Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Ακαδημία Ενέργειας

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο

Ενότητα A1.

Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού Διδάσκων: Κώστας Κομνηνός 01/07/2013

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Περίληψη ......................................................................................................................................... 3 1. Πρωτοβουλίες για τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο .............................. 4

1.1 Σύμφωνο των Δημάρχων ................................................................................................. 4

1.2 Σύμφωνο των Νησιών – Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας ..................... 4 1.3 Υποχρεώσεις για τους υπογράφοντες τα Σύμφωνα ......................................................... 6 1.4 Οφέλη για τους υπογράφοντες τα Σύμφωνα .................................................................... 6 1.5 Επίπεδα δράσης στα Σύμφωνα ....................................................................................... 6

2. Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο (Βιώσιμη) Ενέργεια............................................................... 8

2.1 Τι είναι το ΣΔΑΕ ............................................................................................................... 8 2.2 Στόχος του ΣΔΑΕ ............................................................................................................. 8 2.3 Περιεχόμενο του ΣΔΑΕ .................................................................................................... 8 2.4 Τομείς εφαρμογής ΣΔΑΕ .................................................................................................10

2.5 Φάσεις ανάπτυξης ΣΔΑΕ ................................................................................................10 3. Κλιματική αλλαγή και ενεργειακή πολιτική ..............................................................................11

3.1 Ορισμοί σχετικοί με το κλίμα ..........................................................................................11

3.2 Σύνδεση κλιματικής αλλαγής – ανθρωπογενών δραστηριοτήτων ...................................12 4. Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε διεθνές επίπεδο .....................................................14

4.1 Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή .....................................................14

4.2 Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή ...........................14 4.3 Πρωτόκολλο του Κιότο ....................................................................................................15

5. Aντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο ..............................................17 5.1 Πολιτική της ΕΕ για το κλίμα ...........................................................................................17 5.2 Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ ...........................................................................18

6. Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε εθνικό επίπεδο ......................................................20 6.1 Ελλάδα και Πρωτόκολλο του Κιότο .................................................................................20 6.2 Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (συνοπτικά) ................21

7. Τοπική δραστηριοποίηση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ...............................22 8. Παράρτημα..............................................................................................................................23

8.1 Παράρτημα Α – Οι διάφορες φάσεις του ΣΔΑΕ .............................................................23 8.2 Παράρτημα Β – Κρίσιμα ζητήματα ενεργειακής πολιτικής ..............................................24 8.3 Παράρτημα Γ – Αίτια επίδρασης κλιματικών μεταβολών ................................................25

8.4 Παράρτημα Δ – Σύνδεση κλιματικής αλλαγής με ανθρωπογενείς δραστηριότητες .........26 8.5 Παράρτημα Ε – Λίστα μερών του UNFCCC ανά κατηγορία ...........................................28 8.6 Παράρτημα ΣΤ – Διαφορετικά στρατόπεδα εντός του UNFCCC ....................................29

8.7 Παράρτημα Ζ – Εναλλακτικές Προτάσεις ........................................................................31 8.8 Παράρτημα Η – Όρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των κρατών μελών .............32 8.9 Παράρτημα Θ – Ευρωπαϊκά προγράμματα για το κλίμα ................................................33 8.10 Παράρτημα Ι – Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (αναλυτικά) .................................................................................................................................34

9. Βιβλιογραφία ..........................................................................................................................36 10. Συνδέσεις ............................................................................................................................36

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Περίληψη Ξεκινάμε το μάθημα με την ανάδειξη των πρωτοβουλιών σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με σημαντικότερη εξ αυτών το «Σύμφωνο των Δημάρχων» (Covenant of Mayors), ενώ για τον νησιωτικό χώρο σημαντική είναι η πρωτοβουλία «Σύμφωνο των Νησιών» (Pact of Islands). Επίσης αναλύονται οι υποχρεώσεις και τα οφέλη των υπογραφόντων των Συμφώνων και τα διαφορετικά επίπεδα δράσης εντός τους, καθώς και καθορίζονται τα χαρακτηριστικά του βασικού εργαλείου του Συμφώνου, του «Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια», η φύση, ο στόχος και το περιεχόμενο του. Στη συνέχεια κάνοντας ένα βήμα πίσω και προσπαθώντας να αποκτήσουμε μια ευρύτερη και πιο ολοκληρωμένη εικόνα των συνθηκών εντός των οποίων γεννήθηκε ο βιώσιμος τοπικός ενεργειακός σχεδιασμός θα γίνει αναφορά σε βασικές έννοιες σχετικά με την κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αρχικά αναλύεται η σχέση της κλιματική αλλαγής με τα γενικότερα ζητήματα ενεργειακής πολιτικής σε παγκόσμιο επίπεδο και πως αυτή καθορίζει την λήψη αποφάσεων και δράσεων από τις κυβερνήσεις. Ακολουθεί επεξήγηση εννοιών όπως κλιματική μεταβολή, κλιματική αλλαγή, φαινόμενο του θερμοκηπίου και αέρια του θερμοκηπίου, ώστε να επιτευχθεί μια σφαιρική και αντικειμενική αντίληψη γύρω από το θέμα της κλιματικής αλλαγής, των αιτιών και των επιπτώσεων της. Τέλος αναλύονται οι πολιτικές σχετικά με την κλιματική αλλαγή αναδεικνύοντας τις σχέσεις μεταξύ του διεθνούς, Ευρωπαϊκού και εθνικού επιπέδου δράσης. Στο διεθνές επίπεδο βαρύτητα θα δοθεί στη Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στο Πρωτόκολλο του Κιότο. Παρουσιάζεται η πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα, η οποία και θεωρείται πρωτοπόρος, για να φτάσουμε στην Ελλάδα και τις δράσεις σε εθνικό επίπεδο, ενώ τέλος αναδεικνύεται η σημαντικότητα της τοπικής δραστηριοποίησης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συμπληρωματικά στις διεθνείς, Ευρωπαϊκές και εθνικές πολιτικές, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις εμφανίζονται αναποτελεσματικές και δύσκαμπτες μιας και η επίτευξη συναίνεσης σε ευρύ πολιτικό φάσμα αποδεικνύεται αρκετά δύσκολη.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

1. Πρωτοβουλίες για τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο

Ενδεχομένως η σημαντικότερη πρωτοβουλία τα τελευταία χρόνια για τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο αποτελεί το Σύμφωνο των Δημάρχων. Ξεπερνώντας τη λογική του εθνικού ενεργειακού σχεδιασμού και της προσέγγισης «από πάνω προς τα κάτω» το Σύμφωνο των Δημάρχων έδωσε φωνή και πεδίο δράσης στις τοπικές αρχές και στους πολίτες τους στη βάση της βιώσιμης ανάπτυξης με στόχο την συνδιαμόρφωση και υλοποίηση του οράματός τους για την φιλικότερη παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας εντός των γεωγραφικών τους ορίων συμβάλλοντας στους στόχους 20-20-20 της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αντίστοιχη πρωτοβουλία αποτελεί το Σύμφωνο των Νησιών το οποίο ουσιαστικά ήρθε να αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και ανάγκες του νησιωτικού χώρου και την άμεση αλληλεπίδρασή τους με τα μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας.

1.1 Σύμφωνο των Δημάρχων

Στην ουσία το Σύμφωνο των Δημάρχων (ΣτΔ) αποτελεί ένα πολιτικό κείμενο το οποίο καλούνται να υπογράψουν εθελοντικά οι τοπικές αρχές δια χειρός των τοπικών αρχόντων – δημάρχων τους. Οι υπογράφοντες του ΣτΔ δεσμεύονται να υπερβούν τους στόχους της ΕΕ για το 2020, μειώνοντας τις εκπομπές CO2 τουλάχιστον κατά 20% εντός των γεωγραφικών ορίων των περιοχών τους. Με έτος εκκίνησης του προγράμματος το 2008 στην παρούσα φάση (Ιούλιος 2013) το ΣτΔ έχουν υπογράψει 4823 Δήμοι από 50 διαφορετικές χώρες κυρίως της Ευρώπης, ενώ ο αριθμός τους αυξάνεται συνεχώς διαχέοντας την ιδέα της τοπικής δραστηριοποίησης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Στην Ελλάδα έχουν προσχωρήσει στο ΣτΔ συνολικά 83 Δήμοι με 12 εξ αυτών στην περιοχή της πρωτεύουσας (από τους 35 Δήμους του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Αθηνών), αρκετούς των μεγαλύτερων πόλεων της χώρας (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Βόλος, Ηράκλειο, κ.ά), 12 στην Κρήτη και 11 νησιά του Αιγαίου.

1.2 Σύμφωνο των Νησιών – Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας

Το Σύμφωνο των Νησιών (ΣτΝ) είναι ένα πολιτικό κείμενο το οποίο περιέχει δεσμεύσεις και στόχους αντίστοιχους με εκείνους του ΣτΔ. Κάποιες διαφορές προκύπτουν στη μεθοδολογία υπολογισμού των εκπομπών CO2 και στην κατηγοριοποίηση των τομέων δραστηριότητας. Με έτος εκκίνησης το 2011 στη παρούσα φάση (Ιούλιος 2013) το ΣτΝ έχουν υπογράψει 64 νησιωτικές τοπικές αρχές από 10 Ευρωπαϊκές χώρες, ενώ στην Ελλάδα περιλαμβάνονται 19 Δήμοι και 1 Περιφέρεια (Κρήτης). Η ιδέα για το ΣτΝ γεννήθηκε από την ανάγκη για ειδική διαχείριση των νησιωτικών περιοχών δεδομένων των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους τόσο όσον αφορά τις νησιωτικές κοινωνίες και περιβάλλον όσο και τις τεχνικές υποδομές και την διοικητική οργάνωση. Στην συνέχεια παρατίθενται παραδείγματα τέτοιων ιδιαιτεροτήτων, εστιασμένα στον Ελληνικό νησιωτικό χώρο, τα οποία και είναι κρίσιμο να λαμβάνονται υπόψη κατά τη διαδικασία του νησιωτικού βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού.

Κοινωνία

• Μη αστική οργάνωση των τοπικών κοινωνιών. • Μικρά χωριά και καταυλισμοί με περιορισμένο αριθμό κατοίκων.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

• Ισχυρή σύνδεση των κατοίκων με τον τόπο τους – Σύνδρομο NIMBY (Not In My Back Yard) • Αναπτυσσόμενη ποιότητα ζωής με αποτέλεσμα την αυξανόμενη ενεργειακή κατανάλωση. • Κυμαινόμενος πληθυσμός τα τελευταία χρόνια – Σε κάποιες περιπτώσεις παρουσιάζονται

αυξανόμενες και σε άλλες φθίνουσες τάσεις. • Τουριστικοί προορισμοί με υψηλή εποχιακή διακύμανση του πληθυσμού μεταξύ των

καλοκαιρινών και των λοιπών μηνών (σε πολλές περιπτώσεις ο πληθυσμός των νησιών τριπλασιάζεται τους καλοκαιρινούς μήνες).

Υποδομές

• Πλήρης παροχή υπηρεσιών κοινής ωφέλειας σε δημοτικό επίπεδο με εγκατάσταση των αντίστοιχων μονάδων (συνήθως ενεργοβόρων) λόγω του αυτόνομου χαρακτήρα των νησιών.

- Μονάδες επεξεργασίας στερεών αποβλήτων (ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ) - Μονάδες επεξεργασίας υγρών αποβλήτων (βιολογικοί καθαρισμοί) - Γεωτρήσεις για εκμετάλλευση των πιθανών υπόγειων αποθεμάτων νερού - Μονάδες αφαλάτωσης - Δίκτυα ύδρευσης – αποχέτευσης - Σφαγεία

• Αυτόνομα ηλεκτρικά σύστημα με τοπική συμβατική (συνήθως πετρελαϊκή με μικρή συμμετοχή καυσίμου μαζούτ) μονάδα παραγωγής ή τμήμα τοπικού αυτόνομου δικτύου με εγκατεστημένη μονάδα παραγωγής σε κοντινό γειτονικό νησί. Λόγω του κόστους. καυσίμου αλλά και του κόστους των υποβρυχίων καλωδίων η παραγωγή ηλεκτρισμού στα νησιά έχει υψηλό κόστος.

• Τα μελλοντικά σενάρια διασύνδεσης των ενεργειακά αυτόνομων νησιών με το ηλεκτρικό σύστημα της ηπειρωτικής Ελλάδας θα οδηγήσει σε αλλαγή του ενεργειακού προφίλ των νησιών.

• Ανεπάρκεια νερού οδηγεί συχνά στην εισαγωγή νερού με πλοία.

Περιβάλλον

• Γειτνίαση με τη θάλασσα παρέχει τη δυνατότητα πολλαπλών εφαρμογών (υψηλό αιολικό δυναμικό, τηλεψύξη, θαλάσσια βιομάζα, κυματική ενέργεια κ.ά).

• Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (NATURA, εθνικοί δρυμοί, σπάνια βιοποικιλότητα). • Ευαισθησία για τις επιπτώσεις των ανθρωπογενών παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας στο

νησιωτικό τοπίο.

Διοικητική οργάνωση

• Οι μικρές νησιωτικές τοπικές αρχές έχουν περιορισμένες δυνατότητες ανάληψης δράσης στα πλαίσια των ΣτΔ και ΣτΝ.

• Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. • Έλλειψη διαθέσιμων ενεργειακών δεδομένων για την επαρκή καταγραφή της παρούσας

ενεργειακής κατάστασης του νησιού. • Περιορισμοί και αυξημένο κόστος στη μεταφορά και διακίνηση υλικών και υπηρεσιών. • Υψηλότερο κόστος επένδυσης.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

1.3 Υποχρεώσεις για τους υπογράφοντες τα Σύμφωνα

Πρωταρχική υποχρέωση αποτελεί η υποβολή Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο (Βιώσιμη) Ενέργεια (ΣΔΑΕ) – Sustainable Energy Action Plan (SEAP)1, εντός ενός έτους από την ημερομηνία υπογραφής, στο οποίο θα εμπεριέχεται η καταγραφή των εκπομπών CO2 στο έτος βάσης και θα περιλαμβάνει τις δράσεις με την υλοποίηση των οποίων εντός θα επιτευχθεί ο επιθυμητός στόχος μείωσης των εκπομπών εντός του προβλεπόμενου χρονοδιαγράμματος. Περαιτέρω υποχρέωση αποτελεί η υποβολή έκθεσης εφαρμοσιμότητας τουλάχιστον ανά διετία μετά την υποβολή του ΣΔΑΕ, για λόγους παρακολούθησης της πορείας των δράσεων. Τα παραπάνω αποτελούν οικειοθελείς δεσμεύσεις των υπογραφόντων, παρόλα αυτά σε περίπτωση που κάποιος από αυτούς παραβλέψει ή αμελήσει κάποια από αυτές τις υποχρεώσεις παύει να είναι μέλος των Συμφώνων, ενώ η συμμετοχή του αποκαθίσταται σε περίπτωση που οι εκκρεμούσες υποχρεώσεις τακτοποιηθούν. Δευτερεύουσες υποχρεώσεις είναι η επικοινωνία των Συμφώνων και σε άλλες γειτονικές τοπικές αρχές και η προαγωγή της συνεργασίας των κατοίκων, επενδυτών και λοιπών εμπλεκομένων φορέων για την επιτυχία των δράσεων.

1.4 Οφέλη για τους υπογράφοντες τα Σύμφωνα

Οι τοπικές αρχές που συμμετέχουν στα Σύμφωνα επωφελούνται κυρίως από: • Την κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε Ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτικά πακέτα για

στήριξη και υλοποίηση δράσεων των ΣΔΑΕ τους. • Την απόκτηση τεχνογνωσίας από την συμμετοχή στην διαδικασία πραγματοποίησης και

εφαρμογής των ΣΔΑΕ υπό τις οδηγίες και την υποστήριξη επιστημονικών φορέων όπως το Κοινό Ερευνητικό Κέντρο (Joint Research Center, JRC).

• Την καταγραφή της παρούσας κατάστασης του Δήμου όσων αφορά τις υποδομές, τις καταναλώσεις ενέργειας 2 , τις ιδιοκτησίες βάζοντας τα θεμέλια για μια καλύτερα οργανωμένη και οραματική τοπική αρχή.

• Την προβολή της περιοχής τους ως πρωτοπόρο στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

• Τη δικτύωση με τοπικές αρχές στον Ευρωπαϊκό χώρο που μοιράζονται παραπλήσια χαρακτηριστικά και οράματα (εντονότερο στην περίπτωση του ΣτΝ για τις νησιωτικές περιοχές).

1.5 Επίπεδα δράσης στα Σύμφωνα

• 1ο επίπεδο: Το Ευρωπαϊκό επίπεδο

Τα Σύμφωνα έχουν την στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και έχουν πρόσβαση στην δεξαμενή γνώσης και πληροφορίας της Επιτροπής. Για τις ανάγκες διαχείρισης του ΣτΔ έχει ιδρυθεί γραφείο, το Γραφείο του ΣτΔ (ΓτΣτΔ) το οποίο αναλαμβάνει την γραμματειακή υποστήριξη, την επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκομένων, την διάχυση του ΣτΔ και προς νέες κατευθύνσεις, κτλ. Την τεχνική υποστήριξη του ΣτΔ έχει αναλάβει το JRC υπό την χρηματοδότηση της επιτροπής παρέχοντας εκτεταμένες κατευθυντήριες οδηγίες και μεθοδολογικές διαδικασίες για την

1 Στην περίπτωση του ΣτΝ χρησιμοποιείται ο όρος Νησιωτικό Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο (Βιώσιμη) Ενέργεια (ΝΣΔΑΕ) – Island Sustainable Energy Action Plan (ISEAP) 2 Έχει παρατηρηθεί ότι αποκλειστικά και μόνο από την διαδικασία καταγραφής των καταναλώσεων του Δήμου και οργάνωσης μιας βάσης δεδομένων προκύπτουν δυνατότητες εξοικονόμησης του δημοτικού προϋπολογισμού μέχρι και 30%.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

καταγραφή των εκπομπών CO2 στο έτος βάσης και για την ανάπτυξη του ΣΔΑΕ. Όσον αφορά το ΣτΝ αντίστοιχο ρόλο, μέχρι και τον Νοέμβριο του 2012 είχαν αναλάβει οι ομάδες εργασίας του προγράμματος ISLE-PACT, ενώ το επόμενο διάστημα το ΓτΣτΔ και το JRC αναμένεται να επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους και για τους υπογράφοντες του ΣτΝ.

• 2ο επίπεδο: Το μεταβατικό επίπεδο

Σε περίπτωση που οι υπογράφουσες τοπικές αρχές συναντούν δυσκολίες στην υποστήριξη της συμμετοχής τους στα Σύμφωνα είναι δυνατή η ανάληψη αυτού του έργου από υποστηρικτικές δομές, οι οποίες μπορεί να είναι τοπικά ενεργειακά γραφεία, εθνικοί ή τοπικοί φορείς κ.α. Ρόλος των υποστηρικτικών δομών είναι να γεφυρώνουν την απόσταση μεταξύ Ευρωπαϊκού και τοπικού επιπέδου μεταφέροντας τεχνογνωσία, δυνατότητες χρηματοδότησης, καινοτόμες δράσεις και κυρίως να αναλαμβάνουν την ανάπτυξη των ΣΔΑΕ αλλά και την παρακολούθησή της εφαρμοσιμότητάς τους σε συνεργασία με τις τοπικές αρχές.

• 3ο επίπεδο: Το τοπικό επίπεδο

Στο τοπικό επίπεδο οι αρχές μπορούν να λειτουργήσουν με ποικίλους τρόπους στα πλαίσια των Συμφώνων, αναλαμβάνοντας άλλοτε τον ρόλο του καταναλωτή, άλλοτε του παραγωγού και διανομέα ενέργειας και άλλοτε του συμβούλου και προαγωγού δράσεων για την αειφόρο ανάπτυξη.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

2. Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο (Βιώσιμη) Ενέργεια

2.1 Τι είναι το ΣΔΑΕ

Το Σχέδιο Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια σε τοπικό επίπεδο αποτελεί το βασικό εργαλείο της υπογράφουσας αρχής με το οποίο αξιοποιώντας τα δεδομένα της καταγραφής της ενεργειακής κατάστασης στην παρούσα φάση καθορίζει και προγραμματίζει τις δράσεις με τις οποίες θα εκπληρώσει τις δεσμεύσεις της για μείωση των εκπομπών κατά συγκεκριμένο ποσοστό-στόχο.

2.2 Στόχος του ΣΔΑΕ

Σε πρώτη ανάγνωση ο στόχος της εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ σε τοπικό επίπεδο μπορεί με ποσοτικοποιημένη προσέγγιση να φαίνεται ότι είναι απλά η μείωση των εκπομπών κατά το μέγιστο δυνατό ποσοστό σε σχέση με το έτος βάσης. Παρόλα αυτά σε ποιοτικό επίπεδο υπάρχει ένας σημαντικότερος στόχος ο οποίος έχει να κάνει με την ουσιαστική ενεργοποίηση των τοπικών αρχών και φορέων, των πολιτών και των επενδυτών ώστε συντονισμένα να εργαστούν για την επιτυχή ανάπτυξη και εφαρμογή του ΣΔΑΕ. Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι το ΣτΔ προτείνει μεν ως έτος βάσης (με το οποίο θα συγκριθούν τα επίπεδα εκπομπών στην πορεία εφαρμογής του ΣΔΑΕ) το 1990 ακολουθώντας τις διεθνείς (Πρωτόκολλο του Κιότο) και Ευρωπαϊκές τάσεις αλλά αφήνει τελικά ελεύθερη την επιλογή από την υπογράφουσα αρχή με βάση την διαθεσιμότητα έγκυρων στοιχείων. Επίσης, στα πλαίσια του ΣτΔ δεν δίνεται η δυνατότητα αξιοποίησης των ευέλικτων μηχανισμών μείωσης των εκπομπών (βλ. EU ETS, CDM, JI), μιας και βαρύτητα δίνεται στις απτές δράσεις εντός των γεωγραφικών ορίων της υπογράφουσας αρχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δυσκολότερη επίτευξη των αντίστοιχων στόχων εθνικού και Ευρωπαϊκού επιπέδου. Αντίστοιχες ρυθμίσεις ισχύουν και για την περίπτωση του ΣτΝ. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι τα Σύμφωνα δεν στοχεύουν στην ανταγωνιστική και συγκριτική εφαρμογή των ΣΔΑΕ των υπογραφόντων αλλά στην σταδιακή, ουσιαστική και μακρόπνοη ενεργοποίηση των τοπικών αρχών στην κατεύθυνση της αειφορίας με ισχυρή συνειδητή συμμετοχή όλων των τοπικών φορέων και φυσικά των πολιτών.

2.3 Περιεχόμενο του ΣΔΑΕ

Το περιεχόμενο του ΣΔΑΕ είναι δυνατόν να ποικίλει ανάλογα με την προσέγγιση κάθε υπογράφοντα. Βασικά στοιχεία που πρέπει να περιέχονται σε ένα ΣΔΑΕ είναι τα παρακάτω:

• Όραμα του Δήμου: Πρέπει να έχει οριστεί ένα ξεκάθαρο όραμα ικανό να εμπνεύσει και να εκπροσωπήσει τους περισσότερους δυνατούς εμπλεκόμενους.

• Περιγραφή του Δήμου: o Παρούσα ενεργειακή, περιβαλλοντική, κλιματολογική, οικονομική κατάσταση –

Υποδομές. o Μελλοντικές τάσεις ανάπτυξης. o Υπάρχον δυναμικό στήριξης αειφορικών (βιώσιμων) δράσεων. o Πιθανά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που επηρεάζουν ουσιαστικά την εκπόνηση του

ΣΔΑΕ (π.χ νησιωτικότητα).

• Καθορισμός οργανωτικών και οικονομικών παραμέτρων: Είναι πολύ σημαντικό στην αρχική φάση εκπόνησης του ΣΔΑΕ να έχουν αποφασιστεί και δρομολογηθεί τα παρακάτω:

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

o Δημιουργία ομάδας συντονισμού και οργάνωσης των εργασιών σχετικών με το ΣΔΑΕ εντός του Δήμου με πιθανή την συνεργασία της υποστηρικτικής δομής.

o Εξασφάλιση διαθεσιμότητας προσωπικού – εξωτερικοί συνεργάτες – υποστηρικτικές δομές.

o Ουσιαστική εμπλοκή και επικοινωνία με τους λοιπούς ενδιαφερόμενους φορείς και φυσικά με τους πολίτες.

o Διαθέσιμος προϋπολογισμός. o Δυνατότητες χρηματοδότησης των επιλεγμένων δράσεων.

• Ενεργειακή κατάσταση έτους βάσης: Αυτό το κομμάτι μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητο του ΣΔΑΕ, μιας και δεν περιέχει σχεδιασμό δράσεων, παρόλα αυτά είναι πολύ σημαντικό ώστε να καθοριστεί η κατάσταση βάσης, να διακριθούν οι σημαντικότεροι τομείς εκπομπής αερίων και να δρομολογηθούν οι κατάλληλες δράσεις. Σημαντικά βήματα αυτής της εργασίας είναι:

o Η επιλογή του έτους βάσης σύμφωνα με όσα προτείνονται από τα Σύμφωνα και με την διαθεσιμότητα ενεργειακών δεδομένων.

o Η επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας συλλογής ενεργειακών δεδομένων ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής.

o Υπολογισμός των εκπομπών αερίων στο επιλεγμένο έτος βάσης μέσω της αντίστοιχης ενεργειακής αποτύπωσης της περιοχής εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου. Αυτή η διαδικασία απαιτεί ενδελεχή έρευνα και επεξεργασία και είναι σημαντικό να γίνεται η εκκίνηση της έγκαιρα ώστε να αποφεύγονται πιθανές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση του ΣΔΑΕ.

• Περιγραφή δράσεων και μέτρων: Για την επιλογή των δράσεων και μέτρων προς επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών αρχικά πρέπει να καθοριστεί η μεθοδολογία επιλογής και καθορισμού των δράσεων. Σίγουρα χρήσιμο εργαλείο σε αυτή την διαδικασία θα αποτελέσει η απογραφή εκπομπών αερίων στο έτος βάσης. Στη συνέχεια είναι χρήσιμος ο διαχωρισμός των δράσεων σε βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, όπου για τις πρώτες συγκεκριμένα ουσιαστικά στοιχεία πρέπει να διατίθενται, ενώ για τις υπόλοιπες αρχικά αρκεί μια ποιοτική περιγραφή η οποία θα ποσοτικοποιηθεί στην πορεία εφαρμογής και επικαιροποίησης του ΣΔΑΕ. Σημαντικά στοιχεία για τις βραχυπρόθεσμες δράσεις είναι:

o Η περιγραφή της δράσης o Ο υπεύθυνος της δράσης – τμήμα του Δήμου – άτομο – εταιρία, κτλ o Χρονοδιάγραμμα o Πρόβλεψη κόστους o Αναμενόμενη εξοικονόμηση ενέργειας - παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ o Αναμενόμενη μείωση εκπομπών αερίων

Το ΓτΣτΔ σε συνεργασία με το JRC έχουν εκδώσει κοινή φόρμα απογραφής και παρουσίασης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και παρουσίασης των σχεδιασμένων δράσεων ώστε να υπάρχει κοινό σημείο αναφοράς και ανταλλαγής εμπειρίας μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών3. Η φόρμα αυτή αποτελεί συνοδευτικό έγγραφο του ΣΔΑΕ και εμπεριέχει περιεκτικά το σύνολο της πληροφορίας.

http://www.simfonodimarxon.eu/support/library_el.html

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

2.4 Τομείς εφαρμογής ΣΔΑΕ

Τα αναμενόμενα πεδία εφαρμογής δράσεων για την μείωση των εκπομπών σύμφωνα με το ΣτΔ χωρίζονται στους τομείς με άμεσα και έμμεσα οφέλη για την μείωση των εκπομπών. Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακάτω:

• Τομείς με άμεσα οφέλη για την μείωση των εκπομπών o Κτίρια (Δημοτκά / Ιδιωτικά) o Εξοπλισμοί – Υπηρεσίες o Δημοτικός / Δημόσιος φωτισμός o Βιομηχανία o Μεταφορές (Δημοτικές / Ιδιωτικές / Εμπορικές) o Τοπική παραγωγή ενέργειας (ηλεκτρισμός, ψύξη/θέρμανση) o Διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων

• Τομείς με έμμεσα οφέλη για την μείωση των εκπομπών o Αλλαγή χρήσεων γης o Πράσινες προμήθειες o Θεσμικές παρεμβάσεις o Θέσπιση κριτηρίων ενεργειακής απόδοσης o Εκπαίδευση

2.5 Φάσεις ανάπτυξης ΣΔΑΕ

Η διαδικασία ανάπτυξης ενός ΣΔΑΕ μπορεί να διαχωριστεί σε 4 φάσεις, όπου χρονικά η μια διαδέχεται την άλλη. Παρόλα αυτά σε κάποιες περιπτώσεις είναι δυνατή η αλληλοκάλυψη κάποιων φάσεων στην περίοδο ανάπτυξης και εφαρμογής του ΣΔΑΕ.

• 1η φάση: Εκκίνηση o Πολιτική δέσμευση και υπογραφή του Συμφώνου o Προσαρμογή των διοικητικών δομών στις απαιτήσεις του ΣτΔ o Εξασφάλιση στήριξης από εμπλεκόμενους φορείς και πολίτες

• 2η φάση: Σχεδιασμός o Αποτίμηση της παρούσας κατάστασης o Καθορισμός οράματος και επικοινωνία του στην κοινωνία και στους

εμπλεκόμενους φορείς o Επεξεργασία και επιλογή δράσεων\ o Έγκριση σχεδίου και υποβολή ένα χρόνο μετά την υπογραφή του Συμφώνου

• 3η φάση: Εφαρμογή

• 4η φάση: Παρακολούθηση και Περιοδική αναφορά προόδου o Παρακολούθηση εξέλιξης εκπομπών και εφαρμογής δράσεων o Περιοδική αναφορά κάθε 2 έτη μετά την υποβολή του αρχικού ΣΔΑΕ o Ανασκόπηση

Τα αποτελέσματα της 4ης φάσης είναι πιθανό να ανατροφοδοτήσουν την 2η και 3η φάση, σε περίπτωση που διαπιστωθεί απόκλιση από τον αρχικό στόχο. Επίσης σε περίπτωση αναθεώρησης των αρχικών δεδομένων ή/και παραδοχών είναι δυνατή η επικαιροποίηση του ΣΔΑΕ και η αναθεώρηση του αρχικού στόχου. Η χρονική εξέλιξη των φάσεων ανάπτυξης και εφαρμογής του ΣΔΑΕ φαίνονται στο Παράρτημα Α – Οι διάφορες φάσεις του ΣΔΑΕ.

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

3. Κλιματική αλλαγή και ενεργειακή πολιτική

Ας προσπαθήσουμε όμως να κάνουμε ένα βήμα πίσω από τον τοπικό βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό για να καταλάβουμε την μεγαλύτερη εικόνα και να δούμε πως όλα ξεκίνησαν. Ουσιαστικά η κινητήριος δύναμη η οποία έχει βάλει ψηλά στην διεθνή ατζέντα θέματα σχετικά με τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό είναι η κλιματική αλλαγή. Η πιθανότητα μιας επερχόμενης κλιματικής αλλαγής έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης επιστημόνων εδώ και αρκετά χρόνια. Παρόλα αυτά την τελευταία δεκαετία έχουν πληθύνει εντυπωσιακά οι ψίθυροι και έχουν εξελιχθεί σε κραυγές αγωνίας για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στην ζωή και στο φυσικό περιβάλλον των μελλοντικών γενεών. Πολλοί μιλάνε για τις μη αναστρέψιμες ζημιές που έχουμε προκαλέσει στον πλανήτη και για την αδυναμία αποφυγής των βραχυπρόθεσμων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Οι κυβερνήσεις του κόσμου, άλλες πιο θαρραλέα και άλλες πιο δειλά, αναλαμβάνουν σταδιακά δράση στον ευρύ χώρο προστασίας του περιβάλλοντος και αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Γιατί όμως καθυστερήσαμε τόσο να συνειδητοποιήσουμε τον κίνδυνο και να αναλάβουμε δράση; Η απάντηση είναι κρυμμένη στον χώρο της πολιτικής και συγκεκριμένα της ενεργειακής πολιτικής. Ως τέτοια ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο μια κυβέρνηση διαχειρίζεται την παραγωγή, κατανάλωση, εισαγωγή, εξαγωγή και διανομή της ενέργειας. Περισσότερα σχετικά με τα βασικά ζητήματα που επηρεάζουν παγκοσμίως την λήψη αποφάσεων ενεργειακής πολιτικής μπορείτε να διαβάσετε στο Παράρτημα Β – Κρίσιμα ζητήματα ενεργειακής πολιτικής.

3.1 Ορισμοί σχετικοί με το κλίμα

Παρόλο που στην παρούσα φάση, η κλιματική αλλαγή θεωρείται αναπόφευκτη και η επιστημονική κοινότητα επικεντρώνεται στην πρόβλεψη της έκτασης και της έντασης των επιπτώσεών της στις μελλοντικές κοινωνίες, υπάρχουν ακόμα φωνές ασυμφωνίας και σκεπτικισμού γώρω από το θέμα. Ο σκεπτικισμός μπορεί να είναι και έχει αποδειχθεί γόνιμος ιστορικά, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται αρμονικά με την επιστημονική έρευνα. Η αρμονία αυτή όμως διαταράσσεται, και ο σκεπτικισμός μοιάζει να εξυπηρετεί μη-επιστημονικές σκοπιμότητες, όταν αμφισβητούνται αδιάσειστα επιστημονικά στοιχεία που αποδεικνύουν τις αρχικές υποθέσεις. Οι διαφωνίες γύρω από την κλιματική αλλαγή επικεντρώνεται κυρίως στον προσδιορισμό των αιτιών της και δευτερευόντως των επιπτώσεών της. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε κάποιες βασικές έννοιες, όπως την κλιματική μεταβολή, την κλιματική αλλαγή, το φαινόμενο του θερμοκηπίου και τα αέρια του θερμοκηπίου ώστε να καταστεί δυνατή η σφαιρική και κατά το μέγιστο δυνατό αντικειμενική προσέγγιση των ζητημάτων αλλά και αντιμετώπισης του σκεπτικισμού. Κλιματική μεταβολή: Γενικά ως κλιματική μεταβολή ορίζεται μια μεταβολή του κλιματικού συστήματος ικανής διάρκειας ώστε να διαμορφωθούν νέες κλιματικές συνθήκες είτε σε μια περιοχή είτε στο σύνολο του πλανήτη. Μέχρι την πρόσφατη ιστορία τα αίτια των κλιματικών μεταβολών ήταν κυρίως φυσικά (περισσότερες λεπτομέρειες για τα φυσικά αίτια των κλιματικών μεταβολών δες το Παράρτημα Γ – Αίτια επίδρασης κλιματικών μεταβολών). Επιπλέον των φυσικών αιτιών, στην δημιουργία κλιματικών μεταβολών συμβάλλουν και ανθρωπογενή αίτια με βασικότερο την έκλυση αερίων του θερμοκηπίου που επιδρούν άμεσα στην ενίσχυση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Αυτές οι έννοιες θα αναλυθούν στην συνέχεια. Κλιματική αλλαγή: Η παρούσα κλιματική μεταβολή η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη συνηθίζεται πλέον να αναφέρεται απλά ως «κλιματική αλλαγή». Βασικό χαρακτηριστικό αυτής της σύγχρονης κλιματικής μεταβολής είναι ότι από την έως τώρα

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

επιστημονική έρευνα διαφαίνεται ως βασική γενεσιουργός αιτία η ανθρωπογενής δραστηριότητα. η οποία τους τελευταίους αιώνες έχει μετατραπεί σε έντονα βιομηχανική διαταράσσοντας την ισορροπία του οικοσυστήματος του πλανήτη. Φαινόμενο του θερμοκηπίου: Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο ένα τμήμα της ηλιακής ακτινοβολίας η οποία εισέρχεται στο εσωτερικό ενός θερμοκηπίου κατά την ανάκλασή του από το έδαφος προς την ατμόσφαιρα εγκλωβίζεται από τον θόλο του θερμοκηπίου προκαλώντας την ανάκλαση της ακτινοβολίας ξανά προς το έδαφος θερμαίνοντας έτσι τον χώρο. Ανάλογο φαινόμενο με περισσότερες παραμέτρους μεταφοράς θερμότητας παρατηρείται σε μακροσκοπικό μέγεθος γύρω από τον πλανήτη. Εδώ τον ρόλο του θόλου του θερμοκηπίου παίζει η ατμόσφαιρα η οποία απορροφά την ανακλώμενη ακτινοβολία από το έδαφος και την επανεκπέμπει προς το έδαφος. Η λειτουργία του φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ζωτικής σημασίας για τον πλανήτη μιας και διατηρεί την θερμοκρασία σε επαρκώς υψηλά επίπεδα ώστε να είναι κατοικήσιμος. Αέρια του θερμοκηπίου: Είναι τα συγκεντρωμένα αέρια στην ατμόσφαιρα τα οποία συμμετέχουν στην λειτουργία του φαινομένου του θερμοκηπίου. Εκτός από τους υδρατμούς τα βασικότερα αέρια του θερμοκηπίου είναι το διοξειδίου του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4), το υποξείδιο του αζώτου (Ν2Ο) και οι χλωροφθοράνθρακες (CFCs). Τα αέρια του θερμοκηπίου έχουν την τάση να απορροφούν την μεγάλου μήκους (υπέρυθρη) ακτινοβολία που εκπέμπεται από το θερμό έδαφος και με αυτό τον τρόπο να θερμαίνουν την ατμόσφαιρα. Στην συνέχεια η ατμόσφαιρα λόγω αύξησης της θερμοκρασίας της ακτινοβολεί προς το έδαφος, συνεχίζοντας έτσι την διαδικασία μετάδοσης θερμότητας μέσω υπέρυθρης ακτινοβολίας μεταξύ του στρώματος των αερίων του θερμοκηπίου και του εδάφους.

3.2 Σύνδεση κλιματικής αλλαγής – ανθρωπογενών δραστηριοτήτων

Έχοντας ολοκληρώσει τον ορισμό των βασικών αναγκαίων εννοιών θα προχωρήσουμε στην ανάλυση του τρόπου σύνδεσης της κλιματικής αλλαγής με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες.

Σχήμα 1. Αναπαράσταση του φαινομένου του θερμοκηπίου (http://clubs.pathfinder.gr/climate/668866?album=205082&zoom=3)

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη τους τελευταίους αιώνες στηρίχθηκε στα ορυκτά καύσιμα για την κάλυψη των αναγκών σε ενέργεια (ηλεκτρισμό – θέρμανση) και μετακινήσεις. Η καύση ορυκτών καυσίμων εκλύει αέρια του θερμοκηπίου και κυρίως διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Όπως είδαμε τα αέρια του θερμοκηπίου είναι άμεσα συνδεδεμένα με το φαινόμενο του θερμοκηπίου και η ενίσχυσή τους στην ατμόσφαιρα έχει ως αποτέλεσμα την επιπλέον απορρόφηση ακτινοβολίας από το έδαφος και κατά επέκταση την επιπλέον θέρμανση του εδάφους από την ακτινοβόληση από την ατμόσφαιρα. Ο μηχανισμός είναι αρκετά ξεκάθαρος και καταλήγει στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της 5ης έκθεσης αξιολόγησης της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή, του πλέον αξιόπιστου οργανισμού που ασχολείται συστηματικά με τα ζητήματα που αφορούν την κλιματική αλλαγή, τα οποία και διέρρευσαν στα ηλεκτρονικά μέσα τον Δεκέμβρη του 2012, οι επιστήμονες πλέον είναι κατά 99% σίγουροι ότι η βασική επίδραση στην κλιματική αλλαγή αποτελεί η ανθρωπογενής δραστηριότητα. Το αντίστοιχο ποσοστό στην 4η έκθεση αξιολόγησης το 2007 κυμαινόταν στο 90%. Η επίσημη δημοσίευση της 5ης έκθεσης με την πλέον επικαιροποιημένη πληροφορία αναμένεται τον ερχόμενο Σεπτέμβρη (9/2013). (Για περαιτέρω ανάλυση σχετικά με την σύνδεση της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες δες το Παράρτημα Δ – Σύνδεση κλιματικής αλλαγής με ανθρωπογενείς δραστηριότητες).

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

4. Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε διεθνές επίπεδο

Στην συνέχεια θα αναλυθεί το διεθνές πλαίσιο γύρω από την κλιματική αλλαγή. Οι βασικές οργανώσεις, συμφωνίες, δράσεις και στρατηγικές σχέσεις γύρω από την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως είναι μερικά από τα θέματα που θα προσεγγίσουμε.

4.1 Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή

Η «Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή» (Intergovernmental Panel for Climate Change, IPCC) δημιουργήθηκε το 1988 από την σύμπραξη του «Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών» (United Nations Environmental Program, UNEP) και του «Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού» (World Meteorological Organization, WMO) για να μελετήσει ως επιστημονικός οργανισμός την κλιματική αλλαγή και την εξέλιξή της. Αποτέλεσε την πρώτη οργανωμένη προσπάθεια της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας να προσεγγίσει και να μελετήσει συστηματικά το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής λαμβάνοντας υπόψη επιστημονικές, τεχνικές και κοινωνικο-οικονομικές παραμέτρους. Επιστήμονες από όλο τον κόσμο συνεισφέρουν εθελοντικά στο έργο της επιτροπής. Το σημαντικότερο κομμάτι του έργου της αποτελούν οι τέσσερις εκθέσεις αξιολόγησης 4 του επιπέδου γνώσης για την κλιματική αλλαγή που έχουν δημοσιευθεί τα τελευταία χρόνια (1990, 1995, 2001, 2007), ενώ όπως προαναφέρθηκε σύντομα αναμένεται η επικαιροποιημένη 5η έκθεση, και αποτελούν την βάση συζήτησης γύρω από τα αίτια και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλα και βασικό εργαλείο στις διαπραγματεύσεις των δράσεων για την αντιμετώπιση της σε διεθνές επίπεδο.

4.2 Σύμβαση – Πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή

Την δημοσίευση της πρώτης έκθεσης του IPCC ακολούθησε η υπογραφή της «Σύμβασης – Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή» (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC) το 1992 από τις περισσότερες χώρες του κόσμου. Η Σύμβαση προέβλεπε την ανάληψη δράσεων για την σταθεροποίηση της συγκέντρωσης των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα εμποδίζοντας έτσι την επίδραση των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων στο κλίμα. Παρόλα αυτά η Σύμβαση δεν είχε δεσμευτικό χαρακτήρα για τα συμβαλλόμενα μέρη και εξυπηρετεί κυρίως σε πολιτικό επίπεδο ως παγκόσμιο πεδίο διαπραγμάτευσης και κοινής δράσης για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι σήμερα ο αριθμός των συμβαλλόμενων μερών έχει φτάσει τα 193 (με την ΕΕ να αποτελεί ένα από αυτά). Σε μια προσπάθεια κατανομής των ευθυνών για τα σημερινά πολύ υψηλά επίπεδα εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου οι χώρες μέλη του UNFCCC χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες5 με βάση το επίπεδο ανάπτυξής – εκβιομηχάνισής τους το 1992.

• Παράρτημα Ι (40 χώρες + ΕΕ): Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι βιομηχανοποιημένες χώρες μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και οι χώρες των οποίων η οικονομία ήταν σε φάση μετάβασης σε μοντέλο ελεύθερης αγοράς (χώρες πρώην Σοβιετικής Ένωσης, κτλ).

• Παράρτημα ΙΙ (23 χώρες + ΕΕ): Σε αυτή την κατηγορία, η οποία και αποτελεί υποσύνολο της 1ης, ανήκουν μόνο οι χώρες που άνηκαν στον ΟΟΣΑ το 1992 και επωμίζονται το κόστος χρηματοδότησης δράσεων αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής στις υπόλοιπες

4 http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_and_data_reports.htm#1 5 Λίστες με τα συμβαλλόμενα μέρη σε κάθε κατηγορία εμπεριέχονται στο Παράρτημα Ε – Λίστα μερών του UNFCCC ανά κατηγορία

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

χώρες αλλά και την μεταφορά τεχνογνωσίας σε αυτές σε όλα τα σχετικά πεδία γνώσης. Η Ελλάδα είναι μέρος του Παραρτήματος ΙΙ.

• Υπόλοιπες χώρες (152 χώρες): Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν κυρίως αναπτυσσόμενες χώρες οι οποίες έως το 1992 φέρουν μικρή ευθύνη για την υψηλή συγκέντρωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και οι οποίες αδυνατούν να αντιμετωπίσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις λόγω κλιματικής αλλαγής με ιδία μέσα.

Βασικός μηχανισμός της Σύμβασης αποτελεί η «Διάσκεψη των Μερών» (Conference of Parties, COP) η οποία λειτουργεί ως ανώτατο διοικητικό όργανο, και συγκαλείται ετησίως με βασικό στόχο την σύναψη ευρύτερων και πιο συγκεκριμένων συμφωνιών για την προστασία του πλανήτη. Η πρώτη διάσκεψη πραγματοποιήθηκε στο Βερολίνο το 1995, ενώ στην διάσκεψη του 1997 στο Κιότο υιοθετήθηκε το «Πρωτόκολλο του Κιότο»(ΠτΚ) (Kyoto Protocol) το οποίο πλέον όριζε δεσμευτικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τις ανεπτυγμένες χώρες. Περισσότερα σχετικά με το ΠτΚ θα παρατεθούν στην επόμενη παράγραφο. Οι πολιτικές διαπραγματεύσεις για το κλίμα, για τις ευθύνες και το μοίρασμα των δράσεων προστασίας τους αποτελούν διαρκώς αντικείμενο των διασκέψεων. Λόγω των ποικίλων γεωπολιτικών και οικονομικών συμφερόντων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, η επίτευξη παγκόσμιων συμφωνιών έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα δύσκολη. Με δεδομένη την λήξη των δεσμεύσεων του ΠτΚ το 2012 η επίτευξη νέας συμφωνίας μεταξύ των μελών του UNFCCC θεωρείτε κρίσιμη και αποτελεί το βασικότερο αντικείμενο των τελευταίων COP.

4.3 Πρωτόκολλο του Κιότο

Όπως είδαμε ήδη, αποτέλεσμα της δραστηριοποίησης του UNFCCC υπήρξε η υπογραφή του ΠτΚ το 1997, με χρονιά εκκίνησης ισχύος το 2005, το οποίο και αποτελεί την μόνη διεθνή συμφωνία με δεσμευτικό χαρακτήρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα η καινοτομία του ΠτΚ την περίοδο της υπογραφής του ήταν ότι ξεπερνούσε πλέον σε ισχύ την αρχική Σύμβαση μιας και τα συμβαλλόμενα μέρη δεν προτρέπονταν απλά να διατηρήσουν σταθερές τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αλλά δεσμεύονταν να τις μειώσουν. Στόχος του ΠτΚ είναι η κατά 5% μέσο όρο μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από 37 χώρες του Παραρτήματος Ι του UNFCCC (περιέχονται στο Παράρτημα Β του ΠτΚ), πλέον της ΕΕ, κατά την περίοδο 2008 – 2012 συγκριτικά με τα επίπεδα συγκεντρώσεων των αερίων το 1990. Για τις 37 χώρες ορίστηκαν επιμέρους στόχοι μείωσης ή περιορισμού των εκπομπών οι οποίοι και μεταφράζονται σε συγκεκριμένα επιτρεπόμενα ποσά εκπομπής ισοδύναμου CO2 (καταλογισθείσες ποσότητες). Σε κάποιες χώρες επιτράπηκε αύξηση των εκπομπών (π.χ Αυστραλία, Ισλανδία), ενώ η ΕΕ των 15 είχε δεσμευτεί για μέση κοινοτική μείωση 8% καθορίζοντας όμως επιμέρους ποσοστά για τα κράτη μέλη ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξής τους6. Για την Ελλάδα έχει επιτραπεί αύξηση κατά 25%. Για τις χώρες οι οποίες εισήλθαν στην ΕΕ μετά το 2004 έχουν οριστεί επί μέρους ποσοστά μείωσης των εκπομπών. Για τις χώρες οι οποίες αποτυγχάνουν να πετύχουν τους δεσμευτικούς στόχους προβλέπονται πρόστιμα ανάλογα με την συμφωνημένη τρέχουσα τιμή του ισοδύναμου τόνου CO2. Η επίτευξη του στόχου μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε μέσω λήψης άμεσων μέτρων περιορισμού των εκπομπών (π.χ αξιοποίηση ανανεώσιμων και εναλλακτικών πηγών ενέργειας, εξοικονόμηση ενέργειας, κ.α) εντός των γεωγραφικών ορίων των χωρών, είτε μέσω αξιοποίησης ευέλικτων μηχανισμών αγοράς και εμπορίας και διακίνησης ρύπων. Αυτοί διακρίνονται στους παρακάτω:

6 Τα επί μέρους ποσοστά των κρατών μελών της ΕΕ μπορούν να βρεθούν στην παρακάτω ιστοσελίδα: http://ec.europa.eu/clima/sites/campaign/actions/euinitiatives_en.htm

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

• Εμπορία δικαιωμάτων εκπομπών (Emissions Trading): Χώρες οι οποίες αποτυγχάνουν να επιτύχουν τις δεσμεύσεις τους μπορούν να αγοράσουν το πλεόνασμα από τις καταλογιζόμενες ποσότητες αερίων εκπομπών από άλλες χώρες οι οποίες δεν έχουν ξεπεράσει τα όρια εκπομπών που προβλέπονται για αυτές από το ΠτΚ. Η δυνατότητα εμπορίας των ρύπων είναι η δημιουργία του «χρηματιστηρίου ρύπων – άνθρακα» (“carbon market”) με διφορούμενα αποτελέσματα και επιπτώσεις στην ουσιαστική μείωση των εκπομπών αλλά και με ενδεχόμενα φαινόμενα κερδοσκοπίας. • Μηχανισμός καθαρής ανάπτυξης (Clean Development Mechanism, CDM): Στις χώρες του Παραρτήματος Ι δίνεται η δυνατότητα να πραγματοποιήσουν δράσεις μείωσης εκπομπών στις υπόλοιπες χώρες του ΠτΚ και να οικειοποιηθούν μέρος της μείωσης προς επίτευξη των εθνικών στόχων τους. Όφελος ενδεχομένως προκύπτει και για τις αναπτυσσόμενες χώρες που φιλοξενούν τέτοια έργα μέσω μεταφοράς τεχνογνωσίας αλλά και προσανατολισμού των έργων σε σημαντικούς τομείς για την βελτίωση της ποιότητας ζωής. • Κοινή εφαρμογή (Joint Implementation, JI): Αυτός ο μηχανισμός είναι παρόμοιος με τον μηχανισμό καθαρής ανάπτυξης μόνο που σε αυτή την περίπτωση οι δράσεις πραγματοποιούνται από χώρες του Παραρτήματος Β του ΠτΚ σε χώρες επίσης του Παραρτήματος Β. Το πλέον σύνηθες είναι οι δράσεις αυτές να πραγματοποιούνται σε χώρες με μεταβατικές οικονομίες.

Υπάρχει αρκετή κριτική γύρω από την αποτελεσματικότητα και τα παραγόμενα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη από την εφαρμογή του ΠτΚ. Με δεδομένο ότι η ισχύ του λήγει το 2012 και ότι νεότερη συμφωνία δεν έχει επιτευχθεί υπάρχει μια διάχυτη απαισιοδοξία για την μελλοντική συνέχεια του ΠτΚ και την κοινή παγκόσμια δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. (Περαιτέρω στοιχεία όσον αφορά τα διαφορετικά στρατόπεδα εντός του UNFCCC, αλλά και εναλλακτικές προτάσεις για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε διεθνές επίπεδο μπορείτε να διαβάσετε στα Παράρτημα ΣΤ – Διαφορετικά στρατόπεδα εντός του UNFCCC και Παράρτημα Ζ – Εναλλακτικές Προτάσεις αντίστοιχα).

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

5. Aντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο

5.1 Πολιτική της ΕΕ για το κλίμα

Αν και είναι σαφές ότι είναι αναγκαία η παγκόσμια σύμπνοια για τον ουσιαστικό και καθολικό περιορισμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, δεν υπάρχει περιθώριο για αδράνεια. Σύμφωνα με τα ευρήματα της τελευταίας έκθεσης της IPCC η μέση επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη έχει αυξηθεί κατά 0.76ο C σε σύγκριση με τις τιμές του 1850, ενώ η τιμή αυτή αναμένεται να φτάσει μέχρι τέλος του αιώνα στους 1.8 – 4.0ο C, ακόμα και στους 6.4ο C στην χειρότερη περίπτωση εάν δεν ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Τα αποτελέσματα της νέας έκθεσης τον ερχόμενο Σεπτέμβρη αναμένεται να είναι ακόμα πιο απαισιόδοξα. Σε εθνικό επίπεδο πολλές χώρες έχουν ήδη λάβει θαρραλέα μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πρωτοπόρος στην ανάληψη δράσης και στον καθορισμό υψηλών στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου είναι η EE. Για την περίοδο εώς το τέλος του 2012 ισχύουν οι δεσμεύσεις συνολικά της ΕΕ και επι μέρους των κρατών μελών που προβλέπονται στο ΠτΚ. Τον Μάρτιο του 2007 τα κράτη μέλη συναποφάσισαν την κλιματική και ενεργειακή πολιτική της ένωσης για την περίοδο μετά το πέρας των δεσμεύσεων του ΠτΚ (2013 – 2020) ορίζοντας τρεις στόχους σε αντίστοιχα διακριτά πεδία δράσης για το έτος 2020. Την μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, την αύξηση της παραγόμενης ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) και την μείωση της πρωτογενούς ενεργειακής χρήσης μέσω της βελτίωσης του βαθμού απόδοσης των τεχνολογιών παραγωγής ενέργειας. Το ποσοστό μείωσης ή αύξησης σε κάθε πεδίο δράσης ορίστηκε, συνολικά για την EE, στο 20% μέχρι το 2020 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990, διαμορφώνοντας τον γνωστό στόχο 20-20-20. Σύμφωνα με την EE, το ποσοστό μείωσης των εκπομπών είναι δυνατόν να αυξηθεί στο 30% σε περίπτωση διεθνούς συμφωνίας. Κάθε μέλος της EE αναλαμβάνει διαφορετικό μερίδιο για την επίτευξη των συνολικών στόχων ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξής του και το διαθέσιμο δυναμικό του. Τον Ιούνιο του 2009 το τρίπτυχο των στόχων ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής απέκτησε νομική και δεσμευτική υπόσταση για τα μέλη7. Ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξης κάθε χώρας μέλους καθορίστηκαν αντίστοιχα όρα εκπομπών τα οποία και παρατίθενται στο Παράρτημα Η – Όρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των κρατών μελών. Για την Ελλάδα προβλέπεται μείωση των εκπομπών κατά 4% την περίοδο 2013 – 2020 σε σύγκριση με τα επίπεδα του 2005. Τον Φεβρουάριο του 2010 αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα των καιρών δημιουργήθηκε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξειδικευμένη γενική διεύθυνση για τις δράσεις για το κλίμα (DG CLIMA8) που έως τώρα αποτελούσαν αντικείμενο της γενικής διεύθυνσης περιβάλλοντος (DG ENV). Ρόλος της νέας γενικής διεύθυνσης είναι η ανάληψη ηγετικού ρόλου στις διεθνείς διαπραγματεύσεις για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η διαχείριση των επιπτώσεων της, η εξασφάλιση της επίτευξης των στόχων μείωσης εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2020 όπως επίσης και η ανάπτυξη και εφαρμογή του Συστήματος Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ (EU Emission Trading System, EU ETS). Το Νοέμβριο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ένα νέο πρόγραμμα για την κοινή Ευρωπαϊκή ενεργειακή στρατηγική για την περίοδο 2011-2020, µε την ονομασία «Ενέργεια 2020» 9 , όπου και τίθενται οι ενεργειακές προτεραιότητες για την επόμενη δεκαετία, ενώ

7 http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0136:0148:EL:PDF 8 http://ec.europa.eu/dgs/clima/mission/index_en.htm 9 http://ec.europa.eu/energy/strategies/2010/2020_en.htm

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

παρουσιάζονται οι δράσεις που πρέπει να αναληφθούν προκειμένου να αντιμετωπισθούν οι προκλήσεις που αφορούν στις βασικές κατηγορίες ενεργειακής πολιτικής (εξοικονόμηση ενέργειας, αγορά ενέργειας, τεχνολογία). Το Μάρτιο του 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε το επικαιροποιημένο Σχέδιο Δράσης για την Ενεργειακή Απόδοση 10 , όπου περιγράφεται και προβλέπεται η θέσπιση και εφαρμογή συγκεκριμένων νέων μέτρων και πολιτικών καθώς είναι σαφές ότι ο κεντρικός Ευρωπαϊκός στόχος για εξοικονόμηση ενέργειας κατά 20% μέχρι το 2020 δε μπορεί να επιτευχθεί αν δεν υιοθετηθούν συμπληρωματικές δράσεις. Επιπλέον, το Δεκεμβρίου 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε τον Οδικό Χάρτη για την Ενέργεια µε ορίζοντα το 205011, µε τον οποίο δεσμεύεται να µμειώσει έως το 2050 τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά περισσότερο από 80% σε σχέση µε τα επίπεδα εκπομπών του 1990, στο πλαίσιο των αναγκαίων μειώσεων εκπομπών όλων των ανεπτυγμένων χωρών. Στο συγκεκριμένο οδικό χάρτη η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερευνά τις προκλήσεις που τίθενται για την επίτευξη του ευρωπαϊκού στόχου για έναν ενεργειακό τομέα χαμηλών εκπομπών άνθρακα, µε ταυτόχρονη εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού και της ανταγωνιστικότητας της Ευρωπαϊκής Οικονομίας. Τέλος, τον περασμένο Μάρτιο (3/2013) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε την Πράσινη Βίβλο «Πλαίσιο για τις πολιτικές που αφορούν το κλίμα και την ενέργεια με χρονικό ορίζοντα το έτος 2030»12 με στόχο την έγκαιρη διαμόρφωση των κατάλληλων πολιτικών για το κλίμα και την ενέργεια με στόχο το 2030 ώστε να προχωρήσει στις απαιτούμενες διαπραγματεύσεις σε διεθνές επίπεδο για μια νέα παγκόσμια συμφωνία για το κλίμα που θα τεθεί σε ισχύ το 2020 και θα καλύπτει τουλάχιστον μια δεκαετία. Η Πράσινη Βίβλος αποτέλεσε πεδίο δημόσιας διαβούλευσης μέχρι προσφάτως (2/7/2013) θέτοντας μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με την χάραξη της αποτελεσματικότερης Ευρωπαϊκής πολιτικής για το κλίμα. Η τελική έκδοση της Πράσινης Βίβλου αναμένεται μέχρι το τέλος του 2013.

5.2 Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ

Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ λειτουργεί με την φιλοσοφία του «ορίου-εμπορίου» (“cap and trade”), όμοια με το διεθνές σύστημα στα πλαίσια του ΠτΚ. Συγκεκριμένα ποσά εκπομπών αερίων - όρια διατίθενται στα κράτη μέλη τα οποία με την σειρά τους τα μοιράζουν κυρίως στις εταιρίες του βιομηχανικού κλάδου οι οποίες εκπέμπουν και τα μεγαλύτερα ποσά ρύπων. Οι εταιρίες αυτές στην συνέχεια έχουν την δυνατότητα να συμμετάσχουν στην Ευρωπαϊκή αλλά και διεθνή αγορά ρύπων είτε για να αποκομίσουν κέρδη από την πώληση πλεονάσματος των διατιθέμενων δικαιωμάτων εκπομπών είτε για να εξασφαλίσουν επιπλέον όρια εκπομπών αερίων μέσω αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών από άλλες εταιρίες. Η πρώτη φάση του συστήματος εφαρμόστηκε την περίοδο 2005 – 2007 και χαρακτηρίστηκε με περιορισμένη επιτυχία μιας και τα καθορισμένα όρια θεωρήθηκαν αρκετά ελαστικά. Η δεύτερη φάση καλύπτει την περίοδο 2008 – 2012 όπου σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η εισαγωγή στο σύστημα των ευέλικτων μηχανισμών μείωσης των εκπομπών που χρησιμοποιούνται και στα πλαίσια του ΠτΚ. Στην Τρίτη φάση που θα καλύψει την περίοδο 2013 – 2020 αναμένονται περαιτέρω αλλαγές στο σύστημα μιας και λόγω της οικονομικής ύφεσης τα η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών έχει φτάσει σε ελάχιστα επίπεδα με αποτέλεσμα το σύστημα πλέον να μην εξυπηρετεί τον λόγο ύπαρξης του, δηλαδή την μείωση των εκπομπών και την τόνωση των

10 http://ec.europa.eu/energy/efficiency/action_plan/action_plan_en.htm 11 http://ec.europa.eu/energy/energy2020/roadmap/index_en.htm 12 http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=302&language=el-GR

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

επενδύσεων σε τεχνολογίες χαμηλού άνθρακα. Τον φετινό Απρίλιο (4/2013) έγινε πρόταση υπαναχώρησης (backloading) τμήματος των δικαιωμάτων ώστε να ενισχυθούν οι τιμές, παρόλα αυτά η πρόταση καταψηφίστηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο λόγω των ανησυχιών για χαμηλή ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων που υπάγονται στο σύστημα σε σύγκριση με επιχειρήσεις εκτός ΕΕ. Αντίστοιχη αναμορφωμένη πρόταση υπερψηφίστηκε προσφάτως από το ΕΚ και αναμένεται η επικύρωσή του από τα κράτη μέλη της ΕΕ. (Περαιτέρω στοιχεία για Ευρωπαϊκά προγράμματα σχετικά με το κλίμα παρατίθενται στο Παράρτημα Θ – Ευρωπαϊκά προγράμματα για το κλίμα)

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

6. Αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε εθνικό επίπεδο

6.1 Ελλάδα και Πρωτόκολλο του Κιότο

Η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει βρεθεί σε θέση υπόλογου όσον αφορά την τήρηση των υποχρεώσεων και δεσμεύσεών της στα πλαίσια του ΠτΚ. Αρχικά το 2006 βρέθηκε να αποκλίνει ήδη σημαντικά από τα επιτρεπόμενα όρια εκπομπής αερίων με αποτέλεσμα να θεωρείται επίφοβη η τήρηση τους στην περίοδο εφαρμογής των όρων του ΠτΚ (2008 – 2012). Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να υποχρεωθεί στην αγορά δικαιωμάτων εκπομπής ρύπων από το χρηματιστήριο εκπομπών. Στην συνέχεια το 2008 βρέθηκε να μην τηρεί τα στάνταρ παρακολούθησης των εκπομπών αερίων με αποτέλεσμα να ανασταλεί για μικρό διάστημα η συμμετοχή της στο ΠτΚ έως ότου λυθεί το συγκεκριμένο πρόβλημα. Στην παρούσα φάση και μετά την δημιουργία ανεξάρτητου υπουργείου για τους τομείς περιβάλλοντος, ενέργειας και κλιματικής αλλαγής η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με στροφή προς την πράσινη ανάπτυξη αποτελεί ένα από τους βασικότερους εθνικούς στόχους. Όσον αφορά τις εθνικές δεσμεύσεις για το ΠτΚ στην τελευταία έκθεση για την κλιματική αλλαγή13 προς το UNFCCC επιδεικνύεται η εθνική στρατηγική προς επίτευξη των ορισμένων στόχων και η συμμόρφωση της χώρας με τις διεθνείς και Ευρωπαϊκές νόρμες. Παρουσιάζοντας δύο σενάρια δράσεων, το πρώτο με ήδη προγραμματισμένες δράσεις και το δεύτερο με σχεδίαση επιπρόσθετων δράσεων αποδεικνύεται η τήρηση των ορίων του ΠτΚ. Στο παρακάτω πίνακα φαίνονται τα αποτελέσματα των σεναρίων σε σύγκριση με τις καταλογησθείσες ποσότητες (assigned amounts, AA) εκπομπών.

Πίνακας 1. Σύγκριση προβολής εκπομπών και καταλογισθεισών ποσοτήτων για την 1η περίοδο δέσμευσης http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=mrBywRy12LU%3d&tabid=472&language=el-GR

Βαρύτητα στις προγραμματισμένες δράσεις δίνεται στην προώθηση του φυσικού αερίου ως εναλλακτικό ορυκτό καύσιμο με χαμηλότερες εκπομπές αερίων, η εκτεταμένη προώθηση των ΑΠΕ, η ανάληψη μέτρων στην βιομηχανία, στον οικιστικό και τριτογενή τομέα και στον τομέα απορριμμάτων. Αξίζει να σημειωθεί ότι όσον αφορά τον επιμέρους στόχο για ηλεκτροπαραγωγή από φωτοβολταϊκά ο στόχος για το 2020 έχει ήδη επιτευχθεί με αποτέλεσμα την παύση της αδειοδοτικής διαδικασίας νέων αιτήσεων εγκατάστασης φωτοβολταϊκών τον Αύγουστο του 2012. Τέλος, σημαντική εξέλιξη αποτέλεσε η δημοσίευση του «Οδικού χάρτη για το 2050» από το ΥΠΕΚΑ σχετικά με τον εθνικό ενεργειακό σχεδιασμό σε συμφωνία με τον αντίστοιχο Ευρωπαϊκό οδικό χάρτη αναδεικνύοντας τα εθνικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά όσον αφορά την παραγωγή, διανομή και κατανάλωση ενέργειας και τις προκλήσεις για την Ελληνική ενεργειακή πολιτική14.

13 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=mrBywRy12LU%3d&tabid=472&language=el-GR 14 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=Xm5Lg9NOeKg%3D&tabid=367&language=el-GR

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

6.2 Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (συνοπτικά)

Μια σειρά νομοθετικών ρυθμίσεων τα τελευταία χρόνια δημιούργησαν σταδιακά το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για να στηρίξει την ενίσχυση της αξιοποίησης των ανανεώσιμων και εναλλακτικών πηγών ενέργειας, της ενεργειακής απόδοσης κτιρίων και της εξοικονόμησης ενέργειας. Συνοπτικά παρατίθενται στην συνέχεια οι σημαντικότερες εξ αυτών:

• ΑΠΕ - Ν.3851/201015: Επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

• Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων - ΚΕΝΑΚ16: Κανονισμός Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων

ο οποίος και ενσωματώνει τις διατάξεις του ν.3661/2008 17 όπου καθορίζονταν μέτρα μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων.

• Εξοικονόμηση ενέργειας - Ν.3855/201018: Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την

τελική χρήση. (Περαιτέρω στοιχεία είναι διαθέσιμα στο Παράρτημα Ι – Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής)

15 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=pnhppGnURds%3D&tabid=506 16 http://portal.tee.gr/portal/page/portal/TEE_HOME/D6-5825%20KENAK-FEK%20407-B-2010.pdf 17 http://www.ypan.gr/docs/d.t(2%206%2008)Law3661_EPE.pdf 18 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=AxgQsUVAUjA%3d&tabid=506

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

7. Τοπική δραστηριοποίηση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Παρά την υψηλή κινητικότητα στον ευρωπαϊκό χώρο όσον αφορά την ανάπτυξη προγραμμάτων σχετικά με τις ΑΠΕ, την εξοικονόμηση ενέργειας και την προστασία του περιβάλλοντος, πολλές χώρες – μέλη συναντούν δυσκολίες στην πορεία εφαρμογής της ενεργειακής πολιτικής τους και την διεκπεραίωση δράσεων για την συνεισφορά τους στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής με αποτέλεσμα την αδυναμία επίτευξης των μεσοπρόθεσμων στόχων τους. Ανεξάρτητα από την επιτυχία της εκάστοτε εθνικής ενεργειακής πολιτικής, σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρούνται τοπικές κοινωνίες οι οποίες είναι διατεθειμένες να προχωρήσουν σε λήψη ριζικότερων μέτρων από ότι η υπόλοιπη χώρα, ξεπερνώντας ουσιαστικά την κατά κεφαλή συνεισφορά που τους αναλογεί για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Η δραστηριοποίηση σε τοπικό επίπεδο είναι μια λύση η οποία μπορεί να προσφέρει άμεσα απτά αποτελέσματα. Η σταδιακή ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση της πλειονότητας των τοπικών κοινωνιών μπορεί να εξυπηρετήσει την επίτευξη των εθνικών στόχων μέσω της συσσώρευσης της διεσπαρμένης τοπικής συνεισφοράς και να οδηγήσει ακόμα και σε υπέρβαση των εθνικών στόχων. Τα κύρια πλεονεκτήματα αυτού του μοντέλου δράσης απορρέουν από το περιορισμένο μέγεθος της γεωγραφικής - διοικητικής περιοχής εντός της οποίας πραγματοποιούνται οι δράσεις για την συνεισφορά στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

• Πρώτον, οι δράσεις αφορούν άμεσα το οικοσύστημα εντός του οποίου ζουν οι πολίτες της περιοχής αυτής με αποτέλεσμα να δείχνουν περισσότερο ενδιαφέρον για συμμετοχή στην διαμόρφωση και ανάπτυξη των δράσεων.

• Δεύτερον, το μικρό μέγεθος της διοικητικής περιοχής, σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας, προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία στις τοπικές αρχές για λήψη αποφάσεων και χάραξη περιβαλλοντικής και ενεργειακής πολιτικής με την υποστήριξη των κατοίκων.

Από την ίδια πηγή απορρέουν και τα κύρια μειονεκτήματα αυτού του μοντέλου. • Το μικρό μέγεθος των περιοχών αυτών ενδέχεται να συνοδεύεται από ελλιπές ανθρώπινο

δυναμικό,και περιορισμένη πρόσβαση σε οικονομικά, τεχνικά και οργανωτικά μέσα για ανάπτυξη, εφαρμογή και παρακολούθηση ουσιαστικών δράσεων για την βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής.

• Επίσης το μοντέλο θα μπορούσε να κριθεί αναποτελεσματικό αν η δραστηριοποίηση περιοριζόταν σε λίγους «ρομαντικούς» αποτυγχάνοντας στη διάχυση και γενίκευση του κύματος δράσεων τοπικού χαρακτήρα στον ευρύτερο εθνικό χώρο.

Ζητούμενο είναι να αξιοποιηθούν με τον βέλτιστο τρόπο τα πλεονεκτήματα της δραστηριοποίησης σε τοπικό επίπεδο και να βρεθούν λύσεις για την αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων του.

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8. Παράρτημα

8.1 Παράρτημα Α – Οι διάφορες φάσεις του ΣΔΑΕ

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.2 Παράρτημα Β – Κρίσιμα ζητήματα ενεργειακής πολιτικής

Τέσσερα είναι τα βασικά ζητήματα που επηρεάζουν παγκοσμίως την λήψη αποφάσεων ενεργειακής πολιτικής.

1. Η σταδιακή εξάντληση των ορυκτών καυσίμων. Είναι δεδομένο ότι οι ποσότητες ορυκτών καυσίμων αποθηκευμένες στο υπέδαφος του πλανήτη είναι πεπερασμένες. Παλαιά κοιτάσματα ορυκτών καυσίμων εξαντλούνται και κάποια νέα ανακαλύπτονται, παρόλα αυτά η εξάντληση των αποθεμάτων είναι απλά θέμα χρόνου. Με τους σημερινούς ρυθμούς κατανάλωσης, το σύνολο των ορυκτών καυσίμων (γαιάνθρακας, πετρέλαιο, φυσικό αέριο) αναμένεται να έχει εξαντληθεί μέσα στους επόμενους δύο αιώνες (βλ. Σχήμα 2).

2. Η ενεργειακή ασφάλεια και αυτονομία. Τα αποθέματα ορυκτών καυσίμων, στα οποία βασίζεται ως επί το πλείστον η ανάπτυξη μιας κοινωνίας είναι συσσωρευμένα στο υπέδαφος συγκεκριμένων χωρών οι οποίες και αναλαμβάνουν τον ρόλο των προμηθευτών. Σε έναν κόσμο πολιτικής και οικονομικής αστάθειας επιδιώκεται η μέγιστη δυνατή ενεργειακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα ειδικά από τις χώρες που είναι φτωχές σε ιδίους πόρους.

3. Η διασφάλιση οικονομικής μεγέθυνσης. Είναι γνωστό ότι η ευημερία και η ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών βασίστηκε στην αξιοποίηση των διαθέσιμων πηγών ενέργειας σε συνδυασμό με τις κατάλληλες τεχνολογικές εφαρμογές και εφευρέσεις για την αξιοποίησή τους. Το σύγχρονο μοντέλο ζωής του δυτικού κόσμου αλλά πλέον και του αναπτυσσόμενου κόσμου χαρακτηρίζεται από την απαίτηση για κατανάλωση. Μια οικονομία θεωρείται βιώσιμη εφόσον διατηρούνται υψηλά επίπεδα κατανάλωσης τόσο υλικών όσο και άυλων αγαθών. Παρόλα αυτά μια τέτοια οικονομία απαιτεί και υψηλά επίπεδα διαθέσιμης ενέργειας. Η αύξηση της «ποιότητας» ζωής είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το αυξημένο κατά κεφαλήν ενεργειακό αποτύπωμα. Σε αυτό το πλαίσιο τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί εναλλακτικές προτάσεις διαχείρισης αυτού του φαινομένου με γνωστότερες την αειφόρο (βιώσιμη) ανάπτυξη – sustainable development και την θεωρία της αποανάπτυξης – degrowth.

4. Η επίδραση της χρήσης ορυκτών καυσίμων στην κλιματική αλλαγή. Η καύση υδρογονανθράκων για την παραγωγή ενέργειας έχει ως αποτέλεσμα την εκπομπή κυρίως διοξειδίου του άνθρακα (CO2), το βασικότερο εκ των αερίων του θερμοκηπίου, εντείνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου το οποίο είναι ξεκάθαρο πλέον ότι επιδρά στην αλλαγή του κλίματος.

Η κλιματική αλλαγή στην ουσία έχει αναδειχθεί σε μείζον πρόβλημα επειδή αποτελεί συνιστώσα του ευρύτερου προβλήματος ενεργειακής πολιτικής. Φυσικά το σκηνικό αλλάζει για τις πετρελαιοπαραγωγές χώρες, για τις οποίες η κλιματική αλλαγή είτε είναι ανύπαρκτη είτε μικρής σημασίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι επιπτώσεις και η σοβαρότητα της κλιματικής αλλαγής υποβαθμίζεται ή ακόμα και αποκρύπτεται από τους πολίτες. Καθίσταται σαφές λοιπόν ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής εκτός από περιβαλλοντικό και κοινωνικό αποτελεί ένα βαθιά πολιτικό ζήτημα ικανό να καθορίσει τις γεωπολιτικές ισορροπίες του πλανήτη τα επόμενα χρόνια.

25

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.3 Παράρτημα Γ – Αίτια επίδρασης κλιματικών μεταβολών

Τα βασικά φυσικά αίτια που επηρεάζουν τις κλιματικές μεταβολές είναι:

• Η μεταβολή της έντασης της ηλιακής δραστηριότητας. Πρόσφατα μάλιστα μια μικρή μερίδα επιστημόνων έχει προσπαθήσει να συνδέσει την παρούσα κλιματική μεταβολή με τον 11ετή κύκλο των ηλιακών κηλίδων χωρίς όμως να επιτύχουν ιδιαίτερη αποδοχή από την ευρύτερη επιστημονική κοινότητα.

• Οι αστρονομικοί παράγοντες με πιο γνωστό την θεωρία των κύκλων του Μιλάνκοβιτς (Milankovitch) όπου οι ιδιαιτερότητες στην τροχιά περιστροφής της Γης γύρω από τον Ήλιο μπορούν μεταξύ άλλων να εξηγήσουν τις εποχές των παγετώνων.

• Η μετακίνηση των τεκτονικών πλακών αναδιαμορφώνοντας την γεωμορφολογία του πλανήτη, των θαλασσών και των ηπείρων επηρεάζοντας άμεσα το τοπικό ή πλανητικό κλιματικό σύστημα.

• Οι ηφαιστειακές εκρήξεις κατά τις οποίες μεγάλες ποσότητες ηφαιστειακής στάχτης μπορούν να καλύψουν την ατμόσφαιρα του πλανήτη και να εμποδίσουν την ηλιακή ακτινοβολία να φτάσει στο έδαφος προκαλώντας παρατεταμένες περιόδους ψύχους. Συνήθως αυτές οι κλιματικές μεταβολές διαρκούν σχετικά περιορισμένα χρονικά διαστήματα, ενώ στην συνέχεια το κλιματικό σύστημα επιστρέφει στην κατάσταση προ της ηφαιστειακής έκρηξης.

• Η ωκεάνιες διακυμάνσεις με χαρακτηριστικά παραδείγματα, τα φαινόμενα El Nino και La Nina, την ταλάντωση του Βόρειου Ατλαντικού κ.α, τα οποία όμως δικαιολογούν περισσότερο κλιματική αστάθεια και μεταβλητότητα παρά ουσιαστική μεταβολή.

Σχήμα 2. Διάγραμμα προβλεπόμενης εξάντλησης ορυκτών καυσίμων (Future World, L.David Roper,

http://www.roperld.com/science/Energy.htm)

26

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Σχήμα 3. Συγκέντρωση CO2 στην ατμόσφαιρα και στους ωκεανούς τα τελευταία 1100 χρόνια [1]

8.4 Παράρτημα Δ – Σύνδεση κλιματικής αλλαγής με ανθρωπογενείς δραστηριότητες

Για να γίνει πιο εμφανής η σύνδεση της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου με τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες θα προχωρήσουμε σε μια ανασκόπηση των σημαντικών ανακαλύψεων που έδωσαν ώθηση στην βιομηχανική επανάσταση. Η ανακάλυψη της ατμομηχανής στις αρχές του 18ου αι. αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης εκτεταμένης καύσης ορυκτών καυσίμων, λιθάνθρακα σε πρώτη φάση, από τον άνθρωπο για παραγωγή έργου προς ικανοποίηση των αναγκών του για ανάπτυξη και εξέλιξη. Η ανακάλυψη της μηχανής εσωτερικής καύσης στα μέσα του 19ου αι. οδήγησε στην περαιτέρω αύξηση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων με το πετρέλαιο να αντικαθιστά σε πολλές περιπτώσεις τον λιθάνθρακα και να κυριαρχεί στον τομέα των μεταφορών. Το αυτοκίνητο πλέον έμπαινε στην καθημερινότητα των ανθρώπων με το ανάλογο κόστος φυσικά σε εκπομπές CO2.

Στο γράφημα παρουσιάζονται μετρήσεις της συγκέντρωσης CO2 στην ατμόσφαιρα και στους ωκεανούς τα τελευταία 1100 χρόνια. Είναι σαφές ότι προς το τέλος του 18ου αι. κάτι άλλαξε στην φύση και αυτό είναι ότι ο άνθρωπος άρχισε να εκλύει αλόγιστα ποσότητες CO2 στον αέρα μέσω της καύσης ορυκτών καυσίμων για την λειτουργία των νέων ανακαλύψεων του. Πριν την βιομηχανική επανάσταση για εκατοντάδες χρόνια η συγκέντρωση CO2 ήταν σχεδόν σταθερή καταδεικνύοντας μια κατάσταση ισορροπίας η οποία συντηρούταν μέσω των φυσικών διεργασιών έκλυσης και δέσμευσης CO2 (γνωστή ως κύκλος του άνθρακα), αυτή η ισορροπία είχε πλέον διαταραχθεί για πάντα.

Στο παρακάτω διάγραμμα του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή3 (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) φαίνονται τα συγκριτικά αποτελέσματα της θερμοκρασιακής αύξησης τον τελευταίο αιώνα από κλιματικά μοντέλα που λαμβάνουν υπόψη μόνο τα φυσικά αίτια και εκείνα που συνεκτιμούν και τα ανθρωπογενή. Είναι σαφές ότι η σύγκριση πραγματικών στοιχείων και υπολογισμών έχει νόημα μόνο εάν στα φυσικά αίτια συνεκτιμηθούν και τα ανθρωπογενή, με τα τελευταία να έχουν και την μεγαλύτερη συνεισφορά στην αύξηση. Όσον αφορά την αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας, σύμφωνα με διάφορα σενάρια μεταβολής εκπομπών (διαφορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης, διαφορετική πληθυσμιακή εξέλιξη, κτλ) που μελετήθηκαν από το IPCC για το έτος 2100, προβλέπεται στην καλύτερη περίπτωση αύξηση

27

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

της παγκόσμιας μέσης επιφανειακής θερμοκρασίας κατά 2.5 – 4.7oC σε σύγκριση με προβιομηχανικά επίπεδα. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα του IPCC είναι διαθέσιμα στην 4η έκθεση αξιολόγησης για την κλιματική αλλαγή (δες βιβλιογραφία και συνδέσεις). Καθίσταται σαφές λοιπόν ότι η ραγδαία ανάπτυξη της ανθρωπότητας τους τελευταίους δύο αιώνες συνοδευόμενη από την αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, και κυριότερα του CO2, σε επίπεδα που δεν έχει γνωρίσει ξανά ο πλανήτης αναμένεται να ενισχύει το φαινόμενο του θερμοκηπίου και να τροφοδοτεί την υπερθέρμανση του πλανήτη και την κλιματική αλλαγή.

Σχήμα 4. Συγκριτικά αποτελέσματα θερμοκρασιακής αύξησης τον τελευταίο αιώνα μεταξύ καταγεγραμμένων στοιχείων και κλιματικών μοντέλων που λαμβάνουν υπόψη μόνο τα φυσικά αίτια της κλιματικής αλλαγής ή συνεκτιμούν και τα ανθρωπογενή.[3]

28

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.5 Παράρτημα Ε – Λίστα μερών του UNFCCC ανά κατηγορία

Μέρη Παραρτήματος Ι (Annex Ι)

Μέρη Παραρτήματος ΙΙ (Annex ΙI) Μέρη με μεταβατική οικονομία (υποσύνολο του Παραρτήματος Ι, Annex I)

- Αυστραλία - Αυστρία - Βέλγιο - Γαλλία - Γερμανία - Δανία - Ελβετία - Ελλάδα - ΗΠΑ - Ηνωμένο Βασίλειο - Ιαπωνία - Ιρλανδία - Ισλανδία - Ισπανία - Ιταλία - Καναδάς - Λουξεμβούργο - Νέα Ζηλανδία - Νορβηγία - Ολλανδία - Πορτογαλία - Σουηδία - Φιλανδία

- Βουλγαρία - Εσθονία - Λετονία - Λευκορωσία - Λιθουανία - Ουγγαρία - Ουκρανία - Πολωνία - Ρουμανία - Ρωσία - Τουρκία - Κροατία - Σλοβακία - Σλοβενία - Τσεχία

Υπόλοιπα Μέρη

Πλήρης λίστα μπορεί να βρεθεί στην παρακάτω διεύθυνση: http://en.wikipedia.org/wiki/United_Nations_Framework_Convention_on_Climate_Change

29

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.6 Παράρτημα ΣΤ – Διαφορετικά στρατόπεδα εντός του UNFCCC

Όπως ήταν αναμενόμενο οι χώρες μέλη του UNFCCC και συμβαλλόμενα μέρη του ΠτΚ σύντομα χωρίστηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα και διαμόρφωσαν υποσύνολα χωρών ανάλογα με το επίπεδο ανάπτυξής τους, τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά τους, τα οικονομικά και γεωπολιτικά συμφέροντά τους και τα ενεργειακά αποθέματά τους. Ενδεικτικά παρατίθονται τα παρακάτω υποσύνολα χωρών τα οποία και χαρακτηρίζονται από κοινά συμφέροντα και κοινό όραμα σχετικά με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

• Ευρωπαϊκή Ένωση: Παρουσιάζεται ως η πλέον ενεργή ομάδα χωρών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Η πολιτική της θα αναλυθεί σε επόμενη παράγραφο.

• Λέσχη του Άνθρακα: Αποτελείται από χώρες οι οποίες κατέχουν μεγάλα αποθέματα ορυκτών καυσίμων με αποτέλεσμα η προοπτική μείωσης της χρήσης τους να επηρεάζει την οικονομία τους.

• Συμμαχία των Μικρών Νησιωτικών Κρατών: Αποτελείται από νησιωτικές χώρες οι οποίες στις οποίες προβλέπεται η κλιματική αλλαγή να έχει σημαντικές επιπτώσεις και οι οποίες κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων στις COP προτείνουν την λήψη των πλέον δραστικών μέτρων με ουσιαστική συνεισφορά των ανεπτυγμένων αλλά και πολυπληθών αναπτυσσόμενων χωρών (βλ. Κίνα, Ινδία, κ.α)

• Λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες: Ο τίτλος περιγράφει επαρκώς το προφίλ αυτών των χωρών οι οποίες προσπαθούν να διαπραγματευθούν τα μέγιστα οφέλη για την ανάπτυξη των χωρών τους.

• Ομάδα των 77: Αποτελείται από αναπτυσσόμενες χώρες με αναδυόμενες οικονομίες οι οποίες διεκδικούν το ανεμπόδιστο δικαίωμά τους στην ανάπτυξη και εκβιομηχάνιση χωρίς δεσμευτικούς όρους για τις εκπομπές αερίων.

Στο σχήμα.1 φαίνεται η κατανομή των κατά κεφαλή εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε 8 διακριτές γεωγραφικές περιοχές το έτος 2000. Είναι σαφές πως οι πλέον οικονομικά ανεπτυγμένες περιοχές (Βόρεια Αμερική, Ωκεανία, Ευρώπη) εκπέμπουν πολλαπλάσιες κατά κεφαλή ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με τον υπόλοιπο πλανήτη. Από την άλλη πλευρά η Ασία με τις υπό ανάπτυξη οικονομίες της Κίνας και Ινδίας συνεισφέρει σημαντικά στις συνολικές εκπομπές λόγω του υψηλού πληθυσμού της περιοχής, ακόμα και αν οι κατά κεφαλή εκπομπές είναι χαμηλές. Όπως διαφαίνεται από το σχήμα.2 οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι άμεσα συνδεδεμένες με το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων κάθε περιοχής, στην ουσία με το πόσο πολύ καταναλώνουν προϊόντα και υπηρεσίες. Η υψηλή κατά κεφαλή κατανάλωση αντιστοιχεί σε υψηλή ενεργειακή ζήτηση. Άλλωστε ο ενεργειακός τομέας είναι υπεύθυνος για το 75% των παγκόσμιων εκπομπών όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα. Στον πλανήτη των ανισοτήτων στον οποίο ζούμε, όταν υπολογίζουμε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ο υπερκαταναλωτισμός των πλέον ανεπτυγμένων περιοχών ισοφαρίζει τον υπερπληθυσμό του υπόλοιπου πλανήτη. Είναι αναμενόμενο λοιπόν οι προτεραιότητες των διάφορων περιοχών και η προσέγγισή τους στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και της προστασίας του περιβάλλοντος να διαφέρουν αρκετά μεταξύ τους.

30

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Σχήμα 2. Διαμερισμός εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ανά χρήση και τύπο αερίου το 2000

Σχήμα 1. Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου (ισοδύναμοι τόνοι CO2) ανά γεωγραφική περιοχή το 2000[1] Σχήμα 1. Διάγραμμα προβλεπόμενης εξάντλησης ορυκτών καυσίμων (Future World, L.David Roper, http://www.roperld.com/science/Energy.htm)

31

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.7 Παράρτημα Ζ – Εναλλακτικές Προτάσεις

Αξίζει να σημειωθεί, όσον αφορά τις δράσεις σε διεθνές επίπεδο, ότι τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί ένας εναλλακτικός πόλος δραστηριοποίησης και ζύμωσης ιδεών γύρω από την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, από αυτόν του UNFCCC και του ΠτΚ, με κέντρο του τις σύγχρονες σοσιαλιστικές χώρες της Λατινικής Αμερικής. To 2011 πραγματοποιήθηκε η «Συνδιάσκεψη των Λαών για την Κλιματική Αλλαγή και τα δικαιώματα της Μητέρας Γης»19 στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας όπου διατυπώθηκαν προτάσεις, απόψεις και ιδέες με επίκεντρο την αναπροσαρμογή της οικονομικής δραστηριότητας των ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών ώστε να συνάδουν με μια βιώσιμη ανάπτυξη του πλανήτη που δεν θα καθιστά την φύση πηγή πρώτων υλών και τους ανθρώπους καταναλωτικές μονάδες. Επίσης, τα τελευταία χρόνια πυκνώνουν οι φωνές μεριδίου της επιστημονικής κοινότητας ότι συμφωνίες και δράσεις για μείωση των εκπομπών που ακολουθούν το πρότυπο του ΠτΚ δεν είναι αρκετές για να αποτρέψουν τις σοβαρές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και η επιστράτευση των προτάσεων της γεωμηχανικής20 είναι αναγκαίες ώστε να επιτευχθεί ο έλεγχος του κλίματος. Σύμφωνα με τις προτάσεις αυτές, είναι δυνατή η αφαίρεση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα με τεχνητά μέσα ή ακόμα και η παρεμπόδιση μέρους της ηλιακής ακτινοβολίας ώστε να αποφευχθεί η αύξηση της θερμοκρασίας στον πλανήτη. Τα εναλλακτικά σχέδια με βάση την γεωμηχανική συνηθίζεται να χαρακτηρίζονται ως «Σχέδιο Β» - “Plan B”21. Τέλος, προτάσεις/θεωρίες όπως η αποανάπτυξη22 με κεντρικό στοιχείο τους της διατήρηση του περιβάλλοντος και τον βιώσιμο τρόπο ζωής απεξαρτημένο σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα και τα καταναλωτικά πρότυπα, αλλά και κινήματα όπως εκείνο της «μόνιμης καλλιέργειας» 23 των «οικοκοινοτήτων» 24 και των «μεταβατικών πόλεων» 25 αποτελούν εναλλακτικές οι προσβλέπουν στην ισχυρή συμμετοχή των κοινωνιών στην διαμόρφωση ενός διαφορετικού μοντέλου ανάπτυξης το οποίο δεν θα επιβαρύνει μεταξύ άλλων το κλίμα.

19 http://pwccc.wordpress.com/ 20 http://en.wikipedia.org/wiki/Geoengineering 21 http://www.independent.co.uk/environment/climate-change/climate-scientists-its-time-for-plan-b-1221092.html 22 http://en.wikipedia.org/wiki/Degrowth 23 http://en.wikipedia.org/wiki/Permaculture 24 http://en.wikipedia.org/wiki/Ecovillage 25 http://en.wikipedia.org/wiki/Transition_Towns

32

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.8 Παράρτημα Η – Όρια εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των κρατών μελών

33

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.9 Παράρτημα Θ – Ευρωπαϊκά προγράμματα για το κλίμα

Τα τελευταία χρόνια πληθώρα προγραμμάτων έχουν ξεκινήσει και χρηματοδοτηθεί εντός των κόλπων της EE, υπό την οργάνωση και επίβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν) και άλλων συνεργαζόμενων φορέων με βασικό στόχο την αξιοποίηση των ΑΠΕ και των τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας (ΕΞΕ) και ενεργειακής απόδοσης. Κάποια προγράμματα επικεντρώνονται στην παροχή στήριξης στους συμμετέχοντες μέσω διάχυσης τεχνογνωσίας και εργαλείων, κατευθυντήριων οδηγιών και επιτυχημένων παραδειγμάτων, ενώ σε άλλες περιπτώσεις σχετίζονται με την διαμόρφωση ενεργειακής πολιτικής και νομοθεσίας αλλά και την ενεργοποίηση ιδιωτικών και δημόσιων κεφαλαίων. Άλλα προγράμματα παρέχουν απευθείας οικονομική στήριξη και χρηματοδότηση σε πρωτοβουλίες και δράσεις στον Ευρωπαϊκό χώρο. Τέλος, συνήθης είναι η ανάπτυξη προγραμμάτων με στόχο την εκπαίδευση ανθρώπων όλων των ηλικιών και γνωστικού υπόβαθρου που επιθυμούν να συνδράμουν με τον δικό τους τρόπο στην επίτευξη των στόχων της EE για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Ενδεικτικά αναφέρονται τα προγράμματα: - “Build Up” (βελτίωση ενεργειακής απόδοσης κτιρίων), - “Sustainable Energy Europe” (ενεργειακή πολιτική, προώθηση επενδυτικής δραστηριότητας), - “Concerto” (ανάπτυξη πρότυπων βιώσιμων κοινοτήτων), - “Managenergy” (εκπαιδευτικός ρόλος), - “LIFE” και “Intelligent Energy Europe (IEE)” (χρηματοδότηση δράσεων), - “Eco - Innovation” (χρηματοδότηση και στήριξη καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών) - “Covenant of Mayors (CoM)” (ενεργειακός σχεδιασμός και ανάπτυξη δράσεων σε τοπικό

επίπεδο για μείωση των εκπομπών CO2)

34

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

8.10 Παράρτημα Ι – Θεσμικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής (αναλυτικά)

Στην συνέχεια παρατίθενται περισσότερα στοιχεία για το θεσμικό πλαίσιο προώθησης των ΑΠΕ, την ενεργειακής απόδοσης και της εξοικονόμησης ενέργειας.

• ΑΠΕ - Ν.3851/201026: Τον Ιούνιο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως ο νόμος 3851 με τον οποίο θεσμοθετήθηκε η επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Συγκεκριμένα στο άρθρο 1 ορίστηκαν 4 εθνικοί στόχοι για τις ΑΠΕ:. - Συμμετοχή της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική

κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 20%. - Συμμετοχή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ στην ακαθάριστη

κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας σε ποσοστό τουλάχιστον 40%. - Συμμετοχή της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας

για θέρμανση και ψύξη σε ποσοστό τουλάχιστον 20%. - Συμμετοχή της ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας

στις μεταφορές σε ποσοστό τουλάχιστον 10%.

Επιπλέον προσπάθεια έγινε για την απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας των έργων ΑΠΕ ώστε να επιταχυνθεί ο ρυθμός ολοκλήρωσης τέτοιων έργων. Περισσότερες λεπτομέρειες για τον τρόπο επίτευξης των εθνικών στόχων περιέχονται στο «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την επίτευξη της συμβολής των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας σε ποσοστό 20% έως το 2020»27,28.

• Ενεργειακή Απόδοση Κτιρίων - ΚΕΝΑΚ29: Τον Απρίλιο δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα

της κυβερνήσεως η έγκριση του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων (ΚΕΝΑΚ) ο οποίος και ενσωματώνει τις διατάξεις του ν.3661/2008 30 όπου καθορίζονταν μέτρα μείωσης της ενεργειακής κατανάλωσης των κτιρίων. Έτσι διαμορφώνεται το θεσμικό πλαίσιο για αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων του οικιστικού, τριτογενή αλλά και δημόσιου τομέα. Σκοπός του κανονισμού είναι η μείωση της κατανάλωσης συμβατικής ενέργειας για την κάλυψη των αναγκών των κτιρίων σε θέρμανση – ψύξη – κλιματισμό (ΘΨΚ) , φωτισμό και ζεστό νερό χρήσης (ΖΝΧ). Προωθούνται κατά επέκταση δράσεις: - ενεργειακά αποδοτικού σχεδιασμού του κελύφους κτιρίων, - χρήσεων ενεργειακά αποδοτικών δομικών υλικών και ηλεκτρομηχανολογικών

εγκαταστάσεων, - αξιοποίησης ΑΠΕ, - και συμπαραγωγής ηλεκτρισμού και θερμότητας (ΣΗΘ) Επίσης:

26 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=pnhppGnURds%3D&tabid=506 27 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=CEYdUkQ719k%3d&tabid=37 28 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=vBWJVY3FdTk%3d&tabid=37 29 http://portal.tee.gr/portal/page/portal/TEE_HOME/D6-5825%20KENAK-FEK%20407-B-2010.pdf 30 http://www.ypan.gr/docs/d.t(2%206%2008)Law3661_EPE.pdf

35

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

- ορίζεται το περιεχόμενο της μελέτης ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, η οποία έρχεται να αντικαταστήσει και να εμπλουτίσει την μελέτη θερμομόνωσης,

- καθορίζεται η μορφή του Πιστοποιητικού Ενεργειακής Απόδοσης (ΠΕΑ), καθώς και τα στοιχεία που αυτό θα περιλαμβάνει,

- καθορίζεται η διαδικασία ενεργειακών επιθεωρήσεων των κτιρίων καθώς και των λεβήτων και των εγκαταστάσεων θέρμανσης και κλιματισμού.

Εξοικονόμηση ενέργειας - Ν.3855/201031: Τον Ιούνιο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της κυβερνήσεως ο νόμος 3855 με τον οποίο θεσμοθετήθηκε η ανάληψη μέτρων για την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης κατά την τελική χρήση. Ο νόμος συμπλήρωσε έτσι το νομοθετικό κενό όσον αφορά την εξοικονόμηση ενέργεια και την βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης. Για την περίοδο μέχρι το τέλος του 2016 θεσπίζεται εθνικός ενδεικτικός στόχος εξοικονόμησης ενέργειας σε ποσοστό 9% της μέσης ετήσιας (μέση τιμή των ετών 2001 – 2005) τελικής ενεργειακής κατανάλωσης αναφοράς.

31 http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=AxgQsUVAUjA%3d&tabid=506

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

9. Βιβλιογραφία

[1] David JC MacKay (2009), “Sustainable Energy – Without the Hot Air”, Cambridge, UK [2] The Royal Society, Science Policy Centre (2010), “Climate Change: a summary of the science”, London, UK [3] IPCC (2007), “IPCC Fourth Assessment Report: Climate Change 2007” Geneva, Switzerland [4] ΥΠΕΚΑ (2012), «Εθνικός Ενεργειακός Σχεδιασμός – Οδικός χάρτης για το 2050» [5] European Commission (2010), How to develop a Sustainable Energy Action Plan (SEAP) – Guidebook

10. Συνδέσεις

Δημοσιεύσεις στο διαδικτυακό τόπο του IPCC (στα αγγλικά): http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_and_data_reports.htm Δωρεάν διάθεση του βιβλίου “Sustainable Energy – Without the Hot Air” (στα αγγλικά): http://www.withouthotair.com/download.html Δωρεάν διάθεση της μελέτης του The Royal Society για την κλιματική αλλαγή (στα αγγλικά) http://royalsociety.org/climate-change-summary-of-science/ Ορισμοί και ευρύ πληροφοριακό υλικό για την κλιματική αλλαγή (στα αγγλικα): http://en.wikipedia.org/wiki/Climate_change Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα σύμφωνα με την WWF: http://wwf.panda.org/about_our_earth/aboutcc/problems/rising_temperatures/hotspot_map/greece.cfm Περισσότερα στοιχεία για το φαινόμενο του θερμοκηπίου (στα ελληνικά): http://www.physics4u.gr//faq/greenhouse.html Αξιόλογο ελληνικό blog για την κλιματική αλλαγή: http://klimalarissa.blogspot.com/2007/03/kai-o_9439.html Κείμενο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα αέρια του θερμοκηπίου (στα ελληνικά): http://ec.europa.eu/clima/sites/campaign/pdf/gases_el.pdf Περισσότερα στοιχεία για τον κύκλο του άνθρακα (στα αγγλικά): http://www.physicalgeography.net/fundamentals/9r.html O επίσημος διαδικτυακός τόπος του UNFCCC: http://unfccc.int/essential_background/convention/items/2627.php O επίσημος διαδικτυακός τόπος του Πρωτόκολλου του Κιότο: http://unfccc.int/kyoto_protocol/items/2830.php Χρήσιμες πληροφορίες για το Πρωτόκολλο του Κιότο: http://en.wikipedia.org/wiki/Kyoto_Protocol Το κείμενο του Πρωτοκόλλου του Κιότο στα αγγλικά και στα ελληνικά: http://en.wikisource.org/wiki/Kyoto_Protocol http://el.wikisource.org/wiki/Πρωτόκολλο_του_Κιότο Η ενεργειακή στρατηγική της ΕΕ: http://ec.europa.eu/energy/strategies/2010/2020_en.htm Απόψεις για το EU ETS: http://en.wikipedia.org/wiki/European_Union_Emission_Trading_Scheme#Views_on_the_EU_ETS Άρθρο που εκφράζει τον σκεπτικισμό γύρω από το EU ETS: http://www.environmentalleader.com/2010/09/10/report-eu-ets-could-increase-carbon-emissions/

37

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Η δημοσιευμένη απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής περί των προσπαθειών των κρατών μελών να μειώσουν τις οικείες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, ώστε να τηρηθούν οι δεσμεύσεις της Κοινότητας για μείωση των εκπομπών αυτών μέχρι το 2020: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2009:140:0136:0148:EL:PDF Ο επίσημος διαδικτυακός τόπος του ΥΠΕΚΑ με αρκετό υλικό σχετικά με την εθνική πολιτική και στόχους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής: http://www.ypeka.gr/Default.aspx Ο επίσημος διαδικτυακός τόπος του Συμφώνου των Δημάρχων http://www.eumayors.eu/home_en.htm Απαντήσεις σε συχνές ερωτήσεις για το ΣτΔ http://www.eumayors.eu/faq/index_en.htm Χρήσιμο υλικό στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του ΣτΔ http://www.eumayors.eu/library/documents_en.htm

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Ακαδημία Ενέργειας

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο

Ενότητα B1.

Εκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων για την μείωση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε τοπικό επίπεδο

Διδάσκων: Κώστας Κομνηνός 30/09/2013

39

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Περίληψη ..................................................................................................................................................... 40

1. Εκκίνηση εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ ........................................................................................................ 41

1.1 Πολιτική δέσμευση 41

1.2 Συμμετοχικός σχεδιασμός – Στήριξη ΣΔΑΕ από εμπλεκόμενους φορείς 43

1.3 Διαμόρφωση κατάλληλων δομών διαχείρισης ενός ΣΔΑΕ 45

2. Καταγραφή παρούσας κατάστασης Δήμου ........................................................................................ 49

2.1 Γενικές Πληροφορίες 49

2.2 Τεχνικές Πληροφορίες 50

3. Καθορισμός τομέων προτεραιότητας για σχεδιασμό δράσεων .......................................................... 53

3.1 Αξιολόγηση παρούσας κατάστασης της περιοχής ενδιαφέροντος 53

3.2 Αξιολόγηση αποτελεσμάτων απογραφής εκπομπών ΑΦΘ 54

3.3 Ανάλυση SWOT 56

3.4 Καθορισμός επιμέρους στόχων 57

4. Σχεδιασμός δράσεων ......................................................................................................................... 60

4.1 Αναζήτηση προτάσεων για κάθε επιμέρους στόχο 60

4.2 Εμπλοκή τοπικής αρχής και κοινωνίας στις δράσεις 61

4.3 Αξιολόγηση προτεινόμενων δράσεων 62

4.4 Αναζήτηση επενδυτικού κεφαλαίου - χρηματοδοτήσεων 63

4.5 Ανάλυση ρίσκου 65

5. Βιβλιογραφία ...................................................................................................................................... 67

6. Συνδέσεις ............................................................................................................................................ 67

40

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Περίληψη Σε αυτή την ενότητα παρουσιάζονται οι διάφορες φάσεις εκπόνησης ενός Σχεδίου Δράσης για την Αειφόρο Ενέργεια (ΣΔΑΕ). Αρχικά παρουσιάζεται η φάση εκκίνησης εκπόνησης του ΣΔΑΕ κατά την οποία σημαντικό ρόλο παίζουν στρατηγικές κινήσεις όπως η εξασφάλιση πολιτικής δέσμευσης από το σύνολο των πολιτικών παρατάξεων και των ευρύτερα εμπλεκόμενων φορέων, ενώ καθοριστικής σημασίας είναι ισχυρή συνεργασία με την τοπική κοινωνία στη βάση του διαρκούς συμμετοχικού σχεδιασμού. Επίσης, κρίσιμη για την αποτελεσματική και εκπόνηση και υλοποίηση του ΣΔΑΕ είναι η διαμόρφωση των κατάλληλων δομών στήριξής του. Στη συνέχεια αναλύονται τα αλληλένδετα βήματα με στόχο την εκπόνηση του ΣΔΑΕ και τον προσδιορισμό του περιεχομένου του. Σημείο εκκίνησης αυτής της διαδικασίας είναι η ουσιαστική γνωριμία με την περιοχή ενδιαφέροντος μέσω της καταγραφής της παρούσας κατάστασης. Ακολουθεί ο καθορισμός των τομέων προτεραιότητας για σχεδιασμό δράσεων και αντίστοιχων επιμέρους στόχων, ενώ η ενότητα ολοκληρώνεται αναδεικνύοντας τις μεθόδους και τα απαιτούμενα εργαλεία για τον σχεδιασμό και την επιλογή των κατάλληλων δράσεων.

41

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

1. Εκκίνηση εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ

Στην δεύτερη ενότητα του μαθήματος παρουσιάστηκαν οι διαδικασίες υπολογισμού των εκπομπών ΑΦΘ σύμφωνα με την μεθοδολογία και τις οδηγίες των Συμφώνου των Δημάρχων και Νησιών. Επίσης επισημάνθηκε η επίδραση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της νησιωτικότητας στην προσέγγιση αυτών των υπολογισμών. Η απογραφή των εκπομπών είναι μια από τις πλέον απαιτητικές εργασίες στην πορεία εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ και είναι σημαντικό να ξεκινήσει το συντομότερο μιας και τα αποτελέσματά της αποτελούν εξαιρετικά κρίσιμη πληροφορία για τον σχεδιασμό των δράσεων του ΣΔΑΕ. Παρόλα αυτά παράλληλα με την απογραφή διάφορες άλλες εργασίες πρέπει να λάβουν χώρα ώστε να καταλήξουμε σε ένα ολοκληρωμένο και σωστά δομημένο ΣΔΑΕ, το οποίο θα αποτελέσει ουσιαστικό εργαλείο στα χέρια της τοπικής αρχής και κοινωνίας. Σε αυτό το πρώτο κεφάλαιο θα αναλυθούν οι διεργασίες που πρέπει να πραγματοποιηθούν στην φάση εκκίνησης του ΣΔΑΕ. Η φύση αυτών των διεργασιών είναι περισσότερο διαχειριστικές και πολύ λιγότερο τεχνικές αλλά με ιδιαίτερη σημασία για τις φάσεις εκπόνησης, εφαρμογής και παρακολούθησης του σχεδίου.

1.1 Πολιτική δέσμευση

Για την πολιτική ηγεσία ενός τόπου η συμμετοχή σε Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως το Σύμφωνο των Δημάρχων και το Σύμφωνο των Νησιών και εν συνεχεία η εκπόνηση ΣΔΑΕ εμπεριέχει σημαντικές ευθύνες. Μπορεί το πρώτο βήμα της υπογραφής και συμμετοχής σε εκδηλώσεις με έντονη δημοσιότητα, να είναι το ευκολότερο και ενδεχομένως ελκυστικότερο, παρόλα αυτά τα επόμενα βήματα θα απαιτήσουν ισχυρή πολιτική βούληση και στήριξη. Είναι σημαντικό να θυμηθούμε και να αναλύσουμε λίγο περισσότερο τα πιθανά οφέλη μιας τοπικής αρχής από την συμμετοχή της στα Σύμφωνα μιας και καταδεικνύουν τα πολιτικά κίνητρα αλλά και δεσμεύσεις μιας τέτοιας πρωτοβουλίας.

- Προβολή της περιοχής και της τοπικής αρχής σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μέσω των μηχανισμών προβολής και δημοσιοποίησης (Τελετές υπογραφής, Διαδικτυακοί τόποι Συμφώνων, Ημερίδες, Ημέρες Ενέργειας, κ.ά) του έργου και των συμμετεχόντων από τους συντονιστές των Συμφώνων. Εδώ προφανώς ελλοχεύει ο κίνδυνος κάποιες τοπικές αρχές να επιδιώκουν την συμμετοχή τους περισσότερο για λόγους προβολής και λιγότερο για υλοποίηση ουσιαστικού έργου. Σε αυτή την περίπτωση για τους συμμετέχοντες που δεν τηρούν τις υποχρεώσεις των Συμφώνων προβλέπονται μηχανισμοί αποκλεισμού τους.

- Ένταξη σε μια ομάδα πόλεων – διοικητικών περιοχών με κοινό χαρακτηριστικό την επιθυμία για δράση σε τοπικό επίπεδο σε ζητήματα σχετικά με το περιβάλλον και την ενέργεια τηρώντας της βασικές αρχές της αειφορίας. Η συμμετοχή σε αυτή την ομάδα προσφέρει δυνατότητες δικτύωσης και ανταλλαγής καλών παραδειγμάτων και δράσεων στους τομείς ενδιαφέροντος.

- Αναγνώριση από την τοπική κοινωνία για την ευαισθητοποίηση της εν λόγω πολιτικής αρχής σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Φυσικά αυτή η αναγνώριση είναι δυνατό να έρθει μόνο μέσω της ουσιαστικής συμμετοχής των πολιτών στο σχεδιασμό του ΣΔΑΕ, ενώ εύκολα εξανεμίζεται εάν τα σχέδια δράσης παραμείνουν σχέδια και δεν παραχθεί ουσιαστικό έργο.

42

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

- Κατά προτεραιότητα πρόσβαση σε Ευρωπαϊκά και εθνικά χρηματοδοτικά εργαλεία. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο δημιουργούνται χρηματοδοτικά εργαλεία (ELENA, MLEI, κ.α) για οικονομική στήριξη κατά προτεραιότητα περιοχών που έχουν αποδείξει μέσω της ενεργούς δραστηριοποίησης στο πλαίσιο συμμετοχής τους στα Σύμφωνα ότι έχουν ουσιαστικό όραμα για την αειφορική ανάπτυξή τους. Το ΣΔΑΕ αποτελεί το βασικό εργαλείο και «όπλο» στα χέρια των Δήμων σε αυτή την διαδικασία αξιολόγησης.

- Ευκολότερη χρηματοδότηση από χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (European Investment Bank, EIB) και λοιπές εθνικές ή διεθνείς τράπεζες λόγω της επίδειξης σοβαρής προσέγγισης στον σχεδιασμό δράσεων και αναζήτησης μέσων χρηματοδότησής τους.

Είναι εμφανές λοιπόν ότι για την αποτελεσματική αξιοποίηση των ανωτέρω οφελών χρειάζεται ουσιαστική πολιτική στήριξη σε όλη την περίοδο εκπόνησης, υλοποίησης και παρακολούθησης του σχεδίου. Σε αντίθετη περίπτωση το ΣΔΑΕ, εφόσον τελικά υλοποιηθεί, κινδυνεύει να παραμείνει στο ράφι με τις διάφορες στρατηγικές μελέτες και τα οφέλη που ευαγγελιζόταν η πολιτική ηγεσία τις ημέρες των υπογραφών να παραμείνουν άπιαστο όνειρο. Επιπλέον, λαμβάνοντας υπόψη ότι η περίοδος που καλύπτει ένα σχέδιο δράσης αλλά και η περίοδος ωρίμανσης της πλειοψηφίας των ενεργειακών έργων είναι συχνά μεγαλύτερη από την περίοδο ζωής μιας εκλεγμένης τοπικής αρχής καθίσταται σαφές ότι στην φάση εκκίνησης εκπόνησης του ΣΔΑΕ επιδιώκεται η συναίνεση και στήριξη από το μεγαλύτερο δυνατό εύρος πολιτικών ομάδων, σχηματισμών, παρατάξεων και μονάδων. Φυσικά, όπως θα δούμε και στη συνέχεια εγγυητές της επιτυχίας του ΣΔΑΕ δεν είναι αποκλειστικά οι τοπικοί άρχοντες. Αντιθέτως, εκείνοι απλά δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να γίνει κάτι τέτοιο πραγματικότητα, ενώ η ουσιαστική εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας και των φορέων αποτελούν το βασικό συστατικό στοιχείο της επιτυχίας. Στη φάση εκκίνησης εκπόνησης του ΣΔΑΕ οι προϋποθέσεις αυτές διασφαλίζονται μέσω των παρακάτω πρωτοβουλιών από την πολιτική ηγεσία.

- Καθορισμός δομής διαχείρισης του ΣΔΑΕ και ομάδων εργασίας και παρακολούθησης από τις ίδιες δυνάμεις του Δήμου, με συμμετοχή εκπροσώπου των πολιτών ή ακόμα και σε συνεργασία με κατάλληλες υποστηρικτικές δομές.

- Ανοιχτές συνελεύσεις για την διασφάλιση της εμπλοκής της τοπικής κοινωνίας και των τοπικών φορέων από όλους τους τομείς οικονομικής δραστηριότητας.

- Λήψη αποφάσεων και διαχείρισης του ΣΔΑΕ μέσω διαφανών διαδικασιών (αποφάσεις δημοτικού συμβουλίου, συχνή ενημέρωση των πολιτών, κ.ά).

- Προσδιορισμός συστατικών στοιχείων οράματος του ΣΔΑΕ και συνδιαμόρφωση του τελικού οράματος με την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας

- Εξασφάλιση οικονομικής στήριξης του ΣΔΑΕ σε όλες τις φάσεις του (εκπόνηση, εφαρμογή, παρακολούθηση)

- Διοργάνωση ημερίδων προβολής του ΣΔΑΕ και των δράσεων

- Δικτύωση με τοπικές αρχές που μοιράζονται ανάλογα οράματα

43

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής ώστε να σχεδιάζονται ανάλογα οι πολιτικές πρωτοβουλίες. Να σημειωθεί φυσικά ότι οι παραπάνω πολιτικές πρωτοβουλίες είναι ανεξάρτητες της συμμετοχής των τοπικών αρχών στις Ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες όπως τα ΣτΔ και ΣτΝ και αφορούν σε κάθε περίπτωση προσπάθειας τοπικού βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού.

1.2 Συμμετοχικός σχεδιασμός – Στήριξη ΣΔΑΕ από εμπλεκόμενους φορείς

Πρέπει να καταστεί σαφές ότι ένα σχέδιο δράσης για την αειφόρο ενέργεια, όπως και κάθε στρατηγικό σχέδιο, έχει πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις. Το ΣΔΑΕ αντικατοπτρίζει το όραμα αλλά και τις προτεραιότητες της τοπικής αρχής για την παραγωγή, διαχείριση και εξοικονόμηση ενέργειας σε τοπικό επίπεδο. Παράλληλα όμως πρέπει να εκφράζει την πλειοψηφία της κοινωνίας έτσι ώστε κάθε πολίτης να μπορεί να αναγνωρίζει τον εαυτό του και τον ρόλο του σε αυτό καθώς και τις ευθύνες αλλά και τα οφέλη του από αυτό. Ουσιαστικά το ΣΔΑΕ αποτελεί μια πλατφόρμα συνεργασίας των τοπικών αρχών και της ευρύτερης κοινωνίας για την συνδιαμόρφωση του μελλοντικού ενεργειακού προφίλ του τόπου τους. Συμμετοχικός σχεδιασμός Για να διασφαλιστεί η επιτυχία του ΣΔΑΕ καθώς και οποιουδήποτε άλλου στρατηγικού σχεδίου είναι επιβεβλημένη η συμμετοχή τόσο της κοινωνίας όσο και των διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων σε όλες τις φάσεις σχεδιασμού αλλά και λήψης αποφάσεων. Για αυτό το λόγο είναι καίριας σημασίας η εξασφάλιση της ορθής και συστηματικής ενημέρωσης τους από την τοπική αρχή ώστε το σχέδιο δράσης να είναι αποτέλεσμα γόνιμης διαβούλευσης και ζύμωσης εντός της κοινωνίας . Ο τρόπος διαβούλευσης μπορεί να διαφέρει από περιοχή σε περιοχή και πάντα πρέπει να προσαρμόζεται στα τοπικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Λαϊκές συνελεύσεις, ημερίδες με συμμετοχή εξειδικευμένων επιστημόνων, επισκέψεις σε

περιοχές με καλά παραδείγματα, ενημερωτικά δελτία, επικοινωνία μέσω διαδικτύου και αξιοποίηση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης είναι μερικά από τα εργαλεία που έχει η τοπική αρχή διαθέσιμα για να εξασφαλίσει την δημοκρατικότητα και συλλογικότητα των διαδικασιών. Η ομάδα εκπόνησης του ΣΔΑΕ πρέπει να λαμβάνει διαρκώς υπόψη της ότι οι προτεινόμενες δράσεις είναι πιθανό να επηρεάζουν

σημαντικά την ζωή των κατοίκων, είτε γιατί υπάρχει πραγματικά ουσιαστικός λόγος σε συλλογικό επίπεδο (περιβαλλοντικά προβλήματα, επιπτώσεις σε υφιστάμενες χρήσεις γης και οικονομικές δραστηριότητες, ζητήματα διαχείρισης και ιδιοκτησίας έργων, κ.ά), είτε γιατί υπάρχουν προσωπικά αντικρουόμενα συμφέροντα σε σχέση με την αξιοποίηση της γης και των τοπικά διαθέσιμων φυσικών πόρων, είτε γιατί ο σχεδιασμός δράσεων εγείρει ζητήματα νομιμότητας και ιδιοκτησίας υφιστάμενων δομών. Σε κάθε περίπτωση οι έγκαιρα ενεργοποιημένες συλλογικές διαδικασίες και ο συμμετοχικός σχεδιασμός μπορούν να προβλέψουν τέτοιου είδους εμπόδια και να εντάξουν ως σημαντικές παραμέτρους στο σχεδιασμό του ΣΔΑΕ.

44

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Εμπλεκόμενοι φορείς Στην φάση εκκίνησης της εκπόνησης του ΣΔΑΕ είναι κρίσιμο να εντοπισθούν οι εμπλεκόμενοι φορείς (stakeholders) τοπικού ή και υπερτοπικού χαρακτήρα και να δημιουργηθεί μια λίστα στην οποία θα ορίζεται ο ρόλος που μπορεί να παίξει καθένας από αυτούς στις διάφορες φάσεις του σχεδίου δράσης. Εμπλεκόμενοι φορείς θεωρούνται οποιεσδήποτε οντότητες (πολιτικοί φορείς, σύνδεσμοι, σύλλογοι, συνεταιρισμοί, εταιρίες ή μονάδες) των οποίων τα ενδιαφέροντα και δραστηριότητες επηρεάζονται από το ΣΔΑΕ και οι οποίες έχουν την ισχύ, την γνώση και την εμπειρία να επηρεάσουν σε κάποια ή σε όλες τις φάσεις ανάπτυξης του. Ενδεικτικά ακολουθεί μια λίστα με πιθανούς εμπλεκόμενους φορείς:

- Περιφέρειες

- Πολιτικά κόμματα

- Αναπτυξιακές εταιρίες Δήμων

- Πανεπιστήμια

- Ερευνητικά κέντρα

- Συνεταιριστικές τράπεζες τοπικού/περιφερειακού χαρακτήρα

45

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

- Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (τοπικό/περιφερειακό τμήμα)

- Ενεργειακά γραφεία

- Τεχνικά γραφεία

- Εταιρίες παραγωγής ενέργειας (ΔΕΗ, ιδιοκτήτες μονάδων ΑΠΕ)

- Κατασκευαστικές εταιρίες

- Τοπική βιομηχανία

- Ξενοδοχειακό επιμελητήριο

- Τοπικοί σύλλογοι ξενοδόχων

- Αγροτικοί συνεταιρισμοί

- ΚΤΕΛ

- Οδηγοί ταξί

- Οικολογικές – Περιβαλλοντικές οργανώσεις

- Μη Κυβερνητικές οργανώσεις

- Κινήσεις πολιτών

- Εξωραϊστικοί σύλλογοι

1.3 Διαμόρφωση κατάλληλων δομών διαχείρισης ενός ΣΔΑΕ

Όπως είδαμε σε προηγούμενο κεφάλαιο μια από τις βασικές πρωτοβουλίες της τοπικής αρχής είναι ο καθορισμός των κατάλληλων δομών διαχείρισης και εργασίας στα πλαίσια εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Δεν υπάρχει φυσικά μια συνταγή η οποία μπορεί να εφαρμοσθεί σε κάθε περίπτωση και για αυτό είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρισθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής ενδιαφέροντος και να επιλεγεί μια κατάλληλη δομή η οποία θα εξυπηρετεί τη συστηματική και μακροπρόθεσμη ενασχόληση με το σχέδιο δράσης. Βασικά κριτήρια σε αυτή την διαδικασία αποτελούν τα γεωγραφικά, διοικητικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά της περιοχής, με μια ξεκάθαρη διαφοροποίηση να προκύπτει μεταξύ αστικών και επαρχιακών τοπικών αρχών. Ιδιαίτερα για τις νησιωτικές αλλά και ορεινές περιοχές όπου οι πληθυσμιακές συγκεντρώσεις μπορεί να είναι ιδιαίτερα περιορισμένες είναι αρκετά πιθανό να απαιτείται η συνδρομή υποστηρικτικών δομών όπως θα δούμε προς το τέλος του κεφαλαίου. Συγκεκριμένα ιδιαίτερη επίδραση στην διαμόρφωση των δομών έχουν τα παρακάτω βασικά στοιχεία:

- Γεωγραφικά όρια: Οι μεγάλοι Δήμοι σε έκταση και πληθυσμό έχουν συνήθως μεγαλύτερες ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό.

- Διασπορά οικιστικής ανάπτυξης: Δήμοι οι οποίοι αν και σχετικά μικροί σε πληθυσμό παρουσιάζουν μεγάλη οικιστική διασπορά με αποτέλεσμα να παρατηρούνται δυσκολίες στην συλλογή δεδομένων, στην παρακολούθηση των δράσεων, στην επιτυχή ενημέρωση και επαφή με την τοπική κοινωνία.

46

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

- Διοικητικά κέντρα: Σε Δήμους στους οποίους συγκεντρώνονται διοικητικές υπηρεσίες, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, στρατιωτικές μονάδες παρουσιάζουν αυξημένες απαιτήσεις στις φάσεις εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ.

- Διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό: Σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρούνται τοπικές αρχές με ελλειπή ή οριακή στελέχωση των διαφόρων υπηρεσιών τους δυσχεραίνοντας την ανάληψη ευθύνης και δράσης πέρα από τις συμβατικές δραστηριότητες.

- Διαθέσιμες δομές στήριξης: Η διαθεσιμότητα δομών στήριξης σε μια περιοχή μπορεί να βοηθήσει τις τοπικές αρχές στις φάσεις ανάπτυξης ενός ΣΔΑΕ.

- Απαιτητικές διεργασίες συμμετοχικού σχεδιασμού: Είναι αρκετά πιθανό να χρειαστεί εμπλοκή εξειδικευμένου προσωπικού για την διαχείριση απαιτητικών διεργασιών συμμετοχικού σχεδιασμού.

- Εξοικείωση τοπικής κοινωνίας με δράσεις αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού: Σε αρκετές περιπτώσεις είναι πιθανό να πρέπει να καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια στην πληροφόρηση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με επιστημονικά και τεχνολογικά ζητήματα και να απαιτείται η συνδρομή εξειδικευμένου προσωπικού.

- Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού πλούτου: Σε περιπτώσεις περιοχών με ιδιαίτερο φυσικό πλούτο και απειλούμενων οικοσυστημάτων κατά τον σχηματισμό ομάδων εργασίας πρέπει να δοθεί μεγάλη βαρύτητα στην εξασφάλιση κατάλληλου δυναμικού με επαρκή γνώση στα ευαίσθητα ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος.

Κατά την περίοδο εκκίνησης εκπόνησης του ΣΔΑΕ έχοντας λάβει υπόψη τουλάχιστον τα παραπάνω κριτήρια πρέπει να οριστούν τουλάχιστον δύο δομές διαχείρισης και εργασίας.

1. Οργανωτική επιτροπή: Απαρτίζεται κυρίως από εκπρόσωπους της τοπικής αρχής (Δήμαρχος, εκπρόσωπος της τοπικής αντιπολίτευσης, προϊστάμενος τεχνικής υπηρεσίας, κ.ά), εκπρόσωπο της τοπικής κοινωνίας (επιφορτισμένος με το σημαντικό ρόλο παρακολούθησης των διεργασιών) και εξειδικευμένους συμβούλους και είναι επιφορτισμένη με την στρατηγική καθοδήγηση του σχεδίου, την λήψη σημαντικών αποφάσεων, την επικοινωνία του οράματος του ΣΔΑΕ στην κοινωνία και σε φορείς, κ.α.

2. Ομάδα(ες) εργασίας: Ο αριθμός και οι αρμοδιότητες των ομάδων εργασίας διαφοροποιούνται ανάλογα με τα κριτήρια που αναφέραμε παραπάνω. Κάθε ομάδα θα πρέπει να έχει έναν βασικό συντονιστή οποίος θα έχει πλήρη εποπτεία της ομάδας εργασίας. Ως ελάχιστη απαίτηση θεωρείται η δημιουργία μιας ομάδας η οποία θα αποτελείται από τεχνικό και διοικητικό προσωπικό ώστε να μπορεί να διαχειριστεί τεχνικά, οικονομικά και θεσμικά ζητήματα. Ιδανικά προτείνεται η δημιουργία μιας ομάδας ενεργειακού σχεδιασμού και μιας ομάδας γενικής διαχείρισης η οποία θα είναι επιφορτισμένη με ζητήματα γραμματειακής υποστήριξης, ανεύρεσης οικονομικών πόρων, επικοινωνίας με τους διάφορους φορείς, διάχυσης του ΣΔΑΕ στην τοπική κοινωνία, κ.ά.

Παρακάτω παρουσιάζονται δύο παραδείγματα τυπικών τέτοιων δομών στις πόλεις του Μονάχου και του Λέτσεστερ.

47

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Να σημειωθεί ότι σε κάθε περίπτωση μια νέα διαδικασία βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού πρέπει να βρίσκεται σε ανοιχτή επικοινωνία με αντίστοιχα στρατηγικά σχέδια τα οποία έχουν ήδη υλοποιηθεί στο παρελθόν στην τοπική αρχή και να ενσωματώνει στοιχεία τους ή και εκείνα με τη σειρά τους να επικαιροποιούνται ώστε να ενσωματώνουν παραμέτρους βιώσιμης διαχείρισης της ενέργειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα Σχέδια Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ).

48

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Τέλος, επανερχόμενοι στην οργανωτική δομή σημαντικός είναι επίσης ο καθορισμός ενός συντονιστή του ΣΔΑΕ ο οποίος και θα έχει πλήρη εποπτεία και των δύο δομών εξασφαλίζοντας την ομαλή εξέλιξή του. Υποστηρικτικές δομές Σε περιπτώσεις όπου μια τοπική αρχή δεν έχει είτε το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό είτε την τεχνογνωσία είτε ακόμα τον χρόνο για να εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης σημαντική συνεισφορά μπορούν να έχουν οι κατά τόπους υποστηρικτικές δομές. Ο ρόλος τους κυρίως επικεντρώνεται στην λειτουργία τους ως συνδετικός κρίκος μεταξύ Ευρωπαϊκών και γενικότερα υπερτοπικών δομών και της τοπικής αρχής, ενώ σημαντικό είναι να υπάρχει προγενέστερη εμπειρία στη συγκεκριμένη περιοχή εκπόνηση του ΣΔΑΕ. Η εμπειρία τους μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ορθή ανάπτυξη και εφαρμογή του ΣΔΑΕ. Φυσικά πρέπει να επιδιώκεται από την ίδια την τοπική αρχή η συστηματική επαφή, ενημέρωση και γενικότερη συνέργεια με την υποστηρικτική δομή. Η απόφαση της τοπικής αρχής για την ανάγκη συνεργασίας με κάποια τέτοια δομή πρέπει να ληφθεί στην φάση εκκίνησης του ΣΔΑΕ ώστε να εξασφαλισθεί μια διαρκής και παραγωγική συνεργασία.

49

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

2. Καταγραφή παρούσας κατάστασης Δήμου

Ο σχεδιασμός κατάλληλων και επιτυχημένων αειφορικών δράσεων για μια περιοχή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ουσιαστική επαφή και ζύμωση των σχεδιαστών – μελετητών με την εν λόγω περιοχή. Η καταγραφή στοιχείων της παρούσας κατάστασης του Δήμου (εννοούμε εδώ την γεωγραφική περιοχή που καλύπτει διοικητικά ο εκάστοτε Δήμος) σε πληθώρα τομέων και δραστηριοτήτων είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο στα χέρια της ομάδας εργασίας. Παράλληλα με την απογραφή των εκπομπών ΑΦΘ στο έτος βάσης είναι αναγκαία η ενδελεχής περιγραφή της περιοχής ενδιαφέροντος. Η περιγραφή αυτή μπορεί να χωριστεί σε δύο κατηγορίες σύμφωνα με το περιεχόμενο τους, στην πρώτη κατηγορία συλλέγονται γενικές πληροφορίες σχετικά με την περιοχή, ενώ στην δεύτερη κατηγορία οι πληροφορίες γίνονται πλέον πιο τεχνικές και επικεντρώνονται σε ενεργειακά ζητήματα. Να σημειωθεί εδώ ότι κατά την διαδικασία καταγραφής της παρούσας

κατάστασης είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αξιοποιείται υπάρχουσα πληροφορία η οποία προκύπτει από άλλα στρατηγικά σχέδια ή μελέτες (π.χ ΣΧΟΟΑΠ). Παρόλα αυτά πάντα θα πρέπει να ελέγχεται η εγκυρότητα και αξιοπιστία των στοιχείων αυτών, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις ενδέχεται να απαιτείται η επικαιροποίησή τους. Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται λίστες με πληροφορίες οι οποίες είναι χρήσιμο να συλλεχθούν, φυσικά και εδώ πρέπει να αναγνωριστούν σημαντικές διαφορές μεταξύ αστικών και επαρχιακών Δήμων.

2.1 Γενικές Πληροφορίες

- Διοικητική οργάνωση: Περιγραφή της διοικητικής οργάνωσης της περιοχής, αναδεικνύοντας τα διάφορα επίπεδα διακυβέρνησης και την επιχειρησιακή αποτελεσματικότητα τους .

- Γεωγραφία: Βασικά γεωγραφικά στοιχεία για την περιοχή ως ανεξάρτητη μονάδα αλλά και ως τμήμα μιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής.

- Περιβάλλον: Ανάδειξη των ιδιαίτερων περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της περιοχής, τόσο καταγεγραμμένων και μη, και της ανάγκης για πρόληψη και προστασίας (περιοχές Natura, Εθνικοί Δρυμοί, Καταφύγια Άγριας Ζωής κ.ά) .

- Κλίμα: Καταγραφή των συνήθεις κλιματολογικών συνθηκών στην περιοχή. Συλλογή δεδομένων από τοπικούς ή γειτονικούς μετεωρολογικούς σταθμούς από το έτος απογραφής έως σήμερα τα οποία θα φανούν χρήσιμα στην φάση υπολογισμού των ενεργειακών αναγκών για ψύξη/θέρμανση.

- Χρήσεις γης: Ίσως από τα πιο χρήσιμα στοιχεία μιας και έτσι αναδεικνύονται πιθανά προβλήματα μη ορισμού χρήσεων γης με αποτέλεσμα την ανεξέλεγκτη αξιοποίηση των εδαφών.

- Υδατικοί πόροι: Η διαθεσιμότητα νερού είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα των περισσότερων ελληνικών νησιών, ενώ σε στην ηπειρωτική χώρα μπορεί να το νερό να μην λείπει αλλά σίγουρα στις περισσότερες περιπτώσεις υπερκαταναλώνεται. Η ορθή καταγραφή

50

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

των υδατικών πόρων και των τρεχόντων μέσων πλήρωσης των αναγκών ύδρευσης και άρδευσης είναι ιδιαίτερα σημαντική Επίσης σημαντική είναι η καταγραφή της ποιότητας των δικτύων μεταφοράς νερού.

- Χωροταξικοί και Πολεοδομικοί περιορισμοί: Καταγραφή όλων των περιορισμών που προκύπτουν από προεδρικά διατάγματα, παραδοσιακούς οικισμούς, Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΓΠΣ), ΣΧΟΟΑΠ, Περιφερειακά χωροταξικά αλλά και περιορισμούς που προκύπτουν από την εφαρμογή των Ειδικών Χωροταξικών Πλαισίων.

- Υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο: Καταγραφή των διαφόρων τύπων νομοθετημάτων ή κανονιστικών εγγράφων τα οποία επηρεάζουν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την άσκηση βιώσιμης ενεργειακής πολιτικής στο Δήμο.

- Οικιστική ανάπτυξη και γεωγραφική διασπορά: Ιδιαίτερα για τον μη αστικό χώρο παίζει καθοριστικό ρόλο ποια σημεία της τοπικής αρχής είναι κατοικημένα και πως πραγματοποιείται η μετακίνηση και επικοινωνία των διαφόρων οικισμών.

- Τομείς οικονομικής δραστηριότητας: Η καταγραφή των βασικών τομέων οικονομικής δραστηριότητας αναδεικνύει τις περιοχές έντασης εργασίας αλλά όπως επίσης και τα ενδεχόμενα μοντέλα στρεβλής ανάπτυξης που οδηγούν σε πιθανά αυξημένη κατανάλωση ενέργειας.

- Πολιτισμός: Οι προτεινόμενες δράσεις είναι χρήσιμο να είναι σε συμφωνία με τον πολιτισμικό χαρακτήρα μιας περιοχής (π.χ για μια περιοχή με παράδοση στην χρήση ποδηλάτου είναι εύκολο να αναβιώσει ως μέσο μετακίνησης με την παράλληλη χάραξη ποδηλατοδρόμων).

2.2 Τεχνικές Πληροφορίες

Η συλλογή τεχνικών πληροφοριών για την ολοκληρωμένη καταγραφή της παρούσας κατάστασης του Δήμου έρχεται να λειτουργήσει συμπληρωματικά στην απογραφή εκπομπών ΑΦΘ και συνήθως λαμβάνει χώρα παράλληλα με αυτή. Τεχνικές υποδομές Στον παρακάτω πίνακα γίνεται μια προσπάθεια διαφοροποίησης των απαιτούμενων πληροφοριών

σχετικά με τις τοπικές τεχνικές υποδομές ανά τύπο περιοχής και ανά κατηγορία υποδομής. Αυτό είναι αναγκαίο μιας και οι διαφορές στις τεχνικές υποδομές μεταξύ ενός αστικού Δήμου του λεκανοπεδίου της Αττικής και ενός μικρού μη ηλεκτρικά διασυνδεδεμένου νησιού είναι εξαιρετικά μεγάλες. Για μια νησιωτική περιοχή οι τεχνικές υποδομές είναι πάντα αυξημένες μιας και ως αυτόνομη και συχνά απομονωμένη διοικητική περιοχή οφείλει να εξυπηρετεί τους πολίτες σε όλο το φάσμα πρωτογενών αναγκών, ενώ για τους αστικούς Δήμους η εξυπηρέτηση πρωτογενών αναγκών γίνεται σε πολλές περιπτώσεις αν όχι σε περιφερειακό επίπεδο τουλάχιστον σε επίπεδο ομάδας Δήμων.

Τύπος Αστική Επαρχιακή Νησιωτική

51

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

περιοχής

Ηλεκτρικό σύστημα

Πρέπει να γνωρίζουμε το μίγμα καυσίμου για ηλεκτροπαραγωγή στο εθνικό δίκτυο

Σε περίπτωση μη-διασυνδεδεμένου νησιού με το ηπειρωτικό δίκτυο πληροφορίες για την τοπική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής είναι πολύ χρήσιμες για τον αειφόρο ενεργειακό σχεδιασμό του νησιού. Σε περίπτωση διασυνδεδεμένου νησιού στοιχεία σχετικά με την διασύνδεση (φέρουσα ικανότητα καλωδίου) είναι επίσης επιθυμητά.

Μονάδες ΑΠΕ

Καταγραφή των υφιστάμενων μονάδων ΑΠΕ και των κατά τόπους εν δυνάμει διαθέσιμων στοιχείων και παράλληλη καταγραφή της πορείας αδειοδότησης προτεινόμενων έργων εντός των γεωγραφικών ορίων της περιοχής.

Λοιπές τεχνικές υποδομές

Στις αστικές περιοχές οι υποδομές αφορούν κυρίως σε δίκτυα φωτισμού, ενώ για τις λοιπές υποδομές πρέπει να αναζητούνται στοιχεία από τις αντίστοιχες κεντρικές υπηρεσίες και να γίνονται αναγωγές κατά κεφαλή

Σε μια επαρχιακή και νησιωτική περιοχή είναι δυνατόν να λειτουργούν υποδομές βιολογικού καθαρισμού (ΒΙΟΚΑ), αφαλάτωσης (για νησιά), ΧΥΤΑ, λιμνοδεξαμενών, εκτεταμένων δικτύων ύδρευσης και άρδευσης μαζί με αντίστοιχα αντλιοστάσια, δίκτυα φωτισμού (οδών και πλατειών), ελικοδρομίου, σφαγείων, κ.ά. Πληροφορίες σχετικά με αυτές πρέπει να συλλεχθούν.

Τάσεις ανάπτυξης Για την ορθότερη πρόβλεψη του μελλοντικού ενεργειακού προφίλ μιας περιοχής είναι αναγκαία η καταγραφή των πλέον επίκαιρων στοιχείων σχετικά με τις τάσεις και ρυθμούς ανάπτυξης διάφορων τομέων. Αυτή η γνώση δίνει τη δυνατότητα εκτίμησης διαφορετικών σεναρίων εξέλιξης του ενεργειακού προφίλ του Δήμου, όπως θα δούμε και σε επόμενο κεφάλαιο, σε συνδυασμό με τις σχεδιαζόμενες δράσεις. Φυσικά η καταγραφή αυτών των τάσεων πρέπει να πραγματοποιείται με κριτική διάθεση μιας και πάντοτε αφορούν προβλέψεις και εκτιμήσεις, ενώ στις περισσότερες περιπτώσεις τα στοιχεία αυτά δεν είναι διαθέσιμα σε τοπικό επίπεδο (συνηθέστερα σε εθνικό ή περιφερειακό) και είναι αναγκαία η προσαρμογή τους στο τοπικό επίπεδο. Οι τάσεις ανάπτυξης συνήθως αφορούν τους παρακάτω τομείς:

- Δημογραφία: Καταγραφή επίσημων διαθέσιμων στατιστικών δεδομένων και προσαρμογή τους στα τοπικά χαρακτηριστικά.

- Οικονομική δραστηριότητα: Αντίστοιχη καταγραφή με αυτή της δημογραφικής εξέλιξης με χρήση στατιστικών δεδομένων μητρώων επιχειρήσεων και δεικτών.

- Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν: Καταγραφή επίσημων στατιστικών δεδομένων τουλάχιστον σε περιφερειακό επίπεδο.

- Ζήτησης ενέργεια: Καταγραφή ιστορικών δεδομένων και υπαρχόντων προβλέψεων από τις τοπικές μονάδες παραγωγής ή από εθνικά σχέδια δράσης.

52

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Υφιστάμενες δυναμικές Τέλος, όσον αφορά τη συλλογή τεχνικών πληροφοριών σημαντικό είναι να αποτιμηθούν αφενός υφιστάμενες δράσεις σχετικές με το υπό εκπόνηση σχέδιο δράσης και οι οποίες μπορούν είτε να ενταχθούν σε αυτό, εφόσον συνεισφέρουν στους στόχους του, αφετέρου σε περίπτωση που έχουν «παγώσει» να αναγεννηθούν στα πλαίσια του ΣΔΑΕ. Επίσης κρίσιμο είναι να υπάρχει διαθέσιμη πληροφορία σχετικά με το τοπικό δυναμικό τόσο σε ΑΠΕ όσο και σε εξοικονόμηση ενέργειας.

- Υφιστάμενες αειφορικές δράσεις: Καταγραφή των αειφορικών δράσεων που έχουν ήδη πραγματοποιηθεί στη περιοχή ή είναι υπό υλοποίηση είτε με δημοτική ή με ιδιωτική πρωτοβουλία.

- Δυναμικό Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας: Καταγραφή του διαθέσιμου δυναμικού ΑΠΕ με χρήση δεδομένων από κατάλληλες πηγές (ΚΑΠΕ, Πανεπιστήμια, βάσεις δεδομένων, τοπικά διαθέσιμα στοιχεία, κ.ά)

- Δυναμικό Εξοικονόμησης Ενέργειας: Συμπληρωματικά της καταγραφής των τεχνικών υποδομών, όπου συχνά προκύπτει σημαντικό διαθέσιμο δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας κυρίως σε τομείς φωτισμού και εγκαταστάσεων (αντλιοστάσια) σημαντική είναι η καταγραφή της ενεργειακής κατάστασης δημοτικών/δημόσιων κτιρίων αλλά και η εκτίμηση του αντίστοιχου δυναμικού στους υπόλοιπους τομείς (πχ οικιακό, εμπορικό, τουριστικό).

- Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής: Καταγραφή ιδιαιτεροτήτων της περιοχής που δεν έχουν συμπεριληφθεί σε άλλη κατηγορία.

53

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

3. Καθορισμός τομέων προτεραιότητας για σχεδιασμό δράσεων

Μια από τις σημαντικότερες εργασίες στην πορεία εκπόνησης του ΣΔΑΕ είναι ο καθορισμός των τομέων προτεραιότητας για σχεδιασμό δράσεων στην εκάστοτε περιοχή. Για την πραγματοποίηση αυτής της

εργασίας θα αξιοποιηθούν κυρίως τρία εργαλεία. Τα αποτελέσματα και συμπεράσματα από την καταγραφή της παρούσας κατάστασης της περιοχής και από τη ν απογραφή εκπομπών ΑΦΘ τα οποία και θα τροφοδοτήσουν στην συνέχεια την ανάλυση SWOT (δυνατών – αδύνατων σημείων, ευκαιριών, απειλών). Η χρήση αυτών των εργαλείων για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος θα αναλυθεί στην συνέχεια. Πρέπει να σημειωθεί ότι η παρακάτω ανάλυση ακολουθεί τον εν γένει γραμμικό τρόπο μελέτης και εκπόνησης του σχεδίου δράσης όπου η μία φάση ανάλυσης ακολουθεί την επόμενη με στόχο το τελικό αποτέλεσμα. Παρόλα αυτά είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν περιπτώσεις δράσεων και έργων τα οποία κατά τον σχεδιασμό τους να μην ακολουθήσουν αυτή τη γραμμική μεθοδολογία. Τέτοιες περιπτώσεις προκύπτουν όταν σε κάποιες

περιοχές ενδιαφέροντος έχουν ήδη προδιαγραφεί κάποια επιθυμητά έργα των οποίων ο βραχυπρόθεσμος σχεδιασμός μπορεί να ξεκινήσει άμεσα παρακάμπτοντας τα ενδιάμεσα σχέδια του σχεδιασμού.

3.1 Αξιολόγηση παρούσας κατάστασης της περιοχής ενδιαφέροντος

Έχοντας ολοκληρώσει την καταγραφή της παρούσας κατάστασης της περιοχής όπως αυτή αναλύθηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο είναι διαθέσιμες αρκετές πληροφορίες οι οποίες είναι δυνατόν να αναδείξουν τα κατάλληλα και διαθέσιμα πεδία σχεδιασμού δράσεων για μείωση των εκπομπών ΑΦΘ. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει αρχικά να συγκεντρωθούν και να ομαδοποιηθούν ανάλογα με τον τύπο πληροφορίας που περιέχουν ενώ στη συνέχεια μπορούν να αξιολογηθούν ακολουθώντας την λογική της ανάλυσης SWOT η οποία και θα χρησιμοποιηθεί εις βάθος στη συνέχεια. Τα στοιχεία που θα εντοπιστούν σε αυτή τη φάση μπορούν να λειτουργήσουν προπαρασκευαστικά για την ολοκληρωμένη ανάλυση SWOT που θα ακολουθήσει. Με αυτό τον τρόπο για κάθε πληροφορία πρέπει να αποδοθούν χαρακτηριστικά δυνατού ή αδύνατου σημείου, ευκαιρίας ή κινδύνου. Ένας απλός πίνακας όπως ο παρακάτω μπορεί να φανεί χρήσιμος σε αυτή την διαδικασία για την συνοπτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων. Σημαντικό ρόλο στην εν λόγω αξιολόγηση παίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής, τα οποία συχνά καταδεικνύουν άμεσα τομείς στους οποίους είναι επιθυμητή η ανάληψη δράσης (π.χ κακή κατάσταση δικτύου ύδρευσης με αυξημένες απώλειες). Επίσης η καταγραφή του δυναμικού ΑΠΕ και ΕΞΕ δίνει πολύ χρήσιμες πληροφορίες για τις τεχνολογίες που πρέπει να υιοθετηθούν στον σχεδιασμό δράσεων.

54

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Καθίσταται σαφές ότι μια ακριβής και ενδελεχής καταγραφή της παρούσας κατάστασης της περιοχής μπορεί να αποτελέσει πολύ χρήσιμο εργαλείο στον περαιτέρω σχεδιασμό δράσεων.

Στοιχεία καταγραφής παρούσας κατάστασης

Τύπος πληροφορίας Δυνατό σημείο Αδύνατο σημείο Ευκαιρία Απειλή

3.2 Αξιολόγηση αποτελεσμάτων απογραφής εκπομπών ΑΦΘ

Η απογραφή των εκπομπών ΑΦΘ είναι μια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία η οποία όμως δεν έχει αξία αν δεν συνοδευτεί από μια ουσιαστική αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Η απογραφή προσφέρει ποσοτικοποιημένα στοιχεία για τους τομείς με υψηλή κατανάλωση ενέργειας και κατά επέκταση υψηλές εκπομπές. Σε περίπτωση που το έτος βάσης απέχει αρκετά από το παρόν είναι αναγκαία επίσης η καταγραφή του ρυθμού αύξησης της κατανάλωσης ενέργειας στους διάφορους τομείς μέχρι σήμερα ή εναλλακτικά να πραγματοποιηθεί μια επιπλέον απογραφή για το τελευταίο έτος με διαθέσιμα στοιχεία. Φυσικά είναι σημαντικό σε αυτή την φάση τα διάφορα ευρήματα να συνδεθούν με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής. Για παράδειγμα, εάν σε μια περιοχή παρατηρείται υψηλή κατανάλωση

ενέργειας στον τριτογενή τομέα πρέπει να αναζητηθούν τα αίτια για αυτή την κατάσταση. Για τον νησιωτικό χώρο θα μπορούσε να γίνει σύνδεση με την αυξημένη τουριστική δραστηριότητα με αποτέλεσμα ο τριτογενής τομέας να εμφανίζεται δυσανάλογα ενεργοβόρος σε σχέση με τον οικιακό τομέα. Μια τέτοια διαπίστωση θα μας οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι κατά πάσα πιθανότητα υπάρχει διαθέσιμο δυναμικό ΕΞΕ στον ξενοδοχειακό τομέα. Φυσικά για μια τουριστική περιοχή κάτι τέτοιο είναι σχετικά προφανές και δεν θα έπρεπε να περιμένουμε την απογραφή εκπομπών για να εξάγουμε το εν λόγω συμπέρασμα. Επομένως, αυτό που έχει μεγαλύτερη αξία κατά την απογραφή είναι η λεπτομερέστερη γνώση των καταναλώσεων ενδεχομένως και ανά χρήση ενέργειας και τεχνολογία ώστε να έχουμε μια βαθύτερη και πιο συγκεκριμένη εικόνα για τα πεδία όπου απαιτείται ο σχεδιασμός δράσεων. Η παραγωγή γραφημάτων όπως τα παρακάτω μπορούν να αναδείξουν τους τομείς στους οποίους πρέπει να επικεντρώσει η τοπική αρχή την προσπάθεια σχεδιασμού δράσεων. Επίσης, αξιοποιώντας δεδομένα επί σειρά ετών από το έτος βάσης μέχρι και σήμερα σε συνδυασμό με τις καταγεγραμμένες προβλέψεις για τους ρυθμούς αύξησης για τα επόμενα χρόνια είναι δυνατό να παραχθεί το σύνηθες σενάριο (Business As Usual, BAU) το οποίο και αντικατοπτρίζει αφενός την εξέλιξη ενεργειακών μεγεθών από το έτος βάσης έως σήμερα αλλά και το αναμενόμενο ενεργειακό προφίλ αν δεν εφαρμοσθούν καθόλου επιπλέον μέτρα από τα «συνηθισμένα».

55

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

56

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

3.3 Ανάλυση SWOT

57

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Η ανάλυση SWOT είναι ένα εργαλείο στρατηγικού σχεδιασμού το οποίο αν και συνηθέστερα αξιοποιείται στον χώρο των επιχειρήσεων και επενδύσεων μπορεί να φανεί εξαιρετικά χρήσιμο στην εκπόνηση του σχεδίου δράσης κατά την διαδικασία λήψης σημαντικών αποφάσεων, καθορισμού προτεραιοτήτων και στην συνέχεια επιλογής κατάλληλων δράσεων. Σε όλες αυτές τις φάσεις είναι σημαντικό εγκαίρως να προβλεφθεί η εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας ώστε να συμμετάσχει τόσο στον καθορισμό των τομέων προτεραιότητας όσο και στη διαμόρφωση του οράματος και των επιμέρους στόχων καθώς και στον σχεδιασμό των δράσεων για την επίτευξη αυτών. Σε αντίθετη περίπτωση όπως έχει αποδειχτεί σε αρκετές περιπτώσεις η τοπική κοινωνία θα σταθεί με δυσπιστία και το πιθανότερο ενάντια σε σχέδια τα οποία δεν τους έχουν λάβει υπόψη. Ουσιαστικά το αντικείμενο της ανάλυσης είναι η ίδια η περιοχή την οποία αφορά το ΣΔΑΕ. Ο χαρακτήρας των στοιχείων που συμπεριλαμβάνονται στην ανάλυση πρέπει να σχετίζονται με τα ζητήματα ενεργειακού σχεδιασμού. Όπως φαίνεται στην παρακάτω σχηματική αναπαράσταση σε κάθε στοιχείο αποδίδεται ένας από τους χαρακτηρισμούς δυνατό σημείο, αδύνατο σημείο, ευκαιρία, απειλή. Τα στοιχεία τα οποία χαρακτηρίζονται ως δυνατά ή αδύνατα σημεία έχουν ενδογενή

προέλευση, ενώ αυτά που χαρακτηρίζονται ως ευκαιρίες ή απειλές έχουν εξωγενή προέλευση. Στην πρώτη περίπτωση τα στοιχεία ενυπάρχουν στην περιοχή, ενώ στην δεύτερη περίπτωση τα στοιχεία προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον και επιδρούν στην περιοχή ενδιαφέροντος. Η απόδοση των αντίστοιχων χαρακτηρισμών γίνεται αφού διερωτηθούμε, επιλέγοντας κάθε φορά την κατάλληλη ερώτηση, την επίδραση κάθε στοιχείου στην περιοχή. Ο συνδυασμός των συμπερασμάτων από την καταγραφή της παρούσας κατάστασης (αποτελέσματα προκαταρκτικής SWOT ανάλυσης) και από την απογραφή των εκπομπών μπορεί να τροφοδοτήσει την ανάλυση SWOT με αρκετά δεδομένα τα οποία και πρέπει να ταξινομηθούν σύμφωνα με τον χαρακτήρα τους. Σκοπός της ανάλυσης σε αυτή την φάση είναι να προσδιορισθούν δύο κατηγορίες χαρακτηριστικών, αυτών που αντιστοιχούν σε τομείς που βοηθούν στην επίτευξη του οράματος της τοπικής αρχής και αυτών που αποτελούν τροχοπέδη για την επίτευξη του στόχου και των οποίων οι αρνητικές επιπτώσεις πρέπει να προληφθούν. Ως τελικό αποτέλεσμα της ανάλυσης είναι ο καθορισμός ενός συνόλου περιοχών προτεραιότητας δράσης με στοιχεία από την πρώτη κατηγορία χαρακτηριστικών.

3.4 Καθορισμός επιμέρους στόχων

58

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Έχοντας πλέον επιλέξει τους τομείς προτεραιότητας δραστηριοποίησης ο κεντρικός στόχος της τοπικής αρχής μπορεί να μεταφραστεί σε επιμέρους στόχους για τους επιλεγμένους τομείς. Ένας εύκολος τρόπος για να γίνει αυτό είναι να χρησιμοποιηθούν οι αρχές της μεθόδου SMART η οποία αποτελεί ακρωνύμιο των Specific (Συγκεκριμένος), Measurable (Μετρήσιμος), Attainable (Πραγματοποιήσιμος), Relevant/Realistic (Ρεαλιστικός) και Time-bound (Χρονικά ορισμένος). Για κάθε αρχή της μεθόδου πρέπει να τίθενται ερωτήσεις οι οποίες εφόσον απαντηθούν επαρκώς ο στόχος θεωρείται επιτυχής, εάν δεν απαντηθούν επαρκώς πρέπει να επαναπροσδιορισθεί ο στόχος. Αυτή η διαδικασία δοκιμής και

λάθους μέχρι να καταλήξουμε σε πραγματικά SMART στόχους πρέπει να επαναλαμβάνεται σε τακτά χρονικά διαστήματα για την διασφάλιση της επιτυχούς υλοποίησης των σχεδιαζόμενων δράσεων. Έτσι διασφαλίζεται ότι μια οραματική πρόταση πατάει στα πόδια της τεχνικοοικονομικά, ενώ σε περιπτώσεις που αυτή η διασφάλιση δεν είναι δυνατή λόγω της έλλειψης επαρκών στοιχείων τεκμηρίωσης της τότε ακόμα και αν επιλεχθεί ως επιμέρους μέσο-μακροπρόθεσμος στόχος θα πρέπει εν ευθέτω χρόνο να επαναξιολογηθεί αξιοποιώντας νέα δεδομένα. Στη συνέχεια παρατίθενται κάποιες συνήθεις ερωτήσεις που αφορούν κάθε μια από τις S.M.A.R.T. αρχές αν και προφανώς υπάρχει μεγάλο περιθώριο ορισμού επιπλέον ερωτήσεων οι οποίες ταιριάζουν ενδεχομένως με ειδικές περιπτώσεις:

S. Συγκεκριμένος: Ο στόχος πρέπει να είναι καλά ορισμένος και λεπτομερής - επικεντρωμένος στην ουσία της δράσης.

- Τι προσπαθούμε να κάνουμε;

- Γιατί είναι σημαντικό;

- Ποίος θα το κάνει;

- Πότε και Πως πρέπει να γίνει;

M. Μετρήσιμος: Ο στόχος πρέπει να μπορεί να χαρακτηριστεί με αριθμητικά χαρακτηριστικά είτε αυτά αποτελούν μετρήσιμο κέρδος (ενεργειακά [kWh], χρηματικά [€], κ.α) ή μετρήσιμα βασικά στοιχεία της δράσης (χρόνος [t], δείκτες [%] ).

- Πως θα γνωρίζουμε ότι η δράση ολοκληρώθηκε;

- Πως μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τις σχετικές μετρήσεις;

- Πως μπορούμε να παρακολουθήσουμε την πορεία υλοποίησης και εφαρμογής;

A. Πραγματοποιήσιμος: Ο στόχος πρέπει να είναι εφικτός.

- Είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί;

- Μπορεί να πραγματοποιηθεί εντός χρονοδιαγράμματος;

- Τα ρίσκα και οι περιορισμοί είναι ξεκάθαρα;

- Υπάρχει προηγούμενη αντίστοιχη εφαρμογή;

R. Ρεαλιστικός: Ο στόχος πρέπει να είναι ρεαλιστικός σε σχέση με τους διαθέσιμους πόρους.

- Είναι οι απαιτούμενοι πόροι διαθέσιμοι;

- Μπορούν να εξασφαλισθούν επιπλέον πόροι σε περίπτωση ανάγκης;

- Είναι αναγκαία η ανακατανομή προτεραιοτήτων ώστε να είναι ο στόχος ρεαλιστικός;

59

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

T. Χρονικά ορισμένος: Καθορισμένες διορίες και χρονοδιάγραμμα.

- Πότε θα επιτευχθεί αυτό ο στόχος;

- Είναι οι διορίες ξεκάθαρες;

- Είναι οι διορίες εφικτές;

Παράδειγμα Ακολουθεί ένα παράδειγμα για ένα νησιωτικό Δήμο ο οποίος έχει καθορίσει τον οραματικό στόχο να γίνει νησί χωρίς ορυκτά καύσιμα μέχρι το 2030.

«Νησί χωρίς ορυκτά καύσιμα μέχρι το 2030» Αυτός είναι ένας ιδιαίτερα μεγαλεπήβολος στόχος για την επίτευξη του οποίου απαιτείται η λήψη μέτρων σε όλους του τομείς δραστηριότητας του νησιού. Για τους σκοπούς του παραδείγματος παραθέτουμε κάποιες ενδεικτικές απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν S.M.A.R.T. αρχές για δύο πιθανά παραδείγματα επιμέρους στόχων. Οι στόχοι αυτό θα πρέπει να έχουν προκύψει ως αποτέλεσμα της SWΟT ανάλυσης όπως περιγράφηκε στο προηγούμενο κεφάλαιο.

Κάλυψη του 30% της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας του οικιακού τομέα από

αποκεντρωμένες μονάδες ΑΠΕ μέχρι το 2020

Κάλυψη της ζήτησης θέρμανσης 500 νοικοκυριών μέσω δικτύου τηλεθέρμανσης στο βόρειο τμήμα

του νησιού μέχρι το 2030

S Τι προσπαθούμε να κάνουμε;

Προσπαθούμε να εμπλέξουμε την τοπική κοινωνία ως παραγωγό ενέργειας και να αποφύγουμε μεγάλες μονάδες παραγωγής ενέργειας εκτός αστικού ιστού.

Ποιος θα το κάνει;

Ο Δήμος προτίθεται να συμπράξει με τον τοπικό αγροτικό συνεταιρισμό και ενδεχομένως με ιδιώτη για την υλοποίηση του έργου.

Μ Πως θα γνωρίζουμε ότι η δράση ολοκληρώθηκε;

Ο δείκτης του στόχου θα έχει λάβει την τιμή του στόχου. Απαιτείται και έλεγχος επιμέρους στόχων.

Πως θα γνωρίζουμε ότι η δράση ολοκληρώθηκε;

Η δράση έχει παραπάνω από μια φάσεις και θα πρέπει να καταρτιστούν σχετικά χρονοδιαγράμματα.

Α Είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί;

Υπάρχουν αρκετές προκλήσεις (τεχνολογικές, νομοθετικές, επενδυτικές) και για αυτό θα χρειαστεί συστηματική παρακολούθηση.

Τα ρίσκα και οι περιορισμοί είναι ξεκάθαρα;

Ένα από τα βασικά ρίσκα σχετίζεται κυρίως με τη διασφάλιση επάρκειας ανανεώσιμου καυσίμου (πχ. βιομάζα από τον συνεταιρισμό) σε ανταγωνιστική τιμή.

R Είναι οι απαιτούμενοι πόροι διαθέσιμοι;

Οι πόροι θα προκύψουν κυρίως από αυτοχρηματοδότηση των δράσεων από τους πολίτες. Περαιτέρω προσπάθειες για επιδοτήσεις θα πρέπει να ελεγχθούν στην πορεία.

Είναι αναγκαία η ανακατανομή προτεραιοτήτων ώστε να είναι ο στόχος ρεαλιστικός;

Είναι σημαντικό να διασφαλιστεί το ενδιαφέρον της ζήτησης ώστε να προχωρήσει και το έργο της παραγωγής.

T Πότε θα επιτευχθεί αυτό ο στόχος;

Το 2020, απαιτείται και ο καθορισμός επιμέρους στόχων

Είναι οι διορίες εφικτές;

Το χρονικό πλαίσιο είναι πολύ ευρύ και εγκυμονεί κινδύνους αν δεν συνοδευθεί με ενδιαμέσους στόχους.

Ένα από τα συμπεράσματα που προκύπτει από τις παραπάνω απαντήσεις είναι ότι στη φάση σχεδιασμού δράσεων θα πρέπει να οριστούν επαρκώς ενδιάμεσοι στόχοι για την καλύτερη παρακολούθηση των επιμέρους στόχων.

60

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

4. Σχεδιασμός δράσεων

Ο σχεδιασμός των δράσεων στα πλαίσια εκπόνησης ενός ΣΔΑΕ είναι μια μακρά διαδικασία η οποία δεν έχει πάντα την ίδια διάρκεια ζωής με εκείνη της εκπόνησης του σχεδίου. Ουσιαστικά το ΣΔΑΕ και μετά την

ολοκλήρωση του παραμένει ένα δυναμικό εργαλείο στα χέρια της τοπικής αρχής το οποίο μπορεί να επικαιροποιείται και να τροποποιείται ανά πάσα στιγμή αφουγκραζόμενο τις ευκαιρίες και ανάγκες που προκύπτουν. Επίσης το ΣΔΑΕ συνήθως έχει ορίζοντα υλοποίησης αρκετά χρόνια τα οποία συνήθως συνδέονται με το καθορισμένο όραμα. Όπως είναι αναμενόμενο το αρχικό ΣΔΑΕ, το οποίο σύμφωνα με τα Σύμφωνα των Δημάρχων και Νησιών πρέπει να κατατεθεί ένα χρόνο μετά την υπογραφή τους, αναμένεται να τροποποιείται στην πορεία υλοποίησης του, νέες δράσεις να προστίθενται και πιθανόν κάποιες λόγω διαφόρων δυσκολιών να αφαιρούνται. Μια συνήθης αλληλουχία διαδικασιών στην πορεία σχεδιασμού των δράσεων χωρίζεται στα παρακάτω πέντε (5) στάδια:

1. Αναζήτηση δράσεων για κάθε επιμέρους στόχο

2. Καθορισμός εμπλοκής τοπικής αρχής στις δράσεις

3. Αξιολόγηση προτεινόμενων δράσεων

4. Αναζήτηση επενδυτικού κεφαλαίου - χρηματοδοτήσεων

5. Ανάλυση ρίσκου

Τροποποίηση σε αυτή την αλληλουχία προκύπτει όταν παρουσιάζονται ιδιαίτερες ευκαιρίες, όπως νέοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί, ορίζοντας έτσι εξ αρχής ένα τομέα προτεραιότητας για σχεδιασμό δράσης, εφόσον φυσικά υπάρχει η δυνατότητα και ανάγκη στην περιοχή. Στην συνέχεια θα αναλυθούν περαιτέρω τα στάδια σχεδιασμού δράσεων.

4.1 Αναζήτηση προτάσεων για κάθε επιμέρους στόχο

Για την επίτευξη των επιμέρους στόχων του οράματος πρέπει να εντοπιστούν και οι κατάλληλες προτάσεις δράσεων. Η διαδικασία αυτή εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους οι οποίες και παρουσιάζονται στην παρακάτω λίστα:

- Η ανάγκη που καθόρισε τον συγκεκριμένο τομέα, για τον οποίο έχει προσδιοριστεί επιμέρους στόχος, ως τομέα προτεραιότητας. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει η προτεινόμενη δράση να καλύψει την συγκεκριμένη ανάγκη. (Παράδειγμα: Σε ένα νησί έχει δοθεί προτεραιότητα στον τομέα της δημοτικής κατανάλωσης ηλεκτρισμού. Η αιτία εντοπίζεται στην εγκατάσταση

61

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

υπερβολικά μεγάλου αριθμού φωτιστικών σωμάτων, άναρχα και χωρίς προηγούμενη μελέτη. Η προτεινόμενη δράση πρέπει να καλύψει την συγκεκριμένη ανάγκη).

- Οι διαθέσιμες τεχνολογίες οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν για την κάλυψη των επιμέρους στόχων. (Παράδειγμα: Εγκατάσταση φυσικού βιολογικού καθαρισμού με χρήση υδροχαρών φυτών αντί για συμβατικό βιολογικό καθαρισμό).

- Το διαθέσιμο δυναμικό σε ΑΠΕ και ΕΞΕ στην περιοχή καθορίζει τα χαρακτηριστικά των εν δυνάμει προτεινόμενων δράσεων για την επίτευξη των επιμέρους στόχων στους τομείς προτεραιότητας έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η αξιοποίηση αυτού του δυναμικού. (Παράδειγμα: Λόγω ύπαρξης γεωθερμικού πεδίου στην περιοχή η τοπική αρχή καθορίζει ως επιμέρους στόχο την τηλεθέρμανση).

- Οι υφιστάμενες δράσεις – μελέτες οι οποίες υπηρετούν το όραμα της τοπικής αρχής στα πλαίσια εκπόνησης του ΣΔΑΕ και έχουν απτό αποτέλεσμα στην μείωση των εκπομπών ΑΦΘ. Θα είχε νόημα η πιθανή γενίκευση αυτών των δράσεων. (Παράδειγμα: Ο Δήμος σε συνεργασία με τοπικό ενεργειακό γραφείο έχει εκπονήσει μελέτη αλλαγής κουφωμάτων του Δημαρχείου στα πλαίσια του προγράμματος «Εξοικονομώ», ανάλογες δράσεις θα μπορούσαν να δρομολογηθούν και στα λοιπά δημοτικά κτίρια, ενώ αντίστοιχα μπορεί να προωθηθεί το πρόγραμμα «Εξοικονόμηση Κατ’Οίκον» για τις κατοικίες).

- Οι πετυχημένες δράσεις σε άλλες περιοχές με αντίστοιχα χαρακτηριστικά, είτε αυτά επικεντρώνονται στο διαθέσιμο δυναμικό είτε σε κοινές δυσκολίες και ευκαιρίες ή και σε άλλα ζητήματα. (Παράδειγμα: Ένα νησί με περιορισμένη διαθέσιμη γη και προβληματικό δίκτυο ύδρευσης ορίζει ως τομέα προτεραιότητας την αντικατάσταση των πλαστικών μπουκαλιών νερού με αφαλατωμενό νερό. Μια πιθανή πρόταση που έχει εφαρμοσθεί σε γειτονικό νησί που αντιμετώπισε το αντίστοιχο πρόβλημα είναι η διάθεση πόσιμου νερού από μικρές μονάδες αφαλάτωσης ώστε να αποφευχθεί η αλλοίωση της ποιότητάς του στο δίκτυο διανομής).

Λαμβάνοντας υπόψη τουλάχιστον τις παραπάνω παραμέτρους η ομάδα ενεργειακού σχεδιασμού πρέπει να προχωρήσει σε συγκεκριμένες προτάσεις δράσεων σε συμφωνία με το όραμα της τοπικής αρχής. Στο 3ο μέρος των οδηγιών εκπόνησης ΣΔΑΕ [1] στα πλαίσια του ΣτΔ υπάρχει μια αρκετά πλήρης λίστα με προτεινόμενες δράσεις, κάνοντας χρήση ευρύ φάσματος τεχνολογιών, στους τομείς των κτιρίων, φωτισμού, συστημάτων θέρμανσης/ψύξης και ηλεκτροπαραγωγής, δικτύων τηλεθέρμανσης/τηλεψύξης, εξοπλισμών γραφείου, παραγωγής βιοαερίου, κ.α. Επίσης αντίστοιχο υλικό επικεντρωμένο είτε στην πλευρά εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης είτε στην πλευρά παραγωγής ενέργειας με ΑΠΕ είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο στα πλαίσια πραγματοποίησης έργων (Ευρωπαϊκών) σχετικών με τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό σε τοπικό επίπεδο [2], [3].

4.2 Εμπλοκή τοπικής αρχής και κοινωνίας στις δράσεις

Η εκάστοτε τοπική αρχή και κοινωνία που επιλέγει να μπει στην διαδικασία εκπόνησης ενός σχεδίου δράσης με στόχο την μείωση των εκπομπών ΑΦΘ σε τοπικό επίπεδο καταλήγει μέσω των μηχανισμών ενεργειακού σχεδιασμού στην πρόταση διαφόρων δράσεων στις οποίες η εμπλοκή τους μπορεί είναι είτε περισσότερο ή λιγότερο ενεργητική και εμφανής. Μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους μπορούν οι τοπικές αρχές και κοινωνίες να εμπλακούν στην υλοποίηση δράσεων φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

62

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Τρόποι εμπλοκής τοπικής αρχής και κοινωνίας στις δράσεις Τοπική αρχή

Τοπική κοινωνία

Καταναλωτές ενέργειας και γενικότερων προϊόντων με ενεργειακό αποτύπωμα Παραγωγοί και προμηθευτές ενέργειας Επενδυτές Ιδιοκτήτες περιουσιακών στοιχείων με προστιθέμενη αξία για τους στόχους του ΣΔΑΕ Εθελοντική / Κοινωνική εργασία Επαγγελματίες Αρμόδιες αρχές για τον προγραμματισμό, την ανάπτυξη και την κανονιστική ρύθμιση Πάροχοι υπηρεσιών σχετικών με την κατανάλωση ενέργειας (πχ. ύδρευση, αποχέτευση, αποκομιδή απορριμμάτων, κ.ά)

Πάροχοι συμβουλών, κινήτρων και ως υπόδειγμα προς μίμηση

Οι δράσεις στις οποίες αναμένεται να εμπλέκονται με έναν από τους παραπάνω τρόπους οι τοπικές αρχές είναι οι εξής:

1. Προώθηση και πιθανή συμμετοχή σε εφαρμογές ΑΠΕ (συνεταιρισμοί παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ)

2. Εξοικονόμηση ενέργειας στις δημοτικές καταναλώσεις (δημοτικό φωτισμό, εξοπλισμούς, κτίρια, μεταφορές)

3. Προώθηση δράσεων εξοικονόμησης στις κατοικίες και στον τριτογενή τομέα

4. Εκπόνηση σχεδιασμού χρήσεων γης με γνώμονα τον έλεγχο της άναρχης και εκτεταμένης δόμησης και της προώθησης της βιώσιμης κινητικότητας στις μεταφορές

5. Δημόσιες συμβάσεις για προϊόντα και υπηρεσίες με υψηλές απαιτήσεις στην ενεργειακή απόδοση και φιλικότητα στο περιβάλλον.

6. Εκτεταμένη συνεργασία με τους πολίτες και λοιπούς ενδιαφερόμενους.

Φυσικά στο σχέδιο δράσης είναι δυνατόν να ενταχθούν δράσεις οι οποίες αναμένεται να πραγματοποιηθούν με αμιγώς ιδιωτική πρωτοβουλία, για τις οποίες όμως υπάρχει κάποια σχετική δέσμευση και βεβαιότητα για την πραγματική υλοποίησή τους. Το τελικό ΣΔΑΕ οφείλει να περιέχει βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δράσεις όπου οι μεν πρώτες θα συνοδεύονται από ολοκληρωμένο σχεδιασμό και επαρκή στοιχεία ώστε να μπορεί να ποσοτικοποιηθεί το όφελος τους στην μείωση εκπομπών, ενώ οι δε δεύτερες θα περιγράφονται περιληπτικά με προοπτική να συγκεκριμενοποιηθούν το συντομότερο δυνατό.

4.3 Αξιολόγηση προτεινόμενων δράσεων

Κατά την διαδικασία εκπόνησης του αειφόρου ενεργειακού σχεδιασμού όπως είδαμε αναμένεται να παραχθεί πληθώρα προτάσεων για αειφορικές δράσεις με στόχο την μείωση των εκπομπών ΑΦΘ. Η τοπική αρχή αναλαμβάνοντας τον ρόλο του κεντρικού σχεδιαστή του ΣΔΑΕ πρέπει να επιλέξει αυτές τις δράσεις οι οποίες συνολικά θα εξυπηρετήσουν το όραμά της και θα οδηγήσουν σε επίτευξη των ορισμένων στόχων.

63

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και δυνατότητες της περιοχής η αρχική λίστα των προτεινόμενων δράσεων καταλήγει στην οριστική της μορφή στην οποία με ιεραρχική κατάταξη θα περιέχονται εκείνες οι δράσεις που πληρούν όλες τις αναγκαίες προϋποθέσεις ορισμένες από την τοπική αρχή. Σε αυτή την φάση η μελέτη των δράσεων αναμένεται να είναι σε αρχικό επίπεδο με διαθέσιμα στοιχεία την διάρκεια υλοποίησης, τους αναγκαίους πόρους (κόστος, ανθρώπινο δυναμικό, υλικά, κ.α), τα αναμενόμενα αποτελέσματα (μείωση εκπομπών ΑΦΘ, αύξηση παραγόμενης ενέργειας από ΑΠΕ, κτλ), τα σχετικά ρίσκα, κτλ. Η διαδικασία αξιολόγησης των δράσεων σε τέσσερα (4) διακριτά βήματα έχει ως εξής:

1. Καθορισμός επιθυμητών κριτηρίων προς επιλογή δράσεων (Κόστος επένδυσης, εξοικονόμηση ενέργειας, εργασιακά οφέλη, βελτίωση περιβαλλοντικών συνθηκών, σχετικότητα με το όραμα της τοπικής αρχής, πολιτική και κοινωνική αποδοχή, κ.α).

2. Επιλογή συντελεστή βαρύτητας για κάθε κριτήριο (Οι συντελεστές βαρύτητας αντανακλούν συνήθως το περιεχόμενο του οράματος της τοπικής αρχής, σημαντικό είναι να αποτελούν αποτέλεσμα διαβούλευσης με την τοπική κοινωνία ώστε οι επιλογή δράσεων να αντικατοπτρίζει τις επιθυμίες της πλειοψηφίας).

3. Υπολογισμός βαθμολογίας για κάθε δράση (Ορίζεται μια βαθμολογική κλίμακα και για κάθε κριτήριο αντιστοιχούνται οι βαθμοί σε χαρακτηρισμούς αξιολόγησης, π.χ στην κλίμακα 1-5 για το κόστος επένδυσης το 1 αντιστοιχεί σε υψηλό και το 5 σε χαμηλό, κοκ. Οι προτεινόμενες δράσεις βαθμολογούνται με βάση την ανταπόκρισή τους στα διάφορα κριτήρια).

4. Επανάληψη της αξιολόγησης για διαφορετικά σενάρια (Επιδιώκοντας το βέλτιστο αποτέλεσμα – σενάριο που θα εκπληρώσει τους επιθυμητούς στόχους είναι πιθανό να είναι αναγκαία η επανάληψη της διαδικασίας αξιολόγησης των προτεινόμενων δράσεων τροποποιώντας σε κάθε περίπτωση το «μείγμα» των δράσεων. Η δημόσια διαβούλευση των διαφόρων σεναρίων με τους εμπλεκόμενους φορείς και την τοπική κοινωνία είναι αναμενόμενο να φέρει τα καλύτερα αποτελέσματα).

4.4 Αναζήτηση επενδυτικού κεφαλαίου - χρηματοδοτήσεων

Η διαδικασία ανεύρεσης επενδυτικού κεφαλαίου για τη χρηματοδότηση των προτεινόμενων δράσεων είναι ίσως από τις πιο απαιτητικές εργασίες στα πλαίσια εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Επίσης είναι πιθανό, ειδικά για τις μακροπρόθεσμες δράσεις αυτή η εργασία να λάβει χώρα μετά το πέρας της εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Η υλοποίηση έργων αυξημένων απαιτήσεων σε κόστος, τεχνογνωσία, ανθρώπινο δυναμικό, εγκαταστάσεις, κτλ είναι συχνά πολύ δύσκολο να αναληφθεί πλήρως από την τοπική αρχή. Σε αυτή την περίπτωση η σύμπραξη με τον ιδιωτικό

64

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

τομέα είτε σε τοπικό ή σε υπερτοπικό επίπεδο μοιάζει επιβεβλημένη. Σημαντικό σε αυτές τις περιπτώσεις είναι οι συμφωνίες να γίνονται με τους πλέον προσοδοφόρους όρους για την τοπική αρχή και την τοπική κοινωνία μιας και η κοινωνική διάσταση των δράσεων που συνήθως εμπεριέχονται σε ένα βίωσιμο σχέδιο δράσης είναι έντονη. Μερικές από τις μεθόδους χρηματοδότησης έργων εφαρμογών ΑΠΕ και ΕΞΕ με περισσότερη ή λιγότερη συμμετοχή της τοπικής αρχής – κοινωνίας είναι:

- Συμβάσεις παραχώρησης (ΣΠ): Η πλέον συνήθης μέθοδος χρηματοδότησης και υλοποίησης ενός έργου. Οι ΣΠ γίνονται μετά από διαγωνισμό ή προκήρυξη για εκδήλωση ενδιαφέροντος, όπου εξετάζεται η τεχνική, οικονομική, διαχειριστική κτλ. επάρκεια του αναδόχου ο οποίος συνήθως αναλαμβάνει την μελέτη αδειοδότηση, κατασκευή και λειτουργία του έργου για ορισμένο χρονικό διάστημα (συνήθως 25ετία). Συχνά προβλέπεται η απόδοση ανταποδοτικού οφέλους στην τοπική αυτοδιοίκηση λόγω της παραχώρησης ακινήτου (υποδομές, γη, κτλ).

- Συμπράξεις Δημόσιου – Ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ): Αποτελεί ειδική περίπτωση ΣΠ με την διαφορά ότι στην διαδικασία ανάθεσης του έργου υπεισέρχεται ο υπ. Οικονομίας ως μεσολαβητής για την διευκόλυνση των διαδικασιών (αδειοδότηση, επιδοτήσεις, κτλ) και ως εγγυητής των συμφερόντων του δημοσίου.

- Χρηματοδότηση από τρίτους (ΧΑΤ): Σε περίπτωση αδυναμίας ανάληψης του κόστους επένδυσης από τον ενδιαφερόμενο δύναται η χρηματοδότηση από τρίτους (άλλο επιχειρηματία - εταιρία) με υπογραφή Ενεργειακών Συμβολαίων (μιλάμε για επενδύσεις στον τομέα των ΑΠΕ ή ΕΞΕ). Οι εταιρίες οι οποίες πραγματοποιούν τέτοιες επενδύσεις εντάσσονται στην κατηγορία των Εταιριών Υπηρεσιών Ενέργειας (ΕΥΕ) . Για το ορισμένο διάστημα της σύμβασης το όφελος της εταιρίας προκύπτει από την διαφορά των εξόδων ενέργειας πριν και μετά την επένδυση. Μετά το πέρας του συμβολαίου το όφελος περνάει στην τοπική αρχή.

- Ανατροφοδοτούμενα κεφάλαια: Ο τίτλος του εν λόγω χρηματοδοτικού μηχανισμού περιγράφει στην ουσία και την φιλοσοφία του. Ένα αρχικό κεφάλαιο επενδύεται για μια δράση, η οποία έχει σύντομο διάστημα αποπληρωμής και το ίδιο κεφάλαιο χρησιμοποιείται για νέες επενδύσεις. Ουσιαστικά αποτελεί ένα διαρκή μηχανισμό χρηματοδότησης ο οποίος και υπόκειται σε ειδικό καθεστώς διαχείρισης το οποίο και συμφωνείτε μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών.

- Πολυμετοχικά επενδυτικά σχήματα: Τα πολυμετοχικά επενδυτικά σχήματα είναι ένας εναλλακτικός τρόπος επένδυσης, εδώ ειδικά για ενεργειακά έργα, όπου το μετοχικό κεφάλαιο της επένδυσης ανοίγει σε πληθώρα ενδιαφερομένων, ενώ προτεραιότητα έχει η τοπική κοινωνία μιας και έργα τέτοιου τύπου είναι άμεσα συνδεδεμένα με το τόπο και την κοινωνία. Η διάθεση μετοχών ενός έργου στην τοπική κοινωνία μπορεί συχνά να είναι το κλειδί στην επιτυχία του. Παραδείγματα τέτοιων σχημάτων είναι ευρέως διαδεδομένα στην Βόρεια Ευρώπη (Δανία, Γερμανία, κ.α).

- Αστικοί συνεταιρισμοί: Ο αστικός συνεταιρισμός είναι μια νομική μορφή επιχείρησης ο οποίος τα τελευταία χρόνια αξιοποιείται εκτεταμένα κυρίως στην βόρεια Ευρώπη για την υλοποίηση έργων παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Στην Ελλάδα

65

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

ακόμα είναι σε βρεφικό στάδιο με πιο προχωρημένο παράδειγμα την Ενεργειακή Συνεταιριστική Καρδίτσας32.

- Εταιρίες λαϊκής βάσης: Ουσιαστικά αποτελεί ένα πολυμετοχικό σχήμα με έντονη παρουσίας της τοπικής αρχής και κριτήρια εντοπιότητας για τους λοιπούς μετόχους.

Πέρα από τις προαναφερθείσες μεθόδους χρηματοδότησης έργων η τοπική αρχή και οι σύμβουλοι της πρέπει να είναι σε εγρήγορση ώστε να επιτυγχάνεται η μέγιστη απορρόφηση εθνικών και κοινοτικών πόρων για επενδύσεις στον χώρο της ενέργειας και του περιβάλλοντος. Παραδείγματα τέτοιων εργαλείων – πόρων τα τελευταία χρόνια υπήρξαν τα παρακάτω:

- Πρόγραμμα «Εξοικονομώ» (εθνικό)

- Πρόγραμμα «Εξοικονόμηση Κατ’Οίκων» (εθνικό)

- Πρόγραμμα «Κτίζοντας το μέλλον» (εθνικό)

- Προγράμματα ΕΠΠΕΡΑ (εθνικό)

- Πρόγραμμα JEREMIE (κοινοτικό)

- Πρόγραμμα JESSICA (κοινοτικό)

- Πρόγραμμα ELENA (κοινοτικό)

- Πρόγραμμα NER 300 (κοινοτικό)

Σύντομα ξεκινά η επόμενη προγραμματική περίοδος 2014-2020 στην οποία αναμένεται να υπάρξει σημαντική διάθεση πόρων για έργα σχετικά με τον βιώσιμο ενεργειακό σχεδιασμό.

4.5 Ανάλυση ρίσκου

Αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας αξιολόγησης των προτεινόμενων δράσεων αποτελεί η ανάλυση ρίσκου. Για κάθε δράση ακόμα και αν στην διαδικασία αρχικής αξιολόγησης έχει βαθμολογηθεί αρκετά υψηλά πρέπει να διερευνηθούν τα πιθανά ρίσκα κατά την φάση ωρίμανσης του σχεδιασμού, υλοποίησης και παρακολούθησης της δράσης. Τα πιθανά ρίσκα μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε πέντε (5) βασικές κατηγορίες:

1. Ενδογενή ρίσκα:

o Αποτυχία τήρησης χρονοδιαγράμματος

o Υποκοστολόγηση της δράσης

o Κακοδιαχείρηση της ανάλογης σύμβασης

o Καθυστερήσεις στην προκήρυξη της δράσης και στην λήψη αποφάσεων

o Κακή επικοινωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών

2. Γραφειοκρατικά ρίσκα:

o Ακατάλληλη έγκριση προϋπολογισμού

o Καθυστερήσεις στην αδειοδότηση

o Αλλαγές/ Τροποποιήσεις σε σχετικά νομοθετήματα

32 http://www.anka.gr/portal/index.php?option=com_content&view=article&id=461&Itemid=62&lang=el

66

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

o Έλλειψη ελεγκτικού μηχανισμού

3. Τεχνικά ρίσκα

o Ακατάλληλος σχεδιασμός και επιλογή τεχνικών χαρακτηριστικών

o Τεχνικές αστοχίες

o Κακή απόδοση αναδόχου

o Υποκοστολόγηση λειτουργικού κόστους

4. Ρίσκα Σύμβασης

o Ατυχείς εκτιμήσεις

o Οικονομικές δυσκολίες

o Γενικές καθυστερήσεις

o Έλλειψη εμπειρίας

o Κακή διαχείριση

o Δυσκολία ελέγχου υπερεργολάβων

5. Ρίσκα Αγοράς

o Αυξήσεις αμοιβών

o Αυξήσεις επιτοκίων

o Έλλειψη απαιτούμενων υλικών και εξοπλισμών

o Διακύμανση τιμών ενεργειακών φορέων

Τα διάφορα ρίσκα μπορούν να προληφθούν εξασφαλίζοντας σε κάθε κατηγορία τα παρακάτω: - Υπεύθυνη – συντονισμένη διαχείριση

- Καθορισμένο χρονοδιάγραμμα

- Ξεκάθαρες αρμοδιότητες

- Ξεκάθαρο προϋπολογισμό

- Εξασφάλιση χρηματοδότησης

- Ελεγκτικός μηχανισμός διασφάλισης ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών

- Ξεκάθαρος μηχανισμός παρακολούθησης

Ολοκληρώνοντας την ανάλυση ρίσκου και εφαρμόζοντας τις διάφορες μεθόδους πρόληψής τους ελαχιστοποιούνται οι απρόβλεπτες δυσλειτουργίες στα πλαίσια εκπόνησης – υλοποίησης και παρακολούθησης των προτεινόμενων δράσεων. Η αξιολόγηση των υπόλοιπων ρίσκων θα καθορίσει την έγκριση της δράσης.

67

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Eκπόνηση ΣΔΑΕ – Επιλογή και σχεδιασμός δράσεων

5. Βιβλιογραφία

[1] JRC, EC (2010), “How to develop a Sustainable Energy Action Plan” Brussels, Belgium [2] Climate Alliance, CLIMATE COMPASS/ Compendium of Measures 2006 [3] Transplan, Inspiration Catalogue, Intelligent Energy Europe 2010

6. Συνδέσεις

Ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του CoM με τις ανάλογες μεθοδολογίες και τεχνικά εγχειρίδια. http://www.eumayors.eu/library/documents_en.htm Ηλεκτρονική διεύθυνση του έργου Climate Compass με οδηγίες για την εκπόνηση ΣΔΑΕ και προτεινόμενες δράσεις. http://www.climate-compass.net/climate-compass.html Ηλεκτρονική διεύθυνση του έργου Transplan με εκτενής λίστα προτεινόμενων δράσεων για νησιωτικές περιοχές και εργαλείου ενεργειακού σχεδιασμού. http://www.transplanproject.eu/?secid=1

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

Ακαδημία Ενέργειας

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο

Ενότητα B2.

Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Μεθοδολογία για την επίτευξη των στόχων του ΣΔΑΕ

Διδάσκων: Κώστας Κομνηνός 30/09/2013

69

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

Περίληψη ..................................................................................................................................................... 70

1. Ανάλυση τεχνικών υλοποίησης ΣΔΑΕ ................................................................................................ 71

2. Παρακολούθηση των εκπομπών ΑΦΘ ................................................................................................ 73

3. Παρακολούθηση του ΣΔΑΕ ................................................................................................................ 76

4. Ολοκληρωμένη μεθοδολογία παρακολούθησης Συμφώνου των Νησιών ........................................... 80

5. Βιβλιογραφία ...................................................................................................................................... 81

6. Συνδέσεις ............................................................................................................................................ 81

7. Παράρτημα ......................................................................................................................................... 82

Πιθανοί δείκτες παρακολούθησης ΣΔΑΕ ................................................................................................ 82

Υπόδειγμα ερωτηματολογίου παρακολούθησης οικιακού τομέα Συμφώνου των Νησιών ...................... 84

70

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

Περίληψη

Σε αυτή την ενότητα θα αναλυθούν αρχικά κάποιες τεχνικές υλοποίησης ενός σχεδίου δράσης και στην συνέχεια οι μηχανισμοί και τα σημαντικά σημεία στην διαδικασία παρακολούθησης των εκπομπών ΑΦΘ και του ΣΔΑΕ. Ουσιαστικά η υλοποίηση και παρακολούθηση αποτελούν τα τελευταία βήματα στην μακρά διαδικασία εκπόνησης και ολοκλήρωσης ενός ΣΔΑΕ. Ο ρόλος τους για την επιτυχημένη ολοκλήρωση του ΣΔΑΕ είναι ιδιαίτερα σημαντικός μιας και η περίοδος εφαρμογής του συνήθως καλύπτει τουλάχιστον μια δεκαετία. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι μέσα σε αυτό το διάστημα δράσεις οι οποίες προτείνονται αρχικά μπορεί να ωριμάσουν, να βρεθεί κατάλληλη χρηματοδότηση και να εξελιχθούν σε πραγματικά έργα. Επίσης δράσεις οι οποίες αρχικά θεωρούνταν κατάλληλες για την συγκεκριμένη περιοχή για διάφορους λόγους ενδέχεται να θεωρηθεί ότι πρέπει να αποσυρθούν από το ΣΔΑΕ. Οι πιθανές αλλαγές, τροποποιήσεις, εξελίξεις γύρω από το σχέδιο δράσης απαιτούν την διαρκή και συστηματική παρακολούθηση από κατάλληλα στελεχωμένη ομάδα εργασίας. Η μακροχρόνια δέσμευση και ενασχόληση της ομάδας με το ΣΔΑΕ πρέπει να θεωρείται δεδομένη, ενώ ιδιαίτερα σημαντική είναι η ευρεία και διαρκής πολιτική στήριξη από τις τοπικές αρχές.

71

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

1. Ανάλυση τεχνικών υλοποίησης ΣΔΑΕ

Στην ενότητα Β1 του μαθήματος παρουσιάστηκαν οι διάφορες φάσεις εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Έχοντας ολοκληρώσει αυτές τις φάσεις η τοπική αρχή έχει στα χέρια της ένα χρήσιμο εργαλείο για την προώθηση και υλοποίηση δράσεων προς επίτευξη του οράματος της. Το ΣΔΑΕ ως εργαλείο ενεργειακού σχεδιασμού πρέπει να έχει μια απόλυτα δυναμική φύση και να μην αντιμετωπίζεται ως μια στατική μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε και στην συνέχεια μπήκε στο αρχείο. Στην πορεία εφαρμογής του ΣΔΑΕ πιθανή είναι η επικαιροποίηση του. Η απογραφή εκπομπών ΑΦΘ μπορεί να τροποποιηθεί λόγω ανεύρεσης νέων ακριβέστερων δεδομένων. Δράσεις μπορεί να προστεθούν ή να αφαιρεθούν ανάλογα με το επίπεδο ωρίμανσης τους, την αποδοχή τους από την κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς, την ανεύρεση κεφαλαίου για την χρηματοδότησή τους, κτλ. Η δυναμική φύση του ΣΔΑΕ αναδεικνύεται ιδιαιτέρως από το γεγονός ότι στα πλαίσια υπογραφής των Συμφώνων από μια τοπική αρχή βασική δέσμευσή της, πέρα από την υποβολή του ΣΔΑΕ ένα χρόνο μετά την υπογραφή, είναι η υποβολή εκθέσεων εφαρμογής του ΣΔΑΕ τουλάχιστον ανά διετία. Στις εκθέσεις θα περιέχεται υλικό το οποίο προκύπτει από την παρακολούθηση της πορείας υλοποίησης του ΣΔΑΕ. Ουσιαστικά, η υλοποίηση και παρακολούθηση του ΣΔΑΕ είναι άμεσα συνδεδεμένες. Περισσότερα για τις εκθέσεις εφαρμογής θα αναλυθούν στο επόμενο κεφάλαιο. Στην συνέχεια παρουσιάζεται μια λίστα τεχνικών οι οποίες είναι σημαντικές και μπορούν να βοηθήσουν μια τοπική αρχή να επιτύχει την υλοποίηση του σχεδίου δράσης της.

1. Διαρκής πολιτική στήριξη: Όπως έχει αναδειχθεί και στην προηγούμενη ενότητα το ΣΔΑΕ έχει ξεκάθαρες πολιτικές προεκτάσεις. Οι τοπικές αρχές οφείλουν να στηρίζουν το σχέδιο δράσης κατά την περίοδο εφαρμογής του με κάθε τρόπο. Αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη δέσμευση μιας και το σχέδιο δράσης συνήθως καλύπτει τουλάχιστον μια δεκαετία. Σε αυτή την περίοδο είναι αναγκαίο να υπάρχει μια επισπεύδουσα ομάδα (ομάδα ή άτομο ανάλογα με τους διαθέσιμους ανθρώπινους πόρους) η οποία θα εξασφαλίζει την πολιτική προώθηση του σχεδίου ώστε να αποφευχθεί η μετακύλιση του σε δευτερεύουσας σημασίας πρωτοβουλία.

2. Συνεργασία και επικοινωνία: Δύο βασικές έννοιες οι οποίες πρέπει να εξασφαλίζονται μεταξύ των διαφόρων τμημάτων της τοπικής αρχής, των πιθανών υποστηρικτικών δομών και λοιπών φορέων που ενεπλάκησαν στις φάσεις εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Η συντονισμένη εργασία αυτών των ομάδων κατά τον χρόνο εκπόνησης του ΣΔΑΕ πρέπει να επεκταθεί σε όλη την περίοδο

72

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

υλοποίησης του σχεδίου ώστε να καλύπτονται αποτελεσματικά ανάγκες και ευκαιρίες που θα προκύπτουν.

3. Διατήρηση εμπλοκής πολιτών και τοπικών φορέων: Είναι πιθανό η ανταπόκριση των κατοίκων και των τοπικών φορέων σε κάτι καινούργιο, καινοτόμο και ελπιδοφόρο για τον τόπο τους να είναι ενθουσιώδης και να συνεισφέρει σημαντικά σε ένα γόνιμο διάλογο με την τοπική αρχή ο οποίος θα καταλήξει σε ένα σχέδιο δράσης ευρείας αποδοχής. Παρόλα αυτά είναι επίσης πιθανό αυτό ο πρώτος ενθουσιασμός σύντομα να καταλαγιάσει. Η διαρκής και συστηματική ενημέρωση της κοινωνίας για την πρόοδο του ΣΔΑΕ και η προώθηση συμμετοχικών μηχανισμών και δράσεων μπορεί να διασφαλίσει την επιτυχή υλοποίηση του σχεδίου δράσης.

4. Αναζήτηση μηχανισμών χρηματοδοτήσης δράσεων: Είναι δεδομένο ότι για αρκετές από τις προτεινόμενες δράσεις στο έτος εκπόνησης του ΣΔΑΕ, προς επίτευξη του ορισμένου στόχου, δεν θα έχει καθορισθεί κατάλληλος μηχανισμός χρηματοδότησης. Αποτελεί πρόκληση και σημαντικότατη διαδικασία στην υλοποίηση του σχεδίου η συστηματική αναζήτηση κατάλληλων τέτοιων μηχανισμών είτε αυτοί αφορούν εθνικά και Ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα είτε αφορούν καινοτόμους μηχανισμούς χρηματοδότησης. Μια έμπειρη ομάδα εργασίας είναι σημαντικό να αναλάβει αυτή την δραστηριότητα.

5. Ωρίμανση προτεινόμενων δράσεων: Στο διάστημα ενός έτους στο οποίο πραγματοποιείται η εκπόνηση του ΣΔΑΕ κάποιες από τις προτεινόμενες δράσεις είναι αναμενόμενο να μην έχουν μελετηθεί ενδελεχώς. Αυτές οι δράσεις συγκαταλέγονται συνήθως σε μια λίστα μακροπρόθεσμων δράσεων για τις οποίες είναι αναγκαία μια μεγαλύτερη περίοδος ωρίμανσης. Παράλληλα με την υλοποίηση του ΣΔΑΕ και την προώθηση ώριμων έργων για χρηματοδότηση, καίριας σημασίας για την επίτευξη του συνολικού στόχου και την πραγμάτωση του οράματος της τοπικής αρχής είναι η εκπόνηση προμελετών και μελετών σκοπιμότητας, έρευνας πεδίου και έρευνας αγοράς για τις μακροπρόθεσμες δράσεις. Πρέπει να καταστεί σαφές ότι έργα δεν προκύπτουν ως δια μαγείας αλλά μόνο μέσω συστηματικής και επισταμένης μελέτης.

6. Πιλοτικές εφαρμογές: Κάποιες σχεδιαζόμενες δράσεις ενδέχεται να είναι αρκετά καινοτόμες και να μην υπάρχει αντίστοιχη εμπειρία. Σε αυτές τις περιπτώσεις προτού μια τοπική αρχή προχωρήσει σε μεγάλης κλίμακας δράσεις τέτοιου τύπου είναι καλή ιδέα να προτιμώνται τουλάχιστον σε πρώτη φάση πιλοτικές εφαρμογές μικρής κλίμακας.

73

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

7. Δικτύωση και ανταλλαγή εμπειρίας και γνώσης: Ένα από τα βασικά οφέλη εκπόνησης ενός σχεδίου δράσης και ένταξής του σε πρωτοβουλίες όπως τα Σύμφωνα των Δημάρχων και των Νησιών είναι η δικτύωση με τοπικές αρχές οι οποίες ορίζουν ανάλογους στόχους και μοιράζονται οράματα αειφορικής ανάπτυξης της περιοχής τους. Πολύ χρήσιμη μπορεί να αποδειχτεί η αξιοποίηση αυτού του οφέλους στην περίοδο υλοποίησης του ΣΔΑΕ. Ανταλλαγή εμπειρίας και

γνώσης μεταξύ των τοπικών αρχών μπορεί να δώσει λύση σε προβλήματα τα οποία έχουν αντιμετωπιστεί σε άλλες περιοχές ή να γεννήσει ιδέες οι οποίες έχουν ήδη εφαρμοσθεί επιτυχώς σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Επίσης δυνατή μπορεί να καταστεί η από κοινού υποβολή προτάσεων για χρηματοδότηση έργων τα οποία μπορούν να σταθούν σε επίπεδο διοικητικής περιφέρειας ή ακόμα και σε επίπεδο ευρύτερης Ευρωπαϊκής συνεργασίας.

Η υλοποίηση του σχεδίου δράσης είναι ίσως η πλέον επίπονη και χρονοβόρα διαδικασία. Οι τεχνικές για την επίτευξή της σίγουρα δεν εξαντλούνται στην παραπάνω λίστα. Λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου και του χρόνου, πιθανές συγκυρίες και ευκαιρίες είναι δυνατό να προκύψουν καινοτόμες προσεγγίσεις για την επιτυχή υλοποίηση ενός ΣΔΑΕ. Σίγουρα αποτελεί μια πρόκληση την οποία οι τοπικές αρχές θα πρέπει να λαμβάνουν σοβαρά υπόψη ήδη κατά την περίοδο εκπόνησης του σχεδίου δράσης προετοιμάζοντας το έδαφος και τις κατάλληλες δομές για την περίοδο μετά τον πρώτο χρόνο παραγωγής του ΣΔΑΕ.

2. Παρακολούθηση των εκπομπών ΑΦΘ

Στην ενότητα Α2 του μαθήματος παρουσιάστηκε η μεθοδολογία απογραφής των εκπομπών ΑΦΘ στο έτος αναφοράς. Ουσιαστικά παράλληλα με την αρχική απογραφή ξεκινά και η διαδικασία παρακολούθησης των εκπομπών η οποία και είναι άμεσα συνδεδεμένη με την δυναμική φύση του σχεδίου δράσης. Πρέπει να γίνεται συστηματικά, με προκαθορισμένο τρόπο και προσέγγιση ώστε να επιτυγχάνεται συνέχεια και συνοχή στο αποτέλεσμα. Στόχος της παρακολούθησης εκπομπών ΑΦΘ είναι να μπορεί να ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά πόσο επιτυγχάνονται οι επιμέρους και οι συνολικοί στόχοι του ΣΔΑΕ. Σε περίπτωση που παρατηρηθεί αναντιστοιχία των πραγματικών εκπομπών με τους αναμενόμενους σύμφωνα με το ΣΔΑΕ τότε ενδέχεται να είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός νέων δράσεων ώστε να καλυφθεί αυτό το έλλειμμα ή να ληφθούν άλλα διορθωτικά μέτρα ή σε ακραίες

περιπτώσεις να επικαιροποιηθούν οι στόχοι και το όραμα. Κατά αντιστοιχία της κατηγοριοποίησης και διαφοροποίησης της μεθόδου απογραφής των εκπομπών ΑΦΘ σύμφωνα με την κατηγορία δραστηριότητας αλλά και το κατά πόσο οι εκπομπές αφορούν τελική

74

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

κατανάλωση ή τοπική παραγωγή ενέργειας. διαφοροποιείται και η προσέγγιση στην παρακολούθηση των εκπομπών.

- Η ευκολία πρόσβασης σε στοιχεία κατανάλωσης ενέργειας αποκλειστικά για δημοτική/δημόσια χρήση δίνει την δυνατότητα στην ομάδα εργασίας που θα αναλάβει το έργο της παρακολούθησης των εκπομπών ΑΦΘ, και κατά επέκταση του συνόλου του ΣΔΑΕ, να επιτύχει την ακριβή και συστηματική καταγραφή των εκπομπών αξιοποιώντας πραγματικά δεδομένα (λογαριασμοί ηλεκτρισμού και αγοράς καυσίμων).

- Αντιθέτως η δυσκολία πρόσβασης σε στοιχεία κατανάλωσης ενέργειας στους λοιπούς τομείς δραστηριότητας αλλά και στην τοπική παραγωγή ενέργειας αναμένεται να περιορίσει τις δυνατότητες πρόσβασης της ομάδας εργασίας στην αναγκαία πληροφορία την περίοδο υλοποίησης και παρακολούθησης του ΣΔΑΕ.

Στην συνέχεια αποτυπώνονται τα σημαντικά σημεία για την επιτυχή παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ αφενός στον δημοτικό/δημόσιο τομέα και αφετέρου στους λοιπούς τομείς δραστηριότητας και στις μονάδες τοπικής παραγωγή ενέργειας μιας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιοχής η οποία και έχει ήδη εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του προγράμματος ISLE-PACT το οποίο και λειτούργησε υποστηρικτικά στην φάση εκκίνησης της πρωτοβουλίας του ΣτΝ έχουν αναπτυχθεί διάφορα εργαλεία και φόρμες χρήσιμα κατά την περίοδο παρακολούθησης των σχεδίων δράσης. Φόρμες για την υποβολή στοιχείων παρακολούθησης εκπομπών και δράσεων αναμένεται μέσα στο φθινόπωρο να διατεθούν και από το ΣτΔ. Στη συνέχεια σε κάποια σημεία θα γίνεται αναφορά στα εργαλεία και τις φόρμες του ΣτΝ, ενώ το αντίστοιχο υλικό είναι διαθέσιμο στο υποστηρικιτκό υλικό και αποτελεί προαιρετική πληροφορία του μαθήματος, ενώ αφορά κυρίως όσους επιλέξουν εργασία σχετική με παρακολούθηση ΣΔΑΕ ή όσους ενδιαφέρονται να αξιοοποιήσουν αυτά τα εργαλεία. Μαζί με τα εργαλεία, τα οποία έχουν ενσωματωμένες οδηγίες και επιλογή γλώσσας, παρέχεται και επεξηγητικό σημείωμα ως εγχειρίδιο χρήσης των εργαλείων. Δημοτικός/Δημόσιος τομέας: Τα σημαντικά σημεία τα οποία πρέπει να λάβει υπόψη της η ομάδα παρακολούθησης του ΣΔΑΕ κατά την συλλογή ενεργειακών δεδομένων και τον υπολογισμό των εκπομπών ΑΦΘ στον δημοτικό/δημόσιο τομέα είναι τα ακόλουθα:

1. Εντοπισμός αναγκαίων μεγεθών προς παρακολούθηση: Έχοντας ήδη εντοπίσει τις δημοτικές/δημόσιες ενεργειακές καταναλώσεις στην φάση εκπόνησης του ΣΔΑΕ δεν αναμένεται να παρουσιαστεί κάποια διαφοροποίηση στην φάση παρακολούθησης. Είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η συνέχεια στην καταγραφή των μεγεθών στο έτος απογραφής και στην περίοδο παρακολούθησης.

2. Εντοπισμός πηγών παροχής δεδομένων: Ανάλογα με το προηγούμενο σημείο οι πηγές παροχής δεδομένων αναμένεται να παραμείνουν οι ίδιες με αυτές κατά την φάση εκπόνησης του ΣΔΑΕ. Η δημιουργία μιας λίστας δεδομένων προς παρακολούθηση και η αντιστοίχηση τους στις κατάλληλες πηγές μπορεί να φανεί πολύ χρήσιμη κατά την εφαρμογή της παρακολούθησης.

75

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

3. Καθορισμός συχνότητας καταγραφής δεδομένων: Λαμβάνοντας υπόψη την συχνότητα διάθεσης των ενεργειακών δεδομένων (εκκαθαριστικοί λογαριασμοί ΔΕΗ, συγκεντρωτικά τιμολόγια αγοράς καυσίμων, κτλ) πρέπει να καθορισθεί και η αντίστοιχη καταγραφή τους. Η αντιστοίχηση αυτή πρέπει να είναι ακριβής ώστε να αποφευχθεί η αναζήτηση δεδομένων όταν αυτά δεν είναι διαθέσιμα αλλά και η απώλεια πληροφοριών λόγω κακοδιαχείρισης της εισρέουσας πληροφορίας.

4. Χρήση εργαλείων παρακολούθησης των αναγκαίων δεδομένων: Στην διαδικασία παρακολούθησης των εκπομπών ΑΦΘ πολύ χρήσιμα μπορούν να φανούν εργαλεία και φόρμες συμπλήρωσης δεδομένων τα οποία θα διευκολύνουν την γρήγορη, αποτελεσματική και ακριβή καταγραφή δεδομένων. Εργαλείο33, σε απλή και πλήρη έκδοση, για την παρακολούθηση της κατανάλωσης ενέργειας και των αντίστοιχων εκπομπών ενός Δήμου είναι διαθέσιμο στο υποστηρικτικό υλικό.

5. Οργάνωση και συντονισμός του μηχανισμού συλλογής δεδομένων: Ο όγκος και η διασπορά εργασίας κατά την παρακολούθησης των εκπομπών ΑΦΘ είναι πιθανό να είναι μεγάλοι, ειδικά σε περιπτώσεις μεγάλων Δήμων – νησιών. Η ομάδα εργασίας θα πρέπει να καθορισθεί λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της εκάστοτε περιοχής. Ευθύνες και αρμοδιότητες για την συλλογή δεδομένων πρέπει να μοιρασθούν μεταξύ των μελών της ομάδας, ανάλογα με τις δυνατότητες, τις γνώσεις και την πρόσβαση σε πληροφορίες καθενός με σκοπό την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία του μηχανισμού συλλογής δεδομένων.

6. Διασφάλιση της ποιότητας της παρεχόμενης πληροφορίας: Σημαντικό για την επιτυχημένη παρακολούθηση των εκπομπών ΑΦΘ είναι ο έλεγχος της ποιότητας των παρεχόμενων πληροφοριών. Ένα μέλος της ομάδας εργασίας πρέπει να αναλάβει αυτόν τον ρόλο λειτουργώντας αφενός ως διαχειριστής της ομάδας και αφετέρου ως εγγυητής της εγκυρότητας των δεδομένων.

Λοιποί τομείς – Τοπική παραγωγή ενέργειας: Τα σημαντικά σημεία τα οποία αναφέρθηκαν παραπάνω για τον δημοτικό/δημόσιο τομέα αφορούν ουσιαστικά και τους υπόλοιπους τομείς δραστηριότητας και την τοπική παραγωγή. Σε αυτές όμως τις περιπτώσεις λόγω των δυσκολιών πρόσβασης στην πληροφορία είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη και τα παρακάτω:

1. Εξασφάλιση μακροπρόθεσμης συνεργασίας με εμπλεκόμενους φορείς: Ίσως το πιο ουσιαστικό σημείο για την εξασφάλιση της παρακολούθησης των εκπομπών ΑΦΘ σε τομείς δραστηριότητας όπου η ομάδα εργασίας δεν έχει άμεση πρόσβαση. Η ομάδα εργασίας πρέπει να καταρτίσει μια λίστα των εμπλεκόμενων φορέων οι οποίοι συνεισέφεραν πληροφορίες και ενεργειακά δεδομένα στην φάση εκπόνησης του ΣΔΑΕ και να επιδιώκουν την σταθερή και ποιοτική επικοινωνία μαζί τους στην περίοδο παρακολούθησης.

2. Κατάρτιση κατάλληλων ερωτηματολογίων: Για την πιο λειτουργική και αποτελεσματική συλλογή δεδομένων στους τομείς εκτός του Δήμου μια καλή λύση είναι η χρήση ερωτηματολογίων. Με ξεκάθαρες και στοχευμένες ερωτήσεις είναι δυνατόν να συλλεχθούν πληθώρα χρήσιμων στοιχείων για την πληρέστερη παρακολούθηση των εκπομπών ΑΦΘ. Τα ερωτηματολόγια πρέπει είτε να αποστέλλονται στους αντίστοιχους φορείς είτε να διακινούνται από την ομάδα εργασίας

33 Το όνομα του εργαλείου είναι “PoI_Energy-CO2 monitoring tool for the public sector”

76

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

στους αντίστοιχους τομείς δραστηριότητας τις κατάλληλες χρονικές περιόδους κατά τις οποίες υπάρχει μεγαλύτερη διαθεσιμότητα πληροφοριών (π.χ τέλος του μήνα - τετραμήνου, τέλος του χρόνου, την περίοδο χαμηλής τουριστικής κίνησης, κ.α). Στο παράρτημα παρουσιάζεται υπόδειγμα ενός τέτοιου ερωτηματολογίου για τον οικιακό τομέα, ενώ στο υποστηρικτικό υλικό του μαθήματος μπορείτε να βρείτε αντίστοιχο εργαλείο34 παραγωγής και ομαδοποίησης αποτελεσμάτων ερωτηματολογίων το οποίο αναπτύχθηκε για του υπογράφοντες του ΣτΝ.

3. Καταγραφή αλλαγών στην υφιστάμενη κατάσταση: Η ομάδα εργασίας πρέπει να έχει εποπτεία των πιθανών αλλαγών στους διάφορους τομείς δραστηριότητας, των εξελίξεων και επιδράσεων σε αυτούς απο τοπικές και εθνικές παραμέτρους.

Έχοντας ολοκληρώσει την συλλογή των απαιτούμενων δεδομένων για τις εκπομπές ΑΦΘ της περιοχής ενδιαφέροντος επανερχόμαστε στον αρχικό στόχο της παρακολούθησης εκπομπών, την σύγκριση των πραγματικών με τα αναμενόμενα στοιχεία. Σε περίπτωση που διαπιστωθούν αναντιστοιχίες τότε η ομάδα παρακολούθησης πρέπει να ενημερώσει τον συντονιστή του ΝΣΔΑΕ ώστε να ληφθούν τα απαιτούμενα διορθωτικά μέτρα. Στο υποστηρικτικό υλικό είναι διαθέσιμο εργαλείο35 του ΣτΝ για την απλή και γρήγορη σύγκριση των απογραφών εκπομπών του έτους βάσης με τις νέες απογραφές κατά την φάση παρακολούθησης του ΝΣΔΑΕ, τον αυτόματο υπολογισμό δεικτών επιτευξιμότητας των στόχων και αντίστοιχων γραφημάτων. Ανακεφαλαιώνοντας, η παρακολούθηση των εκπομπών ΑΦΘ είναι μια απαιτητική διαδικασία, η επιτυχία της οποίας καθορίζεται άμεσα από τον καλό προγραμματισμό, την σωστή και συστηματική συλλογή δεδομένων σε σταθερή και συνεχή συνεργασία με τους διάφορους εμπλεκόμενους φορείς. Η πληροφορία που συλλέγεται είναι καίριας σημασίας για την ορθή παρακολούθηση και πιθανή επικαιροποίηση των στόχων της τοπικής αρχής.

3. Παρακολούθηση του ΣΔΑΕ

Όπως έχει αναφερθεί και σε άλλες περιπτώσεις το σχέδιο δράσης για την αειφόρο ενέργεια ως εργαλείο χρήσιμο για τον ενεργειακό σχεδιασμό μιας περιοχής έχει απόλυτα δυναμικό χαρακτήρα, εξελίσσεται, αναπτύσσεται, διαφοροποιείται, τροποποιείται, επικαιροποιείται και τελικά ολοκληρώνεται μέσα στην χρονική περίοδο για την οποία αρχικά εκπονήθηκε. Είναι σαφές ότι η παρακολούθηση του ΣΔΑΕ είναι εξαιρετικά σημαντική για την διασφάλιση της επιτυχούς ολοκλήρωσής του. Στις συμβατικές υποχρεώσεις μια τοπικής αρχής που έχει εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης είναι η υποβολή εκθέσεων προόδου τουλάχιστον ανά διετία. Στα πλαίσια του Συμφώνου των Δημάρχων και Νησιών η έκθεση προόδου περιέχει ποσοτικοποιημένες πληροφορίες (εξοικονόμηση

34 Το όνομα του εργαλείου είναι “PoI_Monitoring Questionnaires tool” 35 Το όνομα του εργαλείου είναι “PoI_Energy-CO2 monitoring tool”

77

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

ενέργειας - εκπομπών) για τις δράσεις οι οποίες έχουν ολοκληρωθεί μέσα σε αυτό το διάστημα ή βρίσκονται υπό υλοποίηση και ανάλυση της πορείας υλοποίησης του ΣΔΑΕ συμπεριλαμβανομένων διορθωτικών και προληπτικών μέτρων σε περιπτώσεις που κρίθηκε αναγκαίο. Επίσης, οι εκθέσεις προόδου ανά διετία ή εναλλακτικά ανά τετραετία πρέπει να συνοδεύονται από μια πλήρη απογραφή εκπομπών αερίων ΑΦΘ για την αντίστοιχη περίοδο παρακολούθησης σύμφωνα με την ανάλυση που έγινε στο προηγούμενο κεφάλαιο. Συγκεκριμένα για το ΣτΝ τα παραδοτέα κατά την περίοδο παρακολούθησης και υλοποίησης των σχεδίων δράσης είναι τα εξής δύο:

- Η φόρμα παρακολούθησης του σχεδίου δράσης “Pact of Islands – ISEAP monitoring template”

- Η φόρμα της έκθεσης προόδου “Pact of Islands - ISEAP Implementation report”

Και οι δύο φόρμες είναι διαθέσιμες στο υποστηρικτικό υλικό του μαθήματος, ενώ για την φόρμα παρακολούθησης είναι διαθέσιμο και επεξηγηματικό σημείωμα, Όπως αναφέρθηκε και στο προηγούμενο κεφάλαιο αντίστοιχες φόρμες αναμένεται να είναι διαθέσιμες και από το ΣτΔ μέσα στο φθινόπωρο. Για την ανταπόκριση σε αυτές τις υποχρεώσεις είναι σημαντικό η συλλογή ενεργειακών και γενικότερων στοιχείων και δεδομένων για τους τομείς δραστηριότητας και τις δράσεις να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, διασφαλίζοντας αφενός την ποιότητα της παρεχόμενης πληροφορίας αλλά και τον επαρκή έλεγχο της πορείας υλοποίησης τους σχεδίου δράσης. Η τοπική αρχή και κατά επέκταση οι ομάδες εργασίας που έχουν αναλάβει την διαχείριση του ΣΔΑΕ πρέπει να ασχολούνται συστηματικά με την διαδικασία παρακολούθησης. Ουσιαστικά η παρακολούθηση του ΣΔΑΕ μπορεί να διαχωριστεί σε τρεις ξεχωριστές αλλά αλληλένδετες διεργασίες οι οποίες και θα αναλυθούν στην συνέχεια.

1. Παρακολούθηση επιμέρους δράσεων: Οι δράσεις στην πορεία υλοποίησης του ΣΔΑΕ αναμένεται να περνάνε από διάφορες φάσεις (προμελέτη, μελέτη, έγκριση, αδειοδότηση, υλοποίηση, ολοκλήρωση, λειτουργία). Ανεξάρτητα από τον αρμόδιο για την ολοκλήρωση κάθε φάσης (τεχνική υπηρεσία Δήμου, εξωτερικός συνεργάτης, εταιρία, κ.α) η ομάδα εργασίας πρέπει σε συνεργασία με τους αρμόδιους να παρακολουθεί όλες τις φάσεις.

- Χρονοδιάγραμμα: Κάθε δράση η οποία βρίσκεται σε ουσιαστική φάση μελέτης και υλοποίησης πρέπει να συνοδεύεται από ένα χρονοδιάγραμμα το οποίο περιγράφει την πορεία ολοκλήρωσης της δράσης. Η ομάδα εργασίας υπεύθυνη για την παρακολούθηση των δράσεων πρέπει να καταγράψει ένα αρχικό χρονοδιάγραμμα το οποίο θα καθορίζει το περιεχόμενο και τις ημερομηνίες ολοκλήρωσης των διαφόρων φάσεων. Το χρονοδιάγραμμα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν αναλυτικό και να εμπλουτίζεται στην πορεία ώστε να είναι δυνατή η πλέον διαφανής παρακολούθηση της δράσης. Στην πορεία θα καταγράφονται πιθανές καθυστερήσεις και τροποποιήσεις στο χρονοδιάγραμμα οι οποίες και θα συνοδεύονται από παρατηρήσεις για τα αίτια που τις προκάλεσαν.

- Ημερομηνίες ορόσημα: Πέρα από την αναλυτική καταγραφή και παρακολούθηση του χρονοδιαγράμματος, για εποπτικούς λόγους είναι σημαντική η καταγραφή και παρακολούθηση ημερομηνιών ορόσημων οι οποίες θα σχετίζονται με ημερομηνίες «σταθμούς» για την δράση. Η αναφορά σε αυτές τις ημερομηνίες μπορούν να αποδώσουν σύντομα και ξεκάθαρα τις βασικές πληροφορίες για την πορεία υλοποίησης της δράσης.

- Τεχνικά και Οικονομικά στοιχεία: Παράλληλα με την καταγραφή και παρακολούθηση του χρονοδιαγράμματος και των ημερομηνιών ορόσημα σημαντικό είναι να παρακολουθούνται

78

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

βασικά τεχνικά και οικονομικά στοιχεία για κάθε δράση. Δεδομένα τα οποία στην αρχική περιγραφή της δράσης είχαν εκτιμηθεί (π.χ εκτιμώμενη εξοικονόμηση ενέργειας, εκτιμώμενη παραγωγή πράσινης ενέργειας, εκτιμώμενο κόστος, κ.α) πρέπει να ελέγχονται και πιθανόν να επικαιροποιούνται στην πορεία υλοποίησης της εκάστοτε δράσης. Επίσης, πιθανές μεταβολές στον τεχνικό εξοπλισμό, στις προδιαγραφές, στις προμήθειες, και αλλού, όπως και τα αντίστοιχα αίτια πρέπει να περιγράφονται αναλυτικά στην φάση μελέτης και υλοποίησης των δράσεων.

Για την αποτελεσματικότερη κάλυψη των παραπάνω αναγκών διατίθεται στο υποστηρικτικό υλικό φόρμα36 για την παρακολούθηση των δράσεων η οποία και συνοδεύεται από επεξηγηματικό σημείωμα και λειτουργεί σε συνδυασμό με την αντίστοιχη φόρμα του σχεδίου δράσης του ΣτΝ (“ISEAP form”). Η φόρμα και το σχετικό υλικό αποτελούν προαιρετικό υλικό του μαθήματος.

2. Παρακολούθηση συνόλου ΣΔΑΕ: Το σχέδιο δράσης εκτός των εκπομπών ΑΦΘ και των επιμέρους δράσεων απαιτεί παρακολούθηση ως συνολικό έργο η οποία λειτουργεί συνθετικά των ειδικών αποτελεσμάτων παρακολούθησης.

- Όραμα: Σε ετήσια βάση είναι σημαντικό να παρακολουθείται κατά πόσο το όραμα της τοπικής αρχής το οποίο επιλέχθηκε αρχικά είναι ακόμα επίκαιρο και αν οι δρομολογημένες δράσεις επαρκούν για την εκπλήρωσή του ή αν περισσότερες πρωτοβουλίες χρειάζεται να παρθούν. Το όραμα πρέπει να ελέγχεται ποιοτικά και ποσοτικά σε περίπτωση που εκφράζει συγκεκριμένη ποσοτικά επιδίωξη της τοπικής αρχής για μείωση των εκπομπών ΑΦΘ, αύξηση των ΑΠΕ, βελτίωση δεικτών, κτλ.

- Επικοινωνία – Δημοσιοποίηση: Αναγκαία είναι η προβολή της πορείας υλοποίησης, των αποτελεσμάτων και των μελλοντικών δράσεων του ΣΔΑΕ στον τοπικό και εθνικό τύπο και στο διαδίκτυο. Σε αυτό το πλαίσιο σημαντικό είναι να εξασφαλίζεται και να ελέγχεται μέσω συστηματικής παρακολούθησης η διαρκής επικοινωνία και δημοσιοποίηση ώστε να επιτυγχάνεται αφενός το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα στήριξης από την κοινωνία και τους εμπλεκόμενους φορείς και αφετέρου να αποφεύγεται τυχόν παραπληροφόρηση ή ελλιπής πληροφόρηση που ενδέχεται να οδηγήσει σε εναντίωση σε δράσεις.

- Οικονομική βιωσιμότητα: Όπως έχει καταστεί σαφές, εκτός από την ανεύρεση χρηματοδότησης για την υλοποίηση των δράσεων, η οποία και αναλύθηκε στην ενότητα Β1, οι διαδικασίες προβολής, επικοινωνίας και παρακολούθησης του ΣΔΑΕ είναι απαιτητικές σε χρόνο και κατά επέκταση σε χρήμα, όμως αναγκαίες. Την περίοδο υλοποίησης του ΣΔΑΕ πρέπει να εξασφαλίζονται οι αναγκαίοι οικονομικοί πόροι για την ομαλή συνέχεια και επιτυχία.

3. Καθορισμός και παρακολούθηση δεικτών: Ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο κατά την παρακολούθηση των επιμέρους δράσεων αλλά και του συνόλου του ΣΔΑΕ είναι οι χρήση δεικτών. Αποτελεί επιλογή της ομάδας παρακολούθησης ο αριθμός και το εύρος δεικτών που θα

36 Το όνομα της φόρμας είναι “Pact of Islands - Action monitoring template”

79

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

χρησιμοποιηθούν. Για τον υπολογισμό κάθε δείκτη είναι πιθανό να χρειάζεται μέριμνα για συλλογή συγκεκριμένων δεδομένων χρήσιμων για τον υπολογισμό του εν λόγω δείκτη.

- Δείκτες παρακολούθησης δράσεων: Μια πρώτη κατηγορία δεικτών μπορεί να αφορά αποκλειστικά συγκεκριμένες δράσεις. Παραδείγματα τέτοιων δεικτών είναι οι παρακάτω:

o Ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας σε ένα κτίριο σε σχέση με το έτος αναφοράς

o Ποσοστό εξοικονόμησης ενέργειας από δράσεις σε έναν συγκεκριμένο οικισμό

o Αριθμός λαμπτήρων που αντικαταστάθηκαν στα δημοτικά κτίρια

o Ποσοστό μείωσης κατανάλωσης ισχύος σε αντλιοστάσιο με εγκατάσταση αναστροφέα

o Ποσοστό κάλυψης αναγκών ζεστού νερού χρήσης με εγκατάσταση ηλιακού θερμοσίφωνα σε ξενοδοχειακή μονάδα

o Αριθμός ποδηλάτων που προμηθεύτηκε η τοπική αρχή για χρήση από τους υπαλλήλους

- Δείκτες παρακολούθησης συνόλου ΣΔΑΕ: Σε αυτή την περίπτωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν δείκτες με γενικότερο ενδιαφέρον για το σύνολο του ΣΔΑΕ ή συγκεντρωτικά για τις διάφορες κατηγορίες. Παραδείγματα τέτοιων δεικτών ανά κατηγορία δραστηριότητας είναι οι παρακάτω. Πιο λεπτομερής λίστα με δείκτες παρατίθεται στο Παράρτημα, όπου για κάθε δείκτη αναγράφεται ο βαθμός δυσκολίας υπολογισμού του και η μέθοδος συλλογής δεδομένων για τον υπολογισμού του.

o Μεταφορές:

Αριθμός επιβατών που χρησιμοποιούν δημοτικά/δημόσια μέσα μεταφοράς σε ένα χρόνο

Χιλιόμετρα ποδηλατοδρόμων

Συνολική κατανάλωση πράσινης ενέργειας από τον δημοτικό στόλο

o Κτίρια:

Συνολική κατανάλωση ενέργειας στα δημοτικά κτίρια

Συνολική επιφάνεια Φ/Β πλαισίων σε κτίρια

Συνολική κατανάλωση υγραερίου σε εστιατόρια

o Τοπική παραγωγή ενέργειας:

Αριθμός κατοικιών συνδεδεμένες σε δίκτυο τηλεθέρμανσης

Συνολική παραγωγή πράσινης ενέργειας από τοπικές μονάδες

Νέα εγκατεστημένη ισχύς αιολικών σταθμών την περασμένη χρονιά

o ...

Ο συνδυασμός και η παράλληλη δραστηριοποίηση στις παραπάνω διεργασίες μπορούν να αποδώσουν ένα καλό αποτέλεσμα στην παρακολούθηση του σχεδίου δράσης και να υποστηρίξουν αποτελεσματικά την επιτυχή ολοκλήρωσή του.

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

4. Ολοκληρωμένη μεθοδολογία παρακολούθησης Συμφώνου των Νησιών

Όπως κατέστη σαφές και από τα προηγούμενα κεφάλαια στο πλαίσιο του Συμφώνου των Νησιών έχουν αναπτυχθεί διάφορα εργαλεία, φόρμες και διαδικασίες για την αποτελεσματική παρακολούθηση των σχεδίων δράσης τα οποία συνδυαζόμενα διαμορφώνουν μια ολοκληρωμένη μεθοδολογία παρακολούθησης. Η μεθοδολογία επειδή είναι αρκετά εκτενής και στοχευμένη στις ιδιαιτερότητες του Συμφώνου των Νησιών κρίνεται σκόπιμο να αποτελέσει προαιρετικό υλικό του μαθήματος. Το βασικό επεξηγηματικό κείμενο της μεθοδολογίας είναι διαθέσιμο μόνο στα αγγλικά στο υποστηρικτικό υλικό. Παρακάτω φαίνεται λογικό διάγραμμα το οποίο περιγράφει συνολικά την διαδικασία παρακολούθησης του σχεδίου δράσης. Περισσότερες λεπτομέρειες στο υποστηρικτικό υλικό…

Monitoring process logical diagram

Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Βασικές έννοιες βιώσιμου ενεργειακού σχεδιασμού

5. Βιβλιογραφία

[1] JRC, EC (2010), “How to develop a Sustainable Energy Action Plan” Brussels, Belgium

6. Συνδέσεις

Στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση μπορείτε να βρείτε μια αξιολόγηση υφιστάμενων μεθοδολογιών για ανάπτυξη και εφαρμογή ΣΔΑΕ εκτός Συμφώνου των Δημάρχων. Σε κάποιες από αυτές τις προτάσεις υπάρχει και υλικό σχετικό με την υλοποίηση και παρακολούθηση. Να σημειωθεί ότι η υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ είναι δυο αντικείμενα τα οποία δεν έχουν αναλυθεί εκτενώς ακόμα στην βιβλιογραφία, ενώ υλικό αναμένεται να εκδοθεί το επόμενο διάστημα από το ΣτΔ σε συνεργασία με το JRC. http://www.eumayors.eu/IMG/pdf/001_Report_I.pdf

82

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

7. Παράρτημα

Πιθανοί δείκτες παρακολούθησης ΣΔΑΕ

83

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

84

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

Υπόδειγμα ερωτηματολογίου παρακολούθησης οικιακού τομέα Συμφώνου των Νησιών

Ερωτηματολόγιο παρακολούθησης οικιακού τομέα

A. Γενικές πληροφορίες

A1. Από πόσους ανθρώπους αποτελείται το νοικοκυριό σας;

A2. Είναι αυτή η μόνιμη κατοικία σας;

A3. Ποιο είναι το μέγεθος του σπιτιού σας; m2

B. Ενεργειακές πληροφορίες

Οδηγίες: - Οι απαντήσεις σας πρέπει να αφορούν ετήσια μεγέθη - Οι απαντήσεις σας πρέπει να αφορούν μεγέθη της προηγούμενης χρονιάς - Σε κάποιες ερωτήσεις μπορείτε να παρέχεται επιπλέον σχόλια/λεπτομέρειες που θεωρείτε χρήσιμα.

B1. Ποια είναι η ετήσια κατανάλωση ηλεκτρισμού της κατοικίας σας; kWh

B2.

Για την κάλυψη ποιών ενεργειακών αναγκών καταναλώνετε ηλεκτρισμό;

Ηλεκτρικές συσκευές

Θέρμανση

Ζεστό νερό χρήσης

ψύξη

Μαγείρεμα

άλλο (διευκρινείστε)

Σχόλια/Λεπτομέρειες

B3. Τι ποσά των παρακάτω ενεργειακών φορέων αγοράσατε για να καλύψετε τις ενεργειακές ανάγκες;

Πετρέλαιο λίτρα

Υγραέριο λίτρα

Φυσικό αέριο λίτρα

Βιομάζα kg

άλλο (διευκρινείστε) …

άλλο (διευκρινείστε) …

85

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

B4. Για την κάλυψη ποιών ενεργειακών αναγκών καταναλώνετε τους προαναφερθέντες ενεργειακούς φορείς;

Θέρμανση

Ζεστό νερό χρήσης

Μαγείρεμα

άλλο (διευκρινείστε)

Σχόλια/Λεπτομέρειες

B5. Πόσα οχήματα χρησιμοποιεί το νοικοκυριό σας;

αυτοκίνητα

μοτοσυκλέτες

B6. Χρησιμοποιείτε ποδήλατα ως μέσα μεταφοράς;

Αν ναι, πόσα μέλη του νοικοκυριού σας τα χρησιμοποιούν;

D7. Χρησιμοποιείτε λεωφορεία;

Αν ναι, πόσα μέλη του νοικοκυριού σας τα χρησιμοποιούν; days/week

C. Πληροφορίες δράσεων

Οδηγίες: - Οι απαντήσεις σας πρέπει να αφορούν σε δράσεις που πραγματοποιήσατε τον τελευταίο χρόνο - Παρέχετε επαρκή περιγραφή για τις δράσεις που πραγματοποιήσατε.

C1. Πραγματοποιήσατε δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας;

Αν ναι, παρακαλώ παρέχετεστην συνέχεια σύντομη περιγραφή για κάθε δράση.

Δράση 1:

Δράση 2:

Δράση 3:

Δράση 4:

Δράση 5:

86

Ακαδημία Ενέργειας – Κώστας Κομνηνός Βιώσιμος ενεργειακός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο Υλοποίηση και παρακολούθηση ΣΔΑΕ – Παρακολούθηση εκπομπών ΑΦΘ

C2. Πραγματοποιήσατε δράσεις για την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των συσκευών σας που καταναλώνουν ενέργεια;

Αν ναι, παρακαλώ παρέχετεστην συνέχεια σύντομη περιγραφή για κάθε δράση.

Δράση 1:

Δράση 2:

Δράση 3:

Δράση 4:

Δράση 5:

C3. Πραγματοποιήσατε δράσεις για κάλυψη των ενεργειακών σας αναγκών από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;

Αν ναι, παρακαλώ παρέχετεστην συνέχεια σύντομη περιγραφή για κάθε δράση. Δράση 1:

Δράση 2:

Δράση 3:

C4. Πραγματοποιήσατε δράσεις για την μείωση της κατανάλωσης καυσίμων από τα χρησιμοποιούμενα οχήματα;

Αν ναι, παρακαλώ παρέχετε στην συνέχεια σύντομη περιγραφή για κάθε δράση. Δράση 1:

Δράση 2:

Δράση 3: