1

2

دانشنامه سر »»WWW.SERR.IR

مباحث مقدماتی تاریخ

تاریخ از ماده ارخ یا ورخ به معنی تعیین واژه شناسی تاریخ : - 1وشناساندن وقت.

- هرودوت : تاریخ بررسی روزگاران 1تعاریف مختلف از تاریخ : گذشته است.

- ابن خلدون دانش برگرفته از حکمت؛بیانگرسرگذشت انسان ها، 2- تعریف تلریخ عبارت است از : کنش و 3پادشاهان. سیره انبیاء وسیاست

واکنش خارجی دارای اثر خارجیعناصر اصلی تاریخ چیست ؟ اسان ، زمان ومکان

- تعریف نهائی: با توجه به عناصر اصلی تاریخ می توان گفت : 5 مجموعه ای از تأثیر و تأثر انسان است وبه طور طبیعی اموری چون

18گمراهی ، هدایت ، ستمگری و... را شامل می شود . ص : بررسی اوضاع واحوال گذشتگان مانند سه ها ،زندگی تاریخ نقلی -

نامه ها ) علم به بودن ها ؛ چون به گذشته مربوط است .(: بررسی حوادث وکشف علت رویداد ها... تاریخ علمی -- ازمون پذیری 1علمیت در تاریخ : ویژگی های گزینه های علمی :-

- تبعیت از قانون علیت . 3- تکرار پذیری 2 با توجه به ویژه گی های علمی بودن می توان گفت : کل تاریخ بدلیل نداشتن ویژگی آزمون پذیری و تکرار پذیری علمی نمی باشد ولی جزء

تاریخ علمی است .

3

اعتباروعلمیت در تاریخ

بدلیل آسان نبودن اثبات دانش بودن تاریخ ، دانشنمدان اهل فن به دو - گروهی گزاره های تاریخی را به عنوان 1دسته تقسیم شده اند:

دانش علمی قبول ندارند : دالیل این گروه :الف ( دشواری ارزیابی دقیق علل رفتار هاو روابط عل\ی و معلولی آنها

ب( تجربه ناپذیری آن- در تاریخ علمی-ج( تأثیر تعص\بات و غرض ورزی ها و اهتمام ستمگران در تدوین تاریخ

- ولی دسته ای به دلیل اینکه تاریخ به عنوان مجموعه ای از معارف 2بر خوردار از روش ،موضوع ، نظم و انسجام ، تردید ناپذیر است . زیرا

:\ت برخی ازوقایع به گونه ای است که امکان تحریف ودروغ k ماهی اوالk همه ی مورخان را در اثبات حقایق، نمی توان درآنها نمی رود. ثانیاk با تکیه بر وجود برخی شاخص ها مانند باستان دروغگو دانست.ثالثا

شناسی، می توان به درستی و نادرستی حوادث پی برد . 21رویکرد قرآن و نهج البالغه : برمفید بودن تاریخ است .ص

4

علمیت در حوادث تاریخی

اگر علمیت در حوادث تاریخی را بپذیریم بالتبع حوادث اجتماعی وتاریخی را معلول هم دیگر خواهیم

دانست به این معنا که زندگی اجتماعی ملتها را به هم دیگر وابسته وبه هم گره خورده خواهند بود،

استواری یا نا استوری هر حلقه از سلسله حلقه ها به حلقه های پسین تاثیر خواهد کرد لذا گذشته در

آینده بشری مؤثر خواهد افتاد.

5

فوائد تاریخ

6

میان -1 تباط ار نوعیبشر متوالی نسلهای

ها تجربه دستیابی برایی ها اندوخته و

گذشتگان

تطبیقی -2 ی مطالعهها تمدن وتحلیلی

علی -3 ی رابطه یافتنحل و حوادث میان

... مشکالتیک ریزی پی برای

بشر برای سالم .زندگیبه ) بیشتر اطالت برای

بعدی اسالیدشود .) رجوع

امام علی)ع( و قانون مندی تاریخ

خطبه اى از آن حضرت )ع ( هنگامى كه در مدينه با او بيعت كردند:

آنچه مى گويم بر عهده من است و من خود ضامن آن هستم .

آن كس كه حوادث عبرت آموز روزگار را به چشم ببيند و از آن پند پذيرد، پرهيزگاريش او را از آلوده شدن به كارهاى

باز مى دارد. بدانيد كه بار ديگر همانند روزگارى كه شبهه ناك خداوند، پيامبرتان را مبعوث داشت ، در معرض آزمايش واقع

شده ايد.سوگند به كسى كه محمد را به حق فرستاده است ، در

غربال آزمايش ، به هم درآميخته و غربال مى شويد تا صالح از فاسد جدا گردد. يا همانند دانه هايى كه در ديگ مى ريزند، تا چون به جوش آيد، زير و زبر شوند. پس ، پست ترين شما

باالترين شما شود و باالترينتان ، پست ترينتان . واپس ماندگانتان پيش افتند و پيشى گرفتگانتان واپس رانده شوند.

به خدا سوگند، كه هيچ سخنى را پنهان نداشته ام و دروغ نگفته ام كه من از چنين مقامى و چنين روزى آگاه شده

بودم.

7

امام علی)ع( و قانون مندی تاریخ

بدانيد كه خطاكاريها همانند توسنان چموش و سركش اند كه خطاكاران را بر آنها سوار كرده اند.

آن اسبان لجام گسيخته به ناگاه مى تازند و سواران خود را به آتش دوزخ سرنگون مى كنند. و بدانيد، كه

پرهيزگاريها همانند اسبان رام و نجيب اند كه پرهيزگاران را بر آنها سوار كرده و افسارها به دست

سواران داده اند و آن اسبان ، سواران خود را به بهشت داخل مى كنند. حقى است و باطلى . گروهى هواداران حق اند و گروهى پيروان باطل . اگر پيروان باطل سرورى يابند چه شگفت كه از روزگاران ديرين

شيوه چنين بوده است و اگر شمار هواداران حق اندك است ، بسا، روزگارى رسد كه افزون گردد،

ولى ، كم اتفاق اوفتد كه آنچه پشت كرده ، بار ديگر و ر.ک ترجمه و 17 ص16روى بنمايد. منبع : خطبه

- 226 ص 3تفسیر نهج البالغه محمد تقی جعفری ج 233

8

فلسفه تاریخ، تاریخ نقلی و تاریخ تحلیلی

تاریخ نقلی : گزارش یک رویداد تاریخی ) گزارش یک جنگ(

تاریخ تحلیلی : بررسی علل وقوع حوادث و شناساندن زمیه ها و علل بروز حوادث یا بررسی جزء تاریخ. ) چرا جنگ ایران و عراق بوجود آمد.(

تعریف فلسفه تاریخ :عهده دار بررسی حقیقت وعلت وجودی تکامل تاریخ،کشف سنن حاکم

برآنها،تعیین منازل برجسته تاریخ،تبیین روش های k با روش های فوق تاریخ پژوهش در تاریخ و نهایتا

کنونی تحت کنترول درآورد. وگذشته را جراغ آینده 19 و18قرار داد. ص

9

نظریه قانون مندی تاریخ از نظر قرآن

- صحنه 1الف- آیاتی از قرآن که»قانون مندی تاریخ«را بیان می کنند؟ی تاریخ همانند سایر میادین هستی به وسیله سنن و قوانین

مربوطه می چرخد حکایت می کند .مرگ وزندگی جوامع - آیاتی که از 1

�ق�د�م�ون� ت �س� �ي اع�ةk و�ال ون� س� �خ�ر� �أ �ست �ي �ه�م� ال ل ج�� �ذ�ا ج�اء� أ �ج�ل� ف�إ م�ة� أ

� �ل� أ �ك و�ل)این جهانی( ، فراگیر بودن کیفرنابودی جوامع و امت ها - آیاتی که 2

�م�ا پیامبرانبر اثر طرد �اه�م� ل �ن �ك �ه�ل ى أ �ق�ر� �ل�ك� ال ، پرده بر می دارد . و�تk کهف �ك�ه�م م�و�ع�دا �م�ه�ل �ا ل �ن ع�ل �م�وا و�ج� 59ظ�ل

اين شهرها و آباديهايي است كه ما آنها را هنگامي كه ستم كردند هلك نموديم،و براي هالكتشان موعدي قرار داديم.)آنها ويرانه هايش را

با چشم مي بينند، و عبرت نمي گيرند.(د�يد� - \ه� ش� ن� الل

� �م�وا أ �م� خ�اص�ةk و�اع�ل �م�وا م�نك �ذ�ين� ظ�ل �ن� ال �ص�يب �ت �ةk ال �ن �ق�وا ف�ت و�ات�ع�ق�اب� انفال 25ال

و از فتنه اي بپرهيزيد كه تنها به ستمكاران شما نمي رسد، ( بلكه همه را فراخواهد گرفت،چرا كه ديگران سكوت اختيار كردند.) و

بدانيد خداوند سخت كيفر است!

10

نظریه قانون مندی تاریخ از نظر قرآن

- ایاتی که بریکسانی واستثناءناپذیری سنت های ملل 3:پیشین داللت دارد

�ى �وذ�وا ح�ت �وا و�أ �ذ�ب وا ع�ل�ى م�اك �ر� �ل�ك� ف�ص�ب س�ل� م�ن ق�ب �ت� ر� �ذ�ب �ق�د� ك و�ل � �إ �ب �ق�د� ج�اء�ك� م�ن ن \ه� و�ل �م�ات� الل �ل �ك �د�ل� ل � م�ب �ا و�ال ن �ص�ر� �اه�م� ن �ت أ

)انعام �ين� ل س� �م�ر� (34الپيش از تو نيز پيامبراني تكذيب شدند، و در برابر تكذيبها،

صبر و استقامت كردند، و ) در اين راه، ( آزار ديدند،تا هنگامي كه ياري ما به آنها رسيد. ) تو نيز چنين باش. و اين، يكي از سنتهاي الهي است، ( و هيچ چيزي نميتواند سنن خدا

را تغيير دهد، و اخبار پيامبران به تو رسيده است.�ه�د�ى م�ن� �ن� أ �ون �ك �ي �ذ�ير� ل �ن ج�اء�ه�م� ن �ئ �ه�م� ل �م�ان ي

� �ه� ج�ه�د� أ �الل م�وا ب �ق�س� و�أk )فاطر �ف�ورا �ال� ن اد�ه�م� إ �ذ�ير� م�ا ز� �م�ا ج�اء�ه�م� ن � ف�ل �م�م �ح�د�ى األ� (42إ

آنان با نهايت تاكيد به خدا سوگند خوردند كه اگر پيامبري انذار كننده به سراغشان آيد، هدايت يافته ترين امتهاخواهند

بود، اما چون پيامبري براي آنان آمد، جز فرار و فاصله گرفتن ) از حق ( چيزي بر آنها نيفزود.

11

نظریه قانون مندی تاریخ از نظر قرآن

�ال� �ئ� إ ي �ر� الس� �م�ك �ح�يق� ال � ي �ئ� و�ال ي �ر� الس� ر�ض� و�م�ك� k ف�ي األ� �ارا �ب �ك ت اس�

k �د�يال �ب �ه� ت �ت� الل ن �س� �ج�د� ل �ين� ف�ل�ن ت و�ل� �ت� األ� ن �ال� س� ون� إ �نظ�ر� �ه� ف�ه�ل� ي �ه�ل �أ ب

k)فاطر �ح�و�يال �ه� ت �ت� الل ن �س� �ج�د� ل �ن ت (43 آیه 35و�لاينها همه بخاطر استكبار در زمين و نيرنگهاي بدشان بود، اما اين نيرنگها تنها دامان صاحبانش را ميگيرد،آيا آنها چيزي جز سنت پيشينيان ( و عذابهاي دردناك آنان ) را انتظار دارند؟!هرگز براي سنت خدا تبديلي نخواهي يافت، و هرگز براي

سنت الهي تغييري نمي يابي.- آیاتی که ارتباط پیوند زیر بنا رو بنا ها 4

وا �ر� �غ�ي �ى ي � ح�ت �ع�م�ه�ا ع�ل�ى ق�و�م �ن �ع�م�ةk أ k ن �را �ك� م�غ�ي �م� ي \ه� ل ن� الل� �أ �ك� ب ذل

�يم� )انفال م�يع� ع�ل \ه� س� ن� الل� ه�م� و�أ �ف�س� �ن �أ (53م�اب

اين، بخاطر آن است كه خداوند، هيچ نعمتي را كه به گروهي داده، تغيير نميدهد،جز آنكه آنها خودشان را تغيير دهند، و

خداوند، شنوا و داناست.12

قانون مندی تاریخ )پیوند زیر بنا با روبنا و استثنا نا پذیری قوانین تاریخ (

�و�ا م�ن ل �ذ�ين� خ� �ل� ال �م� م�ث �ك �ت �أ �م�ا ي �ة� و�ل ن �ج� �وا ال ل �د�خ� �ن ت �م� أ �ت ب �م� ح�س� أس�ول� �ق�ول� الر� �ى ي �وا ح�ت �ز�ل ل اء� و�ز� اء� و�الض�ر� س�

� �أ �ب �ه�م� ال ت �م� م�س� �ك �ل ق�ب)بقره \ه� ق�ر�يب� �ص�ر� الل �ن� ن � إ ال

� \ه� أ �ص�ر� الل �ى ن �وا م�ع�ه� م�ت �ذ�ين� آم�ن و�ال214)

آيا گمان كرديد داخل بهشت ميشويد، بي آنكه حوادثي همچون حوادث گذشتگان به شما برسد؟!همانان كه

گرفتاريها و ناراحتيها به آنها رسيد، و آنچنان ناراحت شدندكه پيامبر و افرادي كه با او ايمان آورده بودند گفتند:>پس ياري خدا كي خواهد آمد؟! < ) در اين هنگام، تقاضاي ياري از او

كردند، و به آنها گفته شد: ( آگاه باشيد، ياري خدا نزديك است!

- مبارزه ی پیامبران با رفاه طلبان ناز پرور5�ين�)سبا �م�ع�ذ�ب �ح�ن� ب k و�م�ا ن �دا و�ال

� k و�أ م�و�اال� �ر� أ �ث ك

� �ح�ن� أ �وا ن آيه 34 و�ق�ال35)

وگفتند: اموال و اولد ما از همه) بيشتر است(و اين نشانه عالقه خدا به ماست.)، و ما هرگزمجازات نخواهيم شد.

- رابطه ی چیرگی و ستم به نابودی جامعه6

13

نظریه قانون مندی تاریخ از نظر قرآن

�اد�ه� ب �وب� ع� �ذ�ن �ك� ب ب �ر� �ف�ى ب �وح� و�ك �ع�د� ن ون� م�ن ب �ق�ر� �ا م�ن� ال �ن �ك �ه�ل �م� أ و�كk )اسرا �ص�يرا k ب �يرا ب ( چه بسيار مردمي كه در 17 ایه 17خ�

قرون بعد از نوح، زندگي مي كردند، ( و طبق همين سنت، ) آنها را هلك كرديم.و كافي است كه پروردگارت از گناهان

بندگانش آگاه، و نسبت به آن بيناست.- ارتباط اجرای اوامر الهی و فراوانی برکات و 7

تولید�ين�)سبا �م�ع�ذ�ب �ح�ن� ب k و�م�ا ن �دا و�ال

� k و�أ م�و�اال� �ر� أ �ث ك

� �ح�ن� أ �وا ن آيه 34و�ق�ال35)

وگفتند: اموال و اولد ما)از همه( بيشتر است)و اين نشانه عالقه خدا به ماست.(، و ما هرگزمجازات نخواهيم شد.

�اد�ه� ب �وب� ع� �ذ�ن �ك� ب ب �ر� �ف�ى ب �وح� و�ك �ع�د� ن ون� م�ن ب �ق�ر� �ا م�ن� ال �ن �ك �ه�ل �م� أ و�كk)مائده �ص�يرا k ب �يرا ب (66 آیه 5خ�

چه بسيار مردمي كه در قرون بعد از نوح، زندگي ميكردند، ) و طبق همين سنت، ( آنها را هلك كرديم.و كافي است كه

پروردگارت از گناهان بندگانش آگاه، و نسبت به آن بيناست.

14

قرآن وتصادفی نبودن تاریخ

- دسته ای از آیات قرآن علیه نظریه تصادفی دانستن وقایع تاریخی 8ونیز قضا وقدری بودن آن موضع می گیرد وانسان راتشویق می کند تا

ملتها،رازسعادت وانحطاط را با گردش درجهان ومطالعه ی سرگذشت کشف و سازوکارحرکت به سوی آینده راخردمندانه تدبیر وتنظیم کند.

وا ير� �س� �م� ي �ف�ل ى أ �ق�ر� �ه�ل� ال �ه�م م�ن� أ �ي �ل �وح�ي إ k ن �ال� ر�ج�اال �ل�ك� إ �ا م�ن ق�ب �ن ل س� ر�� و�م�ا أ

�ر� ي ة� خ� خ�ر� �د�ار� اآل� �ه�م� و�ل �ل �ذ�ين� م�ن ق�ب �ة� ال �ان� ع�اق�ب �ف� ك �ي وا ك �نظ�ر� ر�ض� ف�ي� ف�ي األ�

�ع�ق�ل�ون� ) يوسف �ف�ال ت �ق�و�ا أ �ذ�ين� ات �ل (109 ايه 12لو ما نفرستاديم پيش از تو، جز مرداني از اهل آباديها كه به آنها وحي

ميكرديم.آيا ) مخالفان دعوت تو، ( در زمين سير نكردند تا ببينند عاقبت كساني كه پيش از آنها بودند چه شد؟!و سراي آخرت براي پرهيزگاران

بهتر است. آيا فكر نمي كنيد؟!(14 تا 6 آیه 89 )سوره فجر 8نمونه بدیگر برای بند

�ذ�ي ح�ج�ر� م� ل ه�ل� ف�ي ذل�ك� ق�س�آيا در آنچه گفته شد، سوگند مهمي براي صاحب خرد نيست؟!

15

10ذکر نمونه برای بعد

�ع�اد� : آيا نديدي پروردگارت با قوم §ك� ب ب �ف� ف�ع�ل� ر� �ي �ر� ك �م� ت �ل أ>عاد< چه كرد؟!

�ع�م�اد� : و با آن شهر > ارم < با عظمت، م� ذ�ات� ال �ر� إ�د� :همان شهريكه مانندش در �ال �ب �ه�ا ف�ي ال �ل �خ�ل�ق� م�ث �م� ي �ي ل �ت ال

شهرها آفريده نشده بود!�و�اد� : و قوم > ثمود < كه �ال �وا الص�خ�ر� ب اب �ذ�ين� ج� �م�ود� ال و�ث

صخره هاي عظيم را از )كنار(دره مي بريدند )و از آن خانه و كاخ ميساختند(.

�اد� : و فرعوني كه قدرتمند و شكنجه گر و�ت� ع�و�ن� ذ�ي األ� و�ف�ر�

بود،�د� : همان اقوامي كه در شهر ها طغيان �ال �ب �ذ�ين� طغ�و�ا ف�ي ال ال

كردند،اد� : و فساد فراوان در آنها به بار آوردند، �ف�س� وا ف�يه�ا ال �ر� �ث ك

� ف�أو�ط� ع�ذ�اب� : به همين سبب خداوند تازيانه عذاب را §ك� س� ب �ه�م� ر� �ي ف�ص�ب� ع�ل

بر آنان فرو ريخت!و�ط� ع�ذ�اب� : به همين سبب خداوند تازيانه عذاب را §ك� س� ب �ه�م� ر� �ي ف�ص�ب� ع�ل

بر آنان فرو ريخت!

ص�اد� : بيقين پروردگار تو در �م�ر� �ال �ب �ك� ل ب �ن� ر� إكمينگاه (ستمگران) است.

16

قرآن و تاریخ)نتیحه( آیات ذکر شده وآیات دیگر،نشان می دهند که از نظر قرآن

وقتی در هر جا فساد به اوج رسد باید انتظار فاجعه داشت یا وقتی رفاه و فراوانی روزی و امنیت

سیاسی،راه به کفران و تضییع نعمت باز کرد باید منتظر (23تنگی معیشت ونا امنی و ترس بود .؛)ص

:امام علی)ع( نیز در نهج البالغه می فرما یند از سختی ها و تنگی هایی که تبهکاری گذشتگان

برای آنان پیش آورد بر حذر باشیدو روز های فراخی وروزهای تنگی زندگی آنان را در نظر

آوریدو از سرگذشتی مشابه سرگذشت آنان بهراسید ووقتی به حاالت گوناگون آنان می اندیشید،بنگریدکه چه بود بر آنان عزت آورد

ودشمنانشان را دور کرد وعافیت را برآنان سایه نبود . وحدت افکن ساخت...این عامل چیزی جز

24 ص 16 منبع نهج البالغه خ 21ص

17

تاریخ فلسفه بندی تقسیم

فلسفه نظری تاریخ که ازاز سه گزینه -1:زیر صحبت می کند

الف – تاریخ به کجا میرود )هدف( ب :چگونه می رود. )ساختار حرکت . ومحرک( ج- :از چه راهی می رود

- فلسفه ی علم تاریخ :از موضوعاتی 2نظیر :روش شناسی پژوهش،تفاوت

علم تاریخ با علوم دیگر،عنصر گزینش درتاریخ ،پیش بینی ،دخالت ارزش ها در

قضاوت ها ف امکان تجربه در تاریخ 25. صپرداخته می شود

18

عوامل محرک تاریخ

- ابن خلدون در تحلیل عامل وعوامل پیدایش تمدن به عصبیت 1تأکید دارد .

- کنت گوبینو بر نژا د 2- منتسکیو براقلیم© 3- کار الیل بر قهرمانان4- مارکس بر اقتصاد5 – فروید بر غریزه ی جنسی6- نیچه بر غریزه ی بر تری جویی7- بیکن بر دانش 8- شهید مطهری فطرت9

- محمد تقی جعفری خدا انسان و آنجه برای انسان مفید است 10و....- مصباح یزدی : ضمن رد جبر اجتماعی؛ اختیار واراده انسان 11

25را از اجزای علت تامه حوادث وتغییرات اچتماعی می داند.ص- نظرات دیگری نیز وجود دارد ... .12

19

اهمیت وارزش تاریخ اسالم

- حفظ میراث فرهنگی)آگاهی از تاریخ اسالم در پیروزی 1انقالب جهانی اثر بنیادی دارد . تالش قدرت ها برای تغییر

خط ، زبان...(- گذشته را جراغ آینده قراردادن2- اثبات وحی3- آگاهی از راز توفیق پیامبر اسالم4- اخذ الگو های الزم ازبزرگان اسالم5- شناخت احکام6- سرنوشت مرد م مسلمان ایران با فرهنگ این آب و خا 7

گره خورده و اینها سبب ماندگاریی ماست پس وظیفه ملی 26ایجاب می کند از پیشینه خود آگاه باشیم.ص

سؤال : علت تالش دولت های استعماری در تغییر 26زبان ،خطو آداب و رسوم ملل مسلمان چیست؟ ص 20

گونه های مختلف تاریخ نگاری( جرح 27سوال : »علم رجال «و»فن\ جرح و تعدیل« © در تاریخ چگونه بوجود آمد؟ )ص

و تعدیل ، شاخه ای از علوم حدیث و اصطالحی در آن ، ناظر به ارزیابی وثاقت و عدم وثاقت راویان )و به تبع آن پذیرفتن یا نپذیرفتن احادیث آنان ( و معیارهای آن .

مبحث جرح و تعدیل از جمله مهم ترین انواع علوم حدیث است كه فهم معانی كتاب و \ت ، كه به كمك آثار و احادیث صحیح حاصل می شود، بدان وابسته دانسته شده است ، سن

زیرا شناخت آثار و اخبار صحیح و سقیم منوط به شناخت میزان وثاقت راویان احادیث (.2، ص 1است )رجوع کنید به ابن ابی حاتم ، ج

سؤال: نقش قصه های ایام و انساب در بود آمدن تاریخ را بیان کنید . 28چرا تاریخ از معدود دانشهای هماره زننده ی تمدن اسالمی است ؟ ص

سؤال: موضوعات گوناگون تاریخ نگاری را نام ببرید؟سیره نگاری 1.تک نگاری2.تاریخ عمومی تقویمی3.تاریخ نگاری بر اساس نسب شناسی4.تاریخ نگاری بر اساس سبک خبری5.تاریخ نگاری محلی6.تاریخ نگاری فرهنگی7.

در باره کتابهای تاریخی مسلمانان چیست ؟ نظر مؤلف کتاب تاریخ الظنون سؤال : 21

از

از مورخان معاصر

سید جعفر مرتضی عاملی -1ٱثار :الصحیح من سیرة النبی – ...الحیاة السیاسیهلالمام الجوادو

سید مرتضی عسکری: از -2آثار:عالم المدرسین ، عبد الله بن

...سبا،مأئة وخمسون صحابیسید جعفر شهیدی : آثار : -3

تاریخ تحلیلی اسالم ، زندگانی فاطمه ، زندگانی علی ع

محمد ابراهیم آیتی: آثار؛ تاریخ -4 پیامبر اسالم ،اندلس،

...شهداءاالسالمفی عصرالرسالة

اسالمی قدیم مورخان

( 124 -51محمد بن اسحاق )سال -1از آثار: سیرة الرسول

( از آثار : 157 - 90ابو مخنف ) -2 مقتل الحسین

( از آثار 279 – 180 تا 170- بالذری )3 الحسین، فتوح البلدان ، انساب : مقتل

االشراف(از آثار:تاریخ 284- یعقوبی )وفات 4

یعقوبی ( از آثار : 310- 224،225- طبری )5

الرسل والملوک

( از آثار : 346- 287- مسعودی )6مروج الذهب

(صاحب 808 - 732- ابن خلدون )7بودن تاریخ)حوادث ظاهری – نظریه دوالیه

عوامل پشت پرده( از آثار: العبر

( العالن بالتوبیخ 903- 831- سخاوی )8 لمن ذم التاریخ

- دیگر ابوعبدالله مسلم بن قتیبه 10صاحب جامع المعارف است.

- اعظم مورخان عرب ابن 11خلکانست.

12... -

22

آسیب شناسی تاریخ اسالم

مهم ترین اسباب تحریف تاریخ اسالم عبارت است از:. فاصلة زمانی میان مورخ و پدیده ها1. اختالف امت و پیدایش فرقه ها و در نتیجه انگیزه های غیرحق طلبانة 2

برخی مورخان.. تعصب حاصل از عقاید مذهبی و گرایش های نژادپرستانه مورخ که 3

در نوشتن تاریخ تأ ثیر دارد.)مطرف ابن مغیره از پدرش نقل می کند ... (37کتاب م نصیری ص

. فشار حاکمان اموی و عباسی در برخی زمان ها، چنان بود که هر 4کس حدیثی دربارة فضیلت علی )ع( و فرزندانش نقل می کرد،

\یت( باشدیدترین شکنجه ها روبه رومی شد.)کشته شدن ابن سک. استفاده ی ناروای برخی از دانشمندان اهل کتاب از کم اطالعی 5

خلفا و اطرافیان آنها: این گروه از عالمان می کوشیدند با نقل افسانه ها و مطالب بی اسا )اسرائیلیات( آیین اسالم را بی اعتبار سازند.

. منع تدوین حدیث توسط خلفا6- حكومتهاى خودكامهاى بوده كه به حكم خودكامگى و داشتن قوه و 7

قدرت، هر چيزى كه به نفعش تمام مىشد، اشاعه مىداده است.©- متهم بودن بينندگان و شنوندگان حوادث و مطالب تاريخى، و نيز آن 7

كسانى است كه از ايشان نقل مىكنند،©

23

مسئله به مسلمین توجه دانش تاریخ نگاریعلل- قداست دانش تاریخ و ارزش واالی آن در اسالم1

�انبیا �م�ون �ع�ل � ت �م� ال �نت �ن ك �ر� إ �ه�ل� الذ�ك �وا أ �ل أ �ه�م� ف�س� �ي �ل §وح�ي إ k ن �ال� ر�ج�اال �ل�ك� إ �ا ق�ب �ن ل س� ر�� آیه 21و�م�ا أ

7- موضع تصدیقی قرآن به انبیائ پیشین و اصول و مبانی تعلیماتی آنان 2

�ه� ل س� �ه� و�ر� �ب �ت �ه� و�ك �ت �ك �ئ \ه� و�م�ال �الل �ل® آم�ن� ب �ون� ك �م�ؤ�م�ن �ه� و�ال ب �ه� م�ن ر� �ي �ل �ز�ل� إ ن� �م�ا أ س�ول� ب آم�ن� الر�

)بقره �م�ص�ير� �ك� ال �ي �ل �ا و�إ �ن ب �ك� ر� ان �ا غ�ف�ر� �ط�ع�ن �ا و�أ م�ع�ن �وا س� �ه� و�ق�ال ل س� �ح�د� م�ن ر� �ن� أ �ي ق� ب �ف�ر� � ن ال285 )

- تشوق قرآن: آيا در زمين گردش نكردند تا ببينند عاقبت كساني كه قبل از آنان 3بودند چگونه بود؟!آنها نيرومندتر از اينان بودند، و زمين را ( براي زراعت و آبادي

) بيش از اينان دگرگون ساختند آباد كردند،و پيامبرانشان با دليل روشن به سراغشان آمدند ) اما آنها انكار كردند و كيفر خود را ديدند (،خداوند هرگز به آنان ستم نكرد،

(9آنها به خودشان ستم مي كردند.)روم - لزوم بهره گیری از سیره ی اولیائ :. )مسلما براي شما در زندگي رسول خدا 4

سرمشق نيكويي بود،براي آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را (21بسيار ياد ميكنند.احزاب

- ورود ملت های گوناگون جهان به آئین اسالم داد و ستد فرهنگی با ملل دیگر 5

- اهتمام فرمانروایان به ماندگاری حکومت خویش و ارائه تصویری مناسب از خود6 (31)ص 24

اصول و قواعد عام تاريخ نگاري با تكيه بر ارزش هاي اسالميبرخي از معيارها و ضوابط تاريخ نگاري كه سبب توجه و اعتماد بيشتر به اسناد و داده هاي تاريخ

مي شود، عبارتست از:

. توجه به همة علل و عوامل پيشرفت يا انحطاط يك سلسله يا 1ملت، و اعتماد بر اسناد و مدارك معتبر از زمان شكل گيري و پيدايش

آن سلسله.. پرهيز از اظهار نظر دربارة موضوعي قبل از بررسي و تحقيق 2

كامل.. رعايت عينيت و واقعيت در تحقيق، حفظ امانت و درستي، ترك 3

تعصب در حقايق علمي و ثبت و نقل وقايع، آن گونه كه هست.. در نظر گرفتن امكانات زمان وقوع حادثه و توجه به آداب، رسوم و 4

سنن جامعة مورد نظر.. پرهيز از اعتماد همه جانبه و بدون بررسي و تحقيق به نظر 5

نويسندگان گذشته، به ويژه در موضوعاتي كه به طور مستقيم با منافع افراد مرتبط است.

اهتمام و توجه فوق العاده به نقش مردم، زيرا تاريخ شناسنامة ملت هاست نه . 6 پادشاهان و درباريان.

ارئه راه حل- 7پژوهش در تاريخ اسالم آنگاه علمي و گوياي حقيقت است كه

شاخص هايي چون ، امكان عقلي، استناد معتبر، هماهنگي محتوا و سازگاري با وقايع قطعي تاريخ و قراين خارجي را دارا باشد و مخالف

قرآن و روايات معتبر و صحيح نباشد.

25

معنا وپیشینه شرق شناسیپژوهش دانشمندان غربی در فرهنگ و تمدن مشرق زمین

را »شرق شناسی «گویند.چه عاملی سبب رشد رویکرد،شرق شناس غربیان درشرق

شد ؟رشدنهضت های اسالمی در شرق اسالمی علیه استعمارنو

وقدیم رویکردهای شرق شناسی:

- روی کرد مثبت : که همان تالش عالمان جهت توسعه 1روشنگری وشناخت معارف تاریخی بشرواقوام گونا گون

است. مانند: آثار جرج جرداق- رویکرد منفی :این رویکرد شرق شناسی به دنبال هدف 2

های غیر انسانی است .نظیر استعمار ، نژاد پرستی ،و ...مثل کتاب تاریخ اسالم کمبریج. )این کتاب

مورد انتقاد پژوهشگر مسیحی مذهب، ادوارد سعید، مقیم آمریکا قرار گرفته است.(

26

رابطه شرق شناسی با انگیزه های استعماری© تفسیر متون اسالمی وصوراحکام خود سرانه1.

تحریف نصوص اسالمی)عمدی(2.

برداشت نادرست درموارد تحریف نشدنی3.

ایجاد احساس حقارت در مردم م�شرق و جلب آنها به 4.فرهنگ غربی

معرفی اسالم5.

به عنوان فرآورده پیشینیان 6.

نفی مبانی کالمی و فقهی تشیع و اثبات تأثیرپذیری آن از 7.دین زردشت

منشأ ایرانی دادن به تشیع8.

جنگ طلب معرفی کردن پیامبر9.. تقویت عواطفملی گرایانه10 .تحریف نظر اسالم در باره 12. زشت نمایاندن حجاب 11

انسان،آزادی

27

28

29

قانونمندی تاریخ

از منظر قرآن

نقشه شبه جزیره عربستان

30

31

32

33

جغرافیای جزیره :

مرکز و شرق : منطقه ای بلند ، بیابان های وسیع نفود و ربع الخالی .حاکمیت انسان بدوی ، شتر

نخل . ریگزار

جنوب :عربستان خوشبخت ، تمدن های درخشان مانند ) دولتمعین ، حضرموت ( ، قتبان ،

سبأ .شهر مأرب ، سد مأرب

به سئواالت زیر پاسخ دهید :

ـ چهار مورد از تمدن های قبل از اسالم یمن ؟ ـ استرابون ) جهانگرد ( از کدام شهردیدار کرده است ؟ ـ

چرا ابرهه به شهر مکه حمله کرد ؟

حجاز : شامل شهر های :

) مکه . مدینه . طائف. ینبوع . (مناطق فوق کوهستانی

، بیابان های وسیع ، کم آبتا حدودی کم کشاورزی

34

:وضع سیاسی شبه جزیره

به سئواالت زیر پاسخ دهید :

ـ اعراب ساکن جزیره العرب به چند دسته تقسیم می شوند ؟ و پیامبرا عظم اسالم ازکدام یک می باشد ؟

ـ

35

نظام اجتماعی :

ب ، حسب ، عصب nسnپیرو نظام قبیله ، که دارای سه رکن ن.

بر اساس اولی و دومی افراد قبیله دارای شناسنامه ی قبیله ای و از فضایل قبیله آگاه باشند و بر اساس سومی

50همه در ساختار قبیله محو بوده اند . صفحه ی

سئوال : جنگ های اعراب بر چه اساسی بوجود می آمدند ؟ و این جنگ ها چه نامیده می- شدند ؟ چرا در شبه

50جزیره تمدن دیده نمی شود ؟ص

بر اساس عصبیت قبیلگی ، ایام عرب ، به دلیل جنگ های طوالنی

s: سئوال : آیا فرهنگ فرهنگ و آداب و رسوممردم شبه جزیره دارای خصلت های پسندیده

بود ؟ اگر آری چرا این خصایص جهت دار نبودند ؟

سئوال : ویژگی های فرهنگ مردم شبه جزیره را بیان کنید . ) هشت مورد ( رجوع کنید به صفحه

توضیح بیشتر در اسالید بعد51 و 50های

نظر خاورشناس فرانسوی)رژیس بالشر(

خاورشناس فرانسوی ، رژیس بالشر، در تاریخ ادبیات عرب بر اساس یافته های پیشین به صورت بندی روان شناسی

شخصیت عرب بدوی پرداخته و ویژگیهای فردی و اجتماعی عرب جاهلی را چنین برشمرده است : خوگرفتن با خشونت

از کودکی که در کنار تنگدستی و محرومیت او را تندخو، مغرور، زودخشم و ستیزگر می کرد؛ حس شرف و ناموس

که در واقع مظهر توجه وی به نیکنامی بود؛ بلندپروازی ؛ انتقام جویی )ثار( که هم با جنبه های فردی و هم با جنبه های

اجتماعی و دینی مرتبط بود؛ رجزخوانی که جلوة بیرونی و k در جنگ مجال بروز می هنری صفات یاد شده بود و معموال

یافت ؛ و قمار و باده نوشی که نشان دهندة نیاز عرب بدوی به خودنمایی و نمایش ثروت و بی اعتنایی در صرف آن بود )

، ص 1(. بالشر )ج 28ـ 23، ص 1رجوع کنید به بالشر، ج (، پس از بیان این خصوصیات و ضمن تأیید نظریة 30

گولدتسیهر، می گوید که تمام این جلوه های روانی مجموعه نامید.جاهلیتای را تشکیل می داد که اسالم آن را

?http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.phpمنبع : sid=4443

36

37

:زنان و نظام خانواده

: کاال انگاری زن ) فروش ، کشتن ، آزار ، نا 1اختیاری (

: چند همسری برای مرد 2

: رواج انواع ازدواج ها ) مثل صداق ، متعه ، 3ازدواج پسر بزرگ با . . . ، مقت : پیوند با کنیزان بدون رسومات( اماء : )

: دو ، اختین نکاح دسته جمعی ، رهط : تعویض خواهر : ، شغار

(52رجوع کنید به پاورقی صفحه ی ، خواهری

: زنده به گور کردن دختران 4

سئوال : با چه شواهدی را می توان به پایین بودن اول) 1ج :ارزش اجتماعی زنان در عربستان استدالل کرد ؟ ی عقبه قیس) 2پیمان و پیامبر

عاصم بودن) 3ابن ننگ بر قرآن تأکیداتعرب میان در زن

38

وضعیت اقتصادی :

: مبادله ی سنگ های قیمتی1

: دامداری2

: گردشگری3

: اقتصاد کاذب4

وضعیت دینی :

: بت پرستی ) صنم و وثن ( انواع بتهای قبیله ای مانند 1ود� ، یغوث ، یعوق و نسر

ـ مهمترین بت هایی که مردم مرکز عربستان آنها را زیارت می کردند : الت ) شمس و مادر خدایان ( ، منات

) خدای سرنوشت ( ، عزا ) زهره ( ، هبل ) شکل انسان (

: انواع مذاهب در عربستان : مسیحی ، یهودی ، 2حنیفی ، مانوی ، مزدکی و . . .

39

40

41

سئوال : واژه ی ـجاهلیت را ـبا توـجه ـبه مـعنی لـغوی نهج و قـرآن دیـدگاه از ــل کام ــیح توض ــه البالغ

بدهید؟ .

ج : اـلف : ـنادانی هـمراه ـبا ــه کلمـ این : ــاقت حمـی بوســیله بــار نخســتین از ل قـب ان مردـم ه ـب رآن ـقبعثت ـبه ـکار رفـته ، دورانی ـکه زـندگی ـمردم از وـیژگی ـهای حـیات بـشری ـخالی ـبود ی ره جزـی به ـش آن دود ـح .

عربستان می باشد .

نظر قرآندر قرآن کریم چهار مصداق روشن برای جاهلیت بیان شده

است :

- پیروی از حکم وحکومت ناحق ، رفتار خالف قانون الهی ... روی 1ل�ي�ة� يnب�غ�ونn گردانی از دستورات الهی ... . �اه nال�ج nك�م ح� nفnن� : أ nح�سnن� أnمnو

nن�ون �و�م� ي�وق nق�ك�ما� ل آيا آنها حكم جاهليت را ( از تو م�نn الل�ه� ح�و چه كسي بهتر از خدا، براي قومي كه اهل يقين هستند، ) ميخواهند؟!

50 آیه 5حكم مي كند؟! س

- بی توجهی به وعده و وعیدهای خداوند و بد اندیشی در 2باره افعال الهی ... که در باره گروهی ا یاران پیامبر که با

يnظ�ن�ونn ب�الل�ه� اکراه و نفاق در غزوه احد شرکت کرده بودند. ق� nال�ح nي�رnغ �ل�ي�ة �اه nن� ال�جnيء� ق�ل� ظ nن� ش�ر� م ول�ونn هnل لnنnا م�نn األnم� يnق�

�رn ك�ل�ه� ل�ل�ه اي اي نادرستي همچون گمانه آنها گمانه )... إ�ن� األnم�گفتند: آيا چيزي از ،و ميدوران جاهليت درباره خدا داشتند

به ( و پيروزيها )شود؟! بگو: همه كارها پيروزي نصيب ما ميدست خداست.

نn ف�ي 3 ر� nقnبی پروایی و خود نمایی زنان در جامعه ... و : nين�آت nو nةnال أnق�م�نn الص� nى وnول� ل�ي�ة� األ� �اه nال�ج nج نn تnبnر� ج� ب�ي�وت�ك�ن� وnالn تnبnر�

nج�س ا ي�ر�يد� الل�ه� ل�ي�ذ�ه�بn عnنك�م� الر� nن�م� ولnه� إ س� nرnو nالل�ه nع�ن�أnط nو nاةnك الز�يرا� )دلیل عصمت اهل بیت از نظر �ك�م� تnط�ه nر ي�طnه� nو �أnه�لn ال�بnي�ت

و در خانه هاي خود بمانيد، و 33 آیه 33 س احزاب .قرآن(همچون دوران جاهليت نخستين ( در ميان مردم ) ظاهر نشويد،و نماز را برپا داريد، و زكات را بپردازيد، و خدا و

رسولش را اطاعت كنيد،خداوند فقط ميخواهد پليدي و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاما شما را پاك سازد.

42

قرآن نظر ی ادامه : تأکید برخواسته های نابجا ،تعصب دراگاهی های ناچیز 4

وجانبداری بی دلیل ازعقاید ناچیز

وا ر� nفnك nين�عnلn ال�ذ nذ� ج� ل�ي�ة�إ �اه nال�ج nي�ة �م nح nي�ة �م nم� ال�ح �لوب�ه ف�ي ق�م� مnه� nل�زn أ nو nين�ن �ؤ�م ول�ه� وnعnلnى ال�م� س� nى رnلnه� عnتnين�ك nالل�ه� س nل nنزnأ nفء� ي� nك�ل� ش�ا وnكnانn الل�ه� ب nهnل أnه� nا و nه�ق� ب nحnان�وا أnكnى وnو ةn الت�ق� nم�كnل

( 26 آیه 48 ). فتح عnل�يما�

هنگامي را كه كافران در دلهاي خود )به خاطر بياوريد( و )در مقابل،( خشم و نخوت جاهليت داشتند،

خداوندآرامش و سكينه خود را بر فرستاده خويش و مومنان نازل فرمود و آنها را به حقيقت تقوا ملزم

ساخت،و آنان از هر كس شايسته تر و اهل آن بودند، و خداوند به همه چيز داناستموارد دیگر : - عقاید و اخالق

ناپسند مانند خوردن مردار ، گوشت خوک ، خون ، حیوان درنده،پرستش بت برای نزدیکی به خداوند ، پرستش فرشتگان بعنوان دختران خداوند برای بدست آوردن

شفاعت ...،اعتقاد به حیات مادی محض ؛ ونیز قربان برای غیر خدا؛ همه احکامی است که در جاهلیت روا بوده

61ص 1است.

43

نظر نهج البال غه در باره ی جاهلیت

: لجاجت در برابر حق و پیروی از ستمگران ، 1»میوه دنیای آنروز فتنه و آشوب وغذایش مردار

بود. در درون وحشت ودر بیرون شمشیر 89حکومت می کرد .« نهج خط

ترک خرد ،اندیشه و دین فهمی: 2 نبود هدایت : 3

: تعصبات بیجا وشیطانی4 :حاکمیت نیرنگ و جنگ 5

:سطحی نگری دردین وخدا 6: فرهنگ منحط و ترویج کار های خالف7 : و ... را می توان از نماد های جاهلی�ت نام برد. 8

192و 166نهج خطبه سؤال : تفاوت آن روز با امروز چیست ؟

44

:ایران و روم در آستانه ظهور اسالممیالدی خسرو 591:حکومت استبدادی ، وضع دولت روم : 1

پرویز خود را قرین آفتاب 5 : تجمل گرایی 4: جنگ قدرت . 3نارضایتی مردم . : 2

: تبعیض در بهره مندی از مزایای اجتماعی ) داستان : وجود ادیانی 6مرد کفش گر از زبان حکیم فردوسی(

مانند} زردشتی )آمیخته به خرافات( که دین رسمی کشور بود ، این دین از یک ثنویت رنج می برد ( ،

یهودی ، مسیحی ، مانوی ، صائبی )پیروان پیامبر یحیی ( ، مزدکی و . . .{ : نظام خانوادگی : مرد ساالری

، تعد�د همسران ،، ازدواج با محارم در طبقه ی حاکم، ...کاال انگاری

نیز همانند دولت ایران ازبیماری های وضع دولت روم : و اجتماعی در رنج و عذاب بود. چنانکه در عصر چهل ساله یوستییانوس می توان از استبداد، عادالنه تقسیم نشدن مزیت های اجتماعی ، بلوا های تصن�عی ..نزاعات فکری

)آریوس وآتاناسیوس (...را نام برد .آسیب های فوق و امثال آنها ، ،مردم را به ستوه آورده بود

و آماده ی تحولی همه جانبه ساخته بود بدین ترتیب 66 . 65 . 64تراکم رو به انفجار بود . صص

. می دید

45

وضع اجتماعی جهان در آستانه بعثت از دیدگاه علی )ع(

نهج البالغه وضع آستانه ی بعثت 191س: امام علی )ع( در خطبه ی ) گواهى مىدهم كه محم\د صل\ى 69را چگونه توصیف می نماید ؟ ص

الل\ه عليه و آله و سل\م بنده و فرستاده اوست، هنگامى او را مبعوث فرمود كه مردم در گرداب جهالت فرو رفته بودند، و در حيرت و

سرگردانى به سر مىبردند، هالكت آنان را مهار كرده و به سوى خود مىكشيد، و گمراهى بر جان و دلشان قفل زده بود.( وهمچنین در خطبه

آورده اند : خداوند هنگامى پيامبر صل\ى الل\ه عليه و آله و سل\م را 196مبعوث فرمود كه نشانهاى از دين الهى بر پا، و نه چراغ هدايتى روشن،

و نه راه حق\ى آشكار بود. اى بندگان خدا شما را به ترس از خدا سفارش مىكنم، و از دنياپرستى شما را مىترسانم، زيرا دنيا خانهاى

ناپايدار و جايگاه سختى و مشكالت است.ساكنان دنيا در حال كوچ كردن، و اقامت گزيدگانش به جدايى

محكومند. مردم را چونان كشتى طوفان زده در دل درياها مىلرزاند، برخى از آنان در دل آب مرده، و برخى ديگر بر روى امواج جان سالم

به در برده، و بادها با وزيدن آنها را به اين سو و آن سو مىكشاند، و هر جا كه خواهد مىبرد. پس آن را كه در آب مىميرد نمىتوان گرفت، و آن كه رها شده نيز به سوى مرگ مىرود. اى بندگان خدا، هم اكنون عمل

كنيد، كه زبانها آزاد، و بدنها سالم، و اعضاء و جوارح آمادهاند، و راه بازگشت فراهم، و فرصت زياد است، پيش از آن كه وقت از دست

برود، و مرگ فرا رسد، پس فرارسيدن مرگ را حتمى بشماريد، و در 414و 413انتظار آمدنش به سر نبريد. منبع : نهج البالغه دشتی ص

46

ریشه ی سکوالریسم

س :ریشه ی سکوالریسم و کنار زدن دین از جامعه را ریشه یابی بکنید .

س: ویل دورانت مورخ و نویسنده ی تاریخ تمدن درباره ی انحطاط روم شرقی در طی قرون وسطی چه می گوید ؟ص

بزرگترين مورخان عقيده دارند كه علت اصلي سقوط روم مسيحيت بود. او و پيروانش چنين دليل مي آوردند كه در واقع اين مذهب كيش

قديم را، كه به روح رومي خصلت اخالقي و به دولت روم ثبات بخشيده بود، از ميان برد. مسيحيت به فرهنگ كالسيك، به علم، به فلسفه، به

ادبيات و هنر اعالن جنگ داده بود. مسيحيت نوعي رازوري شرقي 778 ص3جلد سست كننده را

وارد رواقي گري واقعپردازانة زندگي رومي كرده بود، فكر افراد را از وظايف اين جهاني معطوف آمادگي تسليم طلبانه براي يك فاجعة

كيهاني ساخته بود، و آنان را واداشته بود تا به جاي آنكه در جستجوي سعادت جمعي از طريق فداكاري در راه كشور باشند، به دنبال سعادت فردي از طريق زهد و عبادت بروند. مسيحيت وحدت امپراطوري را در

هم شكسته بود، در حالي كه امپراطوران نظامي براي حفظ اين وحدت مبارزه مي كردند؛ آيين مسيح پيروان خود را از به عهده گرفتن شغلهاي رسمي يا رفتن به خدمت نظام منع كرده بود؛ اصول اخالقي مبني بر عدم مقاومت و صلحدوستي را موعظه كرده بود و حال آنكه

نجات امپراطوري در گرو شور و شوق و ارادة به جنگ بود. پيروزي 789 ص 3 تاریخ تمدن ویل دوران3جلد مسيح مرگ روم به شمار مي رفت.

47

وضعيت حقوق زنان و نظام خانواده در سه جامعه ايران دوره ساساني،امپراطوري روم و جزيرة

وضعيت حقوق زنان و نظام خانواده در سه جامعه 12-ايران دوره ساساني،امپراطوري روم و جزيرة

العرب را مقايسه و ارزيابي كنيد.در خانواده ايراني دوره ساساني ، مرد رياست مطلق

داشت، از نظر تعداد همسر محدوديتي نداشت. ازدواج با محارم رواج داشت. زن از شخصيت حقوقي بي بهره بود و

به عنوان شي ء از آن ديگران به حساب مي آمد. پدر مي توانست كودكانش را از خود براند يا به ديگران بفروشد.

شوهر مي توانست همسرش را كه در انجام وظايفش كوتاهي كرده به مرد ديگري بسپارد تا از خدماتش بهره

گيرد. در روم نيز مانند ايران زنان از حقوق بهره اينداشتند و ازدواج با محارم اشكالي نداشته است. مردم به چهار

طبقه اشراف ، شواليه ،بردگان وطبقه متوسطتقسيم مي شوند و هر كس در هر درجه از شايستگي يا بي لياقتي از

مزاياي مخصوص طبقه خود بهره مند مي شد. در جزيرة العرب وضع بدتر بود.مرد از حق فروش، قتل، ضرب و شتم زن برخوردار بود و سرنوشت او مقهور اراده مرد بود. . زن

در پذيرش و عدم پذيرش شريك زندگي اختياري نداشت، امنيت حقوقي و خانوادگي نداشت و مرد مي توانست ده

زن اختيار كند. زن را ننگ مي شمردند و دختران را زنده به گور مي كردند وازدواج زناشويي ها مانند اماء، مبادله و

استبضاع نظام خانواده را متزلزل و شان زن را در حد s.جانوران پايين مي آورد

48

.موقعيت دين و مذهب را در سه جامعه ياد شده بيان نماييد

موقعيت دين و مذهب را در سه جامعه ياد شده بيان نماييد.هنگام ظهور اسالم ، ادياني مانند زرتشتي ، يهودي ،مسيحي،

مانوي ،صائبي و مزدكي در ايران رواج داشت. دين رسمي ، كه از سوي شاهان ساساني مورد حمايت قرار مي گرفت، آيين زرتشت

بود.ويژگي اصلي و بدون ترديداين دين در زمان ساسانيان اعتقاد به يك ثنويت جهاني ) اهورا مزدا و اهريمن ( بود. خورشيد ، ماه ، ستارگا

آتش ،باد ، كوهها و ارواح مقدس را در گذشته مي پرستيدند و اينكه آفتاب در تعليمات زرتشت موجودي مقدس بود.فرزند اهورا مزدا شناخته مي شد و مقام يافته بود و مورد پرستش قرار گرفت. در

امپراتوري رومشرقي ، مسيحيت دين رسمي بود. قسطنطين به سبب رويايي فرمان مسيحيت را اعالم كرد و از آن پس مشكالت داخلي مسيحيت به وجود آمد. روح القدس وارد مسيحيت شد ، تثليث به

رسميت شناخته شد و افكارواقعي مسيح نابود شد. دين گريزي از آن به بعد استوار شد. شكل دين در بسياري از ابعاد تغيير كرد. مردم حق مراجعه مستقيمبه انجيل را از دست دادند و در بسياري از كارها به كشيش نيازمند شدند. در جزيرة العرب عنصر واقعي دين قبايل عرب جاهلي شرك و بت پرستي و به تعبيري آميزه اي از تعدد خدايان و طبيعت پرستي بود. اعتقاد به جن

ارواح ،پرستش ماه و ستارگان وجود داشت. مسيحيت و دين يهود در نقاطيمانند نجران و يثرب گسترش داشت و در مناطقي مانند حيره

كيش زرتشتي مورد توجه بود.©

49

نقطه يا نقاط مشترك انحراف و انحطاط در قدیم و جدید

نقطه يا نقاط مشترك انحراف و انحطاط در دو امپراطوري روم و ايران رابرشماريد؟

انحراف در همه بخش ها وجود داسته است،شاهان خود را خدا مي دانستند.تراكم رو به انفجار تضاد هاي طبقاتي،تمركز قدرت و ثروت،

انحراف هاي اخالقي ، فحشاي سراسري باعث انحراف و انحطاط دو امپراطوري روم و ايران شد.

عصبيت موجود در ارتباط با احزاب در سطح جهان را با عصبيت قبيله اي مقايسه كنيد.

در قبيله هاي عرب سه ركن وجود داشته : نسب، حسب وعصب كه بر اساس نسب و حب ،تمام افراد بايد ازشناسنامه و فضايل ومفاخر

قبيله آگاه باشند و بر اساس عصب و عرق قبيله اي همه در ساختار قبيله محو بودند، به گونه اي كه همه پيوند ها و روابط براي حفظ

وحدت دم و وحدت لحم قبيله قرباني مي شد.اين عصبيت براي اعضاي قبيله محدوديت و براي رهبر آنها نوعي استبداد مطلق پديد مي

آورد.اين عصبيت باعث جنگ خونين قبيله اي مي شد و يا جنگ بين عرب و غير عرب راه مي افتاد. در حال حاضر نيز تعصب و نزاد

پرستي در بين50

51

52

53

فصل سوم

تاریخ پیامبر

) والدت ، بعثت و دعوت (

54

کودکی ونوجوانی:

میالدی 570تولد : هفدهمین روز ربیع االول سال )عام الفیل(

سؤال : زندگی پیامبر را از کودکی تا بعثت را برر سی کنید ؟

را ، معرفی یا نسب شناسی fسؤال : محمد کنید ؟

چند سؤال71 : چرا محمد را پس از تولد به بادیه فرستادند ؟ص س

س : نقش عبدالمطلب ، ابوطالب و فاطمه ) زن ابی طالب ( رادر زندگی پیامبر، بنویسید.

س : نقش عبدالمطلب ، ابوطالب و فاطمه ) زن ابیطالب ( رادر 73 و72زندگی پیامبر، بنویسید .ص

چرا محمدجذب فرهنگ ناسالم جامعه ی خود در دوره ی نوجوانی و 72جوانی نشد ؟ تجزیه و تحلیل بکنید . ص

شد .ج : بزرگواری شخصیت ابوطالب بستر کامل آسمانی محمد

55

\ث امین،حلف الفضول،حجر االسود وتحن- امین : به فردی امانتدار ، راستگو ،با وقار، خوش خلق ، کریم و 1

شرافتمند گغته می شود؛ حوادث سالهای نوجوانی و جوانی سبب شد او را لقب امین دهند . مانند عدم حضور در آداب و رسوم جاهلی مثل

(73قمار ، شراب ، مجالس خوشگذرانی و ....)(در گذشته میان جرحمی ها پیمانی وجود 74- حلف الفضول : )ص2

داشت و اساس آن دفاع از حقوق افتادگان بود ،بنیان گذاران پیمان کسانی بودند که نام های همه از ماده ی فضل مشتق بوده است .

فضل ابن فضاله ، فضل ابن حارث ، فضل ابن وداعه ، به این جهت سال بیش از بعثت وارد 20این پیمان را پیمان فضول گویند . محمد

\ت ، سبحانی ، این پیمان شد . ادامه ی داستان را به کتاب فروغ ابدی ر.ک . 152 . 151جعفر ، صص

سالگی در رویداد تعمیر کعبه در میان مردمی 25 - حجر االسود :در 3متعصب با خردمندگی داوری کرد و ضمن احترام به همه ی قبایلحجر

74پاورقی ص373، ص 1جاالسود را به جای خود بازگرداند. تاریخ یعقوبی،

\ث : یعنی گرایش به خلوت و انزوا در پیامبر فزونی یافت ، هر 4 - تحنروز که می گذشت ناسازگاری محیط و فاصله ی روحی اش با مردم

بیشتر می شد و خلوت و اندیشه به شکلی اسرار آمیز زندگی اش را فرا گرفت ، لذا در طول سال بارها به کوهای اطراف مکه و غار حرا می شتافت این امر در ماه رمضان به اوج می رسید ، کسی چه داند

که پیامبر در این دوران به چه می اندیشید ، در هر صورت نجات جامعه \ث بود . از اسارت شرک ، آرمان آن جناب، در ایام تحن

56

57

س : در خصوص ازدواج خدیجه با محمد به : سئواالت زیر پاسخ دهید

: حل این مشکل؟ 2- علت تأخیر در ازدواج؟ 1- :عکس العمل خدیجه؟3

: احتماال� مشکل کمبود دستمایه ی زندگی.1ج : هوشمندی خدیجه در تقبل هزینه ی ازدواج.2 ج سال از عمر خود 25 : پیامبر اسالم بیش از 3 ج

را با خدیجه که ملکه ی قریش بود سپری کرد ، خدیجه خود را کنیز محمد می خواند . . .. رفتار

آن حضرت در جلب رضایت خدیجه و بخشیدن اموالش به تهی دستان ، بی توجهی به ثروت

اندوزی ، آزاد کردن زید ابن حارثه از قید بردگی و ارج نهادن به او مشعلی بود که به زودی

خدیجه را از دهلیز وجود محمد عبور داد . و به روشنایی خیره کننده قلبش رساند . از این پس خدیجه دیگر تنها بانوی خانه ی محمد نبود بلکه همراز ، همدم ، همدل و رفیق راهش به شمار

می آمد . با او خدایش را می یافت و با رنج ، صداقت و پاکدلی اش را و در قالب این رنج ها بود که مقامی باالتر از مریم و زنان برجسته ی

s . تاریخ یافت

58

آغاز رسالت رجب در حالی که محمد عالی ترین 27ج :

40مراحل کمال انسانی و عقالنی را در سالگی پشت سر می گذاشت ، در نیمه

شبی که آرامشی روحانی وجودش را فرا گرفته بود و جهان طبیعت نیز همراه او

دست نیاز به سوی خالق یکتا گشوده بود ، صحیفه ای نورانی در مقابل روح پاک و

چشمان او گشوده شد . محتوای آن فرمان رسالت بود و با امر به خواندن ، بدو ابالغ

م� : امین وحی او را ندا می داد می شد . ب�س�ب�كn ال�ذ�ي nر �م ب�اس�

� أ nر يم� . اق� �ح ح�من� الر� الل�ه� الر�( nقnل nق� )1خnلnن� ع�انn م nنس� لnقn اإل� nأ� 2( خ nر ( اق�

م� ) nك�رn ب�كn األ� nر n3و(�لnم nال�ق�.پس (4( ال�ذ�ي عnل�مn باز آنکه صدای جبرئیل در جانش طنین انداخت و به

او گفت: که چگونه انسان به امر خداوند از ات ،پا به عالم وجود گذاشته و با کوچکترین ذر\

دانشی که خداوند به واسطه ی قلم به او کرامت 76فرموده به منزلتی واال رسیده است ... . ص

ر.ش

59

در چگونگی نزول وحی برای پیامر اسالم ) افسانه اولین وحی(

چرا این افسانه در ست نمی باشد :- تولد روایت کننده در سال چهارم بعثت می باشد ، به نظر نمی آید 1

( 78که خود از پیامبر شنیده باشد .)ص- ... خدا و فرشته وحی می دانستند که پیامبر قدرت خواندن نداشته 2

است ...تکان پیامبر از سوی فرشته وحی برای یاد گیری امری غیر قبول است چون تعلیم امر ذهنی است ... و از طرف دیگر اراده خدا کافی بود

..- باتوجه به آمادگی پیامر در در یافت وحی غافلگیر شدن او معنی 4

ندارد .- چگونه ممکن است اطالعات بانو خدیجه بیشتر از پیامبر باشد وبا 5

مشاهده ترس و لرز حضرت اورا دلداری دهد .- چگونه ممکن است پیامبر برای هدایت مردم مبعوث شده باشد و 6

خود نداند ... و پیک الهی را نشناسد ...ونیازمند تأیید پیر مردی نابینای مسیحی باشد .

�ى)نجم 7 أ �ف�ؤ�اد� م�ا ر� �ذ�ب� ال - این تردید ها با آیات قرآن نمی سازد : م�ا ك( 11 آیه 53

- در کیفیت نزول آیات قرآن فرشته وحی با کسی در گیر نمی 8شود .

- این گزارش با گزارشات نظیر جابر بن عبدلله ، عبدالله بن 9 عباس ،عمروبن شرحبیلو ... ساز گاری ندارد

60

: س : نخستین ایمان آورندگان

: خدیجه )ع(1 : علی )ع(2 : زید ابن حارثه 3 : زینب ، رقیه و ام\ کلثوم ) دختران پیامبر (4\ه ، مقداد ، ابوذر ، 5 : ابوبکر ، بالل ، یاسر ، سمی

زبیر ابن عوام ، عثمان ، طلحه ، ابن عوف ، مصعب ابن عمیر و سعد ابن وق\اص

. 281 تا 269 ، ص 1 : سیره النبویه ، ج 1منابع : : تاریخ 3 . 283 ، ص 2 : مروج الذهب ، ج 2

. و 315 ، ص 2طبری ، ج 61

س : با توجه به شروع دعوت اسالمی توسط پیامبربه : سئواالت زیرپاسخ دهید

ج : الف : مراحل دعوت را شرح دهید ؟ :1مرحله ی پنهانی و علت آن نبودن زمینه برای دعوت در

میان مردم ، تربیت هسته ی اصلی تبلیغ ، ایجاد زمینه برای اعالم آشکار ؛ در این مدت قریش از ادعای پیامبر خبر داشت و وقتی او را در معابر می دیدند ، می گفتند جوان عبد المطلب از آسمان سخن می گوید . ولی از

محتوای دعوت پیامبر خبر چندانی نداشتندوبه همین دلیل 802واکنشی نسبت به آن حضرت نشان نمی دادند . ص

: چرا دعوت مرحله ی اول پنهانی بود ؟ ، چرا مشرکان 2مزاحم او نمی شدند ؟ و مدت دعوت فوق چند سال

بود ؟ ب : دعوت آشکار مرحله ی دوم دعوت ، دو مرحله ای

بود : ابتدا دعوت از خویشاوندان و در دو نوبت صورت پذیرفت ، نوبت اول را ابولهب نا سپاسی کرد و در نوبت دوم رسول خدا )ص( فرمودند : فرزندان عبد المطلب به

خدا سوگند در میان عرب کسی را

62

در خواست کمک از قریش

نمی شناسم ارمغانی بهتر و برتر از ارمغان من، برای شما آورده باشد . . .کدامیک از شما من را در این امر یاری

باشد. )ص برادر، وصی و جانشین من می کنیدتا کسی به پیامبر پاسخ مثبت نداد و علی )ع( ( جز82

پیامبر سه بار سخن خود را تکرار کرد و در هر سه، همه ی سرهای میهمانان پایین بود جز علی )ع( ، و رسول خدا

به علی اشاره کرد و فرمود : این برادر ، وصی\ و : تاریخ طبری 1جانشین من در میان شماست . ) منابع :

. 40 ، ص 2 : الکامل فی التاریخ ، ج 2 . 62 ، ص 2، ج : شرح نهج ... 4 . 111 ، ص 1 : مسند احمد ، ج 3

( 278 ، 2 : الغدیر ، ج 5 . 111 ، ص 1الحدید ، ج س :از نظر عقلی دعوت از خویشاوندان را چگونه می توان

83تحلیل کرد ؟ ص مرحله ی دوم دعوت آشکار یا دعوت عمومی : پس از آنکه �ؤ�م�ر� �م�ا ت فرشته ی وحی فرمان هدایت عمومی » ف�اص�د�ع� ب

�ين� «)حجر آ ر�ك �م�ش� �ع�ر�ض� ع�ن� ال (94و�أرا به وی ابالغ کرد ، طنین » یا صباحاه « در کوه صفا

پیچید ، پس از آن پیامبر رسالت خود را اعالم نمود ، ابولهب او را انکار کرد ) نزول سوره ی مسد ( .

63

عکس العمل قریش در برابر دعوت

64

س : بیان اصول بنیادین و منطقی اسالم ، اندیشه ی مردم رابه چه عکس العملی واداشت ؟

عده ای نیز ب :، عده ای را به تفکر واداشت ج : الف : برآشفتند . چه کسانی بودند ؟ آشفته شامل س : گروه های

می کورکورانه از نیاکان اطاعت ـ آنها که 1ج : کردند .

�ا �ن �ف�ي �ل �ع� م�ا أ �ب �ت �ل� ن �وا ب \ه� ق�ال ل� الل �ز� �ن �ع�وا م�ا أ �ب �ه�م� ات �ذ�ا ق�يل� ل » و�إ�د�ون� « �ه�ت � ي k و�ال �ئا ي �ع�ق�ل�ون� ش� � ي �اؤ�ه�م� ال �ان� آب �و� ك و�ل

� �ا أ �اء�ن �ه� آب �ي ع�ل(170) بقره آیه ی

و دل به دنیا و خوشی های آن سپرده ـ آنان که 2 تنها به منافع خویش فکر می کردند .

�و�م� �ي �ا ف�ال �ي �اة� الد§ن ي �ح� �ه�م� ال ت k و�غ�ر� �ع�با k و�ل �ه�وا �ه�م� ل �خ�ذ�وا د�ين �ذ�ين� ات » ال�ج�ح�د�ون� �ا ي �ن �ات �آي �وا ب �ان �و�م�ه�م� هذ�ا و�م�ا ك �ق�اء� ي وا ل �س� �م�ا ن اه�م� ك �س� �ن ن

(51« ) اعراب آیه ی

عکس العمل قریش در برابر دعوت

، طبقات پایین اجتماع خود را برتر دانسته ـ افرادی که 3 k �را ي �ان� خ� �و� ك �وا ل �ذ�ين� آم�ن �ل وا ل �ف�ر� �ذ�ين� ك را بی مقدار .» و�ق�ال� ال�ف�ك� ق�د�يم� « �ون� هذ�ا إ �ق�ول ي �ه� ف�س� �د�وا ب �ه�ت �م� ي �ذ� ل �ه� و�إ �ي �ل �ا إ �ق�ون ب م�ا س�

(11) احقاف آیه ی را دستمایه ی کار خود قرار اعتقاد به جبر ـ آنان که 4

�و� �وا ل ك ر� �ش� �ذ�ين� أ �ا م�ن داده بودند .» و�ق�ال� ال �د�ن �ه� م�ا ع�ب اء� الل ش��ه� يء� د�ون �ه� م�ن ش� �ا م�ن د�ون م�ن � ح�ر� �ا و�ال �اؤ�ن � آب �ح�ن� و�ال ي�ء� ن م�ن ش�

�غ� �ال �ب �ال� ال س�ل� إ �ه�م� ف�ه�ل� ع�ل�ى الر§ �ل �ذ�ين� م�ن ق�ب �ك� ف�ع�ل� ال �ذل ك�ين� « ) نحل آیه ی �م�ب (مشركان گفتند: اگر خدا 35ال

ميخواست، نه ما و نه پدران ما، غير او را پرستش نميكرديم،و چيزي را بدون اجازه او حرام نميساختيم.

)آري، كساني كه پيش از ايشان بودند نيز همين كارها را انجام دادند،ولي آيا پيامبران وظيفه اي جز ابلغ آشكار

دارند؟!نمی توانستند بر اثر رذایل اخالقی ـ گروهی که 5

موقعیت ارزشی پیامبر و خاندان وی را بپذیرند .، شخصیت انسانی شان تعصب بیجا ـ آنان که لجاجت و 6

بلکه بیداری را مسخ کرده . نه تنها خود نمی اندیشیدند .سایر انسان ها را نیز نمی خواستند

65

تحلیل جامعه ی چهار نفری صدر اسالم

ج : خدیجه ، علی و زید سه یار پیامبر بودند ، شکل گیری این جامعه مخالف ارزش های حاکم در آن رمان بود :

زن ارزش تک بعدی مرد ساالری را، : ایمان آوردن یک 1.نفی می کند

ساله ارزش سالخوردگی را، : ایمان آوردن علی )ع( ده 2.نفی می کند

بیانگر نفی برده : ایمان زید و عضویت او در این جامعه 3است داری

) سئوال کلیدی ( در جامعه ی جاهلی عربستان اصالت و برتری به چند اصل استوار بود ؟

آزاد بودن ) برده ،داشتن سن باال ، : مرد بودن ج نبودن (

66

علل مخالفت با اسالم :

س : علل مخالفت با اسالم :هم جهت نبودن اسالم با فرهنگ حاکم ( مهمترین علت 1

)شرک( بود .فروپاشی نظام قبیلگی ( ایمان به پیامر سبب 2

.برتوزیع برابر مزایای اجتماعیجهت گیری قرآن �س�ب� هرگز مال و �ه� و�م�ا ك �ه� م�ال �ى ع�ن �غ�ن �ب� - م�ا أ �ه�ب� و�ت �ي ل ب

� �د�ا أ �ت� ي �ب تثروتش و آنچه را به دست آورد به حالش سودي نبخشيد.

بنی هاشم با بنی امیه.رقابت سیاسی ( 4�م�ش�ي بشر بودن پیامبر ( 5 �ل� الط�ع�ام� و�ي �ك �أ س�ول� ي �وا م�ال� هذ�ا الر� و�ق�ال

�ذ�يرا �ون� م�ع�ه� ن �ك �ه� م�ل�ك� ف�ي �ي �ل �نز�ل� إ � أ �و�ال و�اق� ل �س� kو گفتند: چرا اين ف�ي األ�پيامبر غذا مي خورد و در بازارها راه مي رود؟! ( نه سنت

فرشتگان را دارد ونه روش شاهان را! )چرا فرشته اي بر او نازل نشده كه همراه وي مردم را انذار كند ( گواه صدق دعوي او باشد

گرایش طبقات پائین به پیامبر ( 667

: اقدامات مشرکان

الف : شگردهای مسالمت آمیز )گفتگو( : ( سیاست های مسالمت آمیز : سران مشرکان برای 1

ممانعت از فعالیت های رسول خدا ، پیش ابوطالب شتافتند و اقناع شده برگشتند .

( در بار دوم : عتبه ابن ربیعه را پیش ابوطالب ، برای جلو 2گیری از فعالیت های محمد )ص( فرستادند .

عتبه خطاب به ابوطالب گفت :پیش از این ،از تو خواستیم کردار برادرزاده ات زیر نظر بگیری و تو به درخواستهای

ما توجه نکردی . اکنون اعالم می کنیم] انتقادات او قابل تحمل نیست [ .... وگر نه با او و تو پیکار خواهیم کرد ، تا یکی از دو گروه از میان برود .) السیره

( پاسخ رو درو : 322 ص 1النبویه جسخنی به بلندای تاریخ

آیا این سخن را به یاد دارید؟68

پاسخ رو درو : سخنی به بلندای تاریخ

به خدا سوگند ، اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپم قرار دهند و بخواهند من از

پیگیری هدفم ، که همان تبلیغ آیین اسالم است ، دست

بردارم ، هرگز چنین نخواهم کرد ، تا آنکه خداوند آن را پیروز

گرداند یا در این راه کشته شوم . ، ص 1منبع : السیره النبویه ، ج

322

69

به خدا سوگند ، اگر خورشید را در دست راست و ماه را در دست چپم قرار

دهند و بخواهند من از پیگیری هدفم ، که همان تبلیغ آیین اسالم است ،

دست بردارم ، هرگز چنین نخواهم کرد ، تا آنکه

خداوند آن را پیروز گرداند یا در این راه کشته شوم . 1منبع : السیره النبویه ، ج

322، ص

70

71

س : پس ازپاسخ رودر رو ، عکسل العمل هاشمیان و مطلبیان چه بود؟

ج : پس از این رویداد ابوطالب ضمن اعالم

آمادگی خود برای دفاع نظامی از پیامبر همه ی هاشمیان و مطلبیان را

به حمایت از پیامبر جز ابولهب دعوت کرد

پذیرفتند . منبع : همه 63 ، ص2الکامل ، ج

72

نیرنگ های مردم فریب یا (3دیپلماسی دیپلماسی مجموعه ی فعالیت هایی است ـ

که با هدف ایجاد رابطه ی مسالمت آمیزمیان جوامع از طریق » اقناع « ، »

پیشنهاد پاداش « و تهدید به مجازات، صورت می گیرد .

س : مشرکان پس ازآنکه ازتأثیردر ابوطالب مأیوس شدند، چه سیاستی را اتخاذ کردند ؟ ج : دیپلماسی با وسایل نظیر فرمانروایی ، ثروت و . . . و پیامبر اسالم در جواب آنها قسمتی از سوره ی فصلت را برای آنها قرائت کرد : اسالید بعدی :

73

قرائت قسمتی از سوره ی فصلت در جواب به قریش

�نز�يل� » � . ت ح�يم ح�من� الر� \ه� الر� � الل م �س� ب( � ح�يم ح�من� الر� �اب� 1م�ن� الر� �ت ( ك

� �ق�و�م k ل \ا �ي ب k ع�ر� آنا �ه� ق�ر� �ات ف�ص�ل�ت� آي�م�ون� ) �ع�ل �ع�ر�ض� 2ي k ف�أ �ذ�يرا k و�ن يرا �ش� ( ب

م�ع�ون� ) �س� � ي ه�م� ف�ه�م� ال �ر� �ث ك� �وا 3أ ( و�ق�ال

�ه� و�ف�ي �ي �ل �ا إ �د�ع�ون �ة� م�م�ا ت �ن �ك �ا ف�ي أ �ن �وب ق�ل�ك� ح�ج�اب� �ن �ي �ا و�ب �ن �ن �ي �ا و�ق�ر� و�م�ن� ب �ن آذ�ان

�ا ع�ام�ل�ون� ) �ن �ن �ا 4ف�اع�م�ل� إ �ن �م�ا أ �ن ( ق�ل� إ�له� �م� إ �له�ك �م�ا إ ن

� �ي� أ �ل �وح�ى إ �م� ي �ك �ل ر� م�ث �ش� بوه� �غ�ف�ر� ت �ه� و�اس� �ي �ل �ق�يم�وا إ ت و�اح�د� ف�اس�

( �ين� ر�ك �م�ش� �ل �ل� ل (5و�و�ي »

74

ترجمه آیات آول سوره ی فصلتبه نام خداوند بخشنده بخشايشگر

- حم.اين كتابي است كه از سوي

خداوندرحمان ورحيم نازل شده است،

كتابي كه آياتش هر مطلبي را در جاي خود بازگو كرده، درحالي

كه فصيح و گوياست براي جمعيتي كه آگاهند.

قرآني كه بشارت دهنده و بيم دهنده است، ولي بيشترآنان

رويگردان شدند، از اين رو چيزي نمي شنوند.

75

ادامه ترجمه آیات سوره ی فصلت

آنها گفتند: قلبهاي ما نسبت به آنچه ما را به آن دعوت مي كني در پوششهايي قرار گرفته و در گوشهاي ماسنگيني

است، و ميان ما و تو حجابي وجود دارد، پس تو به دنبال عمل خود باش، ما هم

براي خود عمل مي كنيم.بگو: من فقط انساني مثل شما هستم،

اين حقيقت بر من وحي ميشود كه معبود شما معبودي يگانه است،پس

تمام توجه خويش را به او كنيد و از وي آمرزش طلبيد، واي برمشركان!

76

نیرنگ های مردم فریب «»گفتگوی مستقیم

س : دیپلمات قریش، در این سیاست که بود ؟ ج : عتبه بن ربیعه

س:دربسته ی پیشنهادی قریnش کدام وسیله ی دیپلماسی کار

گشا بود توضیح دهید .ج : مزایای اجتماعی در تمامی ابعاد ، احترام ، ثروت ، قدرت

و . . .

77

: تحقیر پیامبر : 4

پیامبر ترور شخصیت در واقع به اسالم )ص( روی آوردند که بسیار نا جوان مردانه بود . . . اگرچه پیامبر اسالم بسیار بردبار بود ، گاه دلگیر

می شد و در گوشه ای به اندیشه فرو آمدن آیات می رفت ولی فرود

می امیدبخش، قلبش را نیرومند 95 آیه ی 15سوره ی ساخت :

« nاكnي�ن nفnن�ا ك� إnين�ز�ئ تnه� «ال�م�س�

78

سئوال : برخی از زمینه های استهزا را با توجه به آیات قرآن بیان کنید

ـ شکنجه های جسمی و روانی : 1ج : ابوجهل روزی پیامبر را در صفا دید و به

پیامبر ناسزا گفت . ـ بهانه گیری های بی پایه : » إ�ن� هذnا 2

ب�ين© « ر© م� �اح nسnل ـ درخواست انجام کارهای فرا بشری : 3

nن�رn لnنnا م ج� ت�ى تnف� nح nكnل nن�ال�وا لnن ن�ؤ�م nقnو «ض� يnن�ب�وعا� ) ر�

n ن�ة© م�ن 90األ� nج nكnل nك�ونnو� تnأ)

يرا� �ج ا تnف� nهnلnال �ارn خ nن�هn رn األ� ج� nت�ف nب� فnن �يل� وnع �ن�خعnم�تn عnلnي�نnا 91) nا ز nمnك nماء طn الس� �ق و� ت�س�

nأ)ب�يال�) nق �ال�مnالnئ�كnة nو �و� تnأ�ت�يn ب�الل�ه

nفا� أ nس�و� 92كnأ)

قnى ف�ي و� تnر�nف� أ ر� خ� يnك�ونn لnكn بnي�ت© م�ن ز�

لn عnلnي�نnا ت�ى ت�نnز� nح nي�ك �ق لnن ن�ؤ�م�نn ل�ر� nو �ماء الس�ب�ي هnل� ك�نت� إ�ال� nر nان nب�ح ؤ�ه� ق�ل� س� nر ك�تnابا� ن�ق�

وال� ) س� nرا� ر nشn93ب» )

79

برخی از زمینه های استهزا را با توجه به آیات :قرآن بیان کنید

ـ پرسش های نا معقول : » 4وح� وح� ق�ل� الر� أnل�ونnكn عnن� الر� يnس� nو

�ا أ�وت�يت�م م�نn ال�ع�ل�م nمnب�ي و nر �ر م�nن� أ�م

ل�يال� « nال� ق�إ ـ تهمت سحر و جنون : » 5

م م�ن �ب�ل�ه nن ق�nتnى ال�ذ�ينn م ا أ nم nك�كnذلن�ون© « و� مnج�

nر© أ �اح nال�وا س nال� ق�ول� إ س� nر : 1 | منبع : 189| پاورقی ص

: 2 . 592الکامل فی التاریخ ، ص االنصاب و االشراف ، ج

ش132 ، ص 1

80

: اقدامات علیه بنیان فکری 51نهضت

کارساز ترین سالح رسول خدا )ص( در دعوت پیام نهفته در آیات قرآن

بود .

از مسائل بنیادی صحبت کرده قرآناست که توجه هر شخصی را به خود

آفرینش ، جلب می کند ، نظیر وحدت آفریدگار ، غایت مندی

هستی ، بهسازی مناسبات فکریدر فرهنگ ، اقتصاد و اجتماع جهت

صاف کردن جاده کمال بشر....

81

«اقدامات علیه بنیان فکری نهضت »قرآن

: سیره تحریم گوش کردن قرآن : 1 ؛ اسد 342 و 342 . صص 1النبویه . ج

3الغابه فی معرفه الصحابه . ابن اسیر . ج54 و 55. صص

: ایجاد هیاهو به هنگام تالوت قرآن 2

بزرگان قریش به سفرا یا کارگزاران : 3خارجی توصیه می کردند به همگام زیارت

در گوش خود پنبه کنند و از خانه ی خدا . مثال : نزدیک شدن به پیامبر بپرهیزند

داستان طفیل ابن عمرو دوسیاز طایفه الn ال�ذ�ينn : » بنی غنم و اسعد زراه nقnو

�يه �ا ف ال�غnو� nو �آن ر� ع�وا ل�هذnا ال�ق� nم وا الn تnس� ر� nفnكnب�ون� «لnعnل�ك�م� تnغ�ل

82

اقدامات علیه بنیان فکری 2نهضت »قرآن«

: افسانه خواندن، قرآن 4

: داستان های نضر بن حارث5

: تردید در وحیانی بودن قرآن 6

: ترویج افسانه های منطق ستیزی، 7مانند افسانه ی غرانیق

. 1 : فروغ ابدیت . ج 7ـ منبع گزینه ی 280 الی 274صص

83

اقدامات علیه حامیان نهضت روش اقدام : ـ سرزنش مخصوص

افراد طبقه ی اشراف

ـ تحریم ویژه ی بازرگانان

ـ شکنجه برای طبقه ی . ص 1منبع : الکامل . ابن اثیر . ج محروم :

589

گستردگی شکنجه و غیر قابل تحمل بودن آنها ،سبب شد، پیامبر اسالم ، 84 مسلمانان را به هجرت، امر نمودند

مراحل هجرت به حبشه

این هجرت طی دو مرحله در سال پنجم بعثت صورت گرفت:

و در 11 + 4مرحله ی اول مرحله ی دوم به فاصله ی چند

نفر با ریاست 83ماه در حدود دیپلمات مجرب پیامبر ) جعفر (

صورت گرفت . س : مشرکان قریش برای باز پس گرداندن مهاجران ، به چه اقدام هایی دست زدند ؟ صص

91 و 90

85

ترور پیامبر -7

: ترور پیامبر :

پس از نا کامی مشرکان قریش در بازگرداندن مهاجران ، مشرکان

کردند وپاسخ این پرخاشگریپرخاشگری، پیشنهاد ترور پیامبر بود و ابوطالب در دفاع از پیامبر حساس� تر

93ص شد .

س : عکس العمل ابوطالب در توطئه ی ترور پیامبر چه بود؟

86

اقدام مهم مشرکان قریش برای مهار کردن دعوت پیامبر

چه بود ؟ : انزوای سیاسی و محاصره ی

اقتصادی :

س : قریش وقتی که در طرح ترور نا موفق شدند ، چه طرحی را برای پیامبر

و یارانش بوجود آوردند ؟

ج : در دارالندوه سران قبایل و اشراف متنفذ قریش با سوگند نامه ای طرح

تحریم اقتصادی را بوجود آوردند و شرط لغو این تحریم، تسلیم نمودن

پیامبر به مشرکان بود .87

با توجه به تحریم اقتصادی به سئواالت زیر پاسخ دهید

: مدت 2 : مفاد پیمان را بنویسید . ـ 1ـ تحریم چنـــــد سال طول کشید ؟

: حامیان پیامبر در کجا جمع شدند ؟ ـ 3ـ : وضع اقتصادی شعب نشینان چگونه 4

: از مقاومت محمد )ص( و 5بود ؟ ـ یارانش در شعب به چه نتیجه ای می

: پیامد های تحریم را 6توان رسید ؟ ـ 95 . 94 . 93ص پس از شکست بنویسید .

88

شکست تحریم وپی آمد های آنس : چرا مشرکان دست از محاصره ی

اقتصادی برداشتند ؟

حکیم ابن حزام ،هشام ابن عمر ،ابوالعاص ربیع که بودند ؟و چه کردند؟

س : هشام بن عمر ،زهیر ابن ابی س: امیه ،مطعم ابن عدی،ابی البختری و زمعه

چه کردند؟

را بیان کنید ؟پیامد های ناگوار تحریم س : 89

ابو طالب از نظر پیامبرس : حمایت ابوطالب از محمد )ص( را

تحلیل عقالنی بکنید .

: فداکاری بدون پشتوانه ی ایمانی به 1ج : یکتا پرستی امکان پذیر نیست .

: تعصب تا حد قربانی کردن تمام 2 اعضای خانواده قابل قبول نیست .

: به شهادت تاریخ از وداع محمد )ص( 3 با ابوطالب به هنگام وفات او می توان به پیوند عمیق اعتقادی ابوطالب پی برد : »

عموجان ، خداوند پاداش نیکت دهد ، سرپرست روزگار یتیمی ، مربی کودکی و

یاور بزرگی ام بودی « : تاریخ یعقوبی . 35 . ص 2ج

90

مهاجرت از مکه به مدینهمهاجرت از مکه به مدینه :

س : محمد)ص( بن بست دعوت خود را در مکه چگونه باز کرد ؟

: پیامبر در عرضه ی اسالم به قبایلی 1ج : که با هدف تجارت و زیارت وارد مکه می

97ص شدند ، توفیق چندانی نمی آورد . . .

: بنابراین آن حضرت اقدام به تبلیغ 2 اسالم در خارج از مکه نمودند ، لذا سفری

به طائف کرد ولی این سفر پیامد مثبتی نداشت .

91

پیمان عقبه ی اول و دومدر بازگشت از این سفر با تنی چند از بزرگان قبیله ی خزرج در مراسم حج

دیدار کردند ، یثربیان به دلیل اطالشعات قبلی از یهودیان در مورد بعثت پیامبر

آمادگی ذهنی داشتند ، لذا از درخواست پیامبر استقبال نمودند و به این وسیله

پیمانی منعقد گردید .

: مفاد پیمان عقبه ی اول س ودوم را بنویسید .

92

ایمان شش نفر نفر( 6در بازگشت از این سفر با تنی چند)

از بزرگان قبیله ی خزرج در مراسم حج دیدار کردند ، یثربیان به دلیل اطالعات قبلی از یهودیان در مورد بعثت پیامبر

آمادگی ذهنی داشتند ، لذا از درخواست پیامبر استقبال نمودند و به این وسیله

گردید .در سال بعد اولین پیمانی منعقد پیمان عقبه بسته می شود .

س : مفاد پیمان عقبه ی اول را بنویسید .

93

94

جستجو کنید ؟

الف ( مطعم ابن عدی که بود؟

ب ( عتبه ، شیبه، ربیعه و عداس که بودند ؟

ج ( از نخله و حراء چه می دانید ؟ د(مطعم ابن عدی کی در گذشت؟

(زر( پیامبراسالم ص ازمطعم ابن عدی

جگونه یاد میمنبع : فروغ ابدی�ت

324 الی 322صص

95

طرح دارالندوهس : خزرجیان به هنگام بازگشت از یثرب از پیامبر

نمودند ؟ ) مصعب بن عمیر . چه تقاضایی (57ر . ک به اعالم الوری باعالم الهدی . ص

س : پیمان عقبه ی دوم را توضیح دهید .

: طرح دارالندوه : 9

س : پیامد مهم پیمان عقبه ی دوم چه بود ؟

س : مفاد طرح دارالندوه را بنویسید .

س : فرمان هجرت به مدینه ، چگونه صادر شد ؟

ج : پس از فاش شدن پیمان عقبه ی دوم ، آزار و اذی�ت مسلمانان از ناحیه ی مشرکان بیشتر شد .

بر پیامبر نازل شد : ) در اسالید 97 آیه ی 4سوره ی بعد (

96

فلسفه ی هجرت را از نظر قرآن بنویسید

�ة� » �ك �ئ �م�ال �و�ف�اه�م� ال �ذ�ين� ت �ن� ال إ�وا ف�يم� ه�م� ق�ال �ف�س� �ن �م�ي أ ظ�ال

�ض�ع�ف�ين� ت �ا م�س� �ن �وا ك �م� ق�ال �ت �ن ك�ن� �ك �م� ت �ل �وا أ ر�ض� ق�ال

� ف�ي األ�� kع�ة \ه� و�اس� ر�ض� الل

� أواف ر� �اج nت�هn ك�� �ولئ ف�يه�ا ف�أ

و�اه�م�� اء�ت� �م�أ �م� و�س� ه�ن ج�

k 97 آیه ی 4سوره ی « م�ص�يرا

97

مقدمات هجرت پیامبر از مکه : به مدینه

: پیامبر )ص( ، علی )ع( را فرا می خواند و امانات مردم را به او سپرد .

: به او فرمود : در بسترم بخواب و روپوش 2مخصوص بر خویش بیفکن .

آیه ی 2س : لیله المبیت چه شبی است ؟ سوره ی 2

07:

« �ات nض ه� اب�ت�غnاءn مnر� nس ر�ي نnف� وnم�نn الن�اس� مnن يnش��ؤ�وف© ب�ال�ع�بnاد nالل�ه� ر nو � «الل�ه

و پیامبر خدا در حالی که آیاتی از سوره ی یاسین را می خواند از منزل خارج شد :

م� » �ه �ل�ف nن� خ�د�ا� وnم nم� س ��ي�د�يه عnل�نnا م�ن بnي�ن� إ nجnوnون ر� �م� الn ي�ب�ص ه� nاه�م� فnي�ن nغ�شnأ nد�ا� ف nس»

و از بیراهه به طرف غار ثور،ابوبکر که از این رویدادآگاهی یافت،درراه به پیامبر پیوست

98

99

100

فصل چهارم :

تأسیس ملت و گسترش اسالم

پیامبر اسالم )ص( روز دوشنبه در دهکده ی قبا ) دوازده کیلومتری مدینه ( و اقامت تا آخر هفته و تأسیس

و مرو�ج الذهب . ج 19 تا 17فتوح البلدان . صص منبع : مسجد قبا : 286 . ص 2

س : به مفاهیم تاریخی زیر توضیح مختصری بدهید .

ـ ثنیه الوداع :

ـ زمام شتر را رها بکنید ، حیوان مأمور است :

ـ ابو ای�وب :

ـ اولین نماز جمعه :

ـ مهمترین و نخستین اقدام عملی پیامبر در جهت پیوند دین و دانش :

105ـ ابن خضیر )و پیامبر(ص 101

چند سؤالآیا از نظر قرآن، می توان به بها نه ( 1

استضعاف و ضعیف بودن دریکجامعه ظالم ،هضم شد ؟ نظر امام

صادق )ع( در این مورد چیشت؟مقدمه هجرت پیامبر اسالم به مدینه (2

را مشروحا�توضیح دهید .ص 103و102

پش از هجرت مهمترین اقدام پیامبر ( 3اسالم چه بود ؟ پش از ساخت مسجد کدامین نهاد های اجتماعی در کنار

آن ساخته شدند ؟

102

وحدت جامعه در سایه ی پیوند معنوی افراد

وحدت جامعه در سایه ی پیوند 105 ص معنوی افراد :

س : پیامبر )ص( پس از ورود به مدینه برای انسجام بخشی بین یاران خود دست به

چه اقدامی زد ؟ و پیامد آن چه بود ؟ ص 106 و 105

س : پیمان برادری پیامبر )ص( و علی )ع( را تحلیل نمایید . ص

س : آیه ی زیر در انسجام اجتماعی مهاجران به 105مدینه چه تأثیری داشت؟ ص

�ه� �ق�وا الل �م� و�ات �ك �خ�و�ي �ن� أ �ي �ح�وا ب ص�ل� �خ�و�ة� ف�أ �ون� إ �م�ؤ�م�ن �م�ا ال �ن إ

ح�م�ون� �ر� �م� ت �ك �ع�ل ل

103

اقدامات پیامبر )ص( برای تأسیس حکومت

: تضمین 2 : ایجاد وحدت . 1و تثبیت وحدت ) ایجاد

: دفاع از 3میثاق نامه ( . : پیمان عدم 4مدینه . : مقابله با 5تعرض . منافقان

س : میثاق نامه ی نخستین اسالمی چند بخش است؟

مورد ازآنرا بنویسید10

104

سه بخش عمده ی میثاق نامه ی نخستین اسالمی

الف : روابط اوس و خزرج و انصار و مهاجرین نسبت به یکدیگر در آن زمان خاص .

ب : قرارداد ترک تعرض بین مسلمانان و یهود .

ج : بخش عمومی وجهانی

105

قسمتی از مفاد نخستین میثاق نامه)روابط اوس وخزرج و..(

: عدالت 2مسلمانان ملتی واحدند . : 1 : مسلمانان یاری گر خود و 3پیشگی .

: هر 5 : عدم تبعیض . 4بینوایانند . مسلمانی به کسی پناه دهد پناه او نزد

: اصل 6همه ی مسلمانان محترم است . : حضور همه ی مسلمانان در 7قصاص .

: برخورداری یهود مسلمان 8پیمان صلح . : یهود بنی 9شده از یاری مسلمانان .

عوف ] و سایر یهودیان [ در حکم یک امت : اگر مسلمانی پیمان 10می باشند .

: 11بست حق ندارد پیمان شکن باشد . منبع : سیره مرجع قضایی رسول خداست .

. 19 و بهار . ج 146 تا 143 . ص 2النبویه . ج تا 377 . ص 1 و فروغ ابدیت . ج 111و 110ص

387

106

در دفاع از مدینه به سؤاالت زیر پاسخ دهید؟

ـ ماهیت جنگهای پیامبر :

س:در کدام جنگ ها پیامبر اسالم شرکت مستقیم داشتند ؟علت اساسی این جنگ ها چه بود ؟ص

109

س : اسالم برای حفظ چه مسائلی ، جنگ را ضروری می داند ؟

س : آیا از نظر اسالم اختالفات دینی توجیه گر 111جنگ می باشد ؟ ص

ة� nم�ا إ�لnى كnل » ق�ل� يnا أnه�لn ال�ك�تnاب� تnعnالnو� nالnو nال� الل�ه�بnي�نnك�م� أnال� نnع�ب�دn إ nا وnنnي�نnاء� ب nو nس

نnا بnع�ضا� ذn بnع�ض� �ي�ئا� وnالn يnت�خ nش �ر�كn ب�ه ن�ش�ول�وا ق� nل�وا ف nوnن ت�إ nف �بnابا� م�ن� د�ون� الل�ه ر�

nأل�م�ونn «ص nن�ا م�س� د�وا ب�أ nه 111اش�

107

جهت دهی تدریجی مناسبات اقتصادی

nاةnك آت�وا الز� nو nةnال يم�وا الص� �أnق nوك�م� م�ن� �س د�م�وا ألnن�ف� nا ت�ق nمnو

nن� الل�ه�ن�دn الل�ه� إ �د�وه� ع �ي�ر� تnج nخير© �ل�ونn بnص nع�مnا ت nم�ب

و نماز را برپا داريد و زكات را ادا كنيد، و هر كار خيري را

براي خود از پيش مي فرستيد،آن را نزد خدا ( در

سراي ديگر ) خواهيد يافت، خداوند به اعمال شما

بيناست.

108

جهت دهی تدریجی مناسبات ك�م� اقتصادی nوه ل�وا و�ج� nن� ت�وnر� أ�لnي�سn ال�ب

غ�ر�ب� وnلك�ن� nال�م nو �ر�ق بnلn ال�مnش� �ق �ال�يnوم nو �ال�ب�ر� مnن� آمnنn ب�الل�ه �ال�ك�تnاب nو �ال�مnالnئ�كnة nو �ر �اآلخ

آتnى ال�مnالn عnلnى nو nي�ين�الن�ب nوال�يnتnامnى nى وnب ر� ب�ه� ذnوي ال�ق� ح�

�ب�يل اب�نn ال�س� nو nين�اك nسnال�م nو �قاب ائ�ل�ينn وnف�ي الر� وnالس�

nاةnك آتnى الز� nو nةnال امn الص� nقnأ nو�ذnا د�ه�م� إ ال�م�وف�ونn ب�عnه� nو

اب�ر�ينn ف�ي د�وا وnالص� nاهnع nين �اء� وnح ر� اء� وnالض� nس

ال�بnأ�ا و� دnق� nص nين�س� أ�ولئ�كn ال�ذ

ال�بnأ�nون ت�ق� أ�ولئ�كn ه�م� ال�م� nو

109

جهت دهی تدریجی مناسبات اقتصادی و معنوی

( ) ( را( خود روي نماز، هنگام به كه نيست اين تنها نيكي، ( ) گفتگوي وتمام كنيد، مغرب يا و مشرق سوي به

خود وقت همه و باشد، آن وتغيير قبله درباره شما، ( ) كسي ) ونيكوكار نيكي بلكه سازيد، آن مصروف را

و وفرشتگان رستاخيز روز و خدا به كه استآورده،مال( ) ايمان پيامبران، و آسماني كتاب

به) دارد، آن به كه اي عالقه همه با را، خودراه در وواماندگان ومسكينان يتيمان و خويشاوندان

مي برپا را نماز كند، مي انفاق بردگان، و سائالن ) به كه كساني همچنين پردازد،و مي را وزكات دارد

- - كنند،و مي وفا بستند عهد كه هنگامي به خود عهدجنگ، درميدان و بيماريها و محروميتها برابر در

كه هستند كساني دهند،اينها مي خرج به استقامت ) اعتقادشان با وگفتارشان گويند، مي راست

( پرهيزگاران هستند اينها و است، .هماهنگ

110

جهت دهی تدریجی مناسبات پیامبر از سالهای آغازین هجرت ،به اقتضای اقتصادی و معنوی

زمینه های اجتماعی ،قوانین مختلف را بیان می کرد و درجهت سامان دهی وضعیت جامعه و حکومت گام بر می

داشت .این واقعیت درکنار تفاوت های مالی چشمگیر مسلمانان ،ضرورت بر نامه ریزی اقتصادی رشا آشکار می ساخت در

چنین موقعیتی ،حکم پرداخت مالیات تخلف ناپذیر زکات – که سرپیچی از آن تعقیب حکومتی درپی داشت – به اجراء

گذاشته شد.در این میان آنچه بیش از آثار ظاهری

مالیات اهمیت داشت ،پیونداین قانون اجتماعی با سیاست تزکیه نفس

بود ...البته ابعاد این امر زمانی آشکار تر می شود که ،از سویی همراهی فرمان

اقامه نماز و پرداخت زکات را در یابیم از سوی دیگر با موارد هشتگانه مصرف زکات

وصدقات توجه کنیم....

111

زکات مصرف هشتگانه موارد�ه�ا �ي ع�ل �ين� �ع�ام�ل و�ال �ين� اك �م�س� و�ال اء� �ف�ق�ر� �ل ل الص�د�ق�ات� �م�ا �ن إ

و�ف�ي �غ�ار�م�ين� و�ال ق�اب� الر� و�ف�ي �ه�م� �وب ق�ل �ف�ة� �م�ؤ�ل و�ال�يم� ع�ل \ه� و�الل \ه� الل م�ن� kف�ر�يض�ة �يل� ب الس� �ن� و�اب \ه� الل �يل� ب س�

ح�ك�يم�كه است كاركناني و مساكين و فقرا مخصوص زكاتها

كساني ( ) ميكشند،و زحمت آن آوري جمع برايبراي ( و ميشود، اقدام محبتشان جلب براي كه

در ) ( ) بدهكاران،و دين اداي و بردگان، آزادياين، ( ) راه، در واماندگان و خدا، آيين تقويت راه

و ( ) دانا خداوند و است، الهي مهم فريضه يك. است حكيم

112

صفحاتی ازتاریخ اسالم عبدالحسین زرین کوبزرین ص 269تا 260

113

اسالم پیامبر های جنگ ماهیتلnم� nو �الد�ين ف�ي ات�ل�وك�م� nي�ق لnم� nين�ال�ذ �عnن الل�ه� اك�م� nن�هnي الم� ��لnي�ه إ ط�وا �س ت�ق� nو وه�م� تnبnر� أnن د�يnار�ك�م� م�ن وك�م ر�ج� ي�خ�

nين�ط �س ال�م�ق� ي�ح�ب� nالل�ه إ�ن�به نسبت عدالت رعايت و كردن نيكي از را شما خدا

از نكردندو پيكار شما با دين امر در كه كسانيكه چرا نميكند، نهي نراندند بيرون ديارتان و خانه

. دارد دوست را پيشگان عدالت خداوند �د �ج ال�مnس� �عnن د�وك�م� nص أnن و�م� nق نnآن� nش ن�ك�م� nم�ر يnج� وnال

n وnال وnى الت�ق� nو ال�ب�ر� عnلnى ن�وا nاوnعnت nو تnع�تnد�وا أnن �ام nر nال�ح nالل�ه إ�ن� nالل�ه وا ات�ق� nو �ال�ع�د�وnان nو ��ث�م اإل� عnلnى ن�وا nاوnعnت

�اب nق�ال�ع د�يد� nشمسجد به آمدن از را شما كه جمعيتي با خصومت ورا ) ) شما بازداشتند،نبايد حديبيه سال در الحرام

( ( . راه در همواره و كند تجاوز و تعدي به وادار ( . هرگز و كنيد تعاون هم با پرهيزگاري و نيكي

( . از) و ننماييد همكاري تعدي و گناه راه درخدا ) مجازات كه بپرهيزيد خدا فرمان مخالفت

! است شديد

114

اسالم پیامبر های جنگ ماهیت�ع�وا �ب �ت ت � و�ال kاف�ة� ك � �م ل الس� ف�ي �وا ل اد�خ� �وا آم�ن �ذ�ين� ال §ه�ا أي �ا ي

�ين� م�ب ع�د�و® �م� �ك ل �ه� �ن إ �طان� ي الش� خ�ط�و�ات� ! آشتي و صلح در همگي ايد آورده ايمان كسانيكه اي

او كه نكنيد، پيروي شيطان، گامهاي از درآييد،و. شماست آشكار دشمن

k �وعا ه�ل ل�ق� خ� ان� �نس� اإل� �ن� إشده آفريده طاقت كم و حريص انسان بيقين

است،

115

اسالم پیامبر های جنگ ماهیت � ال �ه� الل �ع�م�ت� ن �ع�د§وا ت �ن و�إ �م�وه� �ت �ل أ س� م�ا �ل� ك م�ن �م �اك و�آت

�ف�ار� ك �وم� �ظ�ل ل ان� �نس� اإل� �ن� إ �ح�ص�وه�ا تاگر و داد، شما به خواستيد، او از كه چيزي هر از و

شماره را آنها بشماريد،هرگز را خدا نعمتهاي. . است ناسپاس و ستمگر انسان، كرد نتوانيد

�ال� ب �ج� و�ال ر�ض�� و�األ� ماو�ات� الس� ع�ل�ى �ة� �م�ان األ� �ا ض�ن ع�ر� �ا �ن إ

�ه� �ن إ ان� �نس� اإل� �ه�ا و�ح�م�ل �ه�ا م�ن ف�ق�ن� �ش� و�أ �ه�ا �ن �ح�م�ل ي �ن أ �ن� �ي ب� ف�أ

k ج�ه�وال k �وما ظ�ل �ان� ك ( آسمانها ( بر را الهي وليت و تكليف، تعهد، امانت ماسر حمآلن از داشتيم،آنها عرضه كوهها و زمين و

دوش بر را انسانآن هراسيدند،اما آن از و برتافتند، ) اين قدر چون بود، جاهل و بسيارظالم او كشيد،

.( كرد ستم خود به و نشناخت را عظيم مقام

116

جنگی واصول بسیج های شیوه) ص) پیامبر

112س : کدام رزمنده عملش در راه رضای خداست ؟ ص

ج : برای خدا و اعتالی حکم حق باشد .

ار چه س : سیره ی رسول خدا در جنگ با مشرکان و کف�112بود ؟ ص

س : شیوه های بسیج نیرو ها توسط پیامبر اسالم )ص( را 113بنویسید . ص

ج : استقبال از رزمندگان ، حضور خود و خویشان در صف اول ، تقویت بنیه ی فکری رزمندگان ، تبلیغ احد

الحسنیین ، استفاده از ابزار تبلیغاتی ، دعا و نیایش برای پیروزی رزمندگان ، برخورد جدی با کانون های

تبلیغاتی شایعه ساز علیه نیروها و . . .

س : برخی از اصول جنگی پیامبر اسالم )ص( را بنویسید . : رعایت 3 : اجتناب از جنگ در چند جبهه . 2 : شناسایی دقیق . 1

: مراقبت کامل 5 : فشار اقتصادی بر دشمن . 4اصل غافلگیری . از وحدت رزمندگان ، توجه به اصول اخالقی و انسانی و . . .

117

آیا عوامل گسترش اسالم با جنگ تکیه ی صرف بر عوامل فوق ، اعتقادی و معجزه بود؟

ناروا است ، به این دلیل که اوال� دوران مکه بدون جنگ پیش رفت ،

ثانیا� در دوران مدینه تعداد کمتری از جنگها مربوط به مشرکان است و

اکثر جنگ ها جنگ با منافقان و پیمان شکنان بوده است . ثالثا� تعداد

سپاهیان اسالم کمتر از تعداد سپاهیان دشمنان بوده است . رابعا� تکیه بر معجزه به معنای امداد های غیبی همیشه با شرط استقامت و

مقاومت حاصل شده است .

س : عوامل پیروزی مسلمانان به چند عامل عمده تقسیم می شود ؟

118

119

1

120

که میانگین آمار پنج 1306آیا عدد •منبع مهم معتبر است و در موارد اختالف با مراعات اعداد حد اکثر

تنظیم شده ، با آمار مقتوالن جنگ های صلیبی ، مسیحیان ، و دیگر سردمداران جهان قابل مقایسه

است ؟ با توجه به آنچه گذشت ، آیا می توان چنین گفت که حضرت

محمد )ص( اسالم را بوسیله ی شمشیر در قلب مردم جای داده

است ؟!

پیامبر و بسیج نیرو هابر پایه اسناد تاریخی پیامبر اسالم )ص( شیو ه های زیر را

در بسیج رزمندگان بکار می گرفتند : – برخورد جدی با 2ـ اسبقبال و بدرقه ی رزمندان 1

– نوید 3مراکز تبلیغاتی و ضد مقاومت و شایعه سازان پیروزی و تشویق رزمندگان

– طرح اهمیت 5 – قرار دادن نزدیکان در صف مقدم 4 – اسفاده از تبلیغات )قرآن 6شها دت برای رزمندگان

– 8 – تمرینات ) مانورها( وتبلیغات 7سرود اشعار .... ( – مقاومت در میدان 9بقویت معنوی ) دعا و اعتقاد ...(

– سهیم کردن زنان 11 – تقویت از نوع شنوایی 10نبرد – عیادت از مجروحان جنگی 12معتقد در تشویق مجاهدان

121

پیامبر و بسیج نیرو هابر پایه اسناد تاریخی پیامبر اسالم )ص( شیو ه های

زیر را در بسیج رزمندگان بکار می گرفتند : – برخورد جدی 2ـ اسبقبال و بدرقه ی رزمندان 1

3با مراکز تبلیغاتی و ضد مقاومت و شایعه سازان – نوید پیروزی و تشویق رزمندگان

– طرح 5 – قرار دادن نزدیکان در صف مقدم 4 – اسفاده از 6اهمیت شها دت برای رزمندگان

– تمرینات 7تبلیغات )قرآن سرود اشعار .... ( – بقویت معنوی ) دعا و 8) مانورها( وتبلیغات

– تقویت 10 – مقاومت در میدان نبرد 9اعتقاد ...( – سهیم کردن زنان معتقد در 11از نوع شنوایی

– عیادت از مجروحان جنگی 12تشویق مجاهدان

122

تدابیر جنگی پیامبراسالم به عنوان برنامه ی زنندگی و حکومت در

صورتی می توانست به اهداف خود دست یابد که برنامه ی دفاعی مناسب داشته باشد و واین برای

داشتن زندگی از امور فطری انسان است . بررسی سال دعوت پیامر بیانگر این امر است که 23

ایشان دارای برنامه کالن نظامی بوده واز طرف دیگر در موقعیت های مختلف از تدابر مناسب

استفاده جسته اند.... از جمله تدابیر نظامی آن حضرت :- شناسایی دقیق از دشمن با جمع آوری

اطالعات – اجتناب از در گیریهای همزمان – رعایت اصل غافلگیری و رازداری - و فشار اقتصادی

بردشمن – بهره گیری از نیرو های تهاجمی ... و پوشش عمیلیاتی – حفظ وحدت نیرو ها – به کار

بردن شیوهای روانی – رعایت واعمال اصول اخالقی اعتقاد به رفتار شورایی -

123

پیامبر و بسیج نیرو ها فرمانده هوشمنانهالف -

- شجاعت 2- تصمیم گیری هوشمندانه و سریع 1 - دور اندیشی و روحیه ی 3فردی و قدرت جسمی

- رعایت مساوات وشناخت روحیه ها 4تزلزل ناپذیر - ..5....حفظ اسرار و رازداری جنگ

جنگ آوری مجاهدان ب : )هدف وانگیزه، حرکت وحیدی،توکل یقین به نصرت

الهی ، و امکانات الزم .... دلدادگی سربازان به فرمانده ...)ماجرای نسیبه خزرجی(

رعیت عدالت در جنگ : نبرد های پیامر دفاعی و برای تحکیم صلح بوده

- منازعات پیامر اسالم )ص( خدایی 2است . وانسانی بوده است )غیر نژادی ، غیر مادی و الهی

و آرمانی بوده است . ( به عنوان مثال : آموزش سواد به ده نفر باعث آزادی او می شد ، ازادی بی

پوالن بدون فدیه ایثار غذا برای اسیر

124

رعایت عدالت

در جنگ بادشمن

ویژگی دفاعیو تحکیم پایه

های صلح

ویژگیپایبندی به

اصول انسانیت

با ویژگی غیر نژادی

و غیر مادی و آرمانی

125

پیامبر و مخالفان : یهودیان 1

س : یهودیان خود را فرزند چه کسانی می دانند ؟

س : سه قبیله ی معروف یهود را نام ببرید .

س : از نظر محققان، دو علت مهم مهاجرت یهود به سرزمین حجاز چه بود ؟

س : چرا یهود با پیامبر اسالم به مخالفت پرداخت ؟

ج : نژاد پرستی و سودا گری

116س : مفاد پیمان عدم تعرض را بنویسید . ص

س : هر کدام از قبایل یهودی زیر چگونه پیمان عدم تعرض را نقض کردند :

ـ بنی قینقاع : ................................. ـ بنی نضیر : .....................................

117ـ بنی قریضه : ................................. ص 126

جریان نفاق و منافقان - 2

س : در کدام جریان های تاریخ اسالم می توان نفاق را مشاهده کرد ؟

ـ مسجد 5ـ احزاب 4ـ تبوک 3ـ بنی مصطلق 2ـ احد 1 118و 117ص ضرار

منافقان به فرماندهی ابن ابی از احد : در جریان جنگ1سپاه مسلمانان گسستند و زمینه ی آشفتگی در سپاه

اسالم را بوجود آوردند .

بنی مصطلق : پس از پیروزی مسلمانان در رویداد 2) سال ششم هـ ( سرکرده ی نفاق با ارائه ی طرحی اقتصادی تأکید کرد که اگر به پیامبر و مسلمانان کمک مالی نشود ، اصحاب از گرد او پراکنده می شوند . و

مدینه را ترک خواهد کرد . ) نزول سوره ی منافقین ( با نزول این سوره همه می پنداشتندپیامبر ابن ابی را

خواهد کشت . م . ر . ک تاریخ اسالم . جمعی از نویسندگان زیر نظر صادق آئینه وند .

127

جریان نفاق و منافقان : در جریان آماده شدن مردم به جنگ تبوک ، 3

گروهی از منافقان در منزل » سویلم یهودی « گرد آمدند و راه های جلوگیری از شرکت

مسلمانان در جهاد را بررسی کردند ، پیامبر )ص( از این ماجرا با خبر شده و گروهی را مأمور

ساخت تا انعقاد جلسه ، توطئه گران را غافلگیر ( وقتی 517 . ص 2کنند . ) م سیره ی نبویه . ج

سپاه آماده ی حرکت شد ، منافقان خود را به لشگر رساندند و از مدینه بیرون رفتند ؛ در بین راه به رهبری » ابن ابی « باز گشتند . بازگشت این گروه که در حد یک سوم سپاه اسالم بود ، ضربه ی روحی بزرگی به سربازان اسالم وارد

ساخت .128

جریان نفاق و منافقان : به تحریک گروهی از یهودیان بنی نظیر مشرکان 4

مکه لشگر انبوهی سازمان دادند و سال پنجم هجری به سوی مدینه حرکت کردند . . . باز در

همین جنگ یهودیان با نادیده گرفتن صلح در جنگ خندق به یاری قریش شتافت . . ..

: هنگامی که پیامبر عازم تبوک بود ، نمایندگان 5حزب نفاق خدمت پیامبر رسیدند ، به بهانه ی این

که پیران و بیماران آنها در شبهای تاریک و بارانی ، موفق نمی شدند که مسافت میان خانه

ها و مسجد قبا را طی کنند ، از او خواستند در محله ی خود مسجدی بسازند ، پیامبر )ص( پاسخی نگفت و تصمیم نهایی را به پس از

مغازی واقدی . مراجعت از سفر موکول نمود . م :

1046 ص3ج

129

جریان نفاق و منافقانحزب نفاق مسجد را به پایان رسانیدند ، روزی

که پیامبر به مدینه بازگشت از پیامبر خواستند ، مسجد را افتتاح نمایند که آیه ای نازل شد و پیامبر را از جریان آگاه ساخت و

) مذهب علیه آنجا را مسجد ضرار خواند :؛ س 793 و 792 . ص2فروغ ابدیت . ج مذهب (

:107 آیه ی 9

« k �ف�را k و�ك ارا k ض�ر� ج�دا �خ�ذ�وا م�س� �ذ�ين� ات و�ال�م�ن� k ل ص�ادا �ر� �ين� و�إ �م�ؤ�م�ن �ن� ال �ي k ب �ف�ر�يقا و�ت

�ن� �ف�ن� إ ل �ح� �ي �ل� و�ل �ه� م�ن ق�ب ول س� \ه� و�ر� ب� الل ح�ار��ه�م� �ن ه�د� إ �ش� \ه� ي �ى و�الل ن �ح�س� �ال� ال �ا إ د�ن ر�

� أ�ون� �اذ�ب �ك «ل

130

پیامبر های نامه

131

اعالم رسالت جهانیس : چه شواهدی بر جهانی بودن رسالت پیامبر

اسالم وجود دارد :

:34 سوره ی سباء 28 : آیه ی 1

نnذ�يرا� وnلك�ن� nيرا� و �ة� ل�لن�اس� بnش ل�نnاكn إ�ال� كnاف� nس ر�nا أ nمnو «

» nم�ونnع�لnي nال �أnك�ثnرn الن�اس

:7 سوره ی اعراف 158 : آیه ی 2

يعا� » �م nي�ك�م� جnل� ول� الل�ه� إ س� nن�ي ر�ا الن�اس� إ nي�هn ل� يnاأ ق� nو ض� الn إ�لهn إ�ال� ه� ر�

n ماوnات� وnاأل� ل�ك� الس� ال�ذ�ي لnه� م��م�ي� ول�ه� الن�ب�ي� األ� س� nرnو �ن�وا ب�الل�ه �آم nيت� ف�ي�م nي و�ي ي�ح�nد�ونnت ات�ب�ع�وه� لnعnل�ك�م� تnه� nو �ات�ه nم� ال�ذ�ي ي�ؤ�م�ن� ب�الل�ه� وnكnل

»

نامه و میثاق نامه ای که برای 185 : از میان 3 نامه 68دعوت به اسالم یا پیمان ، نوشته شده ،

م . برای پادشاهان ، بزرگان قبایل و راهبان ) ؛ ر .ک : مکاتیب الرسول . علی بن حسینعلی احمدی

طبقات الکبری ،

132

نامه به خسرو پرویزالف : نامه به خسرو پرویز :

بسم الله الرحمن الرحیم

از محمد فرستاده ی خدا به کسرای بزرگ ایران . درود بر آنکه حقیقت را جوید و به خدا و پیامبر خدا ایمان

آورد . . .. من به فرمان خداوند تو را به سوی او می خوانم ، او مرا برای هدایت همه ی مردم فرستاده است ، تا همه را از خشم او بترسانم و حجت را بر

کافران تمام کنم . اسالم بیاور تا در امن باشی و اگر از ایمان و اسالم سر بر تافتی ، گناه ملت مجوس بر گردن

تو است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

پیک : عبد الله ابن حذافه سهمی قرشی

خسرو پرویز ضمن توهین و بی احترامی به نامه ی پیامبر ، به فرماندار یمن دستور دستگیری او را صادر

کرد .

133

نامه به قیصر رومبسم الله الرمن الرحیم

از محمد فرزند عبد الله به » هرقل « بزرگ روم . درود بر پیروان هدایت . من تو را به آیین اسالم دعوت می

کنم . . . . ای اهل کتاب ما شما را به یک اصل مشترک غیر خدا را نپرستیم ، کسی را انباز او دعوت می کنیم ؛

پیک : دهیه کلبی . قرارندهیم و ...

نتیجه : با توجه به آیات مربوط به جهانی بودن رسالت پیامبراسالم ص و نیز نامه

های آن حضرت به کشورها و اقوام مختلف ، آیا این نظر که رسول خدا تنها

برای قوم عرب بگزیده شده بود ! عقیده ی درستی است ؟!

134

جریان مباهلهبه موازات مکاتبه با سران دول : جریان مباهله

جهان و مراکز مذهبی، نامه ای به اسقف نnجران نوشت وساکنان آنجا را به اسالم دعوت نمود ،

سیره ی حلبی . ج . م : که جریان به مباهله انجامید 128 و 127: ص 61سوره ی آل عمران آیه ی ؛239 . ص 3

کتاب :

ا nم�يه� م�ن بnع�د �كn ف اج� nن� حnم nف «ل� تnعnالnو�ا ق� nف �اءnكn م�نn ال�ع�ل�م nجاءnنnا nس�ن nك�م� وnاءnب�نn أ nا وnنnاءnب�نn نnد�ع� أك�م� nس nن�ف� أ nا وnن nس nن�ف� أ nك�م� وnاء nس�ن nو

�عnل� لnع�نnةn الل�ه نnج� nل ف�ث�م� نnب�تnه» nين�عnلnى ال�كnاذ�ب

رجوع ک .128 و 127به ص

135

136

فتح المبین و عفو عمومی

فتح المبین و عفو قبل از اعالم رسالت عمومی :

جهانی در سال هفتم ، در سال ششم هجرت ، بین پیامبر اسالم و مشرکان قریش پیمان صلحی

نوشته شده بود که از آن در تعبیر فتح المبینقرآن به

. 2م : سیره النبویه . جشده است : 265ص

137

چند سؤالس : با توجه به فتح المبین به

: مفاد 1سئواالت پاسخ دهید : مصالحه نامه ی سال ششم

) فتح المبین ، صلح حدیبی�ه ( را بنویسید .

:چه عاملی سبب حمله ی 2مسلمانان به مکه شد ؟

: پیامد های صلح حدیبیه را 3128بنویسید . ص

138

پیامد های صلح حدیبیه ـ الف : متارکه جنگ به مدت 1ج سال . ب : مسلمانان و 10

مشرکان مختارند با هر قبیله ای متحد شوند . ج : مسلمانان

امسال به حج نمی روند . ) از سال آینده به مدت سه روز ... . ( . د : به هنگام درگیری متحدان آنها

با همدیگر ، قریش و مسلمانان حق یاری متحد خود را ندارند . ذ :

مسلمانان فراری از مکه را باید . تحویل قریش دهند

139

پیامد های مثبت جنگ تبوکس : پیامد های مثبت جنگ تبوک

را بنویسید

ـ چند معاهده ی صلح با 1ج : مرز داران و امرای محلی

ـ جبران 2تبوک بسته شد . شکست جنگ موته به طوریکه پس از جنگ تبوک بت پرستی

از مدینه رخت بر بست.

ـ هیئت های فراوانی برای 3زندگی مسالمت آمیز وارد

مدینه شدند .

140

حج برائتچه زمینه هایی سبب برائت از س :

: حضور نظامی ج مشرکین شد ؟ در تبوک ، فتح مکه و اعالم عفو

عمومی سبب شد با حج برائت برای گسترش توحید ، برداشته شود . پیامبر با فرمان خدا ) آیات اول

سوره ی توبه ( مأمور اعالن بیزاری از مشرکان شد . پیامبر ابتدا صحابه ی خود ابوبکر را ، مأمور قرائت این

آیات در عید قربان در اجتماع حاجیان کرد . پس از رهسپار شدن

ابوبکربه سمت مکه ،جبرئیل به رسول خدا اطالع داد این

141

یا خودت مأموریت بوسیله ی ، به مردم ابالغ کسی که از توست

بکند . با دریافت این پیام رسول خدا )ص( به علی بن ابیطالب )ع( دستور داد به سمت مکه

حرکت کند و در راه ،آیات را از ابوبکر گرفته تا در اجتماع حاجیان

م : به مشرکان ابالغ بکند . ؛ الکامل . 154 . ص 3تاریخ طبری . ج

؛ البدایه و النهایه . ابن 291 . ص 2ج38 و 37 . ص 5کثیر . ج

142

حج برائت

حج والیت ) واپسین حج ( 22با نزول آیه ی وجوب حج ) سوره ی

(27آیه ی

« nأ�ت�وكnج� ي nال�ح�أnذ�ن ف�ي الن�اس� ب nور� يnأ�ت�ينn م�ن �ام nى ك�ل� ضnلnعnاال� و nج�ر

جµ عnم�يق� nتی اندوه از «ك�ل� ف\ جمعیوقتی مسلملنان عازم حج شدند .

فریضه ی حج پایان یافت ، مردم به سوی شهر های خود حرکت کردند ،

صدای منادیان پیامبر )ص( در صحرای حجاز طنین افکندند و

مسلمانان را به توقف فرا خواندند ، زیرا فرشته ی وحی پیام جدید آورده

: بود

143

عدم ابالغ کدام امرسبب ناتمامی رسالت است؟

:67 آیه ی 5سوره ی مائده

« nل��ن�ز ا أ nل�غ� مnول� ب س� ا الر� nي�هn يnا أعnل� إ�ن لnم� تnف� nو nب�ك nن ر��لnي�كn م إ

nم�ك �الل�ه� يnع�ص nه� وnتnال nس�ا بnل�غ�تn ر nم nفد�ي م�نn الن�اس� إ�ن� الل�هn الn يnه�

nين�ر �و�مn ال�كnاف nال�ق »

رسول حق همه ی مردم را در مکانی به نام غدیر خم گرد آورد تا مسئله ی خالفت و جانشینی را به

طور کامل تبیین نماید.

144

خطبه پیامبر در غدیر، پیامبر اسالم پس از اعالم

خبر نزدیک بودن رحلت خویش ، فرمودند : مردم،

من برای شما چگونه پیامبری بودم ؟مردم پاسخ

هرگز در اندرز دادن دادند :کوتاهی نکردی و در تربیت ما غفلت نورزیدی...پیامبر )ص(

فرمودند : کتاب خدا و عترت بعد ازمن دوشادوش هم راهبرشمایند

، شما باید به درستی پیرو آنها باشید تا گمراه نشوید ،

145

برای عبارت زیرشما عنوان ؟تعیین کنید

آنگاه دست علی )ع( را بلند کرد و ، هرکه من موالی اویم » : فرمود

م : الغدیر . . « ، علی موالی اوست ؛ شرح األخبار 385 تا 350 و 247 تا 214 . ص 1عالمه امینی . ج

؛ مرو\ج الذهب . 135 و 134 . ص 1. ابو حنیفه نعمان . ج ؛ التنبیه و اإلشراف . مسعودی . ص 425 . ص 2مسعودی . ج

پس از این جریان هنوز 221\ت پراکنده نشده بود که جمعی

باش پیام شادفرشته ی وحی را ابالغ کرد:سوره ی خداوند :3آیه ی 5مائده

146

به نظر شما اتمام وتکمیل در کجا اتفاق افتاد؟

:3آیه ی 5سوره ی مائده

وا م�ن »... ر� nفnك nين�ال�يnو�مn يnئ�سn ال�ذ �و�ن nاخ�شnو�ه�م� و nخ�شnت nال nك�م� ف�د�ين

ل�ت� لnك�م� د�ينnك�م� nك�مnأ nو�مnال�ييت� �ض nرnي و�ت nع�م�nت�مnم�ت� عnلnي�ك�م� ن أ nوط�ر� مnن� اض� nينا� ف�الnمn د �س� لnك�م� اإل�

�ث�م� �ان�ف� إل nجnت ة� غnي�رn م� nصnم ف�ي مnخ�يم© �ح nور© ر إ�ن� الل�هn غnف� nف »

131 برای توضیح بیشتر به ص کتاب ر شود و م در پاورقی کتاب

.

147

از اصول ، شیوه ها و اهداف حکومت پیامبر

س : از اصول ، شیوه ها و اهداف حکومت پیامبر اسالم )ص( چهار

مورد را بنویسید .

ـ ایجاد تردید جدی در حکومت 1ج : قبیلگی و طرح نظام نوین

اجتماعی .

ـ پیروی کورکورانه از فرهنگ 2 و رسوم آباء و اجدادی را گمراهی

خواند .

ـ حق را فراتر از پیوند های 3 نسبی و عصبیت های قومی طرح

کردند .

148

از اصول،شیوه ها و اهداف حکومت پیامبرص

ـ با طرح مفهوم سیاسی بیعت از همان 4 ابتدا و نخستین بار در رویداد انذار

خویشاوندان نزدیک و سپس در بیعت عقبه ی اول بستر سازمان فکری و ایده ی

م : فرهنگی واحد را فراهم ساخت . ) تاریخ تحول دولت و خالفت . رسول جعفریان .

( به بعد 18ص

ـ برای تثبیت حکومت از مکه به مدینه 5 هجرت و به عنوان تکلیف شرعی مورد

تأکید قرار گرفت . ) سو ره ی نساء آیه ی 97)

ـ تأسیس حکومت بر پایه ی تعاون و 6 همکاری دولت و ملت .

149

اصول،شیوه ها و اهداف حکومت پیامبرص

مطرح کردن قانون و قدرت ـ 7اجرایی .

ـ دفاع از دین ، جان خود و 8دفاع از ستمدیدگان

ـ ... . ) الی آخر (9

س : علل گسترش اسالم : ) به 136عهده ی دانشجو ( ص

س : رابطه ی قرآن کریم و گسترش اسالم ) به عهده ی دانشجو ( صص

137 . 138 . 139

150

جلوه هایی از اخالق خاتم األنبیاء

س : رابطه ی قرآن کریم و گسترش اسالم ) به عهده ی دانشجو ( صص

137 . 138 . 139

س : جلوه هایی از اخالق خاتم األنبیاء را در موارد زیر بیان کنید .

: آزار و اذی�ت مردم :1

: انتقام :2

: امانت : 3

151 : دشمن :4

جلوه هایی از اخالق خاتم األنبیاء

: ساده 5زیستی :...................)پر

کنید (

: حقوق 6دشمن : ........................

7 : تکریم : ............................

...

: هدایت و دعوت بر اساس8

9 : شادابی : ..........................

: با 10هیبت :........................

152

153

154

155

فصل پنجم :

سرشت حق جوی انسان

156

147ص

بررسی چند پرسشضرورت و انگیزه ی نیاز به

جانشین چیست؟ انتظارخردپسند انه -

ازپیامبرص،در تعیین جانشین برای خود ، چیست ؟

معنای پیشوایی ام\ت در جانشینی - -و وظایف ولی\ امر مسلمانان را

بعد از پیامبر )ص(را تبیین کنید .

157

برخی از دالیل نیاز به جانشین پیامر ص

- دالیل وفلسفه ی بعثت پیامبران،مانند قانون ثابت و ضروری بودن هدایت

عمومی.- نیاز جامعه به زمامدار1- لزوم ارتباط بین عالم ربوبی وعالم 2

انسانی. وآیات دین- تفسیر وبیان اصول کلی 3 - تفسیر وبیاناصول کلی 4

- تأکیدات قرآن بر نقش جانشین پیامبر) ص( در تکمیل دین واتمام نعمت

nت�مnم�ت� ا أ nك�م� وnين�ل�ت� لnك�م� د nك�مnأ nو�مnل�يت�ي nع�م� 3/آ5عnلnي�ك�م� ن

158

.دالیل تعیین جانشینبه دالیل زیر پیامبر ص قبل از رحلت تعیین

- پیامر اسالم حتی برای 1جانشین فرموده اند سفرهای کوتاه مدت برای خود تعیین جانشین می نمودند. چرا این امررا برای سفرطوالنی

!نکننددیگر پیامران نیز برای خود تعیین جانشین کرده -2

اند.)یوشع و پطرس(نص قرآن که با تأکید »بلغ«و تهدید »ان لم -3

23 تضمین وتأمین»والله یعصمک«ثمره تفعل«و سال تالش و تبلیغ را در گرو ان قرار

می دهد. چیست ؟ إ�ن لnم� nو nب�ك nن ر��لnي�كn م �ن�ز�لn إ ا أ nل�غ� مnول� ب س� ا الر� nي�هn يnا أ

�م�كn م�نn الن�اس �الل�ه� يnع�ص nه� وnتnال nس�ا بnل�غ�تn ر nم nل� فnع تnف�ر�ينn آیه �و�مn ال�كnاف nي ال�ق�د مائده67إ�ن� الل�هn الn يnه�

هرپژوهشگرمنصف ومسلمان حق طلب حق دارد -4ازخود بپرسد: مأموریتی که اگر پیامبر آن را

انجام نمی داد ، همهدست آورد های رسالتش نابود می شد،چه بود؟

159

160

جانشین. تعیین دالیل- آیا می توان اجتماع غدیررا ، ابرازمحبت پیامبر ،نسبت 5

به یکی از یارانش ، تلقی کرد؟ خیر؛چون این مسئله به مقدمه ی مانند ،اعتراف گرفتن از مردم به عنوان» اولی

ف «نیازمند نیست . ص 149به تصر�- در سال دهم هجرت:6

منافقان در اندیشه ی کودتا بودند! - پیامبران دروغین یک مرتبه ظهور کردند ،

- ارتداد ! - نزدیک بودن وفات پیامبر...!

- عایشه ، ابوبکر و عبد الله فرزند عمر به لزوم تعیین 7جانشین برای جانشینی� جانشینان بعد از پیامبر تأ کید

داشتند .آیا پیامبر اسالم )ص( به ماندگاری� دین اسالم ازیک طرف، و بدور ماندن آن، از تحریفات از طرف دیگر،نگرانی بیشتر

داشتند یا اشخاصی که بال فاصله جانشین پیامر شدندیا اشخاص فوق !!!

161

دالیل تعیین جانشینعبدلله بن عمر به پدرش گفت : مردم می گویند -

nnn جانشین خود سازی ! تو نمی خواهی کسی رااگر تو ساربان یا چوپان می داشتی ، او نزد تو می آمد و شتران و گوسفندانت را رها می کرد

بی تردید می گفتی چوپان مقصر است . اگر کسی را برای سرپرستی بندگان خدا ، به جای

وی ، چه nخویش تعیین نکنی ، چون نزد خدا ر . ص 3پاسخی، خواهی داد؟منبع : فتح الباری . ج

133، 132 . ص 7 ؛ الغدیر . ج175 عايشه همسر پيامبر به عبدالله بن عمر

گفت :پسرم سالم مرا به پدرت برسان و بگو ام�ت محمد را بي سرپرست رها مكن،كسي را در ميان آنان جا نشين خود ساز... مي تر سم آشوب

22 ص1بر پا شود. منبع االمامةوالسياسة ج سؤال اين است : وقتي چنين افرادي لزوم -

تعيين جانشين رهبر را در يابند ،چگونه ممكن است پيغمبر ضرورت و اهميت كار را در نيابد و

در اين خصوص چارهاي نينديشد .

162

دالیل تعیین جانشینابن ابی الحدید معتزلی از اهل سن�ت، -9

هنگام گفت و گوی خود با نقیب علوی)استادش( درباره ی مسئله ی

خالفت و رویداد سقیفه ؛ می گوید : به نقیب گفتم دلم راضی نمی شود بگویم اصحاب پیامبر گناه کرده اند و بر خالف

گفته ی پیامبر )ص( گام برداشته ، يعني نص� غدیر را زیر پا نهاده اند ، نقیب در

جواب گفت : دل من نیز راضی نمی شود بگویم پیامبر )ص( اهمال کار بود و امت را بی سرپرست رها کرد و رفت . چگونه ممکن است برای پس از مرگش کسی را

امیر مسلمانان قرار ندهد !!! منبع:اإلمامه ابن قتیبه ی دین وری،و السیاسه

وقتي چنين افرادي لزوم سؤال اين است :تعيين جانشين رهبر را در يابند ،چگونه

ممكن است پيغمبر ضرورت و اهميت كار را در نيابد و در اين خصوص چاره اي

نينديشد .

163

164

بسندگي� قرآن تفكربا عنايت به آنچه گذشت آيا مي

توان گفت سقيفه منشأ زير ساخت هاي تاريخي دارد و بازي گران آن براي رسيدن به اهداف

»قرآن بسندگي خود از نظريه بهره بردند . بر اين اساس «

تأكيد پيامبر )ص( بر امر پيشوائي بعد از خود درمواضع و زمانهاي

مختلف نيز به سبب، همين تحركات پشت پرده بوده است.

165

قرآن و لزوم تبعيت از دستورات تعدادي از آيات قرآن بر لزو م پيامبر اسالم

تبعيت از دستورات پيامبر اسالم تأكيد دارد و به مسلمانان هشدار

د فرمان يا مي دهد كه از تمر\سبقت براو خوداري كنند . در

�ا م�ن �ن ل س� ر�� قرآن آمده است : و�م�ا أ

�و� \ه� و�ل �ذ�ن� الل �إ �ط�اع� ب �ي �ال� ل س�ول� إ ر�ه�م� ج�اء�وك� �ف�س� �ن �م�وا أ �ذ ظ�ل �ه�م� إ ن

� أ�ه�م� �غ�ف�ر� ل ت \ه� و�اس� وا الل �غ�ف�ر� ت ف�اس�

k ح�يما k ر� �و�ابا \ه� ت �و�ج�د�وا الل س�ول� ل الر�151ص

166

قرآن و لزوم تبعيت از دستورات ما هيچ پيامبري را نفرستاديم مگر براي اينكه به فرمان خدا، پيامبر اسالم

از وي اطاعت شود.و اگر اين مخالفان، هنگامي كه به خود ستم ميكردند( و فرمانهاي خدا را زير پا ميگذاردند)،

به نزد تو مي آمدند،و از خدا طلب آمرزش ميكردند، و پيامبر هم براي آنها استغفار مي كرد، خدا را توبه پذير و

مهربان مي يافتند.به پروردگارت سوگند كه آنها مومن نخواهند بود، مگر اينكه در اختالفات خود، تو را به داوري طلبند،سپس از داوري تو، در دل خود احساس ناراحتي

نكنند، و كامال تسليم باشند�ذ �ه�م� إ ن

� �و� أ \ه� و�ل �ذ�ن� الل �إ �ط�اع� ب �ي �ال� ل س�ول� إ �ا م�ن ر� �ن ل س� ر�� و�م�ا أ

�ه�م� �غ�ف�ر� ل ت \ه� و�اس� وا الل �غ�ف�ر� ت ه�م� ج�اء�وك� ف�اس� �ف�س� �ن �م�وا أ ظ�لk ح�يما k ر� �و�ابا \ه� ت �و�ج�د�وا الل س�ول� ل الر�

� �م� ال �ه�م� ث �ن �ي ج�ر� ب �ما ش� �م�وك� ف�ي �ح�ك �ى ي �ون� ح�ت �ؤ�م�ن � ي �ك� ال ب � و�ر� ف�ال k �يما ل �س� �م�وا ت ل �س� �ت� و�ي k م�م�ا ق�ض�ي جا ه�م� ح�ر� �ف�س� �ن �ج�د�وا ف�ي أ ي

65و64 نساءآیه

167

لزوم تبعيت از دستورات پيامبر اسالم

�ن k أ م�را� �ه� أ ول س� �ه� و�ر� �ذ�ا ق�ض�ى الل �ة� إ � م�ؤ�م�ن �م�ؤ�م�ن� و�ال �ان� ل و�م�ا ك

�ه� ف�ق�د� ول س� �ه� و�ر� �ع�ص� الل م�ر�ه�م� و�م�ن ي� ة� م�ن� أ �ر� ي �خ� �ه�م� ال �ون� ل �ك ي

k �ينا k م§ب �ال ض�ل� ض�الهيچ مرد و زن با ايماني حق ندارد هنگامي كه خدا و پيامبرش امري را الزم بدانند، اختياري ( در برابر فرمان خدا )داشته

باشد، و هر كس نافرماني خدا و رسولش را كند، به گمراهي

آشكاري گرفتار شده است 7الی 1 : 49سوره حجرات

�م� �ت �ن �ه� و�أ �و�ا ع�ن �و�ل � ت �ه� و�ال ول س� \ه� و�ر� �ط�يع�وا الل �وا أ �ذ�ين� آم�ن §ه�ا ال ي� �ا أ ي

م�ع�ون� �س� تاي كساني كه ايمان آورده ايد! خدا و پيامبرش را اطاعت

كنيد،و سرپيچي ننماييد در حالي كه ( سخنان او را 20 : 8) ميشنويد. انفال س

168

لزوم تبعيت از دستورات پيامبر اسالم�ه� �و�ا ع�ن �و�ل � ت �ه� و�ال ول س� \ه� و�ر� �ط�يع�وا الل �وا أ �ذ�ين� آم�ن §ه�ا ال ي

� �ا أ يم�ع�ون� �س� �م� ت �ت �ن و�أ

اي كساني كه ايمان آورده ايد! خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد،و سرپيچي ننماييد در حالي كه

) سنخنان او را(مي شنويد.k ق�د� �ع�ضا �م ب �ع�ض�ك �د�ع�اء� ب �م� ك �ك �ن �ي س�ول� ب �وا د�ع�اء� الر� �ج�ع�ل � ت ال�ذ�ين� �ح�ذ�ر� ال �ي k ف�ل �و�اذا �م� ل �ل�ون� م�نك ل �س� �ت �ذ�ين� ي �ه� ال �م� الل �ع�ل ي

�ه�م� �ص�يب و� ي� �ة� أ �ن �ه�م� ف�ت �ص�يب �ن ت م�ر�ه� أ

� �ف�ون� ع�ن� أ ال �خ� ي�يم� �ل ع�ذ�اب� أ

صدا كردن پيامبر را در ميان خود، مانند صدا كردن يكديگر قرار ندهيد،خداوند كساني از شما را كه

پشت سر ديگران پنهان مي شوند، و يكي پس از ديگري فرارمي كنند مي داند.پس آنان كه فرمان او را مخالفت مي كنند، بايد بترسند از اينكه فتنه

اي دامنشان را بگيرد،يا عذابي دردناك به آنها برسد!

169

اصرار پیامبر )ص( بر اعزام سپاه �سام�ة برای روشن شدن برخی دیگر از ابعادحادثه » سقیفه« به ا

کنار بستر پیامبرص رفته برخی حوادث مهم را باز می خوانیم:

�سام�ةچه نکاتی رامی �صرارپیامبر)ص(براعزام سپاه ا از اتوان استنباط کرد

: حضور افراد سرشناس چون ابوبکر ، عمر ، ابو عبیده و 1 سعد وق\اص در میان جمع سپاهیان !؟!

ساله در رأس بزرگترین سپاه 20 : علت گزینش جوان2علیه دولت روم؟

را در فرمانی جداگانه ملزم یک : چرا رسول خدا افراد بند 3به حضور در سپاه می کند ؟ آیا به سبب تجربه ی نظامی

آنها است ؟ اگر چنین است چرا آنها را فرمانده نساخت ؟ : چرا علی )ع( را همراه سپاه نکرد ؟4 : چرا وقتی اسامه ، از فرمانده کل قوا خواست به او 5

اجازه دهد تا بعد از رهایی پیامبر)ص( از بیماری سپاه را حرکت دهد ،موافقت نکرد... ؟

170

) سپاه ) اعزام بر ص پیامبر اصرار�سام�ة پرسش اساسی این است :ا

الف :علت تأکید پیامر بر تعجیل اعزام سریع سپاه چه بود؟

ب: چرا با وجودپاسخ صریج پیامبربه درخواست 154مکرر اسامه،سپاه ازج�رف حرکت نکرد؟ ص

چون پیامبر)ص(از کار شکنی عده ای...آگاه شدند، ضمن سخنرانی در مسجد ... با متخلفان چگونه بر

تا 157خورد نمودند . با توجه به اساليد هاي ؛ المراجعات ص 12 ص 2منبع : شرح نهج البالغه جقضاوت شود.162

�ح�ل 275 ؛ الملل و ن

آیا نمی توان دور ساختن نتیجه ی بحث: عوامل توطئه از مدینه هنگام رحلت،یا

طبیعی نمایندن امارت جوان کمتر از بیست سال بر همه صحابه و خنثی نمودن بهانه

کم سن بودن علی ع را هدف این همه ترغیب و تأکید پیامبر ص به شمار آورد!

154ص

171

172

شکاف وبروز نانوشته ی نامهازآن- بعد که بنویسم ای نامه تا بیاورید افزار نوشت

. نشوید گمراه هرگز : است- گشته چیره او بر درد گفت ازحاضران یکی

! میگوید چه داند نمیآن- از کوا nش و آه با حادثه این از عباس ابن بعدها : . منبع یافت تحقق پنجشنبه روز در کردکه می یاد

ج . بخاری .9ص . 8صحیح ج احمد مسند ؛ 425ص. 1؛ج . . سعد بن محمد الکبری 244ص . 2الطبقات�

را- موضوعی چه پیامبر بپرسد دارد حق مؤمنی هربنویسند؟ خواستند می

؟- بود کسانی چه بزیان آن نگارش ( این- ) در یعقوب حسین احمد مصری دانشمند نظر

ص ؟ چیست 155باره

خالفت گیری شکل و سقیفه جریان (! ابن کند نمی قبول را پیامبر مرگ خطاب ابن عمر

( بکر ابو و عباسجراح عبیده ابو همراه ابوبکرو وفراخوانی عمر پیک

شدند . سقیفه روانه

يعقوب حسين احمد اعتقاداعتقاداحمد حسين يعقوب،در باره علت پافشاري

نكرد ن درنوشتن نامه چنانچه پيامبر ص برنگاشتن نامه پا فشاري مي

كردند شخص معترض و طرفدارانش بر نظر خود پاي مي فشردند وحتي براي به كرسي نشاند ن

مد\عا وخواسته خويش دست به اقداماتي مي \ه بي ثمر شدن زدند.لذا كمترين دستاورد اين قضي

آن نگاشته بود . در كنار آن ،خطر بزرگي اصل ساله ي پيامبر را تهديد مي 23دين و تمام دعوت

: پژوهشی درعدالت صحابه احمد حسين كرد . منبع یعقوب

173

سؤاالتی در باره ی تشکیل شورای 157سقیفه ص

174

175

سقیفه باره در هایی پرسش- چرا 2- سقیفه گنجایش چند نفر را داشت ؟ 1

- چرا 3اجتماع در آن هنگام ودر آنجا برقرار شد ؟- چه 4گروهی از انصار در سقیفه گرد آمدند؟ - آیا 5کسی انصار را به سقیفه دعوت کرد ؟

- چه 6مقدمات امر از قبل برنامه ریزی شده بود؟- آیا 7کسانی از انصار در محفل حضور داشتند ؟

گرد همآیی انصار برای تعیین جانشین بود یا جنبه - کدام یک از انصار وبا چه 8سیاسی داشت؟

- آیا جز آن 9انگیزه ای پیش از همه بیعت کرد؟ سه نفر ، هیچ یک از مهاجرین از رخداد سقیفه

– چرا ابوبکر جنازه پیامر را ترک 10آگاه بود ؟ - چرا مهاجرین دیگر را با خبر نکردند؟و 11کرد؟

-چرا 12چرا بزرگان اصحاب را با خبر نکردند ؟ - این همه 13خانواده پیامبر را با خبر نکردند ؟

شتاب برای چه بود ؟.... چه کسانی تنها در - چرا وچگونه »طایفه 14اندیشه حکومت بودند؟

بنی اسلم«به مدینه وارد شد؟چرا این طایفه به جای شرکت در مراسم تدفین پیامر به سقیفه و

بیعت با خلیفه روی آورد ؟

176

انصار اقدام انگیزهاین اقدام انصار در آن ساعات، رویارویی با کردار بعضی از مهاجران بوده است نه موضع گیری در

برابروصایای پیامبر.- شایدبتوان تخلف بعضی از سران مهاجر از 2

پیوستن به سپاه اسامه به رغم تأکید پیامر ،جلوگیری از آوردن کاغذو دوات برای

پیشگویی آن حضرت در بارهء پیدایش آشوبهادر آینده نزدیک را ،از عواملحضور انصار در سقیفه وتالشآنانبه منظور حفظموقعیت ومنافع خود به

شمار آورد .- احتمال دیگر؛اینکه انصار نا آگاهانه مجری طرح 3

حساب شده ی دیگران، شدندنیز با قرائنی تقویت پذیر است. حضور به ظاهر تصادفی طایفه ی بنی اسلم درمدینه وبیعت شتابان آنهابا خلیفه چه بسا

گواه درستی این نظر باشد.177

عوامل مؤ ثر در انتخاب خلیفه اول

س : در شورای سقیفه چه عواملی در انتخاب خلیفه اول

مورد استدالل قرار گرفت ؟مهاجر بودن

ص یا غقریشی بودن

ص یا غدوستی با پیامبر

ص یا غکهنسال بودن

ص یا غپیش دستی بعضی از انصار

ص یا غ حضورناگها ی طایفه ی اسلم و غیبت اهل بیت

ص یاغ

178

ویژگی های زیرمتناسب با کدام شخصیت اسالمی است ؟

- نسب دان قریش1 - از نخستین مسلمانان2 - علی رغم مخالفت پدر هفت برده 3

ی مسلمان را از بردگی و شکنجه نجات داد .

- شرکت در بسیاری از غزوات4 - گفته اند کسانی چون عثمان ، 5

طلحه ، زبیر ، ابی وق\اص و ابن عوف به راهنمایی او مسلمان شدند

.179

جنگ های رد�ه و واقعیت از دین - درزمان حیات پیامبر اسالم )ص( افرادی به 1: برگشته گان

s . دالیلی ادعای پیامبری کردند - عده ای از مسلمانان سست ایمان دچار تردید 2

شدند و به دین قبلی خود، برگشتند . - عده ای نیز از پرداخت زکات در موقعیت جدید 3

خودداری نمودند . - چرا عده ای از دادن زکات به دولت اسالمی 4

مدینه پس از رحلت پیامبر)ص(خودداری نمودند ؟

180

جنگ های رد\هحکومت در رویارویی با این دو پدیده )نپرداختن زکات به

دلیل مشروع ندانستن دستگاه خالفت و دیگری باز گشت از دین ( با قدرت برخورد کرد ، طوری که عمر بن خط\اب

لب به اعتراض گشود .

181

جنگ های رده و واقعیت از دین برگشتگان

182

: گذر از در فاطمه ) س (

علی به مسجد فراخوانده شد 1.ولی او و همراهانش سر باز زدند

) انساب االشراف ؛ تاریخ خلفاء . جعفریان . ( .

گروه مسلح پس از ناکامی از 2.بدست آوردن بیعت علی ، خانه

ی او را ترک گفتند ، و او تا هنگامی که اساس دین را در

معرض خطر ندید، بر این موضع خود استوار ماند .

183

184

مخالفت با خالفت ابوبکرس : از یاران پیامبر چه کسانی به خالفت ابوبکر اعتراض داشتند :

: خزیمه 2 : حذیفه ابن یمان. 1ابن ثابت.

: سهل و 4 : ابو ایوب انصاری. 3عثمان ابن حنیف .

: بالل.6 : برا ابن عازب. 5 : عمار 8 : ابوذر 7

: سلمان 10 : مقداد. 9161 : خالد ابن سعید . ص 11

منبع : تاریخ یعقوبی ؛ تاریخ خلفاء

185

: فدک

چون فدک از فاطمه گرفته شد؛ فاطمه )س( برای دفاع از حق خود به

پیش ابوبکر می رود . . 163 . 162رجوع ک به صص

164 186

: فعالیت های ابوبکر : گسیل سپاه اسامه به مرز های روم : 1

سپاه بعد از چهل روز، بازگشت ، این لشکر کشی از جهات تقویت روحیه و از سوی دیگر مانوری

در مقابل دشمنان بود ،به این معنا که رحلت رسول خدا ، جامعه ی اسالمی را دچار آسیب

نکرده . و پیروزی بر 12 : فتح ناحیه ی حیره در سال 2

شام و . . . . : تعیین عمر برای جانشینی خود 3: ماجرای اندوهگین فدک4

187

خالفت عمر بن خط�اب واقدامات او : فتح ایران و قسمتی از روم.1

در فتح فلسطین با حرکت ساده و در عین حال : 2.به بیت المقدس تحسین ورود با عظمت او،

مسیحییان را، بر انگیخت

: وضع مقر�رات درباره ی اهل ذم�ه.3 : ایجاد دیوان مالیات.4 : ایجاد پایگاه های نظامی.5مروج روم):جداسازی شام و مصرازچنگ دولت 6

الذهب؛شرح نهج البالغه ؛سیره النبویه (

: فتح ایران ،7 تا این که بی توجهی خلیفه به شکایت ابو

: 8لؤلؤ )فیروز(سبب ترور او شد. ممنوعیت نگارش حدیث

188

فتو حان خلیفه عمراز نظر زرین کوب

189

190

191

پیامد های منع کتابت حدیثس : پیامدهای منع کتابت حدیث را از دیدگاه علی

)ع( رابیان کنید . : مردم در فساد و جنایت هم داستان شدند.1 : از دین فاصله گرفتند .2 : بر دروغگویی پیمان بستند و از راستگویی پروا 3

کردند .بنابر این با وجود مسائل باال پیامدهای دیگری نیزدر جامعه

اسالمی پیدا شدند : فضایل اهل بیت و صحابه ی پیامبر فراموش شد.-- تبعیضات قومی میان مهاجران وانصار در -

تقسیم اموال.- تفاوت نهادن میان مسیحیان عرب و غیر عرب.-- جلوگیری از ورود غیر عرب به مدینه به بهانه ی -

پیشگری از آلوده شدن شهر .نمونه هایی از فعالیت خلیفه ی دوم می باشد .-445- 440 ص1انساب االشرف جلد -

نا سازگاری کشور گشایی با سیره عملی پیامر اسالم

: آیا درفتوحات الگوها و سیره ی رسول 1اکرم ،مورد توجه قرارگرفت ؟

: آیا اهتمام خلفا به جنگ و گسترش نفوذ 2اسالم از راه خشونت با دیدگاه و سیره ی عملی پیامبر سازگاری داشت ؟ رجوع ک

...176ص : آیا سربازان اسالم در این دوره از 3

آموزش فکری الزم برخوردار بودند ؟ : بسیاری از صحابه ی پیامبر در اثر ثروت 4

غنایم ،به فساد آلوده شدند. رجوع ک صص 167 .168 . 169

193

: علل و اسباب فتوحات

194

: ناخشنودی مردم از دولت های ایران و 1روم

: بی روح شدن آیین های دینی2 : مجذوبیت شعار های اسالمی3 : تأکید اسالم بر عدالت4 : سلوک و منش فرماندهان اسالم5

س : درگیری های ایرانیان با اعراب مسلمان چه فراز و نشیبی داشت ؟

رجوع شود .173 . 172 . 171به صص

: خالفت عثمانخلیفه سوم چگونه به خالفت رسید ؟ : س

توسط شورایی که خلیفه ی دوم پیش بینی کرده بود .

س : آئیننامه ی اجرائی شورای تعیین جانشین خلیفه ی دوم چه شرایط داشت ؟

:خلیفه سوم با چه شروطی به خالفت سرسید ؟

عمل به قرآن ، سنت پیامبر ، روش شیخین

آیا خلیفه سوم به شروط شورای خالفت : سعمل کرد ؟

به زودی عمل به سیره ی دو خلیفه ی پیشین را نیز فراموش کرد . )به خوش نشینی و تجمالت عالقه ی

فراوان داشت .(

195

فعالیت های خلیفة سوم : : عثمان یاران نزدیک پیامبر را 1

ار تبعیدکرد . ابوذر به ربذه ، اخراج عم�از خانه ی خلیفه ، تبعید صعصعه ابن

صوهان ، عدی ابن حاتم به شام.... : عثمان تبعیدیان توسط پیامبر را به 2

مدینه باز گرداند، واین در حالی بود که ابوبکر و عمر، راضی به بازگشت

تبعیدیان پیامبر نشدند .صرف بیت المال در جهت ساختن کاخها : 3

و برای رفاه اطرافیان و بستگان خود و ... : انساب االشراف175رجوع به ص .

ولی به دلیل یکی کردن م�صاح�ف : 4سوزاندن نسخه های گوناگون مورد

واقع شد .نفرت

196

-حدود هفتاد نفر از صحابه با خالفت 1عثمان مخالفت کردند .ولی او

-او بزودی شروط 2الغدیرتوجهی نکرد.ابوذررا به پیروزی خود را، فراموش کرد.

-3ربذه،به جرم انتقاد ازبنی امی�ه،تبعید کرد .حامل نامه ی انتقاد آمیزاصحاب به خلیفه

را با کتک، )به دستو ر او(، ازخانه او -صعصعة و عدی ابن حاتم 2بیرون کردند.

- او تبعیدیان پیامر 5را به شام تبعیدنمود.- 6را باز گرداند.)ابن ابی سرح، حکم،...(

بذل و بخشش بیت المال به عنوان نمونه درهم به 100000در عروسی دخترش

-اعتراض ابن 7دامادش هدیه داد.مسعود،مسئول بیت المال، به خلیفه.

8 547 و 518 ص4انساب االشراف ج ح�ف گونا گون قرآن سبب - سوزاندن ص�

نفرت از او شد . )البته جمع آوری قرآن در نسخه ی واحد را ستایش کرده

175اند ... .( ص

انتقاد از خلیفه ی سوم

197

س : نظر سید جعفر شهیدی درباره ی خلیفه عثمان چیست ؟

198

س : کارگذاران خلیفه ی اول و دوم و سوم را مقایسه بکنید .

خلیفه ابو بکر :عمر ابن خط�اب مشاور و متصدی امر قضا

اح امور مالی، زید ابن ، ابو عبیده ی جر�ثابت کاتب، عثمان ابن عفان واقعه نگار ،

خالد ابن ولید فر مانده نظامی )فاتح احد(، او به روایتی تخل�ف کنندگان زکات را،می سوزاند .وحت�ی به اعتراض ، عمر

هم گوش نکرد.... . خلیفه ابو 176شمشیرخدابود!!!......ص

بکر: عمرابن خط�اب مشاورومتصدی اح امور مالی،زید امرقضا،ابو عبیده ی جر�

ابن ثابت کاتب، عثمان ابن عفان واقعه نگار ، خالد ابن ولید فرمانده نظامی )فاتح

احد(، او به روایتی تخل�ف کنندگان زکات را،می سوزاند .وحت�ی به اعتراض ، عمر

هم گوش نکرد.... 176شمشیرخدابود!!!......ص

199

کارگزاران خلیفه ی دومابوهریره فرمانداری بحرین) در میان صحابه به

دروغگویی معروف بود . (عمروعاص فرماندار مصر )کسی که در حیات پیامبر

، وی را هجو کرده بود. (معاویه فرماندار شامات) از گروه مؤلفه القلوب (

200

: کارگذاران عثمان او پذیرفته بود که کارگذاران عمر را تغییر ندهد ولی در زمان کوتاه همه ی آنها را کنار نهاد و خویشان خود را که از تقوای مالی ، سیاسی ، دینی یا هر سه بی بهره بودند به جای آنها ،

نصب کرد . برای مطالعه :

کدام اقدام خلیفه عثمان مورد توجه ائمه ی اهل بیت قرار گرفته است ؟ یکی کردن مصاحف به

منظور تثبیت قرائت شایع بین مردم . بعالوه خلیفه ی سوم همانند ابوبکر کوشید تا با توحید مصاحف، موجبات تفرقه را از بین بردارد . این

تالش ستودنی به معنای این نیست که، پیامبر به 201جمع آوری قرآن بی توجه بوده است.

: فصل ششم

نگاهی به حکومت

علی بن ابی طالب

202

)پیامبر ص (او کودکی راکه محمدرا تربیت کرد.

کودکی و نوجوانی را با تربیت محمد )ص( به سر آورد . ) الکامل فی التاریخ ( ص 13شرح نهج البالغه ابن ابی الحدید ج

به بعد می نویسد : تربیت محمدی، 208علی را ، از قلب حساس ، دیده ی نافذ و گوش شنوا برخوردار ساخت ؛ طوری که

چیزهایی را می دیدو صداهایی می شنود که برای دیگران ممکن نبود . ) امام صادق

)ع( از اولین ایمان آورندگان ، اعالم پشتیبانی

همه جانبه از پیامبر ) تاریخ پیدایش شیعه ( ، فداکاری در لیله المبیت

203

،در پیمان عقد - برادر دینی پیامبر 1اخوت

، حدیث منزلت در شأن او - 2، -شایستگی همسری فاطمه )س( 3

در همه ی غزوات ) بدر . احد . دالوری -4 خندق... (

عبادت جن� ضربه اومعادل خندق در -5 او خیبر-در جنگ 6شمرده شده. وانس

پرچم اسالم را ازدست پیامبر گرفت و پیامبر پیروزی او را پیش بینی کرد و

فردا پرچم را به دست کسی فرمود : خواهم داد که خدا و رسولش را دوست

، ( . دارد- نماینده ی خاص پیامبر در اعالم 7

برائت از مشرکین... .

204

امتیازات ویژه تربیت شده ی خانه پیامر

: امام علی )ع( و خلفای سه گانهدر دوره ی خلفا در زاویه محدود از او

استفاده شد.او برای برگرداندن جریان خالفت و جانشینی پیامبر )ص ( بر قاعده امامت و والیت بسیار کوشیدند

ولی نتیجه ای اخذ نکردند .بر اساس تحلیل عقالنی ،برای جامه

ی عمل پوشاندن این هدف ، دو 1راه پیش روی علی وجود داشت :

– برخورد قهر 2– کار فرهنگی ... آمیز

به نظر می رسد علی و زهرا علیهما السالم در پیمودن راه اول فروگذاری نکردند .احتجاجات علی

)ع(با خلیفه اول و کار گزارش عمر بن خطاب

205

: امام علی )ع( و خلفای سه گانه

نمونه ایی از ده هامورد از این تالش است .» وی به ایشان فرمود: من به

امارت از شما سزاوارترم . با شما بیعت نمی کنم ،که شما به بیعت من ،

�سزاوارترید .امارت را ازانصار با حجتقرابت پیامبر ستاندید و اکنون آن را از

اهل بیت غصب می کنید ؟آیا شما نبودید که انصار را به بیعت با خود واداشتید به

این دلیل که محمد )ص( از شما بود و آنها نیز تسلیم شدند ؟اکنون من در مقابل

تی را می آورم که شما در شما همان حج�مقابل انصار آوردید ، من از هر کس به پیامبر ص نزدیک ترم چه در حیات وی و

چه پس از مرگ... . «

206

:چه عواملی سبب مدارای علی اگر مصالحه نامیدن این واقعیت ممکن )ع(با خلفا شد ؟

باشد می توان گفت : آنچه علی را به مدارا با نظام حاکم وا داشت، گذشته

از نداشتن یاور برای انجام مقاصد خود ، مسئله گسترش ارتداد و خطر روز

افزون مدعیان دروغین نبوت در جزیرة العرب بود .

امام در بیان دلیل این مدارا می فر ماید : نخست دست خود را باز کشیدم ،تا آنکه

دیدم گروهی در دین خود نماندند و از اسالم روی گردادند و مردم را به نابود

ساختن دین محمد )ص(دعوت می کنند .پس ترسیدم اگر اسالم و

مسلمانان را یاری نکنم ، رخنه و ویرانی در آن بینم که مصیبت ان بر

من از مصیبت از دست رفتن چند روزه ی خالفت بسی بیشتر است .ص .ص

185 الی 182

207

دعوت فاطمه از علی به قیامروزی فاطمه علی را دعوت به قیام کرد و صدای

اذان شنیده شد و علی به زهرا گفت : ...تقارن جانشینی ابوبکر با واقعیت ارتداد و کشور

گشایی خلفا ، مردم مدینه را واداشت تا علیه خطر مشترک متحد شوند .

208

. او درمورد شورای تعیین خلیفه ی 5عمر می فرماید : نیک می دانید من

از همه برای خالفت شایسته تر هستم به خدا سوگند تا وقتی کار

مسلمانان به گونه ی مناسب جریان دارد ، و تنها بر من ستم می شود

مخالفتی ندارم . هرچند آن حضرت از ابوبکر و عمر کناره گرفت، ولی هرگز از مشاورت و تصحیح اشتباهات دولت ... و تأکید

بر تدابیر درست دریغ نورزید .209

: انتقادات علی )ع( از خلفا

در این انتقادات امام علی به سه اصل استدالل می

( » وصایت و نص 1کند : (» 2رسول خدا « .

شایستگی های شخصیتی ( » روابط نزدیک 3« .

روحی ، معنوی ، اخالقی و نسبی با پیامبر « .�

210

انتقاد از خلیفه ی اول : در یک انتقاد 1.خالفت او را از نظر مبانی سست و مخدوش می نماید، و می فرماید :

پسر ابو قحافه به خوبی می دانست که من از او شایسته تر هستم و

خالفت جامعه ای است که تنها بر اندام من راست می آید ، چرا با آن

که نیک می دانست، به چنین اقدامی دست یازید . در زمان خالفتش در شایستگی خود تردید می کند و از

مردم می خواهد بیعت را پس گیرند و استعفایش را بپذیرند ، ] اما [

چگونه به خود

211

اجازه می دهد جانشین تعیین بکند . شگفتا ! کسی که در

زندگی قصد واگذاری خالفت را داشت ، چون اجلش رسید

کوشید، آن را به عقد دیگری درآورد .

212

انتقاد مشترک از خلیفه ی اول و دوم : می فرماید : خلیفه ی اول

و دوم شتر خالفت را به شدت دوشیدند و در ضمن بر پیوند

دیرین آنها در امر خالفت تأکید می کند .

213

انتقاد از خلیفه ی دوم : خلیفه ی دوم خشن و درشتخو بود و در عین حال شتابزدگی در رأی و

بازگشت از آن، و در نتیجه کثرت اشتباه از ویژگی های دیگر عمر

بود : » لغزش ها و سپس پوزش خواهی اش فراوان بود. «

214

انتقاد از عثمان : سخنان امام نشان می دهد آن حضرت بر روش عثمان نیز سخت انتقاد

داشت . هرچند او مسئله ی مهم کشتن عثمان را با مصالح کلی

اسالم منطبق نمی دانست و k برای مستقیم کردن جریان ظاهرا

امور و تنبیه خلیفه ،راه حل مناسب تری در نظر داشت ،

\ون را، برخوردار از حق ،به انقالبیشمار می آورد . درباره ی عثمان

می فرماید : عثمان روش مستبدانه پیش گرفت ، همه چیز

را به خود و به

215

خویشاوندانش اختصاص داد و به گونه ای زشت در این مسیر پیش

رفت . شما انقالبیان نیز بد بی تابی کردید ، در خطبه ی سوم

می فرماید: تا آن که سومین آن گروه ] عثمان [ به پا خاست .

خویشاوندان وی نیز قد بر افراشتند و مانند شتری که علف بهاری می خورد ، مال خدا را با تمام دهان خوردند ؛ تا آنگاه که

رشته اش باز شد و کارهای ناهنجارش به مرگش انجامید .

216

مهمترین فعالیت های امام در دوره : ی خلفا

تفسیر قرآن •پاسخ به پرسش های دانشمندان•بیان حکم شرعی رویداد های نو •

ظهورپرورش انسان های برخوردار از •

ضمیر پاک ) عبدالله ابن عباس ، ابوذر ، اویس قرنی ، مقداد ،

عمار ، مالک ، کمیل ، میثم تمار ، حبیب و مسلم (

کوشش برای تأمین زندگی •بینوایان

217

فعالیت کشاورزی •شرکت در نشست های رایزنی •

خلفاس : موضوع جانشینی پیامبر از

\ت : از نظر آنها تعیین نظر اهل سنجانشین پیامبر جنبه ی انتخابی و

عرفی داشته .این نظر خالی از انتقاد نیست ،

چون گزینش سه خلیفه ی قبلی مجال مشارکت مردم نبوده است ، برای این که سه حادثه را به هیچ

روی نمی توان پیرو قاعده ای و ضابطه ای

218

جز عنصر قریشی دانست و این درحالی است که یکی از مهمترین

اصول دعوت انبیاء لغو امتیازات نژادی و قومی است .

219

: گفتمان ثقیفهسؤال:گفتمان سقیفه را از دیدگاه

نمائید ؟تاریخ کتابهای زیر بررسی به بعد-الطبقات 24 از ص 3طبری جلد

-616 الی 344 ص3 جلد الکبری جلد شرح نهج البالغه ی ابن ابی الحدید

ص 2 الکامل فی التاریخ ج 27 ص 2320–

یاسه ج به بعد 27 ص1االمامه و الس\24ص 2تاریخ الیعقو بی ج

1 تاریخ االنساب االشراف بالذری ج 587ص

220

سؤال : مسئله ی جانشینی پیامبر اسالم را ازدیدگاه عقل بررسی کنید

؟مسئله ی جانشینی را از نظرمبارک

پیامبر )ص( ، خلیفه ابوبکر، عمر ابن خط\اب ،عثمان وعلی )ع( بررسی

کنید .در مسئله ی جا نشینی پس ازقتل

خلیفه ی سوم ، عکس العمل ، علی 221)ع( چه بود؟

در مسئله ی جا نشینی پس ازقتل ، خلیفه ی سوم

عکس العمل ، علی )ع( چه بود؟

\ه در مورد خالفت نظر محمد بن حنفیعلی چیست ؟

ج : به نقل از ایشان نقل شده است پس از کشته شدن خلیفه ی

سوم عثمان ،اصحاب نزد پدرم آمدند و گفتند ما برای خالفت کسی شایسته- تر از تو نمی

شناسیم !علی )ع( در پاسخ فرمودند :من

وزیر شما باشم ، بهتر از آن است که امیرتان باشم .

آنان گفتند جز بیعت با تو چیزی نمی پذیریم .و انساب 110 الی 102منبع : الجمل . ص

559 ص 4االشراف . ج

222

استنکاف علی )ع( از پذیرش اولدلیل خالفت چه مسائلی بود؟

: عدالت اقتصادی و اجتماعی : در 1توضیح آن به طور خالصه می توان

گفت یکی از کارهای دوره ی خالفت خلیفه ی دوم تأسیس دیوان مالیات

بود . این دیوان را بر اساس :

( سوابق اسالمی افراد ؛1)( ترکیب قبیله ای2)( قریش بر غیر قریش ؛3)

223

( مهاجر بر انصار ؛4)( عرب بر غیر عرب و موالی ، 5)

ترجیح داشتند .در حالی که در زمان پیامبر )ص(

چنین نبود .ـ مسائل باال در کنار بخشش های عثمان فاصله ی غنی و فقیر را

غیر قابل تحمل کرد .ـ خمس غنایم ، مالیات و جزیه ی

سرزمین های فتح شده که به همه ی مردم تعلق داشت تنها در

اختیار افراد و گروه های خاص\ قرار می گرفت .

224

به عنوان مثال در انساب االشراف� بالذری ج و شرح نهج البالغه ابی الحدید و 52 . ص 5

به بعد 100 ص 2الفتوح� ابن اعثم کوفی ج و ... آمده است عثمان یک پنجم غنایم

هزار دینار ( 500 تا 200آفریقا را ) حدود 200به مروان بخشید . به ابوسفیان هدایای

هزار درهمی عطا کرد . یک هشتم اموال عبد الرحمن ابن عوف ، برادر خوانده و داماد عثمان ، پس از مرگش میان چهار

هزار 80همسرش تقسیم شد و به هر یک دینار رسید .

225

سیاست و اجتهاد مالی علی )ع( در :آغاز خالفت

: برتری مهاجر و انصار بر 1دیگران را معنوی خواند و

فرمودند : هرکه دعوت خدا و رسول )ص( او را بپذیرد از تمامی حقوق بهره مند می شود و حدود اسالم درباره ی همه اجرا خواهد

شد .س : چرا در آغاز خالفت ، مخالفت

ها با علی شروع شد ؟226

ج : در پاسخ به سئوال فوق می توان اصحاب معترض به این روش ، که گفت ، امام در برابر

به سنت خلیفه ی دوم استناد می کردند ، فرمود:

آیا روش و سنت پیامبر خدا )ص( شایسته ی پیروی است یا روش خلیفه ی

!دومبه نظر بسیاری از مورخان علت جدا شدن

برخی از اعراب از امام علی )ع( و پیوستن به صف مخالفین این بود،که می گفتند : علی در تقسیم اموال، اشراف را

رعایت نمی کند و عرب را بر عجم و ) تاریخ یعقوبی موالی آنها برتری نمی دهد .

و انساب (

227

عدالت استنکاف : دومعلت اجتماعی بود

یکی از آثار فتوحات ، اختالط نژاد های مختلف بود . موالی یا

اسیران آزاد شده در قیاس با اعراب از حرمت اجتماعی و

حقوق مدنی� کمتر برخوردار بودند ) برتری عرب بر موالی اصل

مسلم بود ( ، از سوی دیگر این امر برای روحیه ی عدالت خواهانه ی امام مشکلی مهم بود ، چون از

نظر دینی هیچ دلیلی بر درستی این تبعیض نمی دید و این درحالی

بود

228

که ، عمر فرمان داده بود ، بردگان عرب را از بیت المال آزاد کنند .

در حالی که علی میان برده ی عرب و عجم فرقی نمی گذاشت و می فرمودند : حضرت آدم نه غالم

به دنیا آورد ، و نه کنیز ؛ بندگان خدا همه آزادند .

و باز در پاسخ معترضان عرب می فرمودند :

» من در قرآن برتری عرب بر عجم را ندیده ام

200 و 199 . 198صص . «

229

انحراف استنکام ازامر خالفت : سومدلیل مهمترین مشکل علی )ع( در امر هاو بدعت ها

خالفت همین مسئله بود و دلیل آن نا آگاهی جامعه از دین و

نبودن برنامه ی منسجم در جهت روشنگری مردم بود و از سوی

دیگر به دلیل منع کتابت حدیث،بسیاری از سخنان پیامبر متروک شده بود و نقطه ی اوج

این انحرافات در کنار بستر بیماری پیامبرخدا باشعار» حnسب�نا

ک�تابn الله « کلید زده شد . ... نتیجه ی طبیعی این کجروی

گشایش راه نفوذ شبهه ها و انحراف اموزه های اسالم از

مسیر اصلی بود .

230

امام در مقابل پا فشاری مردم بر بیعت با وی ، فرمودند :

» ما با مسائلی چند چهره و پیچیده مواجهیم ؛ به طوری که

دلها بر آن آرام نمی گیرد و عقول بر آن ثابت نمی ماند . افق ها مه آلود تاریک شده و

صراط مستقیم و راه و روش زمان پیامبر )ص( تغییر یافته

است و بدانید که اگر دعوتتان را بپذیرم بر طبق آن چه خود می

دانم با شما رفتار می کنم و به سخن این وآن و نکوهش

کنندگان گوش فرا نخواهم داد . 92خطبه ی

231

استنکاف امام از قبول چهارمعلت خالفت :

رفاه گرایی و تضعیف ارزش های دینی بود .

کتاب201رجوع کنید به ص

232

: پذیرش بیــــــــــعتبا اصرار مردم مبنی بر : جز بیعت با

تو چیزی نمی پذیریم ؛ حضرت فرمودند :

باشد و پنهانی» بیعت نمی تواند باید در مسجد انجام شود ... «

مردم آزادانه با آن حضرت بیعت کردند ، به غیر از چند نفر ) نظیر

سعد ابن ابی وق\اس ، عبد الله ابن عمر ، کعب ابن مالک و چند نفر

دیگر ( که کسی معترض آنها نشد .233

ـ نظر یعقوبی درباره ی بیعت ؟ ـ گفتار امام درباره ی کیفیت بیعت ؟

با اصرار مردم مبنی بر : جز بیعت با تو چیزی نمی پذیریم ؛ حضرت فرمودند :

باشد و باید در مسجد پنهانی» بیعت نمی تواند انجام شود ... «

ـ علت پذیرش بیعت ؟ : 3 : امر خداوند . 2 : اجتماع مردم . 1ج :

نپذیرفتن موجب کشته شدن من و دیگران می شود .

234

س : چه تفاوتی بین بیعت مردم با علی و دیگر خلفا وجود دارد؟

k افراد 2 : در بیعت خلیفه ی اول حضور دو مهاجر و نهایتاحاضر در سقیفه .

: در خلیفه ی دوم انتصاب . که خلیفه ی دوم :خلیفه ی سوم با شورای شش نفری

برگزیده بود. : در خلیفه ی چهارم انتخاب بر محور مردم ) مهاجران ،

انصار ، نمایندگان مصر و عراق و ... (ج : ب : اصرار امام بر علنی بودن بیعت که نفی هر نوع

توهم توطئه را می کند .

235

ج : ج : امام کسی را مجبور به بیعت . نساخت

ج : د : پس از خلیفه ی دوم پیروی از روش شیخین در بیعت وارد شد ، ولی

. امام آن را نپذیرفت : ج : ز

236

ج : ژ :

237