86
С.Довчингийн нэрэмжит, Хөдөлмөрийн Гавъяаны Улаан Тугийн Одонт Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль Экономикс, Эконометриксийн тэнхим Боржгон овогт Цолмонгийн Бархас Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм Мэргэжил: Бизнесийн эдийн засаг Мэргэжлийн индекс: D310700 Олгох боловсролын зэрэг: Эдийн засгийн баклавр Удирдагч................................................. ....П.Гантөмөр/Ph.D/

Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Embed Size (px)

DESCRIPTION

D

Citation preview

Page 1: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

С.Довчингийн нэрэмжит, Хөдөлмөрийн Гавъяаны Улаан Тугийн

Одонт Санхүү Эдийн Засгийн Дээд Сургууль

Экономикс, Эконометриксийн тэнхим

Боржгон овогт Цолмонгийн Бархас

Монгол улсын мөнгөний бодлогын

шинжилгээ ба шилжих механизм

Мэргэжил: Бизнесийн эдийн засаг

Мэргэжлийн индекс: D310700

Олгох боловсролын зэрэг: Эдийн засгийн баклавр

Удирдагч.....................................................П.Гантөмөр/Ph.D/

Шүүмжлэгч................................................П.Авралт-Од /эдийн засгийн магистр/

Улаанбаатар хот 2011

Page 2: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Товч танилцуулга

Сэдвийн нэр: Мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм

Хураангуй: Ер нь аливаа бодлого боловсруулагчид ямар ч бодлого авч хэрэгжүүлсэн

тэр нь эдийн засгийн өсөлт, хөгжлийн төлөө байдаг. Гэвч зарим тохиолдолд хүлээлт үр

дүнгийн хооронд алд дэлэм шиг томоохон зөрүү гарах нь бий. Тодруулбал өсөлт,

хөгжилд хүргэхийн төлөө авч хэрэгжүүлсэн бодлого нь уналт, доройтолд хөтлөх

тохиолдол гардаг. Учир нь тухайн бодлогын эдийн засагт нөлөөлөх нөлөө, хугацааны

хожимдол, хүч зэрэг нь тодорхойгүй байдгаас ийм явдал болдог.

Тиймээс уг ажилд эдийн засагт чухал нөлөөтэй мөнгөний бодлого болоод түүний

шилжих механизмийн талаар авч үзэх болно. Мөн уг ажлын зорилго нь Монгол улсын

мөнгөний бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөлөл, хугацааны хожимдлыг

тодорхойлох, мөн түүнийг дамжуулагч шилжих механизмийг үнэлэх, Монголд аль

сувгийн хүч их байдгийг тодорхойлох явдал юм.

Шинжилгээний хэсэгт мөнгөний бодлогыг судлахын тулд VAR аргачлалыг ашигласан.

Нээлттэй, жижиг эдийн засагтай хөгжиж буй манайх шиг улсад ажиглагддаг гол гурван

сувагт гол анхаарлаа хандуулан судаллаа.

Судалгааны ажлын үр дүнд мөнгөний нийлүүлэлт М1 –ийн өөрчлөлт бодит гарцын

хэмжээ буюу АҮБ-г аль сувгаар дамжсанаасаа шалтгаалан 2-4 сарын дараа өсгөж

эхэлдэг байна. Харин инфляцийг 3 сарын дараагаас өсгөдөг нь харагдаж байна.

Эдийн засгийн бүтээлийн сэтгүүлийн ангиллын индекс: E5

Түлхүүр үгс: мөнгөний бодлого, мөнгөний шилжих механизм, VAR

2

Page 3: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Гарчиг

Товчилсон үг болон нэр томъёоны жагсаалт..................................................................................iv

Оршил..................................................................................................................................................2

1. Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал..........................................................................................3

1.2. Орлого багатай орнууд дахь шилжих механизм......................................................................6

1.3. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны хураангуй...............................................................7

1.4. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны дэлгэрэнгүй............................................................8

2. Судалгааны арга, аргачлал...............................................................................................................18

2.1. Мөнгөний бодлогын хэрэгслүүд..............................................................................................18

2.2. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмууд...........................................................................21

2.3. Үнэлгээний арга зүйн онолын тайлбар....................................................................................25

2.3.1. Гранжерийн учир шалтгааны тест........................................................................................25

2.3.2. VAR загвар..............................................................................................................................26

2.3.3. Нэгж язгуурын тест................................................................................................................27

2.3.4. Интегралчлагдах процесс.......................................................................................................28

3. Шинжилгээний хэсэг........................................................................................................................29

3.1. Өгөгдөл.......................................................................................................................................29

3.2. Өгөгдлийн шинжилгээ..............................................................................................................32

3.3. Монгол улсын мөнгөний бодлогын сувгууд...........................................................................33

3.3.1. Ханшийн суваг........................................................................................................................33

3.3.2. Зээлийн суваг..........................................................................................................................35

3.3.3. Хүүний суваг...........................................................................................................................37

Ном зүйн жагсаалт................................................................................................................................41

Хавсралт................................................................................................................................................42

3

Page 4: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Товчилсон үг болон нэр томъёоны жагсаалт

ТБҮЦ Төв Банкны Үнэт Цаас

ЗГҮЦ Засгийн Газрын Үнэт Цаас

АҮБ Аж Үйлдвэрийн Бүтээгдэхүүн

КТБ Кенийн Төв Банк

ДНБ Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүн

ХҮИ Хэрэглээний үнийн индекс

4

Page 5: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Оршил

Нээлттэй, жижиг гэсэн тодотголтой манай улстай төстэй эдийн засагтай

орнуудын хувьд шилжих механизм төдий л ажиглагддаггүй байна. Энэ нь тухайн орны

санхүүгийн зах зээлийн хөгжил, бүтэц зэргээс шалтгаалдаг. Тиймээс судалгааны ажлын

эхэнд таамаглалаа дэвшүүлэхдээ мөнгөний бодлогын дамжих сувгууд бүгд Монголд

ажиллахгүй. Харин хөгжиж буй оронд түгээмэл ажиглагддаг гурван ханшийн, зээлийн,

хүүгийн гэсэн гурван суваг ажиллаж болох юм гэсэн таамаглалыг дэвшүүлж байна.

Мөн мөнгөний бодлогын хугацааны хожимдлын хувьд өндөр хөгжилтэй орнуудад 12-

24 сар байдаг бол манай улсын хувьд харцангуй бага байна гэж таамагласан.

Мөнгөний бодлогыг шинжилсэн олон судлаачдын адилаар VAR аргад суурилан

шинжилгээгээ хийсэн. Үр дүнгээс товч дурдвал мөнгөний бодлого нь бодит гарцын

хэмжээг 2-4 сарын дараа өсгөдөг байна. Мөн мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийн

өөрчлөлт ихэвчлэн 4-5 сарын дараагаар бодит эдийн засагт статистикийн хувьд ач

холбогдолтойгоор нөлөөлж эхэлдэг.

Уг ажил Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал, Онол арга зүйн хэсэг,

Шинжилгээний хэсэг гэсэн 3 хэсгээс бүрдэнэ.

5

Page 6: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

§ НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ

1. Ном зүйн тойм буюу судлагдсан байдал

1.1. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмийн талаарх ерөнхий

судалгааны тойм

“Хэдийгээр маш олон эдийн засагчид энэ

асуултын талаар багахан зүйл л тодорхойгүй

байгаа гэж номлодог боловч, мөнгөний бодлогын

нийт эдийн засагт үзүүлэх нөлөөллийн хэмжээ

болон хүч ямар байх вэ гэдэг асуултын хариулт нь

бүхлээрээ тодорхойгүй байсаар байгаа.”

(Sims, 1992)

Төв банк богино хугацааны зээлийн хүү болон мөнгөний нийлүүлэлтийн

хэмжээг тогтоож мөнгөний зах зээлд нөлөөлдөг.

Төв банкны албан ёсны зээлийн хүүгийн түвшин нийт эдийн засагт хэд хэдэн

сувгаар нөлөөлөх бөгөөд эдгээрийг нийтэд нь мөнгөний бодлогын шилжих механизм

гэнэ.

Төв банкны мөнгөний бодлого юуны түрүүнд зах зээлийн хүүгийн түвшинд

(хадгаламжийн хүү, ломбардын хүү гэх мэт) нөлөөлнө. Үүнтэй зэрэгцэн бодлогын

сонголт нь эдийн засгийн талаарх ирээдүйн хүлээлт болон хөрөнгийн үнэ, валютын

ханшинд нөлөөлдөг.

Хоёрдугаарт, эдгээр өөрчлөлтүүд өрх болон пүүсийн хэрэглээ болон

хадгаламжинд нөлөөлнө. Жишээ нь бусад хүчин зүйл тогтмол байхад зээлийн хүүний

түвшин өндөр байх нь хэрэглээнээс илүүтэйгээр хадгаламжийг урамшуулах ба

дотоодын валютын ханш гадаадын валютын зах зээл дээр өндөр байвал гадаадын бараа

дотоодын бараатай харьцангуй хямд болно. Иймээс албан ёсны хүүгийн түвшин

дотоодын бараа, үйлчилгээний эрэлтэд нөлөөлдөг.

Гуравдугаарт, дотоодын эрэлт нь (хөдөлмөрийн болон бусад) дотоодын

инфляцийн дарамтын гол шалтгаан болдог. Жишээ нь хөдөлмөрийн эрэлт

нийлүүлэлтээсээ давахад цалингийн түвшин өсч, зарим пүүс бүтээгдэхүүнийхээ үнийг

нэмэгдүүлнэ.

6

Page 7: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Дөрөвдүгээрт, валютын ханш импортын бараа үйлчилгээний дотоодын үнэд

шууд нөлөөлөх ба импортын бараа бүтээгдэхүүнтэй орлох болон хослох

бүтээгдэхүүний үнэд шууд бусаар нөлөөлнө. Улмаар импортоор орж ирж буй бүх бараа

бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлнө.

Төв банкны бодлогын хэрэгсэл болон нийт эрэлт хоёрын хоорондын холбоог

эдийн засагчид маш ихээр сонирхдог боловч бага болон дундаж орлоготой улс

орнуудын хувьд шилжих механизм яаж ажилладаг нь “хар хайрцаг” доторх шиг

нууцлаг хэвээрээ байсаар л байна (Prachi Mishra & Peter J.Montiel & Antonio

Spilimbergo, 2010). Бодит эдийн засагт үзүүлж байгаа мөнгөний бодлогын нөлөө бол

макро эдийн засаг дахь маргаантай талбаруудын нэг (Bernanke & Gertler, 1995).

Тиймээс “хар хайрцаг” дотроос бидний хайх зүйл бол мөнгөний бодлого нь бодит

хувьсагчуудад нөлөөлөх үү? Хэрэв үгүй бол яагаад? Тийм бол яаж нөлөөлөх вэ? Мөн

хэр хүчтэй нөлөөлөх вэ? Гэдэг асуултууд болж таарлаа.

Зураг №1: Мөнгөний бодлогын дамжих механизм

Эдгээр асуултуудад хариулахаар маш олон эдийн засагчид судалгаа хийсэн

байдгаас заримыг дурдвал: Карлино (Carlino) болон ДэФина (DeFina, 1998, 1999),

Овяанг (Owyang) болон Волл (Wall, 2004) нар АНУ-ын хувьд судалсан, харин

Рамасвами, Слок, Клэмэнт (Ramaswamy & Slok & Clement, 1998) бусад улсын хувьд

судалжээ. Мөн (2001 онд) Европын улсуудын хувьд авч үзсэн. Ерөнхийдөө, бодлогын

шок буюу өөрчлөлт нь гарцын хэмжээнд ямар нэгэн хэмжээгээр нөлөөлдөг гэдгийг

тэдний судалгаа нотлон харуулжээ. Европын улсуудын талаар хийсэн бусад

судалгаануудад Евро бүсийн улсуудад гарцын түвшинд үзүүлж буй мөнгөний бодлогын

нөлөө ижил байна гэж дүгнэжээ (Peersman, 2004). Гэрлах (Gerlach) болон Смэт (Smet,

1995), мөн Киелэр (Kieler) болон Сааранхеймо (Saarenheimo, 1998) нар судалгааны

ажилдаа тус тус эдгээр улсуудад мөнгөний шилжих механизм нь хоорондоо асар бага

ялгаатай байгааг онцолжээ.

“Эдийн засгийн өндөр өсөлт болон инфляцийг бага байлгахын хангахын тулд

мөнгөний бодлогыг хэрхэн авч хэрэгжүүлэх вэ гэдэг нь анхаарлын төвд байсаар л 7

Page 8: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

байна. Сангийн бодлого нь нийт эдийн засгийг тогтворжуулагч гэсэн байр сууриа улам

бүр алдсаар байна. Учир нь тогтворжуулалтын хүссэн үр дүндээ хүрэхэд шаардагдах

хугацаа болон төсвийн алдагдал зэрэг эргэлзээтэй олон асуудлууд нь сангийн бодлогод

итгэх итгэлийг бууруулдаг. Үүний үр дүнд эдийн засагчид болон улс төрчдийн аль аль

нь гарцын хэмжээ, инфляцид нөлөөлж чадах мөнгөний бодлогыг илүүтэй сонирхох

болсон. Үнэхээр ч, сүүлийн жилүүдэд улс орнуудын Төв банк халсан эдийн засгийн

өндөр инфляциас сэргийлэх үүднээс хүүгийн түвшингээ тогтмол өсгөсөөр ирсэн.

Гэхдээ Төв банкууд бодлогын үр нөлөө болоод хугацааны хожимдол зэргийн талаар зөв

мэдээлэлтэй байх шаардлагатай.”1

Масагус М.Ридван, Хенри Л.Ф. дэ Грүүт, Петр Нижкамп болон Пиет Риетвэлд

(Masagus M.Ridhwan & Henri L.F. de Groot & Peter Nijkamp & Piet Rietveld) нарын

(2010) хийсэн “Эдийн засгийн үйл ажиллагаан дахь мөнгөний бодлогын нөлөө – Мета-

Шинжилгээнээс урган гарах нотолгоо” гэсэн судалгааны ажлын дүгнэлтэд: “Мөнгөний

бодлогын гарцад үзүүлэх нөлөө яагаад улс бүрт харилцан адилгүй байдаг учир

шалтгааныг таньж мэдэхийн тулд уг судалгааг бид хийсэн. Мөнгөний бодлогын

нөлөөлөл харилцан адилгүй байдгийн оньсогыг тайлах хэдэн сэжүүрийг оллоо.

Нэгдүгээрт, аж үйлдвэржсэн байдал нь мөнгөний бодлогын нөлөөний ялгаатай байдлыг

тайлбарлах нэгэн хүчин зүйл болж байна. Энэ нь мөнгөний бодлогын хүүний

түвшингийн сувагтай холбогдоно. Хоёрдугаарт, санхүүгийн зах зээлийн хөгжлийн

ялгаатай байдал. Капиталын зах зээл нь сайтар хөгжсөнөөр мөнгөн хөрөнгө

байршуулах олон төрлийн эх сурвалжтай эдийн засаг мөнгөний сөрөг шокын нөлөөг

бууруулж чаддаг байна. Гуравдугаарт, инфляцийн хэлбэлзэл нь мөнгөний бодлогын

гарцад үзүүлэх нөлөөллийн ялгаатай байдлыг тайлбарлагч нэлээдгүй чухал хүчин зүйлд

тооцогдож байна. Эцэст нь эдийн засгийн хэмжээ ямар байх нь ихээхэн чухал хүчин

зүйл гэдэг нь судалгааны явцад харагдлаа. Мөнгөний хумих бодлого явуулахад жижиг

эдийн засгийн гарцад гарсан алдагдал нь том эдийн засгийн алдагдалтай харьцуулахад

их байгаа нь батлагдсан.”

Мөнгөний бодит нөлөөллийн эмпирик тохиолдлуудад ихэнхид нь мөнгөний

хэмжээнд гарсан өөрчлөлт бодит эдийн засагт гарч буй өөрчлөлтөөс өмнө болж байсан.

Мэдээж Милтон Фридман, Анна Шварц (1963) нар бол энэ хамаарлыг судалсан анхдагч

нар байсан. Дараагаар нь Симс (1972) мөнгө болон нэрлэсэн ҮНБ хоёрын хоорондын

хамаарлыг Гранжерийн учир шалтгааны тестээр шалгасан. Лоорэнс Ж.Кристиано болон

Ларс Льюнгквист (Lawrence J. Christiano & Lars Ljungqvist) нар дээрхээс гадна аж

1Frederic S.Mishkin, “Мөнгөний шилжих сувгууд: Мөнгөний бодлого дахь хичээлүүд”8

Page 9: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүн дэх давхар нөлөөллийг олж харсан байна. Хэрвээ мөнгө

нь ядаж хагас экзоген үзүүлэлт бол өмнө дурдсан үр дүнгүүд нь нэрлэсэн мөнгөнд

гарсан өөрчлөлт нийт бүтээгдэхүүнд бодит нөлөө үзүүлэхийг харуулж байна.

1970-аад оны сүүлээр, эдийн засагчдын анхаарал гарц руу чиглэсэн

“таамаглагдсан” эсвэл “таамаглагдаагүй” мөнгө рүү татагдах болсон. Роберт (Robert J.

Barro, 1977, 1978) таамаглагдаагүй мөнгөний эмпирик баталгааг гаргаж ирсэн. Харин

Роберт Ж.Гордон (Robert J. Gordon, 1982), мөн Фредерик С.Мишкин (Frederic S.

Mishkin, 1982) үүний эсрэг няцаалтуудыг хийсэн. Таамаглагдсан болон таамаглагдаагүй

мөнгөний ялгаа нь системтэй мөнгөний бодлого нь гарцад нөлөөлөх эсэхийг шийдэхэд

ихээхэн чухал үүрэгтэй байлаа.

Симс (Sims, 1980), Литтэрман болон Вайс (Litterman & Weiss, 1985) нар хүүгийн

түвшинд мөнгөний хүчийг таамаглах чадвар байдаг гэж үзжээ.

Мишкин (1996) энэ сэдвийн эхэнд дурдсан хар хайрцган доторхыг гэрэлтүүлж

дотор нь юу байгаа талаар дэлгэрэнгүй авч үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, уг судалгааны

ажилдаа мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг нэг бүрчлэн тайлбарлахдаа хүүний

түвшингийн уламжлалт сувгаас эхлээд, бусад хөрөнгийн үнийн сувгаар үргэлжлээд,

өрийн сувгаар дуусгажээ. Мөн үүндээ Төв банкууд мөнгөний бодлогоо хэрхэн хамгийн

үр өгөөжтэйгээр удирдах зөвлөмжүүдийг гаргасан.

Мөнгөний бодлогыг илүү үр дүнтэй болгохын тулд бодлогын эдийн засагт

үзүүлж буй нөлөөлөл болон хугацааны хожимдол зэргийн талаар бодлого

боловсруулагчид зөв мэдээлэлтэй байх шаардлагатай. Үүнийг мэдэхэд VAR аргачлал

бидэнд тусалдаг. Мөнгөний бодлогын судалгаануудад, мөнгөний агрегатад орсон

шокуудад эндоген хувьсагчид ямар хариу үйлдэл үзүүлж байгааг харуулдаг Impulse

Response Function–д ихээхэн ач холбогдол өгч судалсан байдаг. Энэ IRF – нь Wold –ийн

“Задралын онол”-оос гарч ирсэн (Wold, 1938)

1.2. Орлого багатай орнууд дахь шилжих механизм

Дээр өгүүлсэн мөнгөний бодлогын шилжих механизмын судалгаануудыг

ихэвчлэн өндөр хөгжилтэй орны хувьд хийсэн учир гарсан дүгнэлт нь бага, дунд

орлоготой орнуудад мөн адил үйлчлэх эсэх нь эргэлзээтэй. Тиймээс одоо Монгол

улстай хөгжлийн хувьд төстэй болон шилжилтийн эдийн засагтай орнуудад шилжих

механизм хэрхэн ажилладаг талаар тодорхой судалгааны ажлуудад дээр тулгуурлан авч

үзье.

9

Page 10: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Мөнгөний бодлого, түүний шилжих механизм төв банкны эдийн засагчдад

ихээхэн чухал асуудлуудын нэг байдаг. Мөнгөний бодлогын шинжилгээний хамгийн

анхны санааг Тейлор (1993, 1995) онд гаргасан байна. Тэрээр мөнгөний бодлогын

механизмийг шинжилсэн бөгөөд хэд хэдэн бодлогын дүгнэлтийг гаргасан. Мөнгөний

бодлогын дүрмүүд олон судлаачдын анхаарлыг татдаг халуухан сэдвүүдийн нэг байдаг.

Тиймээс ч маш олон судалгааны ажлууд энэ талбарт хийгдэж байна. Эдгээрээс дийлэнх

нь АНУ-ын шилжих механизмын талаар байдаг (Poddar & Sab & Khatrachyan, 2006).

Гэхдээ сүүлийн үед бусад улсын судлаачид өөрсдийн орны мөнгөний бодлогыг судлах

нь ихэссэн. Жишээ нь: Морсинк (Morsink), Баюоуми (Bayoumi, 2001) нар Японы хувьд,

Дистяатат, Вонгсинсирикул (Disyatat & Vongsinsirikul, 2003) нар Тайланд дахь шилжих

механизм, Ле Виет Хунг (Le Viet Hung) Ветьнам улсын шилжих механизм гэх мэтчилэн

асар олон судалгааны ажлууд хийж байжээ.

Мөнгөний бодлого нь эдийн засагт нөлөө үзүүлдэг хүчирхэг хэрэгслүүдийн нэг

байдаг. Тиймээс ч мөнгөний бодлогыг шинжлэх болон ямар сувгаар яаж бодит эдийн

засагт нөлөө үзүүлдэгийг нь мэддэг байх нь маш чухал.

1.3. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны хураангуй

Морсинк болон Баюоуми (2001) нар Японы мөнгөний бодлогын шилжих

механизмын талаар судалгаа хийсэн бөгөөд уг судалгааны ажилдаа 1980 оны 1-р

улирлаас 1998 оны 3-р улирлын хоорондох улирлаар засварласан өгөгдлийг ашигласан.

Мөн эдийн засаг дахь мөнгөний шокын нөлөөг 2 хожимдолтой VAR аргаар шинжилгээ

хийж судалж үзжээ. Тэдний олж тогтоосноор хүүгийн түвшин болон мөнгөний

нийлүүлэлт аль аль нь гарцын түвшинд багагүй хэмжээгээр нөлөөлдөг байна.

Өргөтгөсөн VAR –аар мөнгөний шилжих механизмын өөр өөр сувгуудыг судлахад гарц

дахь шокод мөнгөний бодлого болон банкны балансын тэнцэл чухал нөлөөтэй гэж

дүгнэжээ. Мөн эдийн засгийн үйл ажиллагаан дахь шокод банкууд чухал үүрэг

гүйцэтгэдгээс гадна бизнесийн хөрөнгө оруулалт мөнгөний шокод маш мэдрэмтгий

байгааг тогтоожээ.

Дистяатат болон Вонгсинсирикул (2003) Тайландын мөнгөний бодлогыг

VAR аргачлалаар судалжээ. Өгөгдлийн хувьд 1993 оны 1-р улирлаас 2001 оны 4-р

улирал хүртэл урттай улирлаар засварлагдсан өгөгдлийг ашиглажээ. Тэдний загвар

БДНБ, үнийн түвшин, 14 хоногийн ахин худаалагдах үнэт цаасны хүүгийн түвшин

зэргийг ашиглажээ. Тэдний олж тогтоосноор мөнгөний хумих бодлого нь ойролцоогоор

4-5 улирлын дараа гарцыг бууруулдаг бөгөөд 11 улирлын дараагаас шок нь үзэгдэх

төдий байдаг байна. Харин үнийн ерөнхий түвшин мөнгөний бодлогын шокод эхэндээ

10

Page 11: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

төдий л их хариу үйлдэл үзүүлдэггүй. Гэвч ойролцоогоор жилийн дараанаас аажим

буурч эхэлдэг байна. ДНБ дэх хөрөнгө оруулалтын хэсэг мөнгөний шокод хамгийн

мэдрэмтгий ханддаг үзүүлэлт байлаа. Эдгээр судлаачдын олж тогтоосон зүйл нь

мөнгөний онол болоод, бусад улсууд дахь үр дүнгүүдтэй тохирч байлаа.

Харин Иордан (Jordan) улсын хувьд үр дүн өөр байлаа. Поддар, Саб,

Хатрачиан (Poddar & Sab & Khatrachyan, 2006) нар мөнгөний бодлого бодит

үйлдвэрлэлд нөлөөлдөг гэсэн ямар ч баримт олоогүй байна. Гэхдээ Иордан улсын

мөнгөний бодлого боловсруулагчдын гаргасан шийдвэр гадаад нөөцөд чухал нөлөө

үзүүлдэг ажээ. Хөрөнгийн үнийн болон ханшийн түвшингийн сувгууд тийм ч их ач

холбогдолтой биш байна. Мөн мөнгөний бодлого хөрөнгийн зах зээлд төдий л

нөлөөлдөггүй ажээ.

Хвий (Hwee, 2004) Сингапурын мөнгөний бодлогын шилжих

механизмыг үнэлж үзжээ. Түүний олж тогтоосноор мөнгөний бодлогын шокод бодит

үйлчилж буй ханшийн түвшин (REER), ДНБ хоёр хурдтай хариу үйлдэл үзүүлдэг

байна. Мөн Сингапур улсын хувьд хүүгийн сувгаас илүүтэй ханшийн түвшний суваг

илүү үр нөлөөтэй байдаг гэдгийг тогтоосон байна.

1.4. Мөнгөний бодлогын талаарх судалгааны дэлгэрэнгүй

1.4.1 Монгол улсын мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаарх

судалгааны ажлууд

I. Монголбанкны эдийн засагч Г.Бумчимэг-ийн “Мөнгөний бодлогын

зорилтын сонголт, үр дүнг үнэлэх, хэрэгслүүдийг сонгох, бодлогыг хэрэгжүүлэх

онол практикийн асуудлууд” нэртэй судалгааны ажилд Монгол улсын мөнгөний

бодлогын дамжих механизм болоод мөнгөний бодлогын оновчтой хэлбэрийг

тодорхойлсон. Энэхүү ажлыг Пуле-гийн 1970 оны ажилд суурилан Пулегийн

шинжилгээг ашиглан хийжээ. Судалгааны ажлын дүгнэлт хэсэгт дурдсанаар Монгол

улсын хувьд мөнгөний бодлого нь зээлийн сувгаар дамжин нөлөөлдөгөөс гадна

бодлогын хэрэгслүүдээс нөөц мөнгөний нийлүүлэлт нь илүү оновчтой хэлбэр гэжээ.

Мөн ТБҮЦ-ны хүүгийн нэг функтын бууралт нь ДНБ-ий өсөлтийг 0.001 хувиар

нэмэгдүүлдэг байна гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ.

II. Дараагийн судалгааны ажил нь Монголбанкны судалгааны ажлын товхимолд

багтсан “Мөнгөний бодлогын инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийн цаг хугацааны

хоцрогдлын хэмжээг тодорхойлох” нэртэй. Энэ нь Төв банкны бодлого ямар

хугацааны дараагаар бодит эдийн засагт очиж нөлөөлдөг талаар судалгааны ажил юм.

11

Page 12: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Уг судалгааны ажилд дурдсанаар өндөр хөгжилтэй орнуудын хувьд мөнгөний

бодлогын инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийн цаг хугацааны хоцрогдол 12-24 сар байдаг

гэжээ. Судалгааны арга зүйн хувьд бүтцийн вектор авторегресс (SVAR) –г ашигласан.

Ажлын дүгнэлтэд: “...Ханшийн суваг хэрэглээний бараа үнийн барааны индекст 3

сарын дараа нөлөөлж эхлэн 5-6 сарын дараа нөлөө нь хамгийн их түвшинд хүрч байна.

Харин Төв банкны үнэт цаасны хүүний өсөлт инфляцийг 4 сарын дараагаас бууруулах

хандлагатай боловч статистикийн хувьд ач холбогдолгүй байна. Инфляцид 7 сарын

дараа нийт мөнгө нөлөөлж эхэлж байна. Энэ үр дүн нь хувьсагчийн дарааллаас

хамаарахгүй” гэжээ.

III. Монголбанкны эдийн засагч Ө.Баттулгын “Мөнгөний бодлогын оновчтой

хэлбэр” нэртэй судалгааны ажилд Тейлорын дүрэм, инфляцид чиглэсэн болон нэрлэсэн

үйлдвэрлэлд чиглэсэн гэсэн мөнгөний бодлогын хувилбаруудаас аль нь Монголын

нөхцөлд таарахыг авч үзсэн. Уг судалгааны ажлын дүнд Монгол улсын мөнгөний

бодлогыг явуулахад мөнгөний нийлүүлэлтээр дамжуулан явуулсан бодлого нь зээлийн

хүүгийн бодлогоос илүү үр ашигтай гэж гарчээ. Энэ нь дээр дурдсан Монголбанкны

эдийн засагч Г.Бумчимэгийн ажлын үр дүнтэй тохирч байна.

1.4.2 Бусад улсын мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаарх

дэлгэрэнгүй

I. Мала Рагаван, Жеорж Атанасополос, Парам Силвапулле (Mala Raghavan

& George Athanasopoulos & Param Silvapulle, 2009) нарын “МАЛАЙЗЫН

МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ШИНЖИЛГЭЭ” нэртэй судалгааны ажлаас:

Гадаад мөнгөний шоконд үзүүлэх дотоод хувьсагчийн хариу үйлдэл

Холбооны нөөцийн хүү өсөхөд Азийн хямралаас өмнөх Малайзад дотоодын хүү

ч мөн адил өсдөг байна. Уг хүүний өсөлт цаашлаад M1-ийг бууруулна. Энэ нь эцэстээ

Малайзын мөнгөн тэмдэгт рингитийг аядуухан сулруулаад зогсдог байна. Харин

хямралын дараах Малайзад АНУ-ын мөнгөний бодлогын шокод үзүүлэх RM, M1, IP,

CPI-үүдийн хариу үйлдлүүд хэвээрээ байсан бол рингитийн ханшинд үл ялиг чангаралт

ажиглагдаж байлаа.

A. Дотоод мөнгөний шокод үзүүлэх хариу үйлдлүүд

RM өөрчлөлтийг мөнгөний бодлогын өөрчлөлт гэж ойлгож болно. Мөнгөний

бодлогын өсөлт өөртөө нэг жил хадгалагддаг бөгөөд хямралын өмнөх үед энэ нь М1-г

бууруулж ханшийг чангаруулдаг. Харин хямралын дараагаар М1 болон ханшийн

12

Page 13: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

түвшингийн хариу үйлдлүүд маш бага байсан бол ханшийн түвшин зах зээлээс бага

хамааралтай байсан.

Б. Ханшийн шокод үзүүлэх хариу үйлдэл

Бодлогын хүү буурахад М1 өсдөг. Энэ нь таамаглаагүй вальютын чангаралтыг

бий болгоно. Ханшийн чангаралт нь хоёр янзын нөлөөг аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд

үзүүлнэ. Нэг талаас энэ нь цэвэр экспортыг бууруулна. Нөгөө талаас, импортын түүхий

эдийг хямд үнээр авах боломжийг үйлдвэрлэгчдэд олгоно. Тиймээс үйлдвэрлэлийн

зардал буурах учиртай.

В. “МАЛАЙЗЫН МӨНГӨНИЙ БОДЛОГЫН ШИНЖИЛГЭЭ” судалгааны

ажлын дүгнэлт

Малайз улс дахь эдийн засаг санхүүгийн системийн өөрчлөлт болон 1997 оноос

хойш валютын ханшаа өөр валюттай уясан зэрэг нь мөнгөний бодлого, бодит

үзүүлэлтүүдийн хоорондын хамааралд хүчтэй нөлөөлжээ. Хямралаас өмнөх үед гадаад,

дотоод мөнгөний шок гарц, үнэ, хүү, ханшид хүчтэй нөлөө үзүүлж байлаа. Харин

хямралын дараагаас дээрх шокууд нь дотоод эдийн засгийн хувьсагчдад багахан л

нөлөөлөх болсон. Хямралын дараах үед таамаглагдаагүй рингитийн чангаралтын эсрэг

нийт гарц хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлдэг байсан. Харин хямралаас өмнөх үед үнэ илүү

хүчтэй хариу үйлдэл үзүүлдэг байсан. Хямралын өмнөх болон дараах үеүдэд Малайзын

мөнгөний бодлогын нөлөө өөр хоорондоо ялгаатай байна. Тиймээс эдийн засгийн

хувьсал хэрхэн явагддаг, эдийн засгийн нээлттэй байдал интегралчлал мөнгөний

бодлогын шилжих механизмд хэрхэн нөлөөлдөгийг бодлого боловсруулагчид зайлшгүй

ойлгох шаардлагатай.

II. Kevin C.Cheng (2006) –ийн “A VAR Analysis of Kenya’s Monetary Policy

Transmission Mechanism: How Does the Central Bank’s REPO Rate Affect the

Economy?” судалгааны ажлаас:

Уг судалгааны ажил нь Кениа улс дахь мөнгөний бодлогын шилжилтийн механизмыг

VAR аргачлалын тусламжтайгаар шинжилсэн. Kevin C.Cheng нь судалгааны ажлаараа

дараах 2 асуултад хариулт авахыг зорьсон:

- Мөнгөний шок2 нь нийт гарцын, үнийн түвшин болон ханшид яаж нөлөөлдөг вэ?

- Богино хугацааны хүүгийн өөрчлөлт нь нийт гарц, үнэ, ханшийг ямар

хэмжээтэйгээр хэлбэлзүүлдэг вэ?

Түүврийн хэмжээ 1997-2005 оны хоорондох сараар өгөгдсөн өгөгдөл байсан.

2Кениа улсын төв банкнаас тогтоодог REPO хүүгийн түвшин мөнгөний шокыг үүсгэдэг

гэж үзжээ.13

Page 14: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

- Кенийн Төв банкны РЕПО хүүгээс үүдэлтэй мөнгөний эерэг шок нь үнийг

бууруулж, нэрлэсэн ханшийг чангаруулдаг. Тус шок нь эдийн засагт 9-12 сарын

турш хадгалагддаг. Харин гарцад үзүүлж буй нөлөө нь үл ялиг, маш бага

хэмжээтэй.

- Богино хугацааны хүүгийн өөрчлөлт нь үнийн хэлбэлзлийн гуравны нэгийг,

харин нэрлэсэн ханш дахь хэлбэлзлийн талыг нь, гарц дахь хэлбэлзлийн 10

хувийг тус тус тайлбарладаг.

Эмпирик судалгааны ажлуудад бичсэнээр хөгжиж буй орнуудын хувьд

мөнгөний бодлогын шилжих механизм харьцангуй сул байдаг. Учир нь эдгээр

орнуудын санхүүгийн зах зээлийн бүтцийн асуудалтай, санхүүгийн зах зээлийн дэд

бүтэц тохиромжгүй, мөн институц нь муу байдаг. Гэхдээ нөгөө талаар мөнгөний

бодлого болон нэрлэсэн хувьсагчдын хооронд хүчтэй хамаарал байдаг. Ажиглагдсан

хамгийн хүчтэй шилжих механизм бол: хүүгийн түвшин өсөнгүүт мөнгө хумигддаг.

Улмаар дотоод зах зээлийг гадаадтай харьцуулахад харьцангуй өгөөж өндөртэй болох

учраас капиталын дотогш чиглэсэн урсгал явагддаг. Энэ нь ханшийн чангаралтыг бий

болгож импортыг хямдхан болгож, цэвэр экспортыг бууруулан эцэстээ инфляцийг

бууруулдаг.

А. Кениа дахь Мөнгөний Бодлогын Ерөнхий Бүдүүвч

Мөнгөний бодлогын зорилго

Кенийн Төв Банкны (КТБ) тухай хуулинд “Төв банкны үндсэн зорилго бол

мөнгөний бодлогыг томъёолж хэрэгжүүлэх замаар үнийн ерөнхий түвшнийг

тогтвортой байлгах юм” гэж заасан байдаг

Мөнгөний хэрэгслүүд

КТБ мөнгөний бодлогоо авч хэрэгжүүлэхэд ашигладаг гол хэрэгслүүдийг доор

үзүүллээ:

- Нээлттэй Зах Зээлийн Үйл Ажиллагаа: Энэ нь КТБ хөрвөх чадварыг

зохицуулахдаа хамгийн гол арга хэрэгсэл юм. Нээлттэй Зах Зээлийн Үйл

Ажиллагаа гэдэг нь Төв Банк ахин худалдаалах зөвшилцлийг ашиглан (REPO

ханш) арилжааны банкуудтай Засгийн Газрын үнэт цаасыг худалдаж авах,

худалдах үйл ажиллагааг хэлдэг. Дуудлага худалдаанд арилжааны банкууд

өөрсдийн худалдаж авах үнийг хэлэх бөгөөд тэдний хэлсэн ханшийг Төв банк

зөвшөөрвөл худалдаа явагадна. Харин татгалзвал ямар нэгэн арилжаа

хийгдэхгүй. Энэ процес өдөр болгон явагдана.

14

Page 15: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

- Заавал байлгах нөөц: Арилжааны банкууд өдөр болгон өөрсдийн хөрөнгө өрийн

зохистой харьцааг баримталж байх ёстой. Одоогийн байдлаар Кенийн

банкуудын заавал байлгах нөөцийн хэмжээ 6 хувьтай байгаа. Энэ нь тийм ч

идэвхтэй мөнгөний бодлогын хэрэгсэлд ордоггүй.

- Бусад хэрэгслүүд.

Б. Kevin C.Cheng –ийн судалгаан ажлын үр дүн

Тэдний үр дүнгээс харахад КТБ-аас хэрэгжүүлж байгаа мөнгөний бодлого

Кенийн хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүний гарцад багахан нөлөөлдөг нь тогтоогджээ.

Учир нь Кениа улсын ХАА Төв Банкны бодлогоос гэхээсээ илүүтэй, хүн удирдах

боломжгүй гадаад хүчин зүйлсээс шалтгаалдаг аж. Жишээ нь: цаг агаар. Мөн тэдний

дурдсанаар ХАА бус бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд мөнгөний бодлогын нөлөө хэр

байгааг шинжилж үзэхэд ДНБ-ний адилаар төдий л их нөлөө ажиглагдахгүй байна

гэжээ.

Дээрх эмпирик үр дүнгүүдээс харахад Кенийн нэрлэсэн ханшийн түвшин

мөнгөний бодлогод их мэдрэмтгий байгаа нь ажиглагдаж байна. Жишээ нь: богино

хугацаат хүүгийн түвшин өсөхөд ханш чангарч байсан бөгөөд үүний улмаас гаднаас

дотогш чиглэсэн капиталын урсгал нэмэгдэж байна. Мөнгөний хатуу бодлогоос

үүдэлтэй ханшийн чангаралт импортын бүтээгдэхүүнүүдийг хямд болгож ерөнхий

үнийн түвшин, инфляцийг бууруулж байна.

Гэвч мөнгөний бодлого нь бодит гарцад багахан нөлөөлж байна. Энэ нь

санхүүгийн секторын бүтэц султай улсын хувьд тийм ч гайхмаар үр дүн биш юм.

Санхүүгийн бүтэц сул байна гэдэг нь мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг

сааруулдаг.

В. Kevin C.Cheng –ийн ажлаас урган гарсан дүгнэлт

Уг судалгааны ажил нь Vector Autoregression аргад суурилан мөнгөний

бодлогын шилжих механизмыг судалсан байна. Үр дүнгүүдээс дурдвал урьдчилж

мэдэгдээгүй мөнгөний гэнэтийн шок нь (КТБ-ны бодлогын хүү РЕПО өсөх) нэрлэсэн

ханшийг чангаруулж үнийг бууруулсан ч бодит үйлдвэрлэлд төдий л их нөлөө үзүүлж

чадахгүй байна.

Тиймээс гарцыг нэмэгдүүлж, инфляцийг бага түвшинд барих гэсэн хоёр

зорилгод нэгэн зэрэг хүрч чадахгүй тул ойрын ирээдүйд мөнгөний бодлогыг зөвхөн

инфляцийг бага байлгах тал дээр л ашиглана. Кенийн бодлого боловсруулагчид

санхүүгийн секторт чиглэсэн бүтцийн шинэчлэлийг авч хэрэгжүүлэх шаардлагатай.

Мөн КТБ-ны ажиллах хууль эрх зүйн орчныг сайжруулах шаардлагатай.

15

Page 16: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Гэхдээ дээрх үр дүнг шууд хүлээн зөвшөөрөхөөс өмнө хоёр зүйлийг санаж байх

хэрэгтэй. Нэгдүгээрт, түүврийн хэмжээ харьцангуй бага байсан. Хоёрдугаарт, бүрэн

итгэж болохуйц сайн өгөгдөл байгаагүй. Ялангуяа Кениа улс маш том албан бус

салбартай учир мөнгөний бодлогын нөлөөлдөг зарим үйл ажиллагаа тооцоонд

багтаагүй байх магадлалтай.

III. Le Viet Hung –ийн “A VAR Analysis of the Monetary Transmission

Mechanism in Vietnam” ажлаас:

А. Вьетнамийн Төв Банк ба мөнгөний бодлогын бүдүүвч

Вьетнамын Төв Банкны үйл ажиллагаа нь “Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль”

болон бусад хууль эрх зүйн актаар зохицуулагдана. Тус хуулийн дагуу Төв Банк нь

засгийн газрын нэг агентлаг юм. Тус агентлагын үйл ажиллагаа нь валютын ханшны

тогтвортой байдлыг хангах, банкуудын үйл ажиллагааг аюулгүй найдвартай байлгах

мөн социалист эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулах гэж томъёологдсон байдаг.

“Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль” –ийн дагуу тус улсын мөнгөний бодлого

нь Үндэсний Чуулга (National Assembly), Засгийн газар (Government), Үндэсний

Мөнгөний Бодлогын Зөвлөлийн (the National Monetary Policy Advisory Board), Төв

Банк (the State Bank) гэсэн дарааллаар батлагддаг. Үндэсний Мөнгөний бодлогын

Зөвлөл нь ерөнхий сайдын төлөөлөгч, Төв Банкны захирлуудаас, сангийн сайд, болон

бусад экспертүүдээс бүрддэг. Мөнгөний бодлого нь олон шат дамжлагын дараа

батлагддаг учраас хугацааны хоцрогдол маш ихтэй байх магадлалтай.

Төв Банк жил болгон өмнөх оны гүйцэтгэлийн тайлан болон дараа оны ажлын

төлөвлөгөөг гаргадаг. Дараа жилийн мөнгөний бодлогын төлөвлөгөөг Засгийн газраар

оруулан хэлэлцүүлж батлуулдаг. Харин үүний дараагаар Үндэсний Мөнгөний

Бодлогын Зөвлөлийн хуралдаанаар оруулж, эцэст нь Үндэсний Чуулгаар батлуулдаг.

Дээрх процессоос харахад Төв Банкинд мөнгөний бодлогыг удирдах, авч

хэрэгжүүлэх эрх бага байдгийг харж болно. Мөнгөний бодлогын хамгийн чухал

хариуцлага Үндэсний Чуулганд ноогддог. Учир нь энэ л байгууллагаас дараа жилийн

хүлээгдэж буй инфляцийн түвшин, зээл, мөнгөний өсөлт зэргийг ямар байхыг

шийдвэрлэн гаргадаг.

Б. Вьетнам дахь мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэх хэрэгслүүд

Нээлттэй Зах Зээлийн үйл ажиллагаа

2000 оны 7 сараас Төв Банк нээлттэй зах зээлийн үйл ажиллагааг эхлүүлсэн.

Жил ирэх бүр энэ төрлийн үйл ажиллагааны ач холбогдол нэмэгдсээр одоо бол хөрвөх

чадварыг удирдах хамгийн чухал хэрэгсэл болж хувирсан. Нээлттэй зах зээлийн үйл

16

Page 17: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

ажиллагаа нь дахин худалдаалагдах зөвшилцөл эсвэл үнэт цаасыг худалдаж авах

болон худалдаалахыг хэлдэг. Үнэт цаасны арилжаа нь нийт хэмжээгээр, эсвэл хүүгийн

түвшнээр дуудлага худалдаа хийж болдог. Нээлттэй зах зээл дээр засгийн газрын үнэт

цаас, Төв Банкны үнэт цаас, болон Төв Банкны сонгосон үнэт цаасууд

арилжаалагддаг. Нээлттэй зах зээлийн арилжаанд зөвхөн богино хугацаат үнэт

цааснууд ашиглагддаг. Гэхдээ 2003 онд “Вьетнамын Төв Банкны тухай хууль”-нд

өөрчлөлт оруулсны дараагаар нэг жил гаруйгийн хугацаатай үнэт цааснууд

арилжаалагдах бололцоотой болсон. Дуудлага худалдаа нь долоо хоногт гурван удаа

болдог. Төв Банк нь вэб-д суурилсан дуудлага худалдааг явуулдаг.

Заавал Байлгах Нөөц

Вьетнамын Төв Банк 1990 оноос хойш заавал байлгах нөөцийн олон

хэлбэрүүдийг ашиглаж туршиж ирсэн. Өнгөрсөн хугацаанд заавал байлгах нөөцийн

хувь хэмжээг тогтоох нь мөнгөний бодлогын чухал хэрэгслүүдийн нэг гэж үздэг

байсан.

Одоогийн байдлаар, заавал байлгах нөөцийг хадгаламжийн хугацаа болон

тухайн банкны голчлон анхаардаг сектороос шалтгаалан хэмжээг нь тогтоодог. Нэг

жилээс бага хугацаатай хадгаламжийн заавал байлгах нөөцийн хэмжээ нь нэг жилээс

илүү хугацаатай хадгаламжийхаас илүү байдаг. Төв Банк Вьетнам валютаар

(Vietnamese dong) хийсэн заавал байлгах нөөцөд 1.2%-ийн хүү төлдөг. Гэхдээ илүү

гарсан нөөц болон доллараар хийсэн заавал байлгах нөөцөд ямар ч хүү төлдөггүй.

Харин заасан хэмжээнээс хэтэрсэн доллараар байршуулсан нөөцөд 1%-ийн хүү

төлдөг.

Сүүлийн жилүүдэд мөнгөний хумих бодлого явуулах үүднээс заавал байлгах

нөөцийн хэмжээг хэд хэдэн удаа өсгөсөн. 2004 оны 6-р сард богино хугацаат заавал

байлгах нөөцийн хэмжээг 2-оос 5 хувиар, гадаад валютын хадгаламжийн заавал

байлгах нөөцийг 4-өөс 8 хувиар тус тус өсгөсөн. 2007 оны 6-р сард Төв Банк

инфляцийн дарамтыг бууруулах үүднээс заавал байлгах нөөцийн хэмжээг хоёр дахин

өсгөж 10% болгосон.

В. Le Viet Hung –ийн судалгааны үр дүнгүүд

Мөнгөний онол ёсоор мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь гарц болон үнийн

түвшнийг өсгөдөг. Уг судалгааны ажлын үр дүнд гарц мөнгөний нийлүүлэлт дэх эерэг

шокын хариуд 1-ээс 3-р улирал хүртэл гарц өсдөг гэдэг нь импульсийн хариу

үйлдлийн функцээс харагдаж байна. Цаашлаад 3-р улирлаас 9 дэх улирлын хооронд

мөнгөний эерэг шокын нөлөөгөөр үнэ өсдөг байна. Гэхдээ энэ нь тийм ч их өндөр ач

17

Page 18: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

холбогдолтой гараагүй. Энэ нь үнэ “уян хатан бус” гэдэг макро эдийн засгийн

ойлголтыг баталж байна.

Уг судалгааны ажилд (m2) нь нийт гарцын Гранжерийн учир шалтгаан болдог

гэжээ. Харин мөнгө ч, гарц ч ХҮИ-ийн Гранжерийн учир шалтгаан болоогүй байна.

Энэ нь мөнгөний онолын зарим ойлголттой зөрчилдөж байна. Үүнийг тайлбарлахдаа

аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн ДНБ-ний утгыг төгс төлөөлж чадахгүй учраас үр дүн

ингэж гарч байж болно гэжээ. Цаашлаад, ХҮИ нь өөр бусад олон хүчин зүйлээс

хамаарч хувьсана. Жишээ нь: импортын бүтээгдэхүүн, нэрлэсэн ханшийн хэлбэлзэл гэх

мэтчилэн. Гэвч аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн ХҮИ-д төдийлөн их нөлөөлдөггүй гэдэг нь

харагдаж байна. Вьетнам улсын мөнгөний бодлого дамжих гурван сувгийг харуулбал:

Хүүний түвшний суваг

Хүүний түвшний сувгийн нөлөөг харахын тулд бодит зээлийн хүүгийн утгыг

ашигласан. Уг хувьсагч нь банкуудын зээлийн хүү болон инфляцийн зөрүүгээр

тодорхойлогдоно. Var загварыг үнэлэхдээ output, cpi, irate, m2–г эндоген хувьсагчаар,

oil, rice, ffr–г экзоген хувьсагчаар тус тус оруулсан. Загварын үр дүнг харахад мөнгөний

нийлүүлэлтэнд гарсан эерэг шок бодит хүүгийн түвшинг өсгөх бөгөөд хүүгийн түвшин

хөрөнгө оруулалтыг танаснаар гарцыг бууруулж байна.

Шок →m 2→ irate→ investment → output

Зураг №2а: Хүүний шокод үзүүлэх

гарцын хариу үйлдэл

Зураг №2б: М2-ийн шокод үзүүлэх

хүүний хариу үйлдэл

Импульс хариу үйлдлийн функц (Зураг №2а) -ийг нь харахад зээлийн бодит

хүүд гарсан эерэг шок нь 1-ээс 3-р улиралд гарцыг бууруулж байна. Харин мөнгөний

тэлэх бодлого нь зээлийн бодит хүүг бууруулж байна (Зураг №2б). Энэ нь мөнгөний

онолоор батлагдаж байна. Мөнгөний эерэг шок хүүг бууруулж хөрөнгө оруулалтыг

18

Page 19: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

нэмэгдүүлж улмаар нийт эрэлт болон гарцыг урамшуулна. Гэвч зээлийн хүүгийн болон

гарцын түвшний хариу үйлдэл үзүүлж байгаа хугацаанууд нь өөр байна.

Ханшийн суваг

Зураг №3а: REER-ийн

шокод гарцын үзүүлэх

хариу үйлдэл

Зураг №3б: М2-ийн шокод

үзүүлэх гарцын хариу

үйлдэл

Зураг №3в: М2-ийн шокод

үзүүлэх REER-ийн хариу

үйлдэл

Ханшийн сувгийг үнэлэхийн тулд бодит үр ашигт хүү болох reer –ашигласан.

VAR загварт эндоген, экзоген хувьсагчдыг ялгаатайгаар авч үздэг. Уг судалгааны

ажилд VAR загварын эндоген хувьсагчдын эрэмбийг дараах байдлаар сонгосон байна:

output, cpi, reer, m2 эдгээр нь эндоген хувьсагчид бөгөөд экзоген хувьсагчдаар oil, rice,

ffr –г авчээ. Таамаглал ёсоор мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь дотоодын валютыг

сулруулдаг бөгөөд энэ нь цаашлаад цэвэр экспортыг өсгөж нийт эрэлтийг урамшуулна.

Гэвч Вьетнам улсад капиталын шилжилт хөдөлгөөнийг зохицуулдаг буюу валютын

ханшийн тогтмол системтэй учир ханшийн суваг төдий л ач холбогдолтой гараагүй.

Импульс хариу үйлдлийн функц (Зураг №3а) -ийг нь харахад бодит үйлчилж буй

ханшийн түвшинд орсон эерэг шокын хариуд гарц 1-ээс 4 дэх улирлын хооронд

буурдаг нь ажиглагдаж байна. Харин мөнгөний нийлүүлэлтийн эерэг шок (Зураг №3б)

нь 1-ээс 3 дахь улирлын хооронд гарцыг өсгөдөг гэдэг нь харагдаж байна. Энэ нь

онолын ойлголттой тохирч байна. Гэвч мөнгөний нийлүүлэлтийн эерэг шок (Зураг

№3в) нь reer -ийг эхний 2 улирал чангаруулаад 3, 4 дэх улирлаас эргээд сулруулж

байна.

Зээлийн суваг

19

Page 20: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Уг судалгааны ажилд зээлийн сувгийг үнэлэхийн тулд дотоод зээлийн хэмжээг

VAR загварт нэмж оруулсан. VAR загварын эрэмбэ дараах байдалтай байна: output, cpi,

credit, m2. Энэ нь мөнгөний нийлүүлэлт зээлийн хэмжээг өсгөх бөгөөд улмаар энэ нь

нийт эрэлт болон гарцыг өсгөдөг гэсэн таамаглалд үндэслэсэн болно. Мөн VAR загвар

нь oil, rice, ffr гэсэн гадаад вектор хувьсагчдыг багтаасан.

Импульс хариу үйлдлийн функцээс нь харахад дотоод зээлийн хэмжээг өсгөсөн

эерэг шок эхний 3 улиралд гарцыг өсгөж байна. Энэ тохиолдолд ч гэсэн гарц мөнгөний

нийлүүлэлтийн эерэг шокод эерэгээр хариу үзүүлсээр байна. Мөн мөнгөний

нийлүүлэлтийн эерэг шок эхний 3 улирал зээлийг өсгөж байна.

Зураг №4а:Зээлийн шокод үзүүлэх гарцын хариу үйлдэл

Зураг №4б: М2-ийн шокод үзүүлэх гарцын хариу үйлдэл

Зураг №4в: М2-ийн шокод үзүүлэх зээлийн хариу

үйлдэл

Г. Le Viet Hung –ийн судалгааны ажлаас урган гарсан дүгнэлт

Уг судалгааны ажлын үр дүнгээс харахад мөнгөний бодлого гарц болон үнийн

түвшинд аль алинд нь тодорхой хэмжээгээр нөлөөлж байна. Мөнгөний бодлогын үр

нөлөө 4 улирлын дараа хамгийн хүчтэй байдаг. Мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт (Зураг

4б) нэгээс гуравдугаар улиралд бодит гарцыг өсгөдөг гэдгийг харуулж байна. Бодит

хүүний сувгийг шинжлэх үүднээс хүүгийн түвшнийг загварт нэмж оруулахад мөнгөний

нийлүүлэлт гарц болон хүүгийн түвшинд нөлөөлсөөр байна. Хүүгийн бодит түвшин

бодит гарцад нөлөөлдөг. Гэвч нөлөө нь тийм ч их ач холбогдолтой бус байна. Харин

ханшийн сувгийн хувьд бодит үйлчилж буй ханшийн түвшин гарцад нөлөөлдөг боловч

ханшид мөнгөний нийлүүлэлт нөлөө үзүүлдэггүй.

20

Page 21: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

§ ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ

2. Судалгааны арга, аргачлал

2.1. Мөнгөний бодлогын хэрэгслүүд

Мөнгөний бодлого нь хэрхэн эдийн засагт нөлөөлдөг болохыг шинжлэхийн тулд

мөнгөний бодлогын ямар хэрэгслүүд байдаг мөн бодлого боловсруулагчид алийг нь

сонгодог талаар товч өгүүлье.

Мөнгөний бодлого боловсруулагчид мөнгөний нийлүүлэлт, инфляцийн

түвшнийг шууд удирдаж чаддаггүй. Харин нөөц мөнгө болон богино хугацааны Төв

банкны үнэт цаасыг шууд удирдах боломжтой. Олон Төв банкууд богино хугацааны

зээлийн хүүг бодлогынхоо хэрэгсэл болгодог. Мөнгөний бодлого нь инфляци болон

бодит эдийн засагт шууд нөлөөлж чадахгүй ч хэрэгслийнхээ тусламжтайгаар хэсэг

хугацааны дараа нөлөөлдөг. Банк хоорондын зах нь /БХЗ/ Төв банкний мөнгөний

бодлогыг хэрэгжүүлэх гол талбар юм. Товчхондоо энэ зах дээр санхүүгийн

байгууллагууд богино хугацаанд илүүдэл нөөцөө зохистой байршуулах, мөн нөөцийн

дутагдлаа нөхөх зорилгоор арилжаа хийдэг. Тиймээс БХЗ нь мөнгөний бодлогыг

хэрэгжүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Төв банк нь банкны салбарын нөөцөд нөлөөлөн

улмаар эдийн засаг дахь нийт мөнгөний хэмжээг удирддаг. БХЗ дээр банкууд нөөцөө

удирдах чадвар сайтай байх нь Төв банк мөнгөний бодлогоо илүү нарийн явуулж

байгааг илэрхийлнэ.

Банк хоорондын захын арилжааны жигнэсэн дундаж хүү нь санхүүгийн

хэрэгслүүдийг хүүгээр хангадаг.

БХЗ дээр төгрөгийн болон валютын зээл, Төв банкний үнэт цаас /ТБҮЦ/,

Засгийн газрын үнэт цаас /ЗГҮЦ/, репо, овернайт зээлийн арилжаанууд хийгддэг. Дээрх

захын хэлцлүүд нь бүгд богино хугацааны арилжаанууд байдаг. Монголбанкнаас БХЗ-д

нөлөөлөх бодлогын хэрэгслийг нэрлэвэл:

Заавал байлгах нөөц

ТБҮЦ-ны арилжаа

Монголбанкнаас банкинд олгох санхүүжилт (репо, овернайт,

хямдруулалтын санхүүжилт)

Валютын арилжаа зэрэг болно.

Эдгээрийн нөлөөллийг дэлгэрэнгүй авч үзвэл:

21

Page 22: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

2.1.1. Заавал байлгах нөөц

Зураг №5: БХЗ-ын болон ТБҮЦ-ны хүүний түвшингүүд3

Заавал байлгах нөөцийн хэмжээг сар бүрийн 15-ны өдөр болон эцсийн өдөр сард

2 удаа тогтоодог. Банкуудын Төв банк дахь харилцахын дүн нь өссөн дүнгээрээ ЗБН-

ийн шаардлагаас бага байвал мөнгөн торгууль ногдуулдаг. Монголбанкнаас ЗБН-ийг

хангаагүйд ноогдуулах торгуулийн дээд хязгаар нь тухайн үед Монголбанкнаас

банкинд олгох хамгийн өндөр хүү4тэй зээлийн хүү дээр 5 нэгж хувийг нэмснээс

илүүгүй байна.

2.1.2. Төв банкны үнэт цаас

ТБҮЦ нь 1993 оноос эхлэн мөнгөний зах зээлийн гол хэрэгсэл болсоор ирсэн.

ТБҮЦ мөнгөний бодлогын хэрэгжилтэд чухал ач холбогдолтойгоос гадна банкуудын

илүүдэл нөөцөө байршуулах, ТБҮЦ-ны хоёрдогч захын арилжаа нь БХЗ-ын гол

хэрэгсэл болдог.

Монголбанк нөөц мөнгөний хэмжээг завсрын гол зорилтоо болгодог. Нөөц

мөнгөний хэмжээг ТБҮЦ-аар дамжуулан удирдахдаа түүний зарласан хүүг, хэмжээг

өөрчилж банкуудын нөөцөд нөлөөлдөг.

Зураг №5 –аас харахад БХЗ-ын жигнэсэн дундаж хүү нь ТБҮЦ-ны жигнэсэн

дундаж хүүтэй бараг ижил байна.

3 Г.Бумчмэг, “Банк хоорондын захын идэвхжил”

4 Банкинд олгох зээлийн хамгийн өндөр хүү нь овернайт зээлийн хүү бөгөөд овернайт зээлийн

хүүг ТБҮЦ-ны хамгийн өндөр хүү дээр 5 нэгж хувийг нэмэн тогтоодог.22

Page 23: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Зураг №6: БХЗ дээрх арилжаанд төрөл бүрийн хүүний эзлэх хувь5

БХЗ-ын арилжааны бүтцээс харахад (Зураг №6) 2002 оны 11 дүгээр сараас 2004

оны 8 дугаар сар хүртэлх нийт арилжааны 87.3 хувийг ТБҮЦ-ны хоёрдогч захын

арилжаа, репо хэлцэл эзэлж байна.

Монголбанк эцсийн зээлдүүлэгчийн хувьд банкуудад дараах төрлийн

санхүүжилт олгодог: хямдруулалтын санхүүжилт, репо санхүүжилт, овернайт зээл

Хямдруулалтын санхүүжилт гэдэг нь банкинд богино хугацааны нөөцийн

дутагдал, санхүү, төлбөрийн чадварын доголдол гарч, БХЗ-аас эх үүсвэр олоогүй

тохиолдолд Монголбанкнаас банкны эзэмшиж буй ТБҮЦ, ЗГҮЦ, Монголбанкнаас

зөвшөөрсөн бусад активийг хямдруулан худалдан авч тухайн банкыг санхүүжүүлэхийг

хэлнэ.

Репо санхүүжилт гэдэг нь тохиролцсон хугацааны эцэст зээлдэгч банк өмнө нь

худалдсан байсан өөрийн эзэмшлийн активаа урьдчилан тохиролцсон үнээр буцаан

худалдаж авах, Монголбанк нь буцаан худалдах хэлбэрээр хийгдэнэ. Монголбанкнаас

мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлэхэд ашиглах илүү уян хатан хэрэгсэл болох репор

арилжааг 2002 оны 7 дугаар сараас эхлэн банк хоорондын зах дээр албан ёсоор

нэвтрүүлсэн. Ингэж буцаан худалдан авах ерөнхий гэрээг банкуудтай байгуулсны

үндсэн дээр Монголбанкны зүгээс нөөц мөнгөний хэмжээг уян хатан зохицуулах,

банкуудын хувьд илүүдэл нөөцийг үр ашигтай хэлбэрт байршуулах, эсвэл түр зуурын

эх үүсвэрийн дутагдлаа нөхөх зорилготой арилжаануудыг шуурхай хийх болсон.

Овернайт зээл гэдэг нь банк хоорондын клирингийн гүйлгээ хаахаас дараагийн

ажлын өдрийн клирингийн гүйлгээ нээх хүртэл хугацаанд Монголбанкнаас банкинд

зээл олгохыг хэлнэ.

5 Г.Бумчимэг, “Банк хоорондын захын идэвхжил”23

Page 24: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

2.2. Мөнгөний бодлогын шилжих механизмууд

2.2.1. Уламжлалт хүүний суваг

Уламжлалт хүүний сувгийг Кейнсийн ямар ч сурах бичгээс олж болно.

Кейнсийн онолы дагуу мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг хөрөнгө оруулалтын

зардлын тухай бизнесийн үйл хөдлөлөөр голчлон тайлбарладаг. Мишкин (1995)

судалгааны ажилдаа уламжлалт хүүний сувгийг дараах байдлаар томёолжээ:

M ↑⟹ ir ↓⟹ I ↑⟹Y ↑

Тейлор (1995) уламжлалт хүүний сувгийн талаар гайхалтай судалгааг хийсэн

бөгөөд хэрэглээ болон хөрөнгө оруулалтад хүүний түвшин нөлөөлдөг гэдгийг хүчтэй

эмпирик хамаарлаар батлан харуулжээ. Тиймээс ч тэрээр хүүний суваг нэлээд хүчтэй

шилжих механизм юм байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн байна. Гэвч түүний энэ байр суурь

нь багагүй маргааныг араасаа дагуулсан юм.

Гэвч зарим судлаачид гарцад нөлөөлж байгаа бодит хүчин зүйл нь урт

хугацааны хүүгийн түвшин байх ёстой гэж үздэг. Fuhrer болон Moore (1995) нар VAR

загвар ашиглан шинжилгээгээ хийсэн бөгөөд үр дүнд нь урт болон богино хугацааны

хүүнүүд гарцад ижил хэмжээтэй нөлөөлдөг болохыг тогтоожээ. Үнэндээ, үнийн уян

хатан бус байдал нь уг асуултын хариулт болдог байна.

2.2.2. Бусад хөрөнгийн үнийн суваг

Мөнгөний бодлогын эдийн засагт үзүүлэх нөлөөг шинжилдэг IS-LM загварыг

монетаристууд ихээхэн шүүмжилдэг. Уг эсэргүүцлийн гол шалтгаан нь дээрх загвар

зөвхөн зээлийн хүүгийн нөлөөллийг авч үздэгт байлаа.6 Монетаристууд хөрөнгийн үнэ

болон бодит баялаг нь мөнгөний нөлөөг эдийн засагт дамжуулдаг гэж үздэг. Бондын

үнээс валютын ханш болон үнэт цаас нь мөнгөний бодлогын нилээд хүчтэй нөлөөтэй

суваг гэж тэд үздэг.

2.2.3. Ханшийн суваг

Өдөр ирэх тусам глобальчлагдаж хавтгайрч байгаа дэлхий болоод хөвөгч

ханшийн систем зэргээс шалтгаалан мөнгөний бодлогын ханшаар дамжих суваг эдийн

засагчдын анхаарлыг ихээр татах болсон. Түүнээс гадна энэ суваг нь мөн л зээлийн

хүүгийн нөлөөг агуулсан байдаг. Мөнгөний нийлүүлэлт дэх шокийн (M ↑) улмаас

дотоодын зээлийн хүү буурахад (ir ↓) дотоодын мөнгөн тэмдэгтийн хадгаламж

гадаадын мөнгөн тэмдэгтээр хадгалуулснаас илүү ашиггүй болдог. Үүний үр дүнд

6 Meltzer (1995)24

Page 25: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

тухайн орны мөнгөн тэмдэгтийн ханш буурна (E ↓). Дотоодын мөнгөний ханш унаснаас

дотоодын бараа гадаадын бараанаас илүү хямд болж, цэвэр экспортыг өсгөх (NX ↑)

шалтгаан болох ба улмаар цэвэр экспорт өссөнөөр нийт үйлдвэрлэл өснө (Y ↑).

M ↑⟹ ir ↓⟹ E ↓⟹NX ↑⟹Y ↑

Мөнгөний бодлого дотоодын эдийн засагт нөлөөлөхөд ханшийн суваг ямар

үүрэг гүйцэтгэж байгаа талаар Bryant, Hooper болон Mann(1993), мөн Taylor (1993) тус

тус судалсан байдаг. Мөн John B. Taylor “Мөнгөний шилжих механизм ба Эмпирик

үндэслэгээ” ажилдаа “Дэлхий ертөнц улам бүр глобальчлагдаж байна. Тиймээс

ханшийн түвшин нь мөнгөний шилжих механизмын гол суваг болсоор байна.”

2.2.4. Хөрөнгийн үнийн суваг

Кейнсийн талын эдийн засагчид мөнгөний нөлөөг шинжлэхдээ хүүгийн түвшин

юм уу, ханшийн сувгууд дээр голчлон анхаарч судалгаагаа хийдэг. Харин

монетаристууд шилжих механизмуудын аль нэгийг нь онцлоход төдий л дуртай биш

байдаг. Учир нь тэднийхээр бол ялгаатай бизнесийн мөчлөгүүдэд ялгаатай

механизмууд ажилладаг ажээ. Хөрөнгийн үнийн суваг нь “хөрөнгө оруулалтын Тобины

q” болон “хэрэглээн дэх баялгийн нөлөө”гэж хуваагддаг.

2.2.5. “Тобины q” онол

Тобин (1969) мөнгөний бодлого нь хөрөнгийн үнэлгээгээр дамжин эдийн засагт

нөлөөлдөг гэж үзсэн. Тобины q нь пүүсүүдийн зах зээлийн үнэлгээг капитал

орлуулалтын зардалд хуваасныг илэрхийлнэ. Хэрвээ q өндөр бол капитал орлуулалтын

зардалтай харьцуулахад пүүсийн үнэ цэнэ өндөр байх ба капиталын хөрөнгө оруулалт

нь пүүсийн зах зээлийн өртгөөс бага байх учраас хөрөнгө оруулалт өснө гэж

тайлбарласан.

q=Пүүсүүдийн зах зээлийн үнэ цэнэ/капиталын орлуулалтын зардал

q их үед пүүсийн үнэ цэнэ тоног төхөөрөмжинд гаргах зардалтайгаа

харьцуулахад их болно. Энэ үед пүүс зах зээл дээр дахин хувьцаа гаргаж нэмэлт

хөрөнгө оруулалтаар тоног төхөөрөмж худалдаж авах боломжтой болно. Харин q бага

үед пүүс хөрөнгө оруулах боломжгүй болно гэсэн үг. Тодруулж хэлбэл мөнгөний тэлэх

бодлогын үед хүмүүс хүсч байснаасаа их хэмжээний мөнгөтэй болдгоос үүдээд зардлаа

нэмэгдүүлдэг. Нийт зардал өсөхөд үнэт цаас худалдан авах зардал ч мөн өсдөг. Үнэт

цаасны эрэлт өссөнөөр үнэт цаасны үнэ өсдөг, ингэснээр q-г өсгөн улмаар хөрөнгө

25

Page 26: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

оруулалтын зардлыг өсгөдөг. Энэ үйл явцыг Мишкин (1995) дараах байдлаар нэгтгэж

дүгнэсэн:

M ↑⟹ Pe ↑⟹q↑⟹ I ↑⟹Y ↑

“Тобины q” онол нь байр орон сууц болон газрын зах зээлийн хувьд ч бас биелэх

боломжтой юм. Жишээлбэл мөнгөний тэлэх бодлого явуулахад бараа бүтээгдэхүүний

үнэ өсөх ба байр орон сууцны үнэ ч бас өснө. Ингэснээр хэрэглэгчид байрны үнэтэй

харьцуулахад байрны засварын үнэ харьцангуй бага санагдсанаас болж хэрэглэгч

зардлаа өсгөн улмаар нийт эрэлт өснө.7

2.2.6. Баялгийн нөлөө.

Хөрөнгийн үнээр дамжиж явагддаг шилжих механизмын бас нэгэн суваг бол

хэрэглээн дэх санхүүгийн баялгийн нөлөөлөл юм. Franco Modigliani (1971) хэрэглээ нь

тухайн хүний эзэмшиж байгаа хүмүүн капитал, бодит капитал болон санхүүгийн

баялагаар тодорхойлогддог гэж үзжээ. Энгийн хувьцаа нь санхүүгийн баялагийн гол

хэрэгсэл болдог. Тиймээс мөнгөний тэлэх бодлогын үед үнэт цаасны үнэ өсөхөд өрхийн

эзэмшиж буй санхүүгийн баялаг өсөх ба ингэснээр тэд хэрэглээгээ нэмэгдүүлдэг. Уг

сувгийг схемчилбэл:

M ↑⟹ Pe ↑⟹баялаг ↑⟹ хэрэглээ ↑⟹Y ↑

“Тобины q” онол нь пүүсийн хөрөнгө оруулалт дээр төвлөрдөг бол баялагийн

суваг нь өрх гэрийн хэрэглээн дээр илүүтэй анхаарлаа хандуулдаг. Гэхдээ аль аль нь

хувьцааны үнээр дамжиж байга тул “ХУВЬЦААНЫ ҮНИЙН СУВГУУД” гэж нэрлэж

болно.8

2.2.7. Зээлийн суваг

Bernanke, Gertler (1995) нар хүүний сувгийн нөлөөг хүлээн зөвшөөрдөггүй.

Тэднийхээр бол капиталын зардал гэхээсээ илүүтэй неоклассик биш хүчин зүйлүүд

буюу борлуулалт, мөнгөн урсгал зэрэг үзүүлэлтүүд зарцуулгад хамгийн их нөлөөтэй

байдаг.

Мөнгөний бодлого нь богино-хугацааны хүүний түвшинд илүү хүчтэй, харин

урт-хугацааны хүүний түвшинд илүү сул нөлөө үзүүлж байх ёстой. Гэтэл мөнгөний

бодлого нь урт-хугацааны хүүний түвшинд мэдрэмтгий, удаан эдэлгээтэй хөрөнгүүдэд

7Г.Бумчимэг, “Мөнгөний бодлогын зорилтын сонголт, үр дүнг үнэлэх, хэрэгслүүдийг сонгох,

бодлогыг хэрэгжүүлэх онол практикийн асуудлууд” 2004 он

8 Yan Liu, “Time series analysis of monetary policy facts in China”, October 200326

Page 27: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

хүчтэй нөлөөлдөг. Энэ шалтгаанаас болоод Bernanke, Gertler (1995) нар зээлийн суваг

нь мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг тайлбарлах өөр нэгэн суваг байж болох юм

гэдэг дүгнэлтийг хийсэн. Мөн зээлийн сувгийн талаар эдгээр судлаачдаас гадна

Cecchetti (1995), Hubbard (1995) нар тус тус судалж байжээ.

Мөнгөний бодлогын зээлийн суваг доорх байдлаар 2 хуваагддаг:

1. Банкны зээлдүүлгийн суваг

2. Балансийн буюу төлбөрийн тэнцлийн суваг

2.2.8. Банкны зээлдүүлгийн суваг

Мөнгөний тэлэх бодлого нь банкны нөөц болон хадгаламжийг нэмэгдүүлдэг ба

ингэснээр банкны зээлийн боломжийг нэмэгдүүлдэг. Олон зээлдэгчдийн хөрөнгө

оруулалт нь банкны зээлээс хамаардаг учраас зээлийн өсөлт нь хөрөнгө оруулалтыг

өсгөх шалтгаан болдог. Мөнгөний шилжих механизмыг нь схемчилбэл:

M ↑⟹банкны хадгаламж ↑⟹банкны зээл ↑⟹ I ↑⟹Y ↑

2.2.9. Балансийн суваг

Балансийн суваг нь зээлийн зах зээл дэх асимметрик мэдээллийн асуудалтай

холбоотой юм. Пүүсийн цэвэр өртөг их байх тусам пүүсүүдэд зээл олгоход буруу

сонголт болон морал хазардын асуудал бага байдаг. Асимметрик мэдээллийн асуудал

буурахад хөрөнгө оруулалтыг санхүүжүүлэх зээл өсдөг. Пүүсийн цэвэр өртөг бага

байхад пүүсийн эзэд илүү эрсдэлтэй зүйлд хөрөнгө оруулдаг ингэснээр зээлээ буцаан

төлөх магадлал нь бага байдгаас банкны зээл бууран улмаар хөрөнгө оруулалтын

зардал буурдаг. Үүнийг схемчлэн харуулбал:

M ↑⟹ Pe ↑⟹буруу сонголт ↓⟹ морал хазард ↓⟹ зээллэг ↑⟹ I ↑⟹Y ↑

2.2.10. Мөнгөн урсгалын суваг

Нэрлэсэн зээлийн хүүг бууруулах зорилгоор мөнгөний тэлэх бодлого явуулахад

мөнгөн урсгалыг нэмэгдүүлж улмаар пүүсийн балансыг сайжруулдаг. Учир нь мөнгөн

урсгал нэмэгдсэнээр пүүсийн хөрвөх чадварыг нэмэгдүүлж улмаар зээлдэгчдэд пүүс

зээлээ төлж чадах боломжтой эсэхийг мэдэхэд хялбар болгон буруу сонголт, морал

хазардыг бууруулдаг. Үүнийг дараах схемээр тайлбарлаж болох юм:

M ↑⇒ i ↓⇒ мөнгөн урсгал↑⇒буруу сонголт ↓ , морал хазард ↓⇒ зээллэг↑⇒ I ↑⇒Y ↑

2.2.11. Хүлээгдээгүй үнийн түвшний суваг

Аж үйлдвэржсэн улс орнуудад өрийн буцаан төлөлт нь нэрлэсэн дүнгээр

хийгддэг учраас хүлээгдээгүй үнийн түвшний өсөлт нь пүүсийн өрийг бодит дүнгээр нь 27

Page 28: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

бууруулдаг ч пүүсийн бодит хөрөнгийг харин бууруулдаггүй. Мөнгөний тэлэх

бодлогын үед хүлээгдээгүй үнийн түвшний өсөлт бий болох ба энэ нь пүүсийн цэвэр

өртгийг өсгөн буруу сонголт, морал хазардыг бууруулна. Үүнийг схемээр харуулбал:

M ↑⇒ хүлээгдээгүй P ↑⇒ буруу сонголт ↓ , морал хазард↓⇒ зээллэг ↑⇒ I ↑⇒Y ↑

2.2.12. Өрх гэрийн төлбөрийн чадварт үзүүлэх нөлөө

Хэрэглэгч санхүүгийн хүндрэлд орох магадлал өндөр байвал орон сууц болон

удаан эдэлгээтэй хөрөнгөнд зарцуулах зардлаа багасган харин хөрвөх чадвар сайтай

санхүүгийн хөрөнгийг худалдан авдаг. Мөнгөний тэлэх бодлогын үед үнэт цаасны үнэ

өсдөг болохыг дээр дурдсан. Үнэт цаасны үнэ өсөхөд хэрэглэгчийн санхүүгийн хөрөнгө

өсөх ба энэ нь хэрэглэгчийн санхүүгийн хүндрэлд орох магадлалыг бууруулан удаан

эдэлгээтэй барааг худалдан авах зардлыг нь өсгөдөг. Энэ сувгаар эдийн засагт

мөнгөний бодлого дараах байдлаар шилждэг:

M ↑⇒Pe ↑⇒ санхүүгийн хөрөнгө ↑⇒ санхүүгийн хүндрэлдорох магадлал↓⇒ хэрэглэгчийн удаан эдэлгээтэй бараанд зарцуулах зардал↑⇒Y ↑

2.3. Үнэлгээний арга зүйн онолын тайлбар

2.3.1. Гранжерийн учир шалтгааны тест

Аливаа хувьсагчдын хоорондын хамаарал буюу учир шалтгааныг

тодорхойлохдоо Гранжерийн тестийг ашигладаг. Хэрвээ {yt} нь {zt} –ийн урьдчилан

таамаглал хийхэд хэрэглэгдэхгүй байвал {yt} нь {zt} –ний Гранжерийн учир шалтгаан

болж чадахгүй. Нэг үзэгдэл нөгөө үзэгдлийнхээ шалтгаан болж байгаа эсэхийг

тодорхойлохдоо тайлбарлагч хувьсагчийн одоогийн утга болон өмнөх үеийн

хожимдлуудаас хамааруулан регресс хийдэг. Тэгшитгэл нь дараах хэлбэрээр

илэрхийлэгддэг:

z t=a20+a21 (1 ) y t−1+a21 (2 ) y t−2+a21 (3 ) y t−3+…+a22 (1 ) zt−1+a22 (2 ) zt−2+…+ϵ zt

{yt} нь {zt} –ийн Гранжерийн учир шалтгаан мөн эсэхийг тодорхойлохдоо F-

тестийг ашигладаг:

H 0 :a21 (1 )=a21 (2 )=a21 (3 )=…=0

Дээрх тест нь үнэлгээн дэх бүх {yt} –ийн өмнөх коэффициентүүд 0-тэй тэнцүү

буюу {yt}-ийн аль ч үеийн утга {zt} –д нөлөөлөхгүй гэсэн “0” таамаглалыг тавьдаг.

Хэрвээ аль нэг “а”нь 0-ээс ялгаатай бол “0” таамаглал няцаагдана. Гранжерийн учир

шалтгааны тестийг шалгахын тулд эхлээд эдийн засгийн онолоор тухайн 2 үзэгдлийн

нэг нь нөгөөгийнхөө шалтгаан болдог гэдгийг баталж харах шаардлагатай. Харин дараа

нь тухайн онолыг Гранжерийн тестээр шалгахад ашигладаг. Учир нь эконометрик

28

Page 29: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

аргууд аливаа зүйлсийн зөвхөн статистик хамаарлыг л харуулдаг болохоос логик

хамаарлыг хэзээ ч харуулдаггүй.

2.3.2. VAR загвар

Sims (1980) –ийн ажлаас хойш мөнгөний бодлогын шинжилгээнд vector

autoregression (VAR) болон structural vector autoregression (SVAR) аргуудыг голчлон

ашиглах болсон. (Mala Raghavan, George Athenanasopoulos, Param Silvapulle, 2009). Уг

дипломын ажилд мөнгөний бодлогыг шинжлэхдээ VAR, vector error correction (VEC)

аргуудыг ашигласан.

Мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаар хийсэн судалгааны ажлууд

жил ирэх тусам нэмэгдсээр байгаа. Ялангуяа АНУ-ын шилжих механизмынталаар маш

олон судалгаа хийгдсэн. Энэ талбарт хийгдсэн судалгаануудад голчлон VAR аргыг

ашигладаг.

VAR гэж юу вэ? Аливаа процесс нь нэг хувьсагчийг өмнөх үеийн утгуудаасаа

хамаарах хамаарлыг харуулдаг бол VAR загвар нь олон хувьсагчийн өөрөөсөө болон

өөр бусад хувьсагчдын тухайн үеийн, мөн өмнөх үеийн утгуудаас хамаарах хамаарлыг

авч үздэг. Өөрөөр хэлбэл, VAR загвар нь n-тэгшитгэл, n-хувьсагчдын одоогийн ба

хоцролттой утгуудаар тайлбарладаг. Энэхүү загвар нь олон хувьсагчийн динамикуудыг

системтэйгээр харуулдаг. Жишээ нь: “q” –р эрэмбийн VAR нь “n” хувьсагчийн хувьд

авч үзэж байгаа AR(q) процесс гэсэн үг юм. VAR загварт тайлбарлагадагч үзүүлэлт нь

дараах байдлаар матрицан хэлбэрээр тодорхойлогддог.

y t=[ y1 ,t

y2 , t

…yn , t

] y t=[ M t

Pt

I t

GDPt]

y t=c+B1 y t−1+B2 y t−2+…+Bq y t−q+εt

c = (n x 1) тогтмол хувьсагчдын вектор

B j=(n x n) коэффициентүүдийн матриц

ε t=( n x 1 ) цагаан шуугианы вектор

VAR загварын тэгшитгэлийн дэлгэрэнгүй вектор хэлбэрээр бичвэл:

[ y1 ,t

y2 ,t

…yn ,t

]=[b11(0 ) ⋯ b1 n

(0)

⋮ ⋱ ⋮bn 1

(0 ) ⋯ bnn(0)] [ y1, t−1

y2, t−1

…yn ,t−1

]+…+(b11( q ) ⋯ b1 n

(q )

⋮ ⋱ ⋮bn 1

(q ) ⋯ bnn( q ))[ y1 ,t−q

y2 , t−q

…yn , t−q

]+[ε1 , t

ε2 , t

…εn , t

]29

Page 30: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Ерөнхийдөө VAR нь хэд хэдэн үзэгдлийн хамтын хөдөлгөөний тайлбарлах

боловч учир шалтгааныг нь хэлдэггүй. Жишээ нь:

Хүмүүс гадуур шүхэртэй алхаж байвал бороо орж магадгүй гэж

таамаглах боловч энэ нь бороо орох учир шалтгаан болж чадахгүй.

Дэлгүүрт зарагдаж байгаа алимны үнэ гэнэт өсөх нь ургац хураалт

муу байсныг тайлбарлаж чадах ч, энэ нь ургац хураалтын шалтгаан болж

чадахгүй.

Нэг идэхдээ хэт их идэх юм уу, шөнө дөлөөр хоол иддэг гэх

мэтчилэн муу зуршлууд нь тухайн хүн зүрх судасны өвчин тусна гэдгийн

тайлбарлагч ч болж байна, шалтгаан ч болж чадаж байна.

Эдийн засгийн аливаа үзүүлэлтүүд ямар нэгэн трендтэй байх бөгөөд тухайн

трендийнхээ орчимд савалж өөрчлөгдөж байдаг. Тренд нь тухайн үзүүлэлтийн урт

хугацааны хамаарлыг харуулах бол бусад савлалт өөрчлөлтүүд нь тухайн

үзүүлэлтүүдийн богино хугацааны нөлөөнүүд байдаг. Харин VAR загварыг

ажиллуулахад үнэлгээнд оролцож байгаа бүх хувьсагч стационарь байх ёстой гэсэн

хатуу шаардлага тавьдаг. Амьдрал дээр макро эдийн засгийн ихэнх үзүүлэлт 0

эрэмбийн инегрэтэд байна гэж бараг байдаггүй. 1-ээс дээш эрэмбийн интегралчлагдах

процесс байдаг. Яагаад гэвэл ихэнх үзүүлэлтүүд трендтэй байдаг. Уг ажилд

ашиглагдсан бүх өгөгдлүүд I(1) процесс байсан. Тиймээс VAR загварыг ажиллуулахын

тулд өгөгдлүүдээс дифференциал авсан. Энэ нь тухайн өгөгдлийн бидэнд хэлж чадах

байсан маш олон мэдээллийг устгахаас гадна урт хугацааны хамаарлыг үгүй хийчихдэг.

Тиймээс VAR загвар нь үзүүлэлтүүдийн богино хугацааны хамаарлыг л харуулж

чаддаг.

2.3.3. Нэгж язгуурын тест

VAR загварыг ажиллуулахын тулд бүх өгөгдөл стационарь байх шаардлагатай

гэдгийг дурдсан. Харин тухайн өгөгдөл стационарь мөн эсэхийг тогтоохдоо “Unit root

test” буюу “Нэгж язгуурын тест” –ийг ашигладаг. Хамгийн түгээмэл хэрэглэгддэг 4

төрлийн тест байдаг:

Dickey Fuller (AF)

Augmented Dickey Fuller (ADF)

Phillips Perron (PP)

Kwiatkowski, Phillips, Schmidt and Shin (KPSS)

Уг ажилд ADF тестийг ашигласан учраас AD болон ADF –ийг дэлгэрүүлж авч

үзье. AD тест нь Fuller (1976) болон Dickey, Fuller(1976) нарын ажлуудад анх авч

30

Page 31: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

үзсэнээр бий болсон. Хугацааны цувааны статистик үзүүлэлтүүд нь хугацаанаас үл

хамаарч байвал ковариац стационарь хугацааны цуваа гэнэ.

{ y t }−∞+∞ -хугацааны цувааны эх олонлог

{ y t }t=0+t – түүвэр

Хугацааны цувааны хувьд:

E ( y t )=const var ( y t )=const cov ( y t ; y t−s )=γ (s)

Дээрх нөхцлүүдийг хангаж байвал стационарь хугацааны цуваа гэнэ. Үүний

бодит агуулга нь хугацааны аль ч моментод үйлчилж байгаа хууль нэгэн ижил байдаг

гэсэн санаа илэрхийлэгддэг. Тиймээс өнгөрсөн үеийн хууль зүй тогтлоор ирээдүйн

талаар дүгнэлт гаргаж болно гэсэн үг. Хугацааны цуваа стационарь эсэхийг нэгж

язгуурын тестээр шалгадаг.

y t= y t−1+εt – санамсаргүй тэнүүчлэлийн загвар

Санамсаргүй тэнүүчлэлийн процесс нь стационарь бус процессийн сонгодог

жишээ болдог. Дурын процессыг энэ процесстэй жишиж стационарь эсэхийг нь

тогтоодог. Цуваа стационарь эсэхийг тогтоохдоо:

{y t=δ ∙ y t−1+εt

εt WN (0 , σ2 )

{H 0: σ=1−Санамсаргүй тэнүүлчлэлийн загварH a :σ<1−Стационарь

Дээрх таамаглалыг ердийн t статистикаар шалгахад цувааны хэмжээнээс

хамааран алдаатай таамаглал өгөх магадлалтай байдаг. Тиймээс ч түүнд зориулж

Dickey-Fuller нар τ тестийг зохиосон.

2.3.4. Интегралчлагдах процесс

Хэрвээ хугацааны цуваа стационарь биш байвал интегралчлагдах процесс гэсэн

ойлголтыг ярьдаг.y t; ∆ y t−1; ∆2 yt ; ∆d−1 y tгэсэн хугацааны цуваанууд бүгд стационарь

биш байгаад ∆d y t –нь стационарь байвал d эрэмбийн интегралчлагдах процесс гэнэ.

31

Page 32: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

§ ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ

3. Шинжилгээний хэсэг3.1. Өгөгдөл

Мөнгөний бодлогын шилжих механизмын талаар хийгдсэн судалгааны

ажлуудад ихэвчлэн дараах хувьсагчуудыг ашигладаг: бодит гарцын түвшин, инфляци,

хүүгийн түвшин, зээлийн өсөлт, REER, гадаад нөөцийн хэмжээ, үнэт цаасны индекс.

Kim, Roubini (2000) болон Brischetto, Voss (1999) нар Малайз улс шиг нээлттэй,

жижиг эдийн засагтай орны мөнгөний бодлогыг загварчлахдаа: нефьтийн үнэ,

холбооны нөөцийн хүүний түвшин, аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн, ХҮИ, М1 мөнгө, банк

хоорондын овер-найт хүү, нэрлэсэн үйлчилж буй ханш гэсэн 7 хувьсагчийг сонгож

авсан байдаг. Мөн тэд судалгааны ажилдаа нээлттэй, жижиг улсын мөнгөний бодлогын

ерөнхий загварыг гаргахад эдгээр 7 хувьсагч яг тохирно гэдгийг тэмдэглэсэн байдаг.

Түүнээс гадна Cushman болон Zha (1997) нарын ажилд нээлттэй том эдийн засгийн

мөнгөний бодлогыг шинжлэхдээ уг 7 хувьсагчийг авч ашиглажээ.

Нээлттэй эдийн засаг учраас загварт гадаад секторын нөлөөг оруулах

шаардлагатай. Тиймээс нефьтийн үнэ болоод Холбооны Нөөцийн хүүгийн түвшинг

сонгож авсан байна. Төв банкнаас шалтгаалаагүй инфляцийн дарамтын хэсгийг

нефьтийн үнээр төлөөлүүлж авчээ. Нээлттэй, жижиг эдийн засагтай улсын мөнгөний

бодлогыг шинжилсэн ажлуудад гадаад эдийн засгуудын мөнгөний бодлогыг Холбооны

нөөцийн хүүгийн түвшнээр төлөөлүүлэн авах тохиолдол түгээмэл байдаг (Cushman &

Zha, 1997; Kim & Roubini, 2000; Dungey & Pagan).

Гадаад хувьсагчид нь Малайзын нээлттэй байдлыг загварт тусгаж өгч байгаа бол

дотоод хувьсагчид нь жижиг эдийн засаг гэдгийг бүрэн илэрхийлж чадна. Аж

үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн (IP) болон хэрэглээний үнийн индекс нь (CPI) мөнгөний

бодлогын зорилгын хувьсагчид юм. Мөнгөний агрегат (M1) болон банк хоорондын

over-night хүү (RU) нь бодлогын хувьсагчид болно. Tang (2006) мөнгөний бодлогын

хэрэгслүүд дундаас M1 нь хамгийн үр дүнтэй гэдгийг тогтоожээ. Domac (1999), Ibrahim

(2005) болон Umezaki (2006) нар Малайзын мөнгөний бодлогын судалгаандаа банк

хоорондын over-night хүүгийн түвшинг мөнгөний бодлогын гол хэрэгслээр сонгосон

байдаг. Харин ханшийн түвшин (ER) зах зээлийн мэдээллийг агуулагч хувьсагч юм.

Мөн уг судалгааны ажилд ханшийн түвшингээр рингит (Малайзын мөнгөн дэвсгэрт)

доллар хоёрын харьцааг аваагүй. Харин түүний оронд худалдаагаар жигнэсэн ханшийг

сонгож авсан. Учир нь Mehrotra (2005) –ийн бичсэнээр Малайз дахь ханшаас үүдэлтэй

32

Page 33: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

инфляцийг уг үзүүлэлт илүү тайлбарлаж чадна. Мөнгөний бодлогын судалгаанд

хэрэглэгддэг эдийн засгийн төлөөлөгч эдгээр таван үзүүлэлт нь жижиг нээлттэй эдийн

засгийн бизнесийн мөчлөгийг сайтар илэрхийлж чадна (Sims, 1992; Cushman болон

Zha, 1997; Kim болон Roubini, 2000; Christiano, 1999).

3.1.1. “VAR analysis of Kenya” ажилд сонгож авсан өгөгдлийн тухай

Kevin C.Cheng (2006) Кенийн мөнгөний бодлогын шилжих механизмыг

шинжлэхдээ ямар өгөгдөл ашигласныг авч үзье. Тэрээр экзоген хувьсагчуудаар Кенийн

гол экспортын бүтээгдэхүүн дээр суурилсан барааны үнийн индекс (Comm), мөн

дэлхийн зах зээл дээрх нефьтийн үнийн индекс (Oil), Холбооны Нөөцийн хүүгийн

түвшингүүдийг (Fed) тус тус авч үзсэн байна. Яагаад эдгээр хувьсагчуудыг сонгож авах

болсон бэ? Учир нь эдгээр хувьсагчуудын тусламжтайгаар дэлхийн зах зээлийн

ерөнхий чиг хандлагыг загвартаа тусгах боломжтой болно. Кенийн эдийн засаг дэлхийн

эдийн засагт нөлөөлж чадахгүй учраас эдгээр хувьсагчид нь загварт гаднаас өгөгдөх

экзоген, шокын хувьсагчид болох учиртай.

Харин эндоген хувьсагчуудаар ДНБ (GDP), ХҮИ (CPI), Мөнгөний үзүүлэлт (I),

Богино хугацааны хүүгийн түвшин (S), Нэрлэсэн үр ашигт ханшийн (NEER)

түвшингүүдийг тус тус авчээ. Богино хугацааны хүүгийн түвшингээр Төв Банкны

бодлогын хүү болох REPO –г сонгож авсан.

33

Page 34: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

3.1.2. Le Viet Hung –ийн судалгаандаа ашигласан өгөгдлүүд:

Уг судалгааны ажилд 1996 оны 1-р улирлаас 2005 оны 4-р улирлын хоорондох

улирлаар засварлагдсан өгөгдлийг ашиглажээ. Өгөгдлийг хүснэгтээр нэгтгэн

харуулбал:

Хүснэгт №1

№ Хувьсагчид Тэмдэглэгээ Тайлбар

Эндоген хувьсагчид

1. Гарц Output Аж үйлдвэрийн бодит бүтээгдэхүүн

2. ХҮИ cpi Хэрэглээний үнийн индекс (2000=100)

3. М2 m2 Бараг мөнгө, биллион вьетнам донг

4. Бодит зээлийн хүү Irate Банкны зээлийн хүүнээс инфляцийг хассан

дүн

5. Зээлийн хэмжээ Credit Дотоодод олгосон зээл

6. Бодит үр ашигт ханшийн түвшин Reer REER-ийн индекс (1996=100)

Экзоген хувьсагчид

7. Нефьтийн үнэ Oil Дэлхийн нефьтийн үнэ (USD/баррель)

8. Цагаан будааны үнэ Rice Будааны үнэ (USD/тонн)

9. Холбооны Нөөцийн хүү ffr Холбооны Нөөцийн хүүгийн түвшин (хувиар)

Дээрх өгөгдлийг Олон Улсын Валютын Сангийн (IMF), Олон Улсын Статистик

(IFS) –аас авсан. Мөн ДНБ-ийг аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнээр орлуулж авсан. Учир нь

Вьетнам улс ДНБ-г улирлаар 2000 оноос хойш л тооцож эхэлсэн.

Тейлор (1995) –ийн зөвлөснөөр мөнгөний бодлогын шилжих механизмийг

судлахын тулд “Санхүүгийн зах зээлийнүнэ болсон богино хугацаатай хүүгийн түвшин,

бондын өгөөж, валютын ханш, мөнгөний нийлүүлэлт, банкны зээл, засгийн газрын

бондын нийлүүлэлт, гадаад хөрөнгө зэрэгт анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй” гэжээ.

3.1.3. Ankita Agarwal –ийн судалгааны ажилдаа ашигласан өгөгдөл:

Тус загварт нефьтийн үнэ, Холбооны Нөөцийн хүүг гадаад хувьсагчдаар сонгож

авсан. Нефьтийн үнээр дэлхийн зах зээл дээрх түүхий нефьтийн үнийг авсан. Энэ нь

Dated Brent, West Texas Intermediate, Dubai Fateh гэсэн гурван спот ханшийн дундажаар

тооцогддог. Харин Холбооны Нөөцийн хүүг олон улсын хүүгийн түвшний төлөөлөгч

болгон авсан.

Харин дотоод хувьсагчдын 3 нь бодлогын хувьсагч бол 3 нь бодлогын бус

хувьсагчид байв. Бодлогын бус хувьсагчдаар инфляци, гарц (аж үйлдвэрийн

34

Page 35: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

бүтээгдэхүүний индекс), валютын ханш (нэрлэсэн үйлчилж буй ханш) зэргийг авсан

байна. Харин мөнгөний бодлогын хэрэгслээр нийт банкны зээл, мөнгөний агрегат,

нөөц дэх мөнгөний өсөлт зэргийг сонгож авсан.

3.1.4. Димпломын ажлын өгөгдөл

Өмнө дурдсанчлан Монгол орон ч мөн адил жижиг нээлттэй эдийн засагтай

орон билээ. Тиймээс манай орны эдийн засгийн нөхцөл байдлыг илэрхийлж чадах

дээрхтэй төстэй үзүүлэлтүүд болон өгөгдлийн олдоц зэргийг харгалзан үзээд доорх 7

хувьсагчийг судлаачийн зүгээс хамгийн тохиромжтой гэж үзсэний дагуу судалгааны

ажилдаа авч ашиглалаа. Түүврийн хэмжээ нь 1998/02 сараас 2010/12 хүртэлх сараар

өгөгдсөн өгөгдлийг ашигласан бөгөөд нийт 157 ажиглалт судалгаанд хэрэглэгдсэн.

Хувьсагчдыг хүснэгтээр харуулбал:

Хүснэгт №2

№ Хувьсагчид Тэмдэглэгээ

Экзоген хувьсагчид

1. Нефьтийн үнэ oil

2. Мах, махан бүтээгдэхүүний үнэ meat

Эндоген хувьсагчид

3. Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн ip

4. Хэрэглээний үнийн индекс cpi

5. M1 мөнгө m1

6. Зээлийн хүү interest

7. Зээлийн хэмжээ credit

8. Бодит үр ашигт ханшийн түвшин reer

9. Төв Банкны Үнэт Цаас irate

Өгөгдлийн стационарь эсэхийг шалгахад нэгж язгуурын тест ашигладаг. “The

Augmented Dickey-Fuller” –ийн тест ажиллуулахад бүх өгөгдөл I(1) процесс

(Хавсралт ...) байсан учраас VAR загвар ажиллуулахдаа өгөгдөл бүрийн ялгаврыг олж

өөрчлөлт дээр шинжилгээ хийсэн. Үүний дараагаар Гранжерийн учир шалтгааны

тестийг ажиллуулан хувьсагч бүрийн хоорондын хамаарлыг тогтоолоо.

3.2. Өгөгдлийн шинжилгээ

VAR загварыг ажиллуулахын тулд бүх өгөгдөл стационарь байх шаардлагатай.

Тиймээс хувьсагчид тус бүр дээр Нэгж язгуурын тестийг ажиллуулж үзэхэд бүх

35

Page 36: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

өгөгдөл түвшин дээрээ стационарь биш байсан тул бүх хувьсагчдаас ялгавар авсан.

Харин 1-р эрэмбийн ялгавар авсны дараа бүх хувьсагчид I(0) буюу стационарь болсон.

Тиймээс шинжилгээгээ хувьсагчдийн өөрчлөлт гэсэн үзүүлэлт дээр хийсэн болно.

Хүснэгт №3

Хувьсагч lag t-stat Prob

Экзоген

doil 0 -10.0748 0.0000

dmeat 11 -1.68174 0.0876

Эндоген

dip 11 -5.33027 0.0000

dcpi 0 -6.65848 0.0000

dm1 0 -12.6902 0.0000

dm2 2 -2.01587 0.0424

dreer 0 -7.93449 0.0000

dirate 0 -12.0052 0.0000

Dinterest 2 -12.71268 0.0000

3.3. Монгол улсын мөнгөний бодлогын сувгууд

VAR загварын хувьсагчдын дарааллыг Le Viet Hung-ийн ажил дээрхтэй адилаар

сонгож авсан. Махны үнэ болон нефьтийн үнэ-үүд нь загвар дахь экзоген хувьсагид

юм. Эдгээр хувьсагчид гадаад шокийг төлөөлөх бөгөөд мөн Монголыг нээлттэй эдийн

засагтай гэдгийг илэрхийлж байгаа болно.

3.3.1. Ханшийн суваг

Мөнгөний бодлогын ханшийн сувгийг шинжлэхийн тулд загварт бодит үйлчилж

буй ханшийн түвшин болох reer-г оруулж ирсэн. Эндоген хувьсагчдын дараалал dip,

dcpi, dreer, dm1. Экзоген хувьсагчдаар doil, dmeat. Энэ нь мөнгөний тэлэх бодлого нь

дотоодын валютын ханшийг сулруулж цэвэр экспортыг нэмэгдүүлсний улмаар нийт

үйлдвэрлэл өсдөг гэсэн таамаглалд үндэслэдэг. VAR загварын тохиромжтой лаг-ийн

хэмжээг шалгахад Akaike information шинжүүрээр 5 гэж гарсан.

Зураг №7а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №7б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

36

Page 37: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Валютын ханшийн чангаралт нь аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг эхний сар

өсгөөд дараагийн сараас бууруулдаг нь харагдаж байна. Аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүний түүхий эдийг гаднаас оруулж ирдэг учраас ханшийн чангаралт нь

үйлдвэрлэлийн зардлыг бууруулж аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг өсгөдөг байж болно.

Гэвч энэ суваг нь статистикийн хувьд ач холбогдол багатай бөгөөд нөлөөллийн хүч

бага байсан.

Зураг №8а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №8б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

Харин төгрөгийн ханшид гарсан эерэг шок нь хэрэглээний үнийн индекстэй

сөрөг хамааралтай болох нь дээрх зургаас харагдаж байна. Ханш чангарсны дараагаар

төд удалгүй хэрэглээний бүтээгдэхүүнүүдийн үнэ буурч байна. Учир нь Монголчууд

хэрэглээний бүтээгдэхүүний ихэнх хувийг гаднаас импортолж оруулж ирдэгтэй

холбоотой. Төгрөгийн ханш чангарах нь гадны бүтээгдэхүүнийг харьцангуй хямд

болгодог тул ХҮИ буурах нь ойлгомжтой. Сувгийн нөлөөллийн хүч 2-оос 3 дахь сарын 37

Page 38: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

хооронд хамгийн их цэгтээ хүрдэг. Мөн энэ суваг нь статистикийн ач холбогдлын

хувьд болоод нөлөөллийн хүчийн хувьд харьцангуй өндөр байна.

Уг сувгаар дамжсан мөнгөний бодлого эдийн засагт хэрхэн нөлөөлдөгийг авч

үзье. Мөнгөний тэлэх бодлого нь аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд сар гаруй хугацааны

дараа нөлөөлж эхэлдэг. Мөнгөний бодлого нь аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд эерэгээр

нөлөөлөхөөс гадна, нөлөөлөл нь 4 сар орчмын дараагаас арилдаг байна. Гэвч

статистикийн хувьд бас л ач холбогдол багатай байлаа.

Хүснэгт № 4

DIP DCPI

DM1(-4)  0.148071  1.14E-05

 (0.05915)  (5.5E-06)

[ 2.50335] [ 2.08506]

Харин М1-ийн өсөлт эхний 2 сарын хугацаанд ХҮИ-г бууруулах хандлагатай

байснаа 4-өөс 6 дахь сарын хооронд буцаад өсгөж байна. Үүний эхний сарын болоод 5-

р сарын дараах нөлөөллүүд нь хамгийн хүчтэйгээс гадна статистикийн хувьд ач

холбогдолтой байна. Хүснэгт №4 –өөс харахад ханшийн сувгаар дамжсан мөнгөний

нийлүүлэлтийн 1 функтын өсөлт 4-н сараа дараа АҮБ-ний өсөлтийг 0.148071 нэгжээр,

харин инфляцийг 0.0000114 нэгжээр өсгөдөг байна. Энэ нь мөн статистикийн хувьд ач

холбогдолтой байна.

3.3.2. Зээлийн суваг

Зээлийн сувгийг шинжлэхийн тулд загварт зээл гэсэн үзүүлэлтийг нэмж

оруулсан. Харин хувьсагчдын эрэмбийг дараах байдлаар тогтоосон: dip, dcpi, dcredit,

dm1. Энэ нь мөнгөний нийлүүлэлтийн шок зээлийн хэмжээг өсгөх бөгөөд зээл нь

хөрөнгө оруулалтаар дамжин нийт гарцыг нэмэгдүүлдэг гэсэн таамаглалд үндэслэдэг.

Мөн VAR загварын оновчтой лаг-ийн хэмжээг Akaike information шинжүүрээр

тодорхойолоход 8 гэж гарсан. Тиймээс оновчтой лагаар 8-г сонгож үнэлгээг цааш

үргэлжлүүлэн гүйцэтгэсэн.

38

Page 39: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Зураг №11а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №11б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

Зээлийн өсөлт нь эхний сардаа аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд ямар нэгэн

нөлөөгүй болох нь харагдаж байна. Энэ нь пүүсүүд зээл аваад түүгээрээ хөрөнгө

оруулж тоног төхөөрөмж, түүхий эд худалдаж авахад тэдгээр нь гарцын хэмжээнд нь

нөлөөлтөл хамгийн багадаа нэг сарын хугацаа шаардлагатайг илэрхийлж байна. Харин

дараагийн гурван сарын турш эерэг нөлөөлдөг бөгөөд 3 дахь сарын орчимд нөлөөллийн

хэмжээ хамгийн их байна. Энэ нь пүүс бүрийн хөрөнгө оруулалт гарцын түвшинг

нэмэгдүүлж хуримтлагдсаар 3 дахь сард ихэнх пүүс зээлийн өгөөжөө хүртэж эхэлдэг

гэдгийг мөн харуулж байна.

Зураг №9а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №9б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

Зээлийн өсөлт нь эхний сар ХҮИ-г бага хэмжээгээр нэмэгдүүлдэг. Магадгүй

авсан зээлийн багахан хэсэг нь зориулалтын бус хэрэглээний бүтээгдэхүүнд

зарцуулагддаг байж болно гэсэн дүгнэлтийг хийж болох юм. Гэхдээ зээлийн ихэнх

хэсэг нь зориулалтын дагуу ашиглагдах тул ХҮИ-т дараагийн саруудад эерэг нөлөө

39

Page 40: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

байхгүй байна. Харин аж үйлдвэрийн бүтэгдээхүүний оргил цэг болон ХҮИ-ийн хариу

үйлдлийн функцийн тэнхлэгээ огтолж байгаа хэсэг нь хугацааны хувьд хоорондоо

ойролцоо байна. Өөрөөр хэлбэл зээл бүтээгдэхүүн болж гарсны дараагаар тэр нь

тодорхой хэмжээгээр ХҮИ-т нөлөөлдөг байж болох юм.

Мөнгөний тэлэх бодлого нь эхний 3 сарын хугацаанд аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүнд ямар нэгэн нөлөө байхгүй байна. Гэвч 4 дүгээр сараас аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүнийг өсгөдөг болох нь зургаас харагдаж байна. 4 дэх сарын нөлөөлөл нь

статистикийн хувьд ач холбогдолтойгоос гадна нөлөөллийн хүч харьцангуй ихтэй

байна. Энэ үед мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийн 1 функтийн өөрчлөлт АҮБ-ний

өсөлтийг 0.199060 нэгжээр нэмэгдүүлж байна.

Хүснэгт №5

DIP DCPI DCREDIT DM1

DM1(-4)  0.199060  7.55E-06  0.280066  0.241345

 (0.06015)  (5.5E-06)  (0.13410)  (0.09265)

[ 3.30918] [ 1.36729] [ 2.08846] [ 2.60485]

DM1(-5)  0.008739  1.72E-05  0.214412 -0.048504

 (0.06309)  (5.8E-06)  (0.14066)  (0.09718)

[ 0.13850] [ 2.96363] [ 1.52438] [-0.49911]

Уг сувгаар дамжсан мөнгөний тэлэх бодлогын нөлөө 3 дэх сараасаа инфляцийг

нэмэгдүүлдэг. 5 дахь сарын нөлөөлөл статистикийн хувьд ач холбогдолтой бөгөөд энэ

сувгаар дамжсан мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт 1 функтээр нэмэгдэхэд инфляци

0.0000172 нэгжээр нэмэгддэг нь хүснэгт №5 –аас харагдаж байна. Ханшийн сувгаар

дамжсан мөнгөний тэлэх бодлого ч мөн адил 3 сарын дараагаас ХҮИ-г өөрчилж байсан.

3.3.3. Хүүний суваг

Мөнгөний бодлогын хүүний сувгийг шалгахын тулд банкуудын зээлийн дундаж

хүүг загварт оруулсан. VAR-ийн хувьсагчдын эрэмбийг дараах байдлаар тогтоосон: dip,

dcpi, dinterest, dm1. Энэ дараалал нь мөнгөний аливаа бодлого нь хүүний түвшинд

нөлөөлөх бөгөөд цаашлаад хөрөнгө оруулалт гарцад нөлөөлнө гэсэн таамаглалд

суурилсан. Оновчтой лаг-ийн хэмжээг Akaike information шинжүүрээр шалгахад 6 гэж

гарсан тул VAR-ийн лаг-г 6-аар сонгож аван үнэлгээг цааш үргэлжлүүлсэн.

Зураг №10а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №10б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

40

Page 41: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Хачирхалтай нь зээлийн хүүний түвшин аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд ямар ч

нөлөөгүй болох нь зургаас харагдаж байна.

Зураг №12а: Мөнгөний бодлогын сувгууд Зураг №12б: Мөнгөний бодлогын сувгууд

Харин мөнгөний тэлэх бодлого нь эхний нэг сарын хугацаанд гарцад ямар нэгэн

нөлөө үзүүлдэггүй бөгөөд хүүний сувгаар дамжсаар сар хагасаас 2 сарын дараагаар аж

үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг нэмэгдүүлдэг. Гэвч энэ нөлөөлөл статистикийн хувьд ач

холбогдол багатай байна.

Хүснэгт №6

DIP DCPI Dinterest DM1

DM1(-4)  0.136294  1.08E-05 -1.18E-05  0.241128

 (0.06078)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09540)

[ 2.24244] [ 1.96773] [-1.14088] [ 2.52766]

DM1(-5)  0.045069  1.85E-05 -1.33E-05  0.047283

 (0.06423)  (5.8E-06)  (1.1E-05)  (0.10081)

[ 0.70171] [ 3.17811] [-1.21265] [ 0.46904]

41

Page 42: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Банкны зээлийн хүү бодит эдийн засагт маш бага нөлөөлдөгийг зээлийн хүүний

сувгийн шинжилгээнээс харж болно. Зээлийн хүү өсч буурах нь аж үйлдвэрийн

бүтээгдэхүүн болон, ХҮИ-д ямар нэгэн нөлөө үзүүлдэггүй байна.

Уг сувгаар дамжсан мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь эхний 3 сарын хуагцаанд

инфляцийг бууруулах хандлагатай байснаа 4 дэх сараас дахин нэмэгдүүлж байна.

Ялангуяа мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлт нь 1 функтээр нэмэгдэхэд 4 дэх сард нь

инфляци 0.0000108 нэгжээр өсдөг байна. Хугацааны хожимдол болоод нөлөөллийн

хувьд өмнөх 2 сувгийн шинжилгээнд ч мөн үүнтэй адил үр дүн гарсан. Тиймээс

Монголбанкны мөнгөний тэлэх бодлого нь ямар ч сувгаар дамжлаа гэсэн эхний 3 сарын

хугацаанд инфляцийг бууруулдаг. Харин 4 дэх сараас өсгөдөг гэдгийг харж болно. Мөн

энэ нөлөөлөл нь харьцангуй хүчтэй бөгөөд статистикийн хувьд ач холбогдолтой байна.

42

Page 43: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Дүгнэлт, санал зөвлөмж

Монгол улсын мөнгөний бодлогын шилжих механизм болон, мөнгөний

бодлогын хүч, хожимдол зэргийг тодорхойлж уг ажлын эхэнд тавьсан зорилгодоо

хүрлээ.

Мөнгөний бодлогыг дамжуулдаг зээлийн, ханшийн, хүүний гэсэн гурван

сувгийг үнэлж үзлээ. Эдгээрээс зээлийн болон ханшийн суваг эдийн засагт түлхүү

нөлөөлдөг байх магадлалтай. Харин хүүний суваг бодит гарц болон инфляцид маш бага

хэмжээний нөлөөтэй байгаа нь харагдлаа.

Монголбанкнаас авч хэрэгжүүлсэн мөнгөний бодлогууд эхний хоёр сарын

хугацаанд ХҮИ-г тодорхой хэмжээгээр бууруулдаг боловч дараагийн сараас эхлэн

өсгөх хандлагатайн байдаг. Харин бодит гарцын хэмжээг 2-4 сарын дараанаас өсгөдөг

байна. Мөн мөнгөний нийлүүлэлтийн өсөлтийн өөрчлөлт ихэвчлэн 4-5 сарын дараагаар

бодит эдийн засагт статистикийн хувьд ач холбогдолтойгоор нөлөөлж эхэлдэг.

Хэдийгээр эдгээр сувгуудын нөлөөг бүдүүн тоймоор харж болж байгаа боловч

бүх л хөгжиж буй орнуудад тулгардаг бэрхшээл манай орны хувьд бас тулгарч байна.

Энэ нь мөнгөний бодлогын сувгууд бүгд статистикийн хувьд ач холбогдол багатай

байгаа явдал юм. Үүний шалтгааныг дээр дурдсан судлаачдын тайлбарласнаар

санхүүгийн зах зээлийн хөгжил, бүтэц муу зэрэгтэй холбон тайлбарладаг юм билээ.

43

Page 44: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Ном зүйн жагсаалт

1. Г.Бумчимэг, (2004), Мөнгөний бодлогын зорилтын сонголт, үр дүнг үнэлэх,

хэрэгслүүдийг сонгох, бодлогыг хэрэгжүүлэх онол практикийн асуудлууд

2. Ө.Баттулга, (2004), Мөнгөний бодлогын оновчтой хэлбэр

3. Мөнгөний бодлогын инфляцид нөлөөлөх нөлөөллийн цаг хугацааны хоцрогдлын

хэмжээг тодорхойлох, Монголбанкны судалгааны ажлын товхимол №3

4. Г.Бумчимэг, (2005), Банк хоорондын захын идэвхжил

5. Д.Нямдаваа, (2010), Арилжааны банкуудын зээлийн хүүд үзүүлэх төв банкны

бодлогын нөлөөлөл

6. Le Viet Hung, A Vector Autoregression (VAR) Analysis of the Monetary

Transmission Mechanism in Vietnam

7. Mala Raghavan & George Athanasopoulos & Param Silvapulle, (2009), VARMA

models for Malaysian Monetary Policy Analysis

8. Kevin C.Cheng, (2006), A VAR Analysis of Kenya’s Monetary Policy Transmission

Mechanism: How Does the Central Bank’s REPO Rate Affect the Economy?

9. Katerina Arnostova & Jaromir Hurnik, (2004), The monetary transmission mechanism

in the Czech Republic: evidence from the VAR analysis

10. Jose J.Sidaoui & Manuel Ramos-Francia, The monetary transmission mechanism in

Mexico: recent developments

11. Rokon Bhuiyan, (2008), Monetary Transmission Mechanism in a Small Open

Economy: A Bayesian Structural VAR Approach

12. Era Dbla-Norris & Holger Floerkemeier, (2006), Transmission Mechanisms of

Monetary Policy in Armenia: Evidence from VAR Analysis

13. Leonardo O.Reyes, (2002), A VAR Analysis of the Monetary Transmission

Mechanism in the USA

44

Page 45: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

Хавсралт

1. VAR загварын үнэлгээний үр дүнгүүд

1.1. Ханшийн сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний үр дүн

 Date: 06/07/11 Time: 15:30

 Sample (adjusted): 1998M07 2010M11

 Included observations: 149 after adjustments

 Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

DIP DCPI DREER DM1

DIP(-1) -0.347342  4.29E-06  1.30E-05  0.002520

 (0.09237)  (8.6E-06)  (1.6E-05)  (0.14544)

[-3.76027] [ 0.50108] [ 0.83778] [ 0.01732]

DIP(-2) -0.361295  1.86E-05  7.81E-06 -0.324466

 (0.09562)  (8.9E-06)  (1.6E-05)  (0.15055)

[-3.77859] [ 2.09368] [ 0.48472] [-2.15515]

DIP(-3) -0.369169  7.85E-06  3.94E-06 -0.245981

 (0.09605)  (8.9E-06)  (1.6E-05)  (0.15123)

[-3.84365] [ 0.88068] [ 0.24312] [-1.62653]

DIP(-4) -0.308370  1.79E-05 -5.57E-06 -0.438448

 (0.09730)  (9.0E-06)  (1.6E-05)  (0.15320)

[-3.16939] [ 1.97997] [-0.33987] [-2.86195]

DIP(-5) -0.136656  2.17E-05  3.51E-06 -0.394127

 (0.09203)  (8.5E-06)  (1.6E-05)  (0.14490)

[-1.48493] [ 2.54423] [ 0.22657] [-2.71990]

DCPI(-1) -319.1279  0.081259  0.872816 -1742.607

 (674.065)  (0.06254)  (0.11361)  (1061.36)

[-0.47344] [ 1.29930] [ 7.68228] [-1.64187]

DCPI(-2) -1148.956  0.057880 -0.156127 -1451.717

 (811.251)  (0.07527)  (0.13674)  (1277.36)

[-1.41628] [ 0.76898] [-1.14181] [-1.13650]

DCPI(-3)  360.0764  0.232182  0.340616  86.06485

 (823.389)  (0.07639)  (0.13878)  (1296.48)

[ 0.43731] [ 3.03924] [ 2.45431] [ 0.06638]

DCPI(-4)  1664.173  0.040199 -0.013405  2529.977

 (850.444)  (0.07890)  (0.14334)  (1339.08)

[ 1.95683] [ 0.50946] [-0.09352] [ 1.88935]

DCPI(-5)  227.2476  0.044055 -0.120266 -2242.776

 (927.455)  (0.08605)  (0.15632)  (1460.33)

45

Page 46: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

[ 0.24502] [ 0.51197] [-0.76934] [-1.53580]

DREER(-1)  444.9665 -0.027665  0.304811  1890.598

 (525.896)  (0.04879)  (0.08864)  (828.055)

[ 0.84611] [-0.56699] [ 3.43874] [ 2.28318]

DREER(-2) -810.6250 -0.052049 -0.163872 -352.1659

 (545.673)  (0.05063)  (0.09197)  (859.194)

[-1.48555] [-1.02806] [-1.78173] [-0.40988]

DREER(-3) -197.6757 -0.058492  0.082410  1260.302

 (568.307)  (0.05273)  (0.09579)  (894.833)

[-0.34783] [-1.10932] [ 0.86033] [ 1.40842]

DREER(-4) -162.5959  0.021566 -0.139157 -529.0376

 (592.511)  (0.05497)  (0.09987)  (932.944)

[-0.27442] [ 0.39230] [-1.39341] [-0.56706]

DREER(-5)  77.42695  0.012150  0.131171  495.3351

 (442.681)  (0.04107)  (0.07461)  (697.027)

[ 0.17490] [ 0.29583] [ 1.75799] [ 0.71064]

DM1(-1) -0.002320 -1.46E-05  1.26E-05 -0.204276

 (0.06213)  (5.8E-06)  (1.0E-05)  (0.09783)

[-0.03734] [-2.52837] [ 1.20604] [-2.08800]

DM1(-2)  0.062475 -4.02E-06 -7.15E-06  0.002696

 (0.05919)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09320)

[ 1.05550] [-0.73270] [-0.71697] [ 0.02892]

DM1(-3)  0.072578  5.35E-06  2.08E-06  0.088960

 (0.05964)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09391)

[ 1.21696] [ 0.96761] [ 0.20675] [ 0.94734]

DM1(-4)  0.148071  1.14E-05 -5.75E-06  0.259372

 (0.05915)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09313)

[ 2.50335] [ 2.08506] [-0.57723] [ 2.78495]

DM1(-5)  0.036612  1.60E-05  2.20E-05  0.101387

 (0.06081)  (5.6E-06)  (1.0E-05)  (0.09575)

[ 0.60207] [ 2.83623] [ 2.15125] [ 1.05888]

C -811.7311  0.224556 -0.603168  4747.282

 (1524.74)  (0.14147)  (0.25700)  (2400.79)

[-0.53237] [ 1.58735] [-2.34699] [ 1.97738]

DOIL -26.66233  0.029415  0.014345  130.0994

 (195.388)  (0.01813)  (0.03293)  (307.650)

[-0.13646] [ 1.62262] [ 0.43559] [ 0.42288]

DMEAT -126.3412  0.171624 -0.003192  37.57336

 (150.307)  (0.01395)  (0.02533)  (236.668)

[-0.84055] [ 12.3066] [-0.12599] [ 0.15876]

 R-squared  0.281249  0.747891  0.608102  0.287464

 Adj. R-squared  0.155753  0.703872  0.539676  0.163053

46

Page 47: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

 Sum sq. resids  1.94E+10  166.5736  549.7352  4.80E+10

 S.E. equation  12392.55  1.149788  2.088774  19512.82

 F-statistic  2.241097  16.99019  8.886938  2.310602

 Log likelihood -1603.234 -219.7279 -308.6809 -1670.876

 Akaike AIC  21.82864  3.258093  4.452092  22.73659

 Schwarz SC  22.29234  3.721789  4.915789  23.20029

 Mean dependent  279.1304  0.743356  0.150336  3600.176

 S.D. dependent  13487.33  2.112897  3.078645  21329.03

 Determinant resid covariance (dof adj.)  2.94E+17

 Determinant resid covariance  1.50E+17

 Log likelihood -3792.340

 Akaike information criterion  52.13879

 Schwarz criterion  53.99358

1.2. Зээлийн сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний үр дүн

 Vector Autoregression Estimates

 Date: 06/07/11 Time: 16:18

 Sample (adjusted): 1998M10 2010M11

 Included observations: 146 after adjustments

 Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

DIP DCPI DCREDIT DM1

DIP(-1) -0.317100  3.29E-06 -0.168249 -0.019807

 (0.09336)  (8.6E-06)  (0.20813)  (0.14380)

[-3.39642] [ 0.38330] [-0.80837] [-0.13774]

DIP(-2) -0.411179  6.44E-06 -0.231119 -0.337549

 (0.09918)  (9.1E-06)  (0.22111)  (0.15277)

[-4.14563] [ 0.70679] [-1.04527] [-2.20955]

DIP(-3) -0.324264 -8.79E-07 -0.005625 -0.306483

 (0.10497)  (9.6E-06)  (0.23400)  (0.16167)

[-3.08922] [-0.09120] [-0.02404] [-1.89568]

DIP(-4) -0.348061  9.29E-07 -0.110976 -0.438448

 (0.11234)  (1.0E-05)  (0.25044)  (0.17303)

[-3.09828] [ 0.09005] [-0.44313] [-2.53391]

DIP(-5) -0.216636  1.27E-05 -0.178777 -0.515981

 (0.11086)  (1.0E-05)  (0.24714)  (0.17075)

[-1.95417] [ 1.24503] [-0.72339] [-3.02186]

DIP(-6) -0.157765 -1.64E-05 -0.473999 -0.229816

 (0.10848)  (1.0E-05)  (0.24183)  (0.16709)

[-1.45434] [-1.64630] [-1.96003] [-1.37544]

DIP(-7) -0.083240 -2.00E-05 -0.325018 -0.288317

47

Page 48: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

 (0.10330)  (9.5E-06)  (0.23028)  (0.15910)

[-0.80584] [-2.10732] [-1.41141] [-1.81215]

DIP(-8)  0.094755 -4.00E-06 -0.574399  0.152981

 (0.09500)  (8.7E-06)  (0.21179)  (0.14633)

[ 0.99739] [-0.45800] [-2.71212] [ 1.04547]

DCPI(-1) -89.35166  0.081666  3142.403 -1745.685

 (704.166)  (0.06466)  (1569.80)  (1084.59)

[-0.12689] [ 1.26302] [ 2.00179] [-1.60953]

DCPI(-2) -853.4698  0.006217  678.7054  233.2127

 (693.456)  (0.06368)  (1545.92)  (1068.10)

[-1.23075] [ 0.09763] [ 0.43903] [ 0.21834]

DCPI(-3) -1254.148  0.153596 -651.9522 -1849.093

 (714.430)  (0.06560)  (1592.68)  (1100.40)

[-1.75545] [ 2.34135] [-0.40934] [-1.68038]

DCPI(-4)  538.6491 -0.044440 -1484.590  2775.601

 (682.388)  (0.06266)  (1521.25)  (1051.05)

[ 0.78936] [-0.70922] [-0.97590] [ 2.64079]

DCPI(-5)  135.7049 -0.006576  1049.183 -2736.352

 (765.377)  (0.07028)  (1706.26)  (1178.87)

[ 0.17730] [-0.09357] [ 0.61490] [-2.32116]

DCPI(-6) -317.2570  0.146826 -1200.643  300.2717

 (831.129)  (0.07632)  (1852.84)  (1280.15)

[-0.38172] [ 1.92389] [-0.64800] [ 0.23456]

DCPI(-7)  244.9328 -0.064371  3810.309  1794.027

 (807.149)  (0.07412)  (1799.38)  (1243.21)

[ 0.30345] [-0.86852] [ 2.11757] [ 1.44306]

DCPI(-8) -1238.739  0.043095 -6056.646 -977.7269

 (787.527)  (0.07231)  (1755.63)  (1212.99)

[-1.57295] [ 0.59595] [-3.44983] [-0.80605]

DCREDIT(-1)  0.007279  7.38E-06  0.171491  0.001550

 (0.03845)  (3.5E-06)  (0.08573)  (0.05923)

[ 0.18928] [ 2.08876] [ 2.00048] [ 0.02616]

DCREDIT(-2)  0.045318 -1.04E-05  0.170710  0.257135

 (0.04004)  (3.7E-06)  (0.08927)  (0.06168)

[ 1.13177] [-2.83945] [ 1.91236] [ 4.16917]

DCREDIT(-3)  0.133902 -2.80E-07  0.111793  0.158717

 (0.04274)  (3.9E-06)  (0.09529)  (0.06584)

[ 3.13257] [-0.07146] [ 1.17317] [ 2.41072]

DCREDIT(-4) -0.084139  1.06E-05  0.344040 -0.172280

 (0.04438)  (4.1E-06)  (0.09894)  (0.06836)

[-1.89571] [ 2.60545] [ 3.47709] [-2.52011]

DCREDIT(-5)  0.016123  2.44E-06  0.283033  0.022061

 (0.04274)  (3.9E-06)  (0.09529)  (0.06583)

48

Page 49: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

[ 0.37720] [ 0.62074] [ 2.97037] [ 0.33510]

DCREDIT(-6) -0.119185 -1.15E-06 -0.059025 -0.093689

 (0.04283)  (3.9E-06)  (0.09548)  (0.06597)

[-2.78289] [-0.29181] [-0.61822] [-1.42027]

DCREDIT(-7) -0.009735  6.81E-06 -0.059501 -0.217837

 (0.04616)  (4.2E-06)  (0.10290)  (0.07109)

[-0.21091] [ 1.60686] [-0.57826] [-3.06413]

DCREDIT(-8)  0.074240 -7.44E-06 -0.273802  0.093193

 (0.04585)  (4.2E-06)  (0.10222)  (0.07063)

[ 1.61908] [-1.76781] [-2.67853] [ 1.31953]

DM1(-1) -0.016267 -1.93E-05 -0.151438 -0.216673

 (0.06679)  (6.1E-06)  (0.14888)  (0.10287)

[-0.24358] [-3.14272] [-1.01715] [-2.10637]

DM1(-2)  0.009820 -1.49E-05 -0.008630 -0.030214

 (0.06289)  (5.8E-06)  (0.14021)  (0.09687)

[ 0.15613] [-2.58733] [-0.06155] [-0.31189]

DM1(-3)  0.018750  2.39E-08 -0.015678 -0.032418

 (0.06314)  (5.8E-06)  (0.14076)  (0.09726)

[ 0.29694] [ 0.00412] [-0.11138] [-0.33333]

DM1(-4)  0.199060  7.55E-06  0.280066  0.241345

 (0.06015)  (5.5E-06)  (0.13410)  (0.09265)

[ 3.30918] [ 1.36729] [ 2.08846] [ 2.60485]

DM1(-5)  0.008739  1.72E-05  0.214412 -0.048504

 (0.06309)  (5.8E-06)  (0.14066)  (0.09718)

[ 0.13850] [ 2.96363] [ 1.52438] [-0.49911]

DM1(-6)  0.059521  1.09E-05  0.010783 -0.132875

 (0.06525)  (6.0E-06)  (0.14546)  (0.10050)

[ 0.91222] [ 1.81421] [ 0.07413] [-1.32216]

DM1(-7) -0.139572  1.85E-06  0.118691 -0.063264

 (0.06787)  (6.2E-06)  (0.15131)  (0.10454)

[-2.05632] [ 0.29755] [ 0.78441] [-0.60514]

DM1(-8) -0.049023 -1.06E-06  0.081838  0.017190

 (0.06371)  (5.9E-06)  (0.14204)  (0.09814)

[-0.76941] [-0.18078] [ 0.57617] [ 0.17516]

C  1540.498  0.237426  4824.428  5062.646

 (1531.11)  (0.14059)  (3413.30)  (2358.29)

[ 1.00613] [ 1.68876] [ 1.41342] [ 2.14674]

DOIL -328.9859  0.041669  443.1264 -220.3851

 (196.006)  (0.01800)  (436.956)  (301.899)

[-1.67845] [ 2.31523] [ 1.01412] [-0.73000]

DMEAT -209.8673  0.175789  85.10562  29.07528

 (156.859)  (0.01440)  (349.687)  (241.603)

49

Page 50: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

[-1.33793] [ 12.2047] [ 0.24338] [ 0.12034]

 R-squared  0.442727  0.806337  0.655614  0.474156

 Adj. R-squared  0.272031  0.747017  0.550126  0.313087

 Sum sq. resids  1.49E+10  125.5817  7.40E+10  3.53E+10

 S.E. equation  11583.71  1.063657  25823.58  17841.84

 F-statistic  2.593656  13.59298  6.215072  2.943805

 Log likelihood -1553.331 -196.1676 -1670.378 -1616.395

 Akaike AIC  21.75796  3.166679  23.36134  22.62186

 Schwarz SC  22.47321  3.881927  24.07659  23.33710

 Mean dependent  208.7371  0.777603  17752.66  3716.218

 S.D. dependent  13576.61  2.114736  38500.90  21527.26

 Determinant resid covariance (dof adj.)  2.93E+25

 Determinant resid covariance  9.80E+24

 Log likelihood -5029.402

 Akaike information criterion  70.81373

 Schwarz criterion  73.67473

1.3. Зээлийн сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний үр дүн

 Vector Autoregression Estimates

 Date: 06/07/11 Time: 17:40

 Sample (adjusted): 1998M09 2010M11

 Included observations: 147 after adjustments

 Standard errors in ( ) & t-statistics in [ ]

DIP DCPIDINTERE

ST DM1

DIP(-1) -0.352062  4.00E-06  1.13E-05 -0.014783

 (0.09451)  (8.6E-06)  (1.6E-05)  (0.14834)

[-3.72511] [ 0.46655] [ 0.70456] [-0.09966]

DIP(-2) -0.394560  1.38E-05 -8.94E-06 -0.338869

 (0.10177)  (9.2E-06)  (1.7E-05)  (0.15974)

[-3.87686] [ 1.49174] [-0.51564] [-2.12141]

DIP(-3) -0.425214  6.70E-06  9.12E-06 -0.326069

 (0.10398)  (9.4E-06)  (1.8E-05)  (0.16320)

[-4.08947] [ 0.70988] [ 0.51479] [-1.99800]

DIP(-4) -0.377540  1.76E-05  1.14E-05 -0.439108

 (0.10663)  (9.7E-06)  (1.8E-05)  (0.16736)

[-3.54072] [ 1.81804] [ 0.62963] [-2.62377]

DIP(-5) -0.193548  2.07E-05  1.80E-05 -0.376126

 (0.10181)  (9.2E-06)  (1.7E-05)  (0.15980)

[-1.90101] [ 2.24235] [ 1.03683] [-2.35372]

50

Page 51: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

DIP(-6) -0.110899 -3.83E-06  5.26E-06 -0.179065

 (0.09640)  (8.7E-06)  (1.6E-05)  (0.15130)

[-1.15043] [-0.43837] [ 0.32055] [-1.18350]

DCPI(-1) -445.1413  0.116755 -0.053119 -1616.785

 (710.702)  (0.06447)  (0.12109)  (1115.48)

[-0.62634] [ 1.81097] [-0.43867] [-1.44940]

DCPI(-2) -863.8954  0.049350 -0.064462  55.44336

 (671.465)  (0.06091)  (0.11441)  (1053.90)

[-1.28658] [ 0.81019] [-0.56345] [ 0.05261]

DCPI(-3) -346.3534  0.167107  0.034008 -500.8489

 (664.723)  (0.06030)  (0.11326)  (1043.32)

[-0.52105] [ 2.77128] [ 0.30027] [-0.48005]

DCPI(-4)  1544.496 -0.025734 -0.035878  4185.856

 (659.938)  (0.05987)  (0.11244)  (1035.81)

[ 2.34036] [-0.42986] [-0.31908] [ 4.04116]

DCPI(-5) -103.4137 -0.011721  0.243389 -2781.666

 (798.938)  (0.07247)  (0.13613)  (1253.97)

[-0.12944] [-0.16173] [ 1.78797] [-2.21828]

DCPI(-6) -272.3094  0.205551 -0.121779  193.2536

 (757.402)  (0.06871)  (0.12905)  (1188.78)

[-0.35953] [ 2.99171] [-0.94367] [ 0.16256]

DINTEREST(-1) -119.3963 -0.013398 -0.725271 -174.0572

 (525.829)  (0.04770)  (0.08959)  (825.315)

[-0.22706] [-0.28088] [-8.09522] [-0.21090]

DINTEREST(-2) -229.7432 -0.024121 -0.556471  412.7887

 (631.327)  (0.05727)  (0.10757)  (990.898)

[-0.36391] [-0.42117] [-5.17323] [ 0.41658]

DINTEREST(-3) -278.9956 -0.033000 -0.560488  1527.567

 (687.180)  (0.06234)  (0.11708)  (1078.56)

[-0.40600] [-0.52938] [-4.78706] [ 1.41630]

DINTEREST(-4) -608.9469 -0.008994 -0.226682 -180.5564

 (703.288)  (0.06380)  (0.11983)  (1103.85)

[-0.86586] [-0.14098] [-1.89172] [-0.16357]

DINTEREST(-5) -630.0237  0.022592 -0.367514 -912.5125

 (644.681)  (0.05848)  (0.10984)  (1011.86)

[-0.97726] [ 0.38631] [-3.34582] [-0.90182]

DINTEREST(-6) -619.3842  0.042119 -0.299301 -59.40794

 (529.912)  (0.04807)  (0.09029)  (831.723)

[-1.16884] [ 0.87620] [-3.31496] [-0.07143]

DM1(-1) -0.019178 -1.41E-05 -2.07E-05 -0.167753

 (0.06415)  (5.8E-06)  (1.1E-05)  (0.10069)

[-0.29894] [-2.43018] [-1.89258] [-1.66599]

DM1(-2)  0.040670 -1.02E-05 -7.20E-06  0.096272

51

Page 52: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

 (0.06003)  (5.4E-06)  (1.0E-05)  (0.09421)

[ 0.67754] [-1.87593] [-0.70354] [ 1.02186]

DM1(-3)  0.052510 -7.64E-07 -5.08E-06  0.144849

 (0.06091)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09560)

[ 0.86207] [-0.13834] [-0.48911] [ 1.51511]

DM1(-4)  0.136294  1.08E-05 -1.18E-05  0.241128

 (0.06078)  (5.5E-06)  (1.0E-05)  (0.09540)

[ 2.24244] [ 1.96773] [-1.14088] [ 2.52766]

DM1(-5)  0.045069  1.85E-05 -1.33E-05  0.047283

 (0.06423)  (5.8E-06)  (1.1E-05)  (0.10081)

[ 0.70171] [ 3.17811] [-1.21265] [ 0.46904]

DM1(-6)  0.095073  6.90E-06  4.74E-06 -0.021690

 (0.06204)  (5.6E-06)  (1.1E-05)  (0.09737)

[ 1.53246] [ 1.22682] [ 0.44814] [-0.22275]

C -339.2114  0.182975 -0.570695  3396.603

 (1481.84)  (0.13442)  (0.25248)  (2325.82)

[-0.22891] [ 1.36118] [-2.26035] [ 1.46039]

DOIL -109.0309  0.034728 -0.014254  62.27820

 (202.118)  (0.01833)  (0.03444)  (317.234)

[-0.53944] [ 1.89411] [-0.41391] [ 0.19632]

DMEAT -169.3621  0.175824  0.007447  25.96891

 (153.853)  (0.01396)  (0.02621)  (241.480)

[-1.10081] [ 12.5979] [ 0.28408] [ 0.10754]

 R-squared  0.290479  0.758945  0.478606  0.304509

 Adj. R-squared  0.136750  0.706716  0.365637  0.153819

 Sum sq. resids  1.90E+10  156.3171  551.4570  4.68E+10

 S.E. equation  12581.67  1.141333  2.143706  19747.55

 F-statistic  1.889548  14.53118  4.236625  2.020770

 Log likelihood -1581.347 -213.1008 -305.7606 -1647.613

 Akaike AIC  21.88228  3.266678  4.527355  22.78385

 Schwarz SC  22.43154  3.815941  5.076618  23.33312

 Mean dependent  162.5778  0.776803 -0.197279  3652.056

 S.D. dependent  13541.60  2.107503  2.691512  21467.51

 Determinant resid covariance (dof adj.)  3.18E+17

 Determinant resid covariance  1.41E+17

 Log likelihood -3736.796

 Akaike information criterion  52.31014

 Schwarz criterion  54.50720

52

Page 53: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

2. VAR загварын үнэлгээний хариу үйлдлийн функцууд:

2.1. Ханшийн сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний хариу үйлдлийн функц

53

Page 54: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

2.2. Зээлийн сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний хариу үйлдлийн функц

54

Page 55: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

2.3. Хүүний сувгийг үнэлсэн VAR загварын үнэлгээний хариу үйлдлийн функц

55

Page 56: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

3. VAR загварын оновчтой хугацааны хоцрогдлыг тодорхойлох нь:

3.1. Ханшийн суваг

Sample: 1998M01 2010M12

Included observations: 146

 Lag LogL LR FPE AIC SC HQ

0-

3850.099 NA  1.11e+18  52.90547  53.15070  53.00511

1-

3792.673  109.3466  6.31e+17  52.33798   52.91018*   52.57048*

2-

3785.197  13.82453  7.10e+17  52.45476  53.35393  52.82011

3-

3764.652  36.86897  6.69e+17  52.39249  53.61863  52.89070

4-

3744.995  34.19693  6.38e+17  52.34240  53.89551  52.97347

5-

3719.594   42.80014*   5.63e+17*   52.21361*  54.09369  52.97753

6-

3706.451  21.42463  5.90e+17  52.25275  54.45980  53.14953

7-

3695.872  16.66487  6.41e+17  52.32702  54.86104  53.35665

8-

3683.885  18.22734  6.85e+17  52.38199  55.24298  53.54447

 * indicates lag order selected by the criterion

 LR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)

 FPE: Final prediction error

 AIC: Akaike information criterion

 SC: Schwarz information criterion

 HQ: Hannan-Quinn information criterion

56

Page 57: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

3.2. Зээлийн суваг

VAR Lag Order Selection Criteria

Endogenous variables: DIP DCPI DCREDIT DM1

Exogenous variables: C DOIL DMEAT

Date: 06/07/11 Time: 16:19

Sample: 1998M01 2010M12

Included observations: 146

 Lag ogL LR FPE AIC SC HQ

0 5231.103 NA  1.83e+26  71.82333  72.06856  71.92297

1 5185.307  87.20123  1.22e+26  71.41516   71.98736*   71.64766*

2 5168.489  31.10131  1.20e+26  71.40396  72.30313  71.76931

3 5152.971  27.84626  1.22e+26  71.41057  72.63671  71.90878

4 5116.286  63.82354  9.18e+25  71.12720  72.68031  71.75826

5 5093.359  38.62923  8.39e+25  71.03232  72.91240  71.79624

6 5078.806  23.72436  8.61e+25  71.05213  73.25918  71.94891

7 5056.468  35.18918  7.97e+25  70.96532  73.49934  71.99495

8 5029.402   41.15465*   6.93e+25*   70.81373*  73.67473  71.97622

 * indicates lag order selected by the criterion

 LR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)

 FPE: Final prediction error

 AIC: Akaike information criterion

 SC: Schwarz information criterion

 HQ: Hannan-Quinn information criterion

57

Page 58: Монгол улсын мөнгөний бодлогын шинжилгээ ба шилжих механизм.docx

Ц.БАРХАС

3.3. Хүүний суваг

VAR Lag Order Selection Criteria

Endogenous variables: DIP DCPI DINTEREST DM1

Exogenous variables: C DOIL DMEAT

Date: 06/07/11 Time: 17:42

Sample: 1998M01 2010M12

Included observations: 145

 Lag ogL LR FPE AIC SC HQ

0 3817.467 NA  1.02e+18  52.82023   53.06658*  52.92033

1 3788.195  55.71775  8.52e+17  52.63717  53.21198   52.87073*

2 3776.069  22.41164  8.99e+17  52.69061  53.59389  53.05764

3 3753.015  41.33859  8.17e+17  52.59331  53.82506  53.09381

4 3731.167  37.97060  7.56e+17  52.51264  54.07286  53.14661

5 3707.469  39.87708  6.83e+17  52.40647  54.29516  53.17391

6 3688.271   31.24581*   6.58e+17*   52.36236*  54.57952  53.26327

7 3675.634  19.87116  6.96e+17  52.40875  54.95437  53.44312

8 3670.729  7.442647  8.21e+17  52.56178  55.43586  53.72961

 * indicates lag order selected by the criterion

 LR: sequential modified LR test statistic (each test at 5% level)

 FPE: Final prediction error

 AIC: Akaike information criterion

 SC: Schwarz information criterion

 HQ: Hannan-Quinn information criterion

58