztien %19 baitira(Europan %14).

– • Enpresak berriztatzeko portzentajea:%12,4, Europako %5,1aren aurrean.

– • Teknologia ertain eta altuaren esporta-zioak, esportazio guztien %51,5 direnak(EB-an %47,4).

– • Banda zabalaren hedapena: 10 langiletikgorako enpresen %92ak banda zabaladauka (EB-an %81 dira).

– • Eraginkortasuna. Izan ere, enpresa berri -tzaileen %19,6ak langileri kostuak murriz-ten dituzte eta %9,4ak materialen etaenergiaren kontsumoa murrizten dute. Eu-ropan, berriz, portzentaje horiek %18,0 eta%9,6 dira, hurrenez hurren.

– • Arrisku-kapitalari dedikatzen zaion BPGa-ren portzentajea, handiagoa baita (%0,18eta %0,14).

– • I+G gastu pribatu handiagoa dago: %1,5EAEn eta %1,21 EB-27an.

Baina badago non hobetu ere:– • I+G gastu publikoa BPGaren aldean txikia-

goa da: %0,35. Europan %0,67.– • EPO patenteen kopurua, milioi bat biztanle

bakoitzeko, 6,7 da EAEn, Europako kopu-ruaren azpitik (10,7).

– • Berrikuntza teknologikoren bat egin dutenenpresa txiki eta ertainak %30,5 dira (EB-an, %33,7).

– • Teknologiazkoak ez diren berrikuntzak(marketingekoak edo antolakuntzakoak)egin dituzten enpresa txiki eta ertainenportzentajea %27,1 da, EB-an dagoenabaino txikiagoa (%40,0).

Familien edota biztanleen IKT ekipamendueidagokienez, esan behar dugu EAEk hazten ja-rraitzen duela, zorionez. Halere, Europako batez-bestekoak baino apur bat beherago gaude

44

oraindik ere. Horrela, Interneteko sarbidea daukan16 eta 74 urte arteko kide bat gutxienez duten fa-milien portzentajea, 2009an, %65 da EB-27an, etabanda zabaleko konexioa daukatenena, %56. Ho-rrenbestez, EAE, kasu bietan %57ko portzentajeadaukana, Europako batezbestekoa baino apur batbeherago dago Interneteko sarbidean, baina ezbanda zabaleko konexioan; erreferentziazko he-rrialdeen (Danimarka, Alemania, Holanda, Austria,Finlandia eta Suedia) balioetatik urrun dago.

Eta erabilerari dagokionez, EUROSTAT eta IN-Eren 2009ko datuak erkatuz gero, ikus dezakeguInterneten erabilerari dagokionez EAEk inkestaegin aurreko hiru hilabeteetan gutxienez asteanbehin Internet erabili duten pertsonen %56ko por -tzen tajea duela; beraz, estatuko batezbestekoa(%53,6) baino gorago dago, baina EB27ko batez-bestekoa (%60) baino beherago, EB25 baino be-herago (%62) eta EB15 baino beherago (%64).

Horrenbestez, gero eta beharrezkoagoa da in-formazioaren eta komunikazioaren teknologia be-rrien erabilera dinamikotasun gutxien dutenkolektiboen artean sustatzea (seme-alabarik ga-beko familietan edo bakarrik bizi diren pertsonenartean, adin tarte handienetan, eta kualifikazio txi-kiena eta lan egonkortasun txikiena dituzten ko-lektiboen artean). Gainera, konexio aukeren,edukien eta banaketaren arteko konbinazio egokibat bultzatzen duen politika publiko batek IKTenetekinak hobetzen lagunduko luke.

Enpresetako IKTen ekipamenduei dagokienez,ikusi dugu ekipamendu horiek enpresetan sart-zeko prozesuak hazten jarraitzen duela. Halere,egia da establezimenduek, zenbat eta lanpostugehiago eduki, orduan eta gehikuntza txikiagoakdauzkatela, hobetzeko marjina txikia baitute.

Internet bidez edo bide elektronikoetatik trans-akzio komertzialak egiteari dagokionez, EUSTATendatuen arabera, transakzioen joera goranzkoa da,nahiz eta komertzio elektronikoan parte hartzenduten enpresen kopurua gero eta txikiagoa den.

Hain zuzen ere, komertzio elektronikoa (zentzu za-balean) egiten duten establezimenduen portzen-tajeak behera egin du: 2007an guztien %15,3 zeneta 2008an %15.

2.4. INGURUMENA

Azken urteetan hobekuntzak izan dira inguru-menaren egoera orokorrean, gizartearen kon tzien -tziazio orokorraren ondorioz eta garapenjasangarria lortzeko egin diren jarduketa publikoenondorioz.

Horrela, ondoko hauek dira bilakaera positiboaizan dutenak:

– Airearen kalitatea. Aztertutako azpizona guz-tietan ona da (edo, gutxienez, onargarria).

– Kutsagarri atmosferikoen emisioen gutxi-pena, PM10ak izan ezik (suspentsio-partiku-lak), legezko mugak gainditzen jarraitzendutenak, eta O3 emisioak izan ezik.

– Negutegi efektuko gasen (NEG) emisioosoan gutxipena (zuzenekoa eta zeharka-koa, hau da, inportatutako elektrizitatearekinzerikusia dutenak barne): -%3, 2007. urtea-ren aldean.

– Uren kalitatea– • Ibaiena itxaropentsua da.– • Trantsizio uretan, oraindik ere arazoak iza-

ten diren arren, eboluzioa ona da.– • Kostaldeko uretan, egoera aldekoa da era-

bat, laginketa estazioen %100ean helbu-ruak bete baitira.

– • Lakuetan eta barnealdeko hezeguneetanbilakaera positiboa da baina ez da nahikoa.

– • Bainatzeko uretan, 2009. urtean egindakoanalisiak erakusten du bainatzeko 9 eremuhobetu direla eta 4k okerrera egin dutela.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

45

– Uraren per capita kontsumoa %3,1 murriztuda 2007. urtean, eta pertsona eta egun ba-koitzeko kontsumoa 125 litrokoa da. Urarenaleko kostua 0,87 euro/m3 da, aurreko ur-teko bera.

– Intentsitate energetikoa, 2008an neurtua,1998koaren %91 da. 2007. urtearen aldeanehuneko 2 puntu hobetu da, BPGa energia-ren azken kontsumoa baino gehiago gehitudelako.

– Hondakin ez-arriskutsuen sorrera egonkorrada eta arriskutsuena %20,7 murriztu da.

– Hondakinak balorizatzeko adierazleen hobe-kuntzak, nahiz eta EAEko 2007-2010 Inguru-meneko Esparru Programan planteatutakohelburuak lortzeko bidea egiteko dagoen.Hain zuzen ere, hondakin arriskutsuen balioz-tapen tasa, 2007. urtean, %56,8 da (helbu-rua: %65); arriskutsu ez diren hondakinena,2006an, %67 da (helburua: %75), eta hirihondakinena, 2007an, %30,6 (helburua:%35). Distantzia handiagoa egin behar daeraikuntza eta eraispeneko hondakinak ba-lioztatzeari dagokionez (%35, eta helburua:%70), eta sortzen diren hiri hondakinetatik ba-tere ez botatzeko konpromisoari dagokionez.

Halere, hauei buruz ere hitz egin behar dugu:– Banaketa sarean galdutako ura %30,6 ge-

hitu da. Guztiaren %17,6 da (aurreko urtean%12,6 zen).

– Bildutako hondakin uren bolumenaren gutxi-pena egunean 788.237 m3tatik 689.649m3tara da.

– Energiaren azken kontsumoaren gehikuntza(2007 eta 2008. urteen artean %0,2, 5.757Ktep-etaraino) eta energia primarioaren eus-kal ekoizpen eskasa, 421 Ktep, zeintzuetatik394 Ktep (eskaeraren %5) iturri berriztaga-rriei dagozkien. Kontuan izan behar duguEB-ak 2009ko apirilaren 21ean onetsi zuenpolitika energetikoaren konpromisoa 2020.

urterako energiaren ekoizpenaren %20 iturriberriztagarrietatik ateratzea, energiaren kon tsu -moaren %20ko murrizpena egitea eta NEGak%20 murriztea dela. Helburu hori Kiotoko pro-tokoloarena baino are anbizio tsuagoa da (Kio-toren arabera, Espainiak %15 murriztubeharko luke 2012rako). Gai hauek sakonkiaztertuko ditugu hurrengo memoria sozioeko-nomikoan, 2009. urteari dagokiona.

Eta ondoko hauek joera kezkagarriak dira:– Mugikortasunaren eta garraioaren gehi-

kuntza, eta desoreka modalak egotea. Hainzuzen ere, pertsonen mugikortasuna ibilgailupribatuan oinarritzen da batez ere, eta mer-katugaien garraioan errepideari lehentasunaematen zaio trenbidearen aldean.

– Negutegi efektuko gasen (NEG) emisioa.NEGen emisio osoa (zuzenekoa eta zeharka-koa, hau da, inportatutako elektrizitatearekinzerikusia dutenak barne) EAEn 2008. urtean25,3 milioi tona CO2 baliokidekoa izan zen,hau da, oinarrizko urtetik %18ko gehikuntza.

Ondorioz, ahaleginak ez dira ahuldu behar,kontrakoa baino. Eta horretarako, EEGABek ustedu beharrezkoa dela biztanleria sentsibilizatzekolanean jarraitzea eta ekoizpen prozesu garbiagoakabian jartzea, hiru aldagaientzat (ingurumena, gi-zartea eta ekonomia) integrazio egokia bilatzendutenak; berrikuntza teknologikoa babesteko le-rroen bidez; ingurumenari buruzko sentsibilitateasortzen duten ekintzak zenbait kolektibotan bul tza tuzeta abar.

2.5. EAEKO EGOERA EKONOMIKOAETA KANPOKO TESTUINGURUA

Munduko ekonomia batez ere 2008ko biga-rren erdialdean eta 2009ko lehenengo zatian kol-patu zuen atzeraldi gogorraren ostean suspertze

46

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

geldoa etorri da. Suspertze hori indartsuagoa daekonomia emergenteetan eta mailakatuagoa he-rrialde industrializatuetan. Azken kasu horretan,gainera, diru eta zerga politiken orientazio espan -tsiboak emandako estimulu izugarriek eta finantzasistemei eta kreditu entitateei laguntzeko hartudiren neurri bereziek zerikusi handia izan dute.

Europar Batasunean nazioarteko gorabeherahauek eragina izan dute, noski, eta krisi ekonomi-koak estatu kide guztietan eragina izan du, han-diagoa edo txikiagoa. Egoera bereziki kezkagarriaizan da. Izan ere, enpresek beren negozio ikuspe-gien murrizpenari, eskaera-zorroaren gutxipen az-karrari eta finantzazio urriagoari aurre egin beharzieten eta beraien erreakzioa espantsio planak ge-roratzea eta izakinak urritzea izan zen. Bestalde,familietan gero eta ziurgabetasun handiagoakdaude. Familiek gehiago aurreztu zuten, enpleguikuspegiak epe motzerako murriztu zirelako etaeskaerak murriztu zirelako.

Lanaren itxurazko produktibitatea eta lan egin-dako ordu bakoitzeko produktibitatea nabarmenjaitsi ziren. Soldaten gehikuntza desazeleratu zen;halere, soldatadun bakoitzeko produktibitatea eremurriztu zenez gero, aleko lan kostuak (ALK, hauda, lan kostuen aldakuntza zati produktibitatearenaldakuntza) gehitzen hasi ziren. Enpresen marji-nak, produktibitatearen jaitsieraren ondoren, alekolan kostuen gehikuntzaren ondorioz eta salneu-rrien gutxipenaren ondorioz askotxo murriztu ziren.

Zalantzazko testuinguru honetan, herrialderikgehienen erreakzioa neurri fiskalak ezartzea izanda. Baina hain zuzen ere koiunturako adierazleakhobetzen hasi direnean, berriro ere epe ertainekoaurrekontuko egonkortasunerako konpromisoasortu zen, horrek hazkundearen bidea bermatzealdera dakartzan inplikazioekin.

Krisialdiak eta hartutako neurriek espainiarekonomian ere eragina izan dute. BPG erreala

%3,6 jaitsi zen. Jardueraren jaitsiera horrek bereeragina izan zuen enpleguan. Hain zuzen ere, lan-saio osoko lanpostuen kopurua %6,7 jaitsi zen,eta langabezi tasa %11,3tik %18ra gehitu zen.Bestalde, ezarritako neurrien ondorioz, diru-sa-rrera publikoak murriztu dira eta gastu publikoakgehitu dira. Horrela, defizit publikoa BPGaren%4,1 izatetik %11,2 izatera igaro da 2008 eta2009. urteen artean.

EAEn, EUSTATen hiru hileroko kontu ekonomi-koetako datuen arabera, urte arteko tasetan zen-bait aldakuntza erreal positibo egin ondoren,2009. urteko lau hiruhilekoetan, aldakuntza nega-tiboa da; halere, laugarren hiruhilekoan suspertzeagertatu dela ikus dezakegu. Horrela, gutxikuntzamoteldu egin da. Bestalde, hiruhileko arteko tasakaztertzen baditugu, ikusiko dugu BPG laugarrenhiruilekoan %0,2 gehitu zela aurreko hiruhilekoa-ren aldean (2010eko otsaileko aurrerapenaren da-tuak; irailean argitaratuak norabide berean doaz,datu hau %0,1era murrizten baitute). Horixe da hi-ruhileko arteko lehenbiziko datu positiboa, lau hi-ruhilekotan jarraian tasa negatiboak izan ondoren.Aitzitik, eskaera pribatu autonomoak (politikek era-gindakoa ez dena) finkatzeko arazoak izaten ja-rraitzen du. Suspertzearen elementurikgarrantzitsuenetako bat oraindik ere kontsumo pri-batu horrek izan dezakeen ibilbidea da.

Jaitsiera bereziki garrantzitsua izan da indus-trian eta eraikuntzan. Industriako Ekoizpenaren In-dizeak (IEI)23 aurrekaririk gabeko jaitsierakerakusten ditu serie estatistikoetan (-%20,9). IEIa-ren datu gordinen analisi sektorialetik ondoriozta -tzen dugu EUSTATek eskainitako serieestatistikoaren hasieratik (1996an), petrolioa fin tze-a ren kasua izan ezik, ez zela hain beherakada ga-rrantzitsurik gertatu indizean. EAEko hiru sektoreindustrialik garrantzitsuenak, metalurgia eta meta-lezko artikuluak, makinak eta garraioko materiala,

47

23 EUSTATek 2009ko otsailaren 4an argitaratutako datuen arabera.

2009an %29, %29,8 eta %20,3 jaitsi dira hurre-nez hurren.

Gainera, INEren datuen arabera, IEI (datu gor-dinetan) EAEn estatuan baino gehiago jaitsi da(%21 eta %16,2 hurrenez hurren).

Enpleguari dagokionez, kezkagarria da hama-bost urtez segidan lanpostuak sortu ondoren2009an EAEko lan merkatuan okupazio kopurue-tan oso jaitsiera nabarmena izan dela. Horrek lan-gabeziaren gehikuntza ekarri du: langabezi tasa%8tik gora jarri da. Lanaren itxurazko produktibi-tatea 6 dezima murriztu da, %0,8tik %0,2ra.

Produktibitate errealaren eboluzio hori EB-anerregistratutakoa baino handiagoa da (bai EB27anbai euro eremuan emaitza negatiboa izan da bi-garren ustez segidan: -%2,5 eta -%2,3 hurrenezhurren). Espainiar estatuan, berriz, tasa errealahandiagoa izan zen: %+3,2 (2008an %+1,5 zen),lanpostu galera handia egon delako.

Bestalde, 2008 eta 2000. urteak erkatzen ba-ditugu, atzeraldi erlatiboa ikusiko dugu eduki tek-nologiko handia eta txikia daukaten sektoreetan,batez ere enpleguari dagokionez, balioa sortzekoterminoetan ez dagoelako argi, “sailkatu gabeko”jardueren gorakada ikusten baita.

Halere, aintzat hartu behar dugu zenbait egileñabardurak egiten hasi direla ELGAk erabiltzenduen intentsitate teknologikoaren araberako sail-kapen sektoriala bera, jarduera produktiboek ebo-luzionatzen dutelako eta ez direlako egotenteknologia jakin batzuen mende. Zientziak eta tek-nologiak ehundura produktibo osoan zehar eta in-dustria tradizionaleko sektoreetan zabaltzen dira.Adibidez, ibilgailuen eta makinen sektoreek geroeta patente gehiago dauzkaten elektronikaren sek-torean. Oro har, teknologia txikikotzat hartzen dirensektoreak haien erabiltzaile nagusiak dira, zien tzianoinarritutako sektore bihurtuz.

EEGABen ustez klabea da produktibitatean etalehiakortasunean aurrera egitea. Garrantzi handia-goa ematen diete hezkuntzari eta trebakuntzari, iker-

kuntzari, ezagutzari, berriztapenari, teknologiarenzabalkunde eta transferentziari, eta balio erantsi etakalitate handietako ondasun eta zerbitzuen ekoiz-penari. Ezaugarri horiek garatzeko, beharrezkoa dakonpromiso finkoak hartzea, ez bakarrik enprese-tan, baita gobernuan eta ingurune zientifiko eta tek-nologikoan ere, Hezkuntza epigrafean eta I+G+bjarduerak eta IKTak epigrafean azaldu dugunez.

2.6. SEKTORE PUBLIKOA

EAEko sektore publikoko jarduerari dagokio-nez, nabarmendu behar dugu 2009an diru-sarrerapublikoen beherakada moteldu dela: 2008an%2,3 murriztu ziren eta 2009an %1. Horren arra-zoia da zuzeneko zergekin biltzen den diruarenmurrizpena (-%19,1) eta neurri txikiagoan zehar-kako zergekin gertatu den murrizpena (-%7,8), etaadibidez ondareko sarreretan gertatu direnak (-%72,9) finantza-sarreren gehikuntza garrantzitsubatekin konpentsatu direla, 1.765 milioi euroko zo-rragatik; haietatik 1.411 milioi Eusko Jaurlaritzaridagozkio eta 354 aldundiei.

Euskal Sektore Publikoaren gastu osoa, bes-talde, %4,4 gehitu da, hau da, aurreko urteanbaino 3,7 puntu gutxiago, eta nabarmen EuskoJaurlaritzan (%10,6); foru aldundietan jaitsi egin daordea (-%10).

Sarreraren eta gastuaren bilakaeraren ondo-rioz, aurrezpen publikoa %129,9 jaitsi zen (2008an-%54,1), negatibo izan arte. Era berean, bigarrenurtez segidan, eta lau ekitalditan superabita izanondoren, defizit publikoa 2.610 milioi eurokoa izanzen, ekitaldiko BPGaren %3,8 alegia. Izan ere, fi-nantzakoak ez diren gastuak (gastu arruntak gehikapitaleko gastuak) izaera bereko sarrerak bainohandiagoak dira. Aurreko ekitaldian, berriz, 2003.urtetik lehen aldiz, defizita 500 milioi eurokoa izanzen (BPGaren %0,8).

48

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

Finantza publikoen defizitaren gehikuntza ga-rrantzitsu hau eragiten digun abagune konplexua-ren ondorio da. Abagune honek baliabide eskasiadakar, eta baliabideak neurriz erabili behar dira,ahal den heinean. Testuinguru horretan, kezkaga-rria da partida batzuk (adibidez funtzionamendugastuak) %10 baino gehiago gehitu direla, eta he-rritarren ongizatean zuzeneko eragina duten bestebatzuk, adibidez inbertsio errealak eta transferen -tzia arruntak, batezbestekoa baino askozaz eregutxiago gehitzea (lehenengoak %2,5 eta bigarre-nak %2,1 jaitsi dira).

2.7. GIZARTE EKONOMIA

Gizarte-ekonomiaren izendapen orokorrakzenbait erakunde mota hartzen ditu barruan, era-keta eta helburu ezberdinak dituztenak. Memoriahonen aurreko edizioetan, atal honi emandako tra-tamendua merkaturako ondasunak eta zerbitzuakegiten eta ematen dituzten erakundeetan zentratuzen, beste erakunde mota batzuk aztertu gabe,hau da, gizarte izaerako jarduerak bakarrik egitendituzten erakundeak aztertu gabe. Aurreko urtean,gainera, Europako Gizarte Ekonomiaren ikuspegiorokorra sartu zen, zentzu zabalagoan, hau da,merkatukoa ez den jarduera daukaten erakundeaksartuz, gure herrialdean gero eta garrantzi handia-goa (bai alderdi ekonomikoan bai alderdi huma-noan) duen sektore honen ikuspegi osagarriaeskaintzeko asmoz. Beraren ildo orokorrak me-moria sozioekonomikoaren edizio berri honetan la-burbiltzen dira.

Gizarte-ekonomiak erakunde mota ezberdinakhartzen ditu barruan, eraketa eta helburu ezberdi-

nak dituztenak. Oro har, jende guztiak onartzen dudefinizio hau: “enpresa pribatuen multzo bat da,formalki antolatuta dagoena. Enpresek erabaki -tzeko autonomia dute eta multzo horretan sartzekoaskatasuna ere bai. Haien helburua beren bazki-deen beharrizanak asetzea da, merkatuaren bidez,ondasunak eta zerbitzuak sortuz, segurtatuz edofinantzatuz. Bazkideen artean balizko etekinak edosoberakinak banatzeko orduan edo erabakiak har -tze ko orduan, bazkide bakoitzaren ekarpenak edokapitala ez dira erabakigarriak; bazkideek botobana daukate. Gizarte-ekonomian, bestalde, on-doko hauek ere sartzen dira: erakunde pribatuak,formalki antolatuak, erabakitzeko autonomiarekineta bat egiteko askatasunarekin, familientzat mer-katukoak ez diren zerbitzuak egiten dituztenak.Erakundeak sortzen, kontrolatzen edo finantzatzendituzten eragile ekonomikoek ezin dituzte sobera-kinak eskuratu, izatekotan”24.

Sektoreak oro har (merkatukoak zein merka-tuz kanpokoak) Europan daukan presentzia etasektorearen ezaugarriak aztertuz gero, ondorioz-tatzen da Europako gizarte-ekonomia errealitatehumano eta ekonomiko oso esanguratsua dela.ordaindutako 11 milioi lanpostu baino gehiago;gutxi gorabehera, Europar Batasunean lanean aridiren biztanleen %6 (2005eko datuak dira). Datuagregatu hauek (estimazio gisa soilik kontuanhartu behar direnak, EB osatzen duten herrialdeekforma juridiko eta ezaugarri sozial eta kultural osoezberdinak baitituzte) adierazten dute gizarteak etabere erakundeek ezin dutela errealitate honen au-rrean ez ikusiarena egin. Zentzu horretan, EuropakoLegebiltzarrak eskatu du gizarte-eko no miako en-presen balioak aintzat har daitezela, gizarte kohe-sioa sendotzeko daukaten papera dela-eta25 (gauregun funtsezkoa baita).

49

24 CIRIEC (2005): “Gizarte-ekonomia Europar Batasunean”. Europako Ekonomi eta Gizarte Batzordea, CESE/COMM/05/2005.25 Europako Legebiltzarraren legegintzazko ebazpena, 2010eko irailaren 8koa, Kontseiluak estatu kideen enplegu-politiketarako

artezpideei buruz egin zuen erabaki proposamenari buruzkoa: Europa 2020 Artezpide Integratuen II. Zatia (COM(2010)0193 – C7-0111/2010 – 2010/0115(NLE)).

2.8. LAN MERKATUA

Lan merkatua aztertzen duten estatistikako itu-rri guztiak bat datoz 2009. urterako eboluzio ne-gatiboa aurkezteko orduan. Eboluzio negatibohorretan, lanpostuen %3,5 galdu dira (%3,5 Gi-zarte Segurantzako afiliazioan eta enpleguanKontu Ekonomikoen arabera, eta %3,6 BJArenarabera). Datu horrek esan nahi du 36.000 lan-postu galdu direla urteko batezbestekoan. Kopuruhorretatik urruti dago INEren BAIak egindako esti-mazioa, okupazioa %6,4 jaitsi dela adierazi baitu.Nolanahi ere, lau estatistikak bat datoz esaten du-tenean lanposturik gehien urteko bigarren eta hi-rugarren hiruhilekoen artean galdu zirela azaltzendutenean; laugarren hiruhilekoan, okupazioarenjoera negatiboak leuntzeko joera erakutsi zuen.

EAEko BPGak 2009an izan zuen jaitsiera han-dia ikusita (-%3,3), lanpostuen galera, garrantzi -tsua izan arren, moderatutzat jo dezakegu. Izanere, enpresek ez zuten ekoizpenaren jaitsieraaprobetxatu plantilletan doikuntzak eginez lehia-kortasuna hobetzeko, laurogeiko hamarkadakoeta laurogeita hamarreko hamarkada hasierako at-zeraldietan gertatu zenez, edo estatu osoko en-pleguari buruzko datuetatik ondorioztatzendenez26.

BJAren datuek erakusten dute gure erkide-goan 2009an erregistratu zen lanpostu galerak 16eta 64 urte artekoen lan tasa edo okupazio tasaazken urtean %64,9an finkatu zuela, hau da, Lis-boako Estrategiak finkatutakoa baino 5 puntu be-herago, eta 10eraino, “Europa Estrategia 2020”delakoak orain dela gutxi ezarritako parametro be-rriak kontuan izaten baditugu27. Emakumeen lan

tasa %58,2 da, %60ko helburua baino 1,8 puntugutxiago, eta 55 eta 64 urte artekoen lan tasa%43,3 da, %50eko helburua baino 6,7 puntu gu -txia go. Azken urtean, EAEko lan tasa 2,4 puntujaitsi da: emakumeen kasuan 6 dezima eta gizo-nen kasuan 4,7 puntu.

EUROSTATen datuek erakusten dute azken biurteetan lan tasa gehien murriztu zaien Europakoherrialdeak hauek izan direla: Letonia (-9,2), Irlanda(-8,1), Estonia (-6,8), Espainia (-6,3), Lituania (-5,7)eta Islandia (-5,6). Guztietan, lanaren jaitsierakbatez ere gizonengan izan du eragina. Espainia etaLituania dira sexuen araberako ezberdintasunikhandienak izan dituzten kasuak.

Une honetan, EAE, EB-ren lanerako helburueidagokienez, Espainiaren28, Irlandaren eta Belgika-ren aurretik eta Frantziatik eta Luxenburgotik hur-bil dago. Aitzitik, oraindik ere bide luzea daukaegiteko beste batzuen posizioraino iristeko. Hainzuzen ere, Holandak eta Danimarkak dagoeneko“Europa 2020” estrategia berriak finkatu duen%75eko muga gainditzen dute.

Lanpostuen galerak eta eskatzaile gehiagoegoteak 2009an langabezia asko gehitzea ekarridute. Zehazki, lanik gabeko pertsonen kopurua,batez bestez, 84.200 da (EUSTATen BJAren ter-minoetan), aurreko urteko datua bikoiztuz. 45.600inguru langabetuetatik 28.700 gizonak izan zireneta 16.900 emakumeak. Banaketa hau oso lotutadago industriako eta eraikuntzako lanpostu galerahandiagoari, sektore horiek beti izan dituztelakogizon gehiago lanean. Lan galera honen ondorioz,langabezi tasa batez bestez %8,1eraino igo da,aurreko urteetako datuak baino askozaz ere ge-hiago. Gizonezkoen batez besteko balioa %8,4 da

50

26 EUSKO JAURLARITZA. Euskal ekonomiaren urteroko txostena, 2009.27 “Europa 2020” Batzordearen komunikazioa: “Hazkuntza inteligente, iraunkor eta integratzailea lortzeko estrategia”. Brusela,

3.3.2010. Dokumentu honek EB-ko kide diren herrialdeen ekimen koordinaturako oinarriak finkatzen ditu, epe motzean krisitik irtetekoeta epe luzean hazkuntza iraunkor, integratzailea eta inteligentea lortzeko.

28 Gure erkidegoak estatua oro har gainditzen du okupazioaren tasa orokorrean eta emakumeei dagokien tasan, baina 55 urtetikgorakoen okupazio tasa okerragoa dauka: estatuak 2009an %44,1 zeukan batez bestez, eta EAEk %42,5.

eta emakumeena %7,8. Hiru hileko eboluzioarierreparatuz gero, langabezi tasa orokorra ehunekopuntu bat gehitu da (%7,7 lehenengo hiruhilekoaneta %8,7 laugarrenean), gizonena 1,2 puntu etaemakumeena erdia: 6 dezima.

Sektoreka, langabetuen %56,1 zerbitzu sek-torekoak dira, langabezia hor %109,8 gehitu baita.Era berean, industrian langabezia %157,3 gehituda (%118,1eko batezbestekoa baino gehiago);eraikuntzan, berriz, langabetuak gehiago gehitudira: %157,8.

Bestalde, lehenbiziko lanpostua bilatzen dutenpertsonen kolektiboa 1.000 pertsonetan areagotuda. Urteko batezbestekoa 4.100 da. Ordea, 1 eta3 urte bitartean lan bila ari diren pertsonak (irau-pen luzeko langabezia) gehien hazi den taldea da(%27,3ko langabezi tasaraino). 3 urte baino ge-hiago daramatenak (iraupen oso luzeko langabe-zia) 2.500 pertsona dira urte amaieran, 2008kolaugarren hiruhilekoan baino 400 pertsona ge-hiago.

Adinaren arabera, bitarteko taldean hazi da ge-hien langabezia (urteko batezbestekoak), bai ter-mino absolutuetan (28.8000) bai portzentajeetan(%120). 45 urtetik gorakoen kasuan, berriz,%119an gehitu da (hau ere ratio handia da inondikere). Langabezi tasari erreparatuz gero, 25 urtetikbeherakoentzat da hiruhilekoko eboluzioa kalte-garriena: lehenengo hiruhilekoan langabezi tasa%20,7 zen (batez bestez %7,7); azken urtean, be-rriz, %25,4ra iritsi zen (batez bestez %8,7).

%23ko batez bestearekin, EAE, gazteen lan-gabezian, Europako batez bestetik askozaz eregorago dago (%19,7), adibidez, Frantziatik eta Ir-landatik hurbil (%22,9 eta %24,2 hurrenez hurren).Lan merkatua narriatuen daukaten estatuetan ge-hitzen ari da gehien gazteen langabezia. Espainianratioa oso altua zen 2008an (%24,6) eta 2009an%37,8raino gehitu zen. Gazteen langabezian%30a gainditzen duen Europako herrialde baka-rra da, Letoniarekin batera.

Egoera honi dagokionez, Europako Batzor-deak “Europa 2020” estrategian erakutsitako kez-karekin bat egin behar dugu, krisiaren aurreanzaurkorrenak diren kolektiboen lan egoera dela-eta (kualifikazio txikiko langileak, adineko jendea,emakumeak, gazteak). Izan ere, lan merkatutikurrunduta dauden edo lan merkatuarekin loturaahulak dituzten pertsonek lotura horiek behin be-tiko galtzeko arriskua dago. Hori ez dadin gertatu,merkatuak eskatzen dituen kualifikazioak eskurat-zeko edo hobetzeko tresnak eman behar zaizkie.

Bestalde, 2004 eta 2007. urteen artean kontra-tazio mugagabeak gehitzeko izan zuen joera2008an eten zen EAEn. Horren arrazoi nagusia kon-tratu mugagabe arruntak izan ziren. 2009an etenal-dia berretsi zen. Oro har, kontratazio mugagabeaazken urtean %31 murriztu zen, eta kontratu mu-gagabeak SPEEak gure erkidegoan erregistratutakokontratu berri guztien %4,2 dira (2008an, %5,2).Kontratu mugagabe arruntak, kontratazio guztien%1,9 direnak, %35,3 erori dira urte honetan.

Era berean, nabarmendu behar dugu aldi bate-rako lanaldi partzialeko kontratuak, sinatutakohamar kontratutatik hiru direnak (kontratu berri guz-tien %30,2, 2008an baino 1,2 puntu gehiago), ba-tezbestekoa baino %11,2 gutxiago murriztu direla.Hauen artean, lanaldi partzialeko obra zehatzerakokontratuak nabarmendu behar ditugu, daukatengarrantziagatik, 75.000 baitira, eta produkzioarenarrazoiengatik egiten diren aldi baterako kontratuak,ia 80.000 baitira. Biak 2009an murriztu dira, batez-bestekoaren inguruko ratioetan.

Azkenik, egungo egoera ekonomikoarenemaitza gisa, EAEko iraizpen kopurua (Lan Minis-terioa iturri dugula), 2002 eta 2007. urteen arteanbeheranzko joera izan ondoren, 2009an 89.154izan zen, 2008an baino %355,5 gehiago (urte har-tan %102,6 gehitu zen). Joera hori estatu osorakoere gertatu zen (2008an %66,7 eta 2009an%153,2). Gainera, EAEko iraizpenen pisua iraiz-pen guztien aldean igo da azken urte honetan,

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

51

%7tik %12,5era. 2009an iraizpen kopuruaren ge-hikuntza, 2008an bezala, batez ere enplegua erre-gulatzeko espedienteak jasan dituzten langileenartean gertatu da (%463,2). Haiek estatuan egoerahori jasan dutenen %15,2 dira (2008an %10 izanziren). Estatuan, guztira, %270,9 gehitu dira.

Bestalde, Eusko Jaurlaritzako Lan eta GizarteGaietako Sailak ere EAEn baimendutako enpleguaerregulatzeko espedienteei buruzko estatistikakargitaratu zituen. Iturri bataren eta bestearen da-tuak ez datoz bat (ministerioarenak handiagoakdira, erkidegoaz gorako eremukoak diren eta eus-kal langileen eragina duten espedienteak erregis-tratzen dituelako), baina biak aztertzen baditugu,bien bilakaera norabide berean doa. Iturri honekguztira enplegua erregulatzeko 2.565 espedienteerregistratu zituen 2009an, 68.722 langilerenganeragina izan zutenak, haien %95ak aldi baterakolan uzte espedienteak izanik.

Enplegua erregulatzeko espedienteen aur-tengo hilez hileko bilakaera aztertzen badugu, mi-nisterioaren datuak nahiz Eusko Jaurlaritzarendatuak erabiliz, ikusiko dugu urteko hirugarren hi-ruhilekoan kaltetutako langileen kopurua murriztudela, eta laugarren hiruhilekoan berriro ere ikara-garri gehitu dela.

2.9. LAN OSASUNA

EAEko lan istripuei buruzko datuek, OSALA-Nek (Laneko Segurtasun eta Osasunerako EuskalErakundeak) erregistratuek, erakusten dute2009an 40.275 lan istripu gertatu zirela, 2008anbaino % 20,5 gutxiago (lan istripua izan eta bajaeskuratu zuten langileen kopurua kontuan izanik,lansaioan eta “in itinere” gertatuko istripuak eta

lanbide-gaixotasunak barne); estatu osoan, ordea,jaitsiera %23,8koa izan da, Lan eta Inmigrazio Mi-nisterioaren datuen arabera. Jaitsiera garrantzitsuhorrek 2008an aurreko urtearen aldean izandakogorakada txikiarekin kontrastatzen du (%1,1), es-tatuan %9,8 murriztu ondoren.

Lansaioan istripuak izan dituzten pertsonei da-gokienez, azken urtean larritasunaren araberakomodalitate guztiak murriztu dira: istripu larriak%15,3, arinak %20,8 eta hilgarriak %25,5. Lan-saioan erregistratu ziren 35 istripu hilgarrietatik 26traumatikoak izan ziren: haietako 10 eraikuntzan,8 industrian, 7 zerbitzuetan eta 1 lehen sektorean.Gainera, sektoreen araberako analisi honek era-kusten du industrian jaitsiera bereziki garrantzitsuaizan zela, %29,1ekoa, lehen sektorea atzetik duela(-%19,9). Eraikuntza eta zerbitzuak ere murriztudira, baina neurri txikiagoan.

Kopuru hauek eta sektore bakoitzeko lanpostukopurua erkatzen baditugu, bilakaera antzekoada: istripuen indizea 37koa da mila okupatu ba-koitzeko (45,9 milako izan zen 2008an) eta jaitsieranagusia industrian gertatu da, haren eragina%22,2 murriztu baita, batez besteko -%19,5arenaldean, sektoreko mila okupatu bakoitzeko 57,7istripuraino. Halere, istripu ratiorik handienak lehensektoreari eta eraikuntzari dagozkie (80,7 milakoeta 80,6 milako, hurrenez hurren).

Lanbide-gaixotasun aitortuak lan istripu guztien%2,6 dira. Gaixotasun hauei buruz esan behar dugujakinarazpen sisteman aldaketak egin direla eta ho-rrek gaixotasunen eboluzioaren azterketan eraginaizan duela: horregatik, 2007tik 2008ra egon den%113,1eko gorakada tentu handiz aztertu behar da.2009. urteari dagokionez, 1.067 gaixotasun erre-gistratu ziren, 2008an baino %50,6 gutxiago.

Autonomi erkidegoak aztertzen baditugu, lan-saioan izan diren istripuen eragin indizeak29 (Lan

52

29 Eragin indize hau kalkulatzeko, 100.000 langileko dauden istripuen kopuruaren eta Gizarte Segurantzan afiliatuta dauden etalan istripuen kontingentzia berariaz estalita daukaten pertsonen arteko kozientea ateratzen da.

eta Inmigrazio Ministerioak kalkulatua) erakustendu istripuen rankingean, 2008. urtean, lehenengopostuan Balearrak zeudela, eta bigarrenik Gaztela-Mantxa. EAE, 5.449ko indizearekin (2007tik %3,6jaitsi da), estatuaren batezbestekotik gora dago,Gaztela eta Leonen antzeko mailan.

Bestalde, lan istripuen datuek, kontratu mota-ren arabera, erakusten dute istripu tasa bikoitzabaino handiagoa dela aldi baterako kontratuaduten pertsonen artean, kontratu mugagabeaduten pertsonen artean baino. Halaxe erakustendute Lan eta Inmigrazio Ministerioaren 2008. ur-teko azken datuek. Zehazki, kontratu mugagabeazeukaten pertsonen istripu indizea ‰40 izan zen;aldi baterako kontratua duten pertsonen artean,ordea, tasa ‰101,5 izan zen. Nolanahi ere, istri-puen banaketa sektoreen, adinen eta lan motenarabera ezagutu behar dira, behin betiko ondo-rioak aterako baditugu.

2.10. ZENBAIT KOLEKTIBO ZAURGA-RRIREN BIZI-BALDINTZAK

Datozen urteetan, Europar Batasunak funt-sezko bi erronka demografikori egin beharko dieaurre: zahartzea eta populazioa galtzea. Popula-zio gaztearen parte hartzea nabarmen murriztukoda; biztanle zaharragoen multzoa, berriz, handituegingo da. Gazteen eta adinekoen mendetasunratioen proiekzioek bilakaera hau erakusten dute30:EUROSTATen EUROPOP2008 populazio proiek-zioek aurreikusten dutenez, 2050. urtean 15 urte-tik beherako biztanleria lanerako adinean dagoenpopulazio taldearen (15 eta 64 urte artekoena)

%25 baino gutxiago izango da; 65 urtetik gorakopertsonen taldea, ordea, %50 baino gehiagoizango da. Era berean, proiekzioek erakusten dute2008 eta 2050. urteen artean biztanleria gaztearenmendetasun ratioak egonkor iraungo duela; adi-nekoena, berriz, bikoiztu egingo da.

Zehazki, 2050. urtean adinekoen mendetasunratioak %60 gaindituko du Espainia, Italia eta Es-lovenian, eta %40ra iritsiko da Txipren, Luxenbur-gon eta Erresuma Batuan. Biztanleria gaztearenmendetasun ratioa, Europar Batasuneko herrial-deetan, %20 eta %30 artekoa izatea espero da;baliorik handienak Frantzian eta Irlandan izatea es-pero da.

Joera hauen ondorio gisa, Europar Batzordeakuste du “Europar Batasunak bere motor demo-grafikoa galduko duela”31. Hain zuzen ere, EB-kokide diren herrialdeen artean, 2050. urterako po-pulaziorik galduko ez dutenak proportzio txikiadira. Bost estatu kide handienetatik, ErresumaBatua eta Frantzia bakarrik haziko dira 2005 eta2050. urteen artean (+%8 eta +%9,6, hurrenezhurren). Kasu batzuetan populazioa 2015. urtetikaurrera jaitsiko da; kasu horietako batzuetan jait-siera %10 eta %15 artekoa izango da.

Aldaketa demografiko hauek gizarte berri batmoldatzen ari dira. Gizarte berri honetan, gero etagazte eta heldu gutxiago egongo dira, eta gero etaadineko langile, erretiratu eta zahar gehiago. Ba tzor -deak adierazi du ildo honetan bide berriak aurkitubehar direla belaunaldi gazteek eta adineko herri-tarrek daukaten hazkunde potentziala baloratzeko.Bi kolektibo horiei zuzenduta dago kolektibo inte-resgarrien bizi baldintzei buruzko kapitulua, 2009.urteko edizio honetako memoria sozioekonomi-koan.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

30 Adinekoen mendetasun ratioa: 65 urtetik gorako pertsona kopuruaren eta 15 eta 64 urte arteko pertsona kopuruaren (alegia,lan egiteko adina duten pertsona kopuruaren) arteko kozientea. Gazteen mendetasun ratioa: 15 urtetik beherako pertsona kopurua-ren eta 15 eta 64 urte arteko pertsona kopuruaren arteko kozientea.

31 EUROSTAT: Youth in Europe 2009. An statistical portrait.

53

54

Lehenik eta behin, gazteen langabezia une ho-netan herrialde guztien arazo nagusietako bat da.Oro har, langabetu heldu bakoitzeko bi gaztedaude lanik gabe. Egoera honek dakartzan ondo-rioak erabat jakinak dira. Izan ere, ordaindutakolana, adin guztietako pertsonentzat gizarte inte-grazioko eta autoestimuko elementu nagusietakobat dena, funtsezkoa dute gazteenek bizitzaproiektu independente eta autonomoa eraikitzeko.Zentzu horretan, oso kezkagarria da eragitendigun krisiak eta gaur egungo gazteen langabezimailak gure erkidegoko gazteen artean pobrezimailak areagotzea.

Eusko Jaurlaritzaren “Pobreziari eta Gizarte Ez-berdintasunei buruzko Inkestaren” 2008ko datuekazaleratu zuten EAEn pobrezia oso hedatuta da-goela 25 urtetik beherako pertsonak buru dituztenfamilien artean. Urte hartan, horrelako familietanmantentze pobreziaren tasa32 batez bestekoabaino hamar aldiz handiagoa zen (%47,9, biztan-leria osoaren %4,1aren aldean); horrek esan nahidu goizegi emantzipatzeak pobrezia arriskua da-karrela. 25 urtetik beherako pertsonak buru dituz-ten familietan bakarrik gertatu da, bestalde,pobrezi tasen bilakaera negatiboa 2004. urtetikhona, orduan portzentajea %39,2 baitzen.

Nabarmena da, halaber, ongizaterik gabe bizidiren eta gazteak buru dituzten familien artean po-brezia egoerak hedatu direla: biztanleria osoan orohar, pobrezia egoeran bizi diren familiak ongizate-rik ez daukaten familia guztien herena dira; bainagazteak buru dituzten familietan, %95 dira.

Nolanahi ere, garrantzitsua da azaltzea fami-liako pertsona guztien adina (eta ez familiaburua-ren adina) kontuan izaten baldin badugu pobreziaegoerak 25 eta 34 urte arteko biztanleriaren%5,6ra soilik iristen dela. Beste talde batzuetanbaino pobrezi tasa handiagoa da hori, baina ez-

berdintasuna ez da oso handia; badaude bestekolektibo batzuk (haurrak kasu) pobrezi tasa arehandiagoak dauzkatenak.

Baina gainera, gazteen arteko pobrezi tasakmurritzagoak dira gazteen artean familiaren ba-besa jasotzen dutelako; inkestak erakusten due-nez, gazteen banakako diru-sarrerak bakarrikkontuan izanez gero, bizikidetza unitatea osatzenduten gainerako pertsonen diru-sarrerak aintzathartu gabe, pobrezia egoerak 15 eta 24 urte ar-teko biztanleriaren %47,6ra iritsiko lirateke, eta 25eta 34 urte artekoen %30era. Gazte asko, beraz,estalitako pobrezia egoeretan bizi dira. Horrek argiuzten du beste pertsona batzuen babesa jasotzeafuntsezkoa dela (gehienetan familiarena) bizimoduindependenteari aurre egiteko behar diren diru-sa-rrerak ez edukitzeak dakarren pobrezia arriskutikbabesteko.

Adineko pertsonen kolektiboari dagokionez,azken hamarkadetan haien bizi-kalitatea gero etahobeto aztertzen da, beraien beharrizan sozialakasebetetzeko politika egokiak finkatze aldera. Ain --tzat hartu behar dugu bizi-kalitatea kontzeptu ez-berdina dela talde demografikoentzat, espazioaren,denboraren eta bizi-zikloaren arabera. Zenbait iker-ketak erakutsi dute osasuna eta famili sareak adine-koen bizi-kalitatearen dimentsiorik garrantzitsuenakdirela, bai ikuspegi positibotik ikusita (hau da, osa-sun onak, famili harremanen sareak eta senideenlaguntzak bizi-kalitatea hobetzen dute), bai ikus-pegi negatibotik (osasun txarrak eta familiarenbabes ezak pertsona hauen bizi-kalitatea kalte tzendute). Faktore horiei egoera ekonomikoa, sare so-ziala eta aisialdiko eta astialdiko jarduerak erantsibehar zaizkie.

Beti egon dira mendeko pertsonak, eta adi-neko pertsonek beti izan dute egoera honetanegoteko arriskuan. Halere, gero eta gehiago alda-

32 Mantentze pobreziaren kontzeptuarekin esan nahi dugu ez dagoela baliabide ekonomiko nahikorik epe motzean oinarrizko be-harrizanei aurre egiteko, bereziki elikadura, etxebizitza, arropa eta oinetako beharrizanak. Pobreziari eta Gizarte Ezberdintasunei bu-ruzko Inkestari buruzko informazio gehiago nahi izanez gero, irakurri memoria honetako “Pobrezia eta gizarte bazterketa” kapitulua.

rrikatzen da mendetasun egoerei erakundeekerantzun beharra, familiaren eremu pribatuaz gain.Azken horrek eremu publikoaren babesa izanbehar du mendeko pertsonaren nahiz zaintzaileenbizi-kalitatea bermatzeko familian. Autonomiapertsonala sustatzeko eta mendetasun egoerandauden pertsonen arretarako estatu legea abianjartzeak beharrizan horri erantzun nahi dio.

Oro har, mendetasun egoeran dauden adinekopertsonen arretari33 dagokionez, ondokoa egiaz-tatu da34:

– Mendetasuna adinarekin gehitzen da. Hurapairatzeko arrisku nagusiak hauek dira: ema-kumea izatea, alarguna izatea eta diru-sa-rrera txikiak izatea.

– Eguneroko jarduerak egiteko beste pertsonabaten laguntzaren beharra adineko pertso-nen %12aren (mendetasun moderatua etahandia) eta %26aren (txikia barne sartzenbadugu) artean dago.

– 75 urtetik gora, ia biztanleriaren erdiak egu-neroko jarduera batzuk egiteko (oinarrizkoaketa instrumentalak) arazoak dauzka, eta bos-tetatik batentzat arazo larriak dira. Mendeta-suna eta laguntza beharra hasten diren batezbesteko adina 72 urteak dira.

– Gizarte aldaketek etorkizunean zerbitzu for-malen eskaera handiagoa izango dela era-kusten dute, baina laguntza informala izangoda datozen urteetan mendeko pertsonei la-guntzeko eredu nagusia, nahiz eta gero etatxikiagoa izan.

INEk 2008an egindako Ezintasunari, Autono-mia Pertsonalari eta Mendetasun-Egoereri bu-ruzko Inkestak (EAME) erakusten du ezintasunmotaren bat daukaten pertsonen tasa urte hartangure erkidegoan mila pertsonako 84,5 zela, eta 65

urtetik gorakoentzat ratioa milako 266,5 zela. Adi-nekoen kolektiboaren barruan, noski, eragina adi-narekin areagotzen da, 80 urtetik gorakoen arteania %50era iristeraino (gizonen artean %40 etaemakumeen artean %54,4). Ezintasunak dituztenadineko pertsonarik gehienek mugikortasunareninguruko eragozpenak dituzte (milatik 194,7k), etxe -ko lanak egiteko eragozpenak (milatik 171,1ek) etaberen burua zaintzeko eragozpenak (milatik153,2k).

Egoera hauen aurrean, laguntza informala “gi-zarte babes ikusezina” deritzona da. Babes haudohainekoa eta masiboa da, eta adineko pertso-nei arreta emateko zerbitzuen sisteman berebizikogarrantzia dauka. Mendetasuna duten adinekopertsonen zaintzaile informalaren profila hauxe da:emakumeak (%83,6), askotan etxekoandreak(%50), batez bestez 52,9 urte dituztenak. Adine-koak zaintzen dituzten emakumerik gehienen ze-regin nagusia etxeko lanak egitea den arren (lanmerkatutik kanpo daude), haietako askok eginki-zun horiek eta ordaindutako lana uztartzen dituzte.Gehienetan, zaintzen duten pertsonaren emazteaedo alabak dira. Gainera, gehienek ez daukateprestakuntza berezirik egiten dituzten lanetarako,%75ak modu iraunkorrean eskaintzen du zerbi -tzua eta %47ak sei urtetik gora daramatza men-deko pertsona hori zaintzen.

Kezkagarria da, gainera, erakundeen laguntzeiburuz iritzi negatiboa dutela zaintzaileek. Izan ere,zaintzaileek ikusten dute zaintza lanen ondoriozberen bizi-kalitateak okerrera egiten duela: preka-riotasuna eta ziurgabetasuna areagotzen dira, jar-duera profesionalaren garapenerako mugagehiago dauzkate, familiako beste kide batzuekikoharremanetan desgastea daukate, beren sare so-ziala murrizten da, eta beraien osasun fisiko eta

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

33 Mendetasuna eguneroko bizitzako jarduerak modu autonomoan egiteko ezintasuna da: jan, jantzi, dutxatu, etxea antolatu etagarbitu, eta abar. Adineko pertsona guztiak ez dira mendekoak, baina zahartzean autonomia galtzeko arriskua agertzen da.

34 EUSKO JAURLARITZA (2005). Ekonomi azterlanak, 17.

55

emozionala txarragoa da. Sentimendu horiekmendetasun politiken eta administrazioen erronkaberria argi eta garbi erakusten dute: “zaintzaileazaintzeko” erronka35.

2.11. OSASUNA ETA OSASUN SIS-TEMA

Uste dugu interesgarria dela desgaitasunik ga-beko bizi-itxaropena (DGBI) adierazleak eta osa-sun oneko bizi-itxaropena (OOBI) adierazleakgoranzko joera izatea. Hain zuzen ere, OsasunSistema Nazionala. Espainia 2010 txostenaren da-tuen arabera, Osasun eta Gizarte Politikako Mi-nisterioak argitaratua, 2002 eta 2007. urteenartean DGBI adierazlea Espainiar estatuan 70,7urtetatik 72,6 urtetara igo da, eta EAEn 72,8 urte-tatik 73,9 urtetara. Bestalde, OOBI adierazlea Es-painiar estatuan 55,1 urtetatik urtetara igaro da,eta EAEn 59,5 urtetatik 59,8 urtetara.

OOBIaren eta DGBIaren arteko ezberdinta-suna da lehenengoan bizitzako urteak pertsonekberen osasun egoeraz duten pertzepzio subjekti-boaren arabera zenbatzen direla bizi-urteak, etaez ezintasunaren arabera. OOBIaren abantaila,DGBIaren aldean, da osasun egoeraren pertzep-zioaz erabiltzen den informazioa antzekoa deladenboran zehar, hura neurtzeko erabiltzen dentresna denboran zehar egonkor mantendu baita.

Emakumeek tabakoaren aurrean duten jarre-rak kezkatzen gaitu, dauzkagun azken datuek era-kusten baitigute 2002 eta 2007. urteen arteantabakismoa murriztu dela baina murrizpen horrenarrazoia dela gizonek gutxiago kontsumitzen du-tela, emakumeen kontsumoa egonkortu baita. Etabereziki kezkagarria da tabakismoa emakume

gazteenen artean (16 eta 24 urte artean) gizongazteenen artean baino handiagoa dela (%25,5eta %22,9 hurrenez hurren).

Baliabideen eta laguntza-jardueraren gaietan,pozik ikusten dugu 100.000 biztanleko doktoreeta psikiatra kopurua handiagoa dela Europakobeste herrialde batzuetakoa baino, haginlarien ko-purua 100.000 biztanle bakoitzeko gehitu dela, eta100.000 biztanleko erizain eta emagin kopuruaketengabeko gehikuntza duela. Aitzitik, azken bi ka-suetan ahaleginak egin beharra dagoela ustedugu, oraindik ere urruti baikaude gai honetanerreferentziazkoak diren herrialdeen balioetatik(Danimarka, Luxenburgo, Holanda, Islandia, Nor-vegia eta Suitza).

Gehikuntza horien ondorioz mediku kopurua100 ohe bakoitzeko gehitu izana ere (bai sare pu-blikoan bai sare pribatuan) positiboki baloratzendugu.

Bestalde, esan behar dugu 2008. urtean osa-sun laguntzako aseguru pribatua kontratatu zuenpertsona kopurua 369.017 izan zela, hau da,2007. urtean baino %6,6 gehiago. Horrenbestez,EAEko biztanleriaren %17ak osasun aseguru pri-batua dauka kontratatuta. Aseguru kolektiboak(enpresa batek edo beste kolektibo zehatz bat-zuek zuzenean beren langileen alde edo kolektibohorien alde egindakoak) asegurudun gehien dauz-kan taldea da (%45,8), norbanakoaren edo fami-liaren polizaren gainetik (%43,2) eta mutualitatepublikoen gainetik (%11). Hain zuzen ere, norba-nakoen edo familien aseguruetako eta mutualitatepublikoetako baxak gorabehera, asegurudunenkopuru osoa %6,6 gehitu zen, aseguru kolekti-boak zituzten pertsonen kopurua %28 gehitu ze-lako. EAE osorako, asegurudun bakoitzeko urtekobatez besteko prima 596 eurokoa izan zen; 2007.urtearen aldean %2,6 handiagoa.

56

35 GIZARTERATUZ aldizkaria, 08. zk. 2010eko iraila. Eusko Jaurlaritza.

2.12. HIRIGINTZA ETA ETXEBIZITZA

EAEko higiezin-merkatuak 2009an izan zuenbilakaeraren ezaugarri bat da, Eusko Jaurlaritza-ren Higiezin Eskaintzaren Inkestaren emaitzen ara-bera, etxebizitzaren eskaintzak %3ko batezbesteko gehikuntza izan duela (%21,4 izan zen2007-2008an). Bilakaera ezberdinak izan dira et-xebizitza berri salgaietan (-%2,4), erabilitakoetan(%4,9), alokairurako etxebizitza libreetan (%65,8),babestutako etxebizitza salgaietan (-%7,6) eta alo-kairurako etxebizitza babestuetan (-%0,6).

Nabarmendu behar dugun beste ezaugarri batda 2008an alokairuko etxebizitzaren eskaintzangertatu zen gehikuntza ikusgarria ez dela errepi-katu 2009an. 2008ko %12,7 handia hazi da (or-durako %50,2 gehitu zen), baldintza horietaneskainitako etxebizitza pribatuaren eta publikoa-ren (babestuaren) batura kontuan izanik. Halere,2009ko amaieran eskaintzaren %12,3 baino ezzen. Gainera, alokairuko bost etxebizitzatik batbaino ez da pribatua.

Horren aurrean, etxebizitza beharra edo es-kaera36, dauzkagun azken datuen arabera(2008koak), %10,2 murriztu da (2007rako beste%10,7 jaitsi zen).

Prezioei dagokienez, etxebizitza libre salgaien(berrien nahiz erabilien) batez besteko prezioa %7jaitsi da 2008ko batezbestekoaren aldean; aurrekourtean %2 jaitsi zen. Etxebizitza berriaren merka-tuari dagokionez, murrizpena -%2,3 da, bigarreneskuko etxebizitzaren zatiak beherakada apur bathandiagoa izan duelako (-%8,7). Bestalde, babes-tutako etxebizitza berriaren batez besteko prezioa%6,6 igo da azken urtean (alokairu libreko batezbesteko errenta, ordea, %9,7 jaitsi da). Bestetik,babestutako etxebizitzen alokairuko batez besteko

errenta 219,8 euro da, aurreko urtean baino %6gutxiago.

Datu horiek ikusita, ondorioztatzen da, Etxebi-zitzaren Euskal Behatokiak “Etxebizitzaren prezioaEAEn. Ziklo luzeko analisia”. txostenean azaltzenduenez, espantsio-aldi baten ondoren zikloa al-datzeko garaia iritsi dela. Etxebizitzak prezio altuaizanagatik ere higiezinen merkatuak absorbitzenzituen aroa bukatu egin da beraz.

Txostenak gogora ekartzen digu, bestalde, hi-giezin merkatuaren egoera hau ez dela berria bai-zik ere ziklikoki errepikatzen dela, bai gureerkidegoan, bai estatuan, bai nazioartean. 80kohamarkadaren bigarren erdialdean antzeko feno-meno bat gertatu zen, prezioak izugarri gehitubaitziren. Tasak azken urteetakoak baino handia-goak izan ziren. Gero, prezioak asko jaitsi ziren,prezio garestiei aurre egin ezinaren ondorioz es-kaera murriztu zelako. Ziklo aldaketa honen ezau-garri berezia prozesu hau mundu mailan azkartueta orokortu dela izan daiteke. Gainera, testuingu-rua finantza eta ekonomi krisi globala da. Krisiakanpotik dator (hipotekei lotuta dago), baina es-tatu merkatuan hondamen handia sortzeko aukeraparegabea aurkitu du.

Azaldutako joeren ondorioz eta, ikusi dugunez,eraikuntza azken bi urteetan nabarmen murriztuden arren, saldu ez diren etxebizitza berrien stockaasko gehitu da 2005. urteaz geroztik. Beraz,Eusko Jaurlaritzako Ekonomia eta Plangintza Zu-zendaritzaren estimazioaren arabera, 2009arenamaieran 21.000 etxebizitza inguru ziren. Galderada eskaera berriro gehituko den, eskaintza ber-dindu ahal izateraino. Prezioen eboluzioa faktoregarrantzitsua izango da, eta sektorearen suspert-zea prezioek egokitzeko behar duten abiadurarenaraberakoa izango da.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

36 Lehenengo etxebizitza eskuratzeko eskaera da, baina etxebizitza aldatzeko eskaera ere erori da (%-3), 2003. urteaz geroztiklehenbiziko aldiz.

57

Oso kezkagarria da prezio garestiek eta errazeskuratzen diren kredituek familien zorpetze mai-lak handitzen lagundu dutela. Langabeziaren ge-hikuntza kontuan izaten badugu, horrek guztiakongizate eza eta pobrezi arriskua gehitu ditzake.

Eusko Jaurlaritzak 2008ko “Pobreziaren etaGizarte Ezberdintasunen Inkestan” nabarmentzendu familiek etxebizitzaren kostuari aurre egitekoegin behar duten ahalegin garbiak arrisku gore-neko lekuan jartzen dituela pobreziak eta preka-riotasunak gehien kaltetutako kolektiboak.Etxebizitzaren gastuak diru-sarrera guztietan har -tzen duen lekua gero eta handiagoa da, ongizatemailak behera egin ahala, etxebizitzaren edukitzeerregimena edozein izanik ere. Ahalegin tasabatez bestez %13,4 da ongizate egoera duten fa-milientzat. Ongizate ezaren arriskua duten fami-lietan, ordea, %22,2 da, eta mantentzedimentsioan pobrezia arriskuan dauden familietan% 33,4 da.

Gainera, arazoa larritasun gorenera iristen daarrisku egoeran dauden eta etxebizitza alokatzenduten familietan edo etxebizitza jabetzan bainaguztiz ordainduta ez daukaten familietan. Ongizateezaren arriskua duten familietan, batez bestekoahaleginaren tasa %40tik gorakoa da (%40,3koaalokairuaren kasuan eta %42,2 ordaindu gabekojabetzaren kasuan). Baina maila hori %50era iris-ten da (edo gainditzen du) pobrezi arriskua dutenfamilietan (%57,6 eta %47,7 hurrenez hurren).

2.13. POBREZIA ETA GIZARTE BAZ-TERKETA

Europar Batasunean, 85 milioi herritar (guztien%17) 2008an pobrezi arriskuko egoeran zeuden.Haietako %8a, lana eduki arren, egoera horretanzeuden. Gai honi buruz 2009an egin zen Euroba-rometro monografikoaren arabera, europarrek po-

brezia ulertzeko modu ezberdinak dauzkate: haienia laurden batentzat (%24) jendea pobrea da be-raien baliabideak urriak direlako eta horregatik ezindutelako bizi diren gizartean modu egokian partehartu. %22aren ustez, pobrezia bizitzeko oina-rrizko ondasunak erosteko ezintasuna da.%21aren iritziz, berriz, pobrezia karitatearenmende edo sorospen publikoen mende bizitzeada. Gutxiengo garrantzitsu samar batek (%18ak)uste du jendea pobrea dela pobreziaren ataritzatjotzen direnak baino baliabide gutxiago ditueneanhilean. Gainera, %84ak uste du pobrezia bere he-rrian azken hiru urteetan gehitu egin dela; haien ar-tean, erdiak baino gehiagok uste du pobrezia“asko” gehitu dela.

Jenderik gehienak uste du aurreko hazkundeekonomikoko urteek ez dituztela herrialde abera -tsetako herritarren errenta ezberdintasunak leundueta pobrezi tasak ere ez direla murriztu. Aitzitik, ez-berdintasunak eta pobrezia gehitu egin dira, apurbat baino ez bada, kasurik gehienetan faktore de-mografikoak, ekonomikoak eta batez ere politi-koak direla medio. ELGAk orain dela gutxiegindako txosten baten ondorioa ere horixe da.Txosten horrek azaltzen du eragile politiko eta so-zialek joera hauetan eragiteko gaitasuna dauka-tela, birbanaketako politikak indartuz,selektiboagoak izan daitezen, eta batez ere herri-tarrei lan merkatuan sartzen lagunduz.

“Growing unequal? Income distribution andpoverty in OECD countries” txostenak (2008)azaltzen duenez, 70eko hamarkadatik aurreradiru-sarreretan ezberdintasunak areagotu ziren.Horrek ELGAko herrialderik gehienetan eraginaizan du. Orain dela gutxi ezberdintasunak Kana-dan eta Alemanian areagotu dira, besteak beste,baina beste herrialde batzuetan gutxitu dira (adi-bidez Mexikon, Grezian eta Erresuma Batuan).Azterlan honek gainera erakusten du gizarte ko-lektibo batzuk hobeto moldatu direla beste ba tzukbaino: 55 eta 75 urte arteko pertsonen diru-sa-

58

rrerak gehiago gehitu dira azken 20 urteetan, etaerretiratuen pobrezia oso azkar murriztu da he-rrialde askotan. Umeen pobrezia, aldiz, areagotuegin da eta biztanleria orokorraren batez bestekopobreziaren gainetik dago. Horrek orain jasotzenduena baino arreta publiko handiagoa merezi du.

Geure 2008ko Memoria Sozioekonomikoanazaldu genuen gure erkidegoko PGEIaren urtehartako datuen irakurketak (gure erkidegoan po-breziako eta ongizate ezeko mailak dimentsio guz-tietan nabarmen jaitsi direla erakusten duenak)zenbait galdera egin arazten dizkigula gauregungo testuinguruan, adibidez, datu horiek zeinneurritan ote datozen bat gizarte erakundeekarazo honen eboluzioaz daukaten pertzepzioare-kin eta gizarte prestazioen eskaeran dagoen gehi-kuntzarekin.

Geure buruari galdetu behar diogu, bizi dugunkrisialdi honetan, zein neurritan jarraitu ahalkodugu azken urteetan ongizaterantz egin dugun bi-dean aurrera egiten. Zehazki, funtsezkoa da pent-satzea langabeziaren aurkako borrokarako,errentak bermatzeko eta gizarteratzeko sistemekzein neurritan xurgatuko duten krisiaren eragina,euskal gizarteak lortutako ongizate mailan atzera-pen garrantzitsurik egin gabe.

Europar Batzordearen “Europa 2020” Estrate-giak ekonomi, gizarte eta lurralde kohesioa ber-matzearen garrantzia azpimarratzen du, pobreziaeta gizarte bazterketa pairatzen dituzten pertso-nen funtsezko eskubideak aitortuz, duintasunezbizitzea eta gizartean aktiboki parte hartzea bide-ratuz. Pobreziaren eta bazterketaren aurkako bo-rrokan taldearen eta norbanakoaren eran tzukizunasustatze aldera, eta errentei egokitutako babesaeta osasun arretarako sarbidea bermatze aldera,batzordeak 2010. urtea “Pobreziaren eta GizarteBazterketaren aurkako Europako Urte” izendatudu, gaur egungo krisialdiak dauzkan joerak iku-sita.

2.14. GIZARTE BABESA

EAEn, gizarte zerbitzuetan 2008. urtean egin-dako gastua 1.861 milioi eurotara iritsi zen, au-rreko urtean baino %15 gehiago, EUSTATen azkendatuen arabera. Gastu hori gure erkidegoaren urtehorretako BPGaren %2,7 da, eta biztanle bakoi -tzeko 860 euroko gastua batez bestez, 2007anbaino %13,9 gehiago alegia. Administrazio publi-koen ahalegina 1.347 milioi eurokoa izan zen, oso-tasunaren %72. Sektore pribatuak gainerakoa(%28) jarri zuen. Gastatu ziren lau eurotatik baterabiltzaileen kuoten bidez eta beste salmentabatzuen bidez finantzatu zen.

Sektoreko enpleguari dagokionez, 2008an gi-zarte zerbitzuetan 480 lanpostu garbi sortu ziren,zuzenean 24.683 pertsonari lana emanez (okupa-tuen %2,6); haien %70a emakumeak ziren. Gai-nera, boluntarioak (musu truk lan egiten dutenak)urte hartan 18.958 lagun izan ziren. Haien esfor -tzua erabateko dedikazioko 1.762 lanposturenadinekoa izan zen.

Gizarte zerbitzuen aniztasunean, biztanleriarioro har eta adinekoei bideratutako zerbitzuak dirabaliabide gehien bideratzen zaizkienak, bien ar-tean gastuaren %68 hartzen baitute. Biztanleriarioro har bideratutako baliabideen artean familien -tzako transferentziak nabarmendu behar ditugu,zehazki Oinarrizko Errentako programak (203 mi-lioi euro, aurreko urtean baino %17 gehiago) etaGizarte Larrialdiko Laguntzak (45 milioi, %9).

Adinekoei dagokienez, haiei ematen zaienarreta batez ere prestazio hauek dira: egoitza zer-bitzuak, laguntzako eguneko zentroak, etxez e txe -ko laguntza zerbitzuak eta telelaguntza. 2008an18.108 egoitza plazako eskaintza zegoen. Hau da,65 urtetik gorako 100 pertsonako 4,4 plaza beteziren. Administrazio publikoak plaza hauen %34atitulartasun publikoko zentroetatik eskaini zuen etabeste %30 erakunde pribatuekin itundu zuen.

EA

EN

ME

MO

RIA

SO

CIO

EK

ON

OM

IKO

A

EG

AB

09

59

Arartekoaren azterlan berri batean37 berariazaztertzen da oinarrizko gizarte zerbitzuen egoera,azken hamarkadako gizarte, lege eta demografi al-daketei zein neurritan egokitu zaien ikusteko.Txostenaren emaitzak ikusita, Arartekoak ondo-rioztatu du zerbitzu horiek ondo funtzionatzen du-tela eta gai direla biztanleriari portzentajegarrantzitsu bati arreta emateko, Gizarte Zerbi -tzuen Euskal Sistemarako sarbide funtzioa betez.Gainera, sare hau gero eta erabiliagoa, ezaguna-goa eta onartuagoa da herritarren artean. Sare ho-netan sartzen diren pertsonek gero eta baloraziopositiboagoa egiten dute hartaz.

Gastuari dagokionez, 2007ko datuak erabiliz,txostenak erakusten du gehikuntza handia izanarren oinarrizko gizarte zerbitzuen gastua gizartezerbitzu orokorren gastua baino gutxiago gehitudela: 1995ean oinarrizko gizarte zerbitzuak gizartezerbitzuen gastu osoaren %5,1 ziren, baina2007an portzentaje hori %3,3raino jaitsi zen.

Gainera, ikerlan honek atzeman du dispositibohonek presiopean jarduten duela eta atsekabea

sortzen duela, azken urteetan langileek lan gehiegidaukatelako. Sektoreko profesionalek azaldu duteberehalako eskaerari bakarrik erantzuten diotela.Ezin dute egoera pertsonal eta familiar bakoitza-ren banakako jarraipena egin. Kasurik gehienetanezinbestekoa den izapidetzea baino ez dute egi-ten38. Egoera honek hiru elementu nagusi ditu, be-reziki kezkagarriak: esleitutako funtzioak etadauden baliabideak ez datoz bat, ez dago eskuhartzeko eredu komunik, eta ez dago hobetzekoeta garatzeko lidergo argirik.

Oso kezkagarriak dira diagnostiko honek da-kartzan ondorioak, batez ere testuingurua kontuanizaten badugu: aurrekontuak murrizten ari dira etaherritarrek gero eta babes gehiago eskatzen dute.Uste dugu erakundeek dauzkaten baliabide guz-tiak erabili behar dituztela oinarrizko gizarte zerbi -tzuek beren eginkizunak berme hobeagoekin beteditzaten, ongizate estatuak beharrizan egoeretaneskaintzen dituen bermeak eskuratu ahal ditzatenherritarrek.

60

37 “EAEko Oinarrizko Gizarte Zerbitzuen egoera”. ARARTEKOAren txosten berezia Eusko Legebiltzarrarentzat. 2010.38 Burokratizazio prozesu hau, Arartekoak 1999ko txosten batean atzeman zuena, ez da eten. Oinarrizko gizarte unitaterik ge-

hienetan gero eta nabariagoak dira banakako esku hartzea egiten ahal izateko eragozpenak.