1

Από τον Πλοίαρχο (Ο) Αθανάσιο Τσιλιβίγκο

Το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο τέθηκε για πρώτη φορά από

την Τουρκία, όταν την 1η Νοεμβρίου του 1973 η τουρκική κυβέρνηση με από-

φαση που δημοσιεύτηκε στην οικεία εφημερίδα της κυβέρνησης, χορήγησε σε

τουρκική εταιρία πετρελαίων άδεια για τον εντοπισμό υδρογονανθράκων σε

υποθαλάσσιες περιοχές Δυτικά και Βορειοδυτικά των ελληνικών νησιών Λέ-

σβου και Χίου, Ανατολικά και Νοτιοανατολικά των νησιών Σαμοθράκης, Λή-

μνου και Αγίου Ευστρατίου. Η στρατιωτική κυβέρνηση της Ελλάδας, αντιδρώ-

ντας με αρκετή καθυστέρηση στις 7/2/1974, επέδωσε στην τουρκική κυβέρ-

νηση ρηματική διακοίνωση, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα αρνήθηκε το δι-

καίωμα της Τουρκίας για εξερεύνηση του υποθαλάσσιου χώρου των ελληνι-

κών νησιών. Παράλληλα μ΄ αυτήν διατυπώθηκε η ελληνική επιχειρηματολογία

για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η οποία έκτοτε παραμένει σχεδόν

αμετάβλητη. Στη συνέχεια (27/2/1974), η Τουρκία απάντησε αντίστοιχα με ρη-

ματική διακοίνωση, που περιείχε τις κεντρικές θέσεις της για τους κανόνες που

έπρεπε να εφαρμοστούν στην οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου, οι

οποίες επαναλαμβάνονται μέχρι και σήμερα.

Η Ελληνοτουρκική Διαμάχη για την Υφαλοκρηπίδα

των νησιών του Αιγαίου

Η Αρχή της Σύγκρουσης, το Πρακτικό της Βέρνης και οι Εξελίξεις μέχρι τα τέλη του 1986

(Μέρος 2ο εκ συνόλου 5 Μερών)

2

Τις παραπάνω ρηματικές διακοινώσεις ακολούθησαν άλλες δύο, μία

για κάθε πλευρά, με τις οποίες άρχισε να διαφαίνεται ένα κλίμα προσέγγισης

μεταξύ των δύο χωρών. Πλην όμως οι εκχωρήσεις νέων αδειών1 για έρευνα

σε εταιρίες πετρελαίων εκ μέρους της τουρκικής κυβέρνησης, η αποστολή για

έρευνα στο Αιγαίο στις 29/5/1974 του τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Τζα-

νταρλί» με συνοδεία 37 πολεμικών πλοίων και η ένοπλη τουρκική εισβολή

στην Κύπρο στις 20/7/1974, όχι μόνο ανέστειλαν το κλίμα προσέγγισης, αλλά

οδήγησαν τις δύο χώρες στα πρόθυρα της ένοπλης σύγκρουσης.

Στις αρχές του 1975 και ενώ είχε αποκατασταθεί η δημοκρατική ομαλό-

τητα στην Ελλάδα, η ελληνική κυβέρνηση πρότεινε στην αντίστοιχη τουρκική

την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) ως τρόπο επίλυσης

της διαφοράς των, σχετικά με την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο.

Η Τουρκία, αποδεχόμενη την πρόταση, απέστειλε τον Τούρκο Υπουργό Εξω-

τερικών στη Ρώμη στις 19/5/1975 για να συναντήσει τον Έλληνα ομόλογό του,

προκειμένου να υπογράψουν το αναγκαίο συνυποσχετικό της παραπομπής.

Παρ΄ όλα αυτά, ο Τούρκος Υπουργός αρνήθηκε να συζητήσει το σχέδιο

σύνταξης του συνυποσχετικού, με την αιτιολογία ότι θα έπρεπε να προηγη-

θούν διαπραγματεύσεις επί της ουσίας πριν την προσφυγή στο ΔΔΧ.

Μετά από λίγες ημέρες (31/5/1975) πραγματοποιήθηκε συνάντηση των

Πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας

(Κ. Καραμανλή- Σ. Ντεμιρέλ) στις Βρυ-

ξέλλες, όπου μεταξύ των θεμάτων συζη-

τήθηκε και το ζήτημα της υφαλοκρηπί-

δας. Συγκεκριμένα οι δύο πρωθυπουρ-

γοί αποφάσισαν ότι τα προβλήματα

έπρεπε να επιλυθούν ειρηνικά μέσω

διαπραγματεύσεων και όσον αφορά το

θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου,

μέσω του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χά-

γης. Επίσης καθόρισαν τις γενικές γραμ-

μές, βάσει των οποίων θα γίνονταν οι επαφές των εκπροσώπων των δύο κυ-

βερνήσεων και αποφάσισαν την επίσπευση της συνάντησης των εμπειρογνω-

μόνων για το θέμα της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου2.

Ελληνοτουρκική Συνάντηση

Κορυφής στις Βρυξέλλες (31/5/1975)

3

Με βάση τα συμφωνηθέντα των Βρυξελλών, ορίστηκαν τρεις συναντή-

σεις μεταξύ των εμπειρογνωμόνων των δύο κρατών από τα μέσα του 1975

έως τα μέσα του 1976 (25-27/9/1975, 31/1-2/2/1976, 19-20/6/1976) για τη σύ-

νταξη του συνυποσχετικού παραπομπής της διαφοράς στο ΔΔΧ, χωρίς όμως

να τελεσφορήσουν, λόγω άρνησης της Τουρκίας να συμμετάσχει σ΄ αυτές.

Ενώ οι διπλωματικές διαβουλεύσεις συνεχίζονταν για την εξεύρεση λύ-

σης, το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Σισμίκ 1» απέπλευσε στις 21/7/1976

από το Βόσπορο και στις 6,7,8/8/1976 διενήργησε σεισμολογικές έρευνες

στην υφαλοκρηπίδα των ελληνικών νησιών του ΒΑ Αιγαίου με επακόλουθο η

κρίση μεταξύ των δύο χωρών να κορυφωθεί. Οι ελληνικές και οι τουρκικές

ένοπλες δυνάμεις τέθηκαν σε κατάσταση επιφυλακής και το ενδεχόμενο της

μεταξύ των αντιπαράθεσης έλαβε επικίνδυνες διαστάσεις. Σ΄ αυτό το σημείο,

η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να προσφύγει:

- Στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ (ΣΑ/ΟΗΕ) για να

αποτραπεί ο κίνδυνος της διατάραξης της ειρήνης, η οποία απειλείτο σοβαρά

και

- Στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) μονομερώς,

για να προκαλέσει τη νομική και επιστημονική αποσαφήνιση των διαφορών

της με την Τουρκία και μ΄ αυτόν τον τρόπο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπί-

δας του Αιγαίου.

Μετά από ανταλλαγές απόψεων σε διπλωματικό επίπεδο, το ΣΑ/ΟΗΕ

εξέδωσε στις 25/8/1976 την απόφαση με αριθμό 395, με την οποία καλούσε

τις δύο κυβερνήσεις να αποφύγουν ενέργειες που θα οδηγούσαν στην επιδεί-

νωση της κατάστασης και να επαναλάβουν τις διαπραγματεύσεις για την εξεύ-

ρεση αμοιβαίας αποδεκτής λύσης.

Παράλληλα συνεχιζόταν και η διαδικασία ενώπιον του ΔΔΧ, στο οποίο

η Τουρκία, μη αναγνωρίζουσα την αρμοδιότητά του, αρνήθηκε να παραστεί.

Υπ΄ αυτές τις συνθήκες, το ΔΔΧ στις 11/9/1976 εξέδωσε την απόφασή του, με

την οποία αφ΄ ενός μεν απέρριψε το αίτημα της Ελλάδας για τη λήψη προσω-

ρινών μέτρων με το σκεπτικό ότι δεν διέβλεπε ότι τα ενδιαφερόμενα κράτη θα

παραβίαζαν τις σχετικές αποφάσεις του ΣΑ/ΟΗΕ, αφ΄ ετέρου δε επιφυλάχθηκε

να εξετάσει την ουσία της διαφοράς. Μετά απ΄ αυτά στα μέσα Σεπτεμβρίου

4

του 1976, η κρίση άρχισε να εκτονώνεται. Σ΄ ό,τι αφορά την εξέταση της ου-

σίας της διαφοράς, το ΔΔΧ μετά την πάροδο δύο περίπου ετών (19/12/1978)

εξέδωσε την απόφασή του, με την οποία έκρινε ότι το κοινό ανακοινωθέν της

31ης Μαΐου 1975 των πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας, δεν αντιστοι-

χούσε με συνυποσχετικό, βάσει του οποίου τα δυο μέρη θα παρέπεμπαν τη

διαφορά τους στο ΔΔΧ προς επίλυση3. Συνεπώς, κατά το ΔΔΧ, το κείμενο του

κοινού ανακοινωθέντος, ιδιαίτερα υπό τις περιστάσεις που συντάχθηκε, δεν

μπορούσε να θεωρηθεί ότι αποτελούσε άμεση δέσμευση των δύο κυβερνή-

σεων, έτσι ώστε να αποδεχτούν δίχως άλλο την παραπομπή της διαφοράς

των στο ΔΔΧ.

Μετά την εκτόνωση της κρίσης, εμπειρογνώμονες από τις δύο χώρες

συναντήθηκαν στη Βέρνη της Ελβετίας και μετά από διαβουλεύσεις κατέληξαν

στις 11/11/1976 στην υπογραφή του Πρακτικού της Βέρνης. Το Πρακτικό

της Βέρνης ήταν μια διαδικαστική διμερής συμφωνία, που καθόριζε τη διαδι-

κασία που θα ακολουθούσαν τα δύο μέρη κατά τη διαπραγμάτευση της υφα-

λοκρηπίδας του Αιγαίου. Επ΄ αυτού αξιομνημόνευτη είναι η διάταξη της παρα-

γράφου 6, σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα και η Τουρκία ανελάμβαναν την υποχρέωση όπως απέχουν από κάθε πρωτοβουλία ή πράξη σχε-τικά με την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, η οποία θα ήταν δυνατό να πα-ρενοχλήσει τη διαδικασία της οριστικής διευθέτησης του προβλήματος. Η διάταξη αυτή άφηνε πολλά περιθώρια διαφορετικών ερμηνειών, με επακό-

λουθο να αποτελέσει το σημείο τριβής στην κρίση του Μαρτίου 1987.

Η χρονική περίοδος των δέκα ετών που ακολούθησε μετά το Πρακτικό

της Βέρνης (1976-1986), υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία δεν σημειώ-

θηκε καμία πρόοδος για το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας, καθόσον και οι δυο

πλευρές παρέμειναν ουσιαστικά προσκολλημένες στις αρχικές τους θέσεις. Η

Τουρκία διατηρούσε ένα συνεχές κλίμα έντασης στο Αιγαίο με κινήσεις και

κατά καιρούς δηλώσεις, που ήταν αντίθετες του πνεύματος του Πρακτικού της

Βέρνης. Από την άλλη πλευρά, η Ελλάδα θεωρούσε ότι οι διμερείς διαπραγ-

ματεύσεις, τις οποίες υιοθετούσε το Πρακτικό της Βέρνης ως μέθοδο επίλυσης

των διαφορών, είχαν διακοπεί με υπαιτιότητα της Τουρκίας. Συνεπώς, κατά

την άποψη της Ελλάδας, δεν υπήρχε πλέον έδαφος εφαρμογής του Πρακτι-

κού και ως εκ τούτου ούτε και δέσμευσή της έναντι αυτού.

5

Το Χαρακτηριστικό στοιχείο κατά τη διάρκεια της προαναφερόμενης

χρονικής περιόδου (1976-1986), ήταν το κλίμα έντασης στις ελληνοτουρκικές

σχέσεις, λόγω αμφισβήτησης εκ μέρους της Τουρκίας των ελληνικών

κυριαρχικών δικαιωμάτων στο Αιγαίο και κυρίως λόγω της δυσμενούς εξέλιξης

της κυπριακής υπόθεσης. Το Φε-

βρουάριο του 1982 ο Έλληνας Πρω-

θυπουργός (Α. Παπανδρέου) επι-

σκέφθηκε την Κύπρο, εκφράζοντας

με την επίσκεψη αυτή τη βούληση

της ελληνικής κυβέρνησης για δυνα-

μική παρέμβαση της Ελλάδας στο

κυπριακό ζήτημα. Αποκαλυπτική

υπήρξε η δήλωση του Έλληνα πρω-

θυπουργού: «Η Ελλάδα δεν συμπα-

ρίσταται απλώς, αλλά συμπαρατάσ-

σεται στον αγώνα του κυπριακού λαού»4. Το Μάιο του ίδιου χρόνου ο Τούρ-

κος Πρωθυπουργός (Ι. Ουλουσού), σε μια προσπάθεια να εξισορροπήσει τις

εντυπώσεις που δημιουργήθηκαν από την επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυ-

πουργού, επισκέφθηκε την κατεχόμενη Κύπρο. Η επίσκεψη αυτή σε συνδυα-

σμό με τις παρατηρούμενες κωλυσιεργίες της τουρκοκυπριακής πλευράς στην

πορεία των διακοινοτικών διαπραγματεύσεων, ενέτειναν τις υποψίες ότι ήταν

προ των θυρών ένα σχέδιο δημιουργίας ξεχωριστού κράτους στην Κύπρο.

Πράγματι το σχέδιο αυτό αποκαλύφθηκε στις 15/11/1983, όταν ο Τουρκοκύ-

πριος ηγέτης (Ρ. Ντενκτάς) προέβηκε στην ανακήρυξη της «Τουρκικής Δημο-

κρατίας της Βόρειας Κύπρου»5, γεγονός που συνέτεινε στην περαιτέρω

όξυνση των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Παράλληλα η Τουρκία ήδη είχε αρχίσει να κλιμακώνει τις προκλήσεις

της στο Αιγαίο. Στις 19/6/1982 το ερευνητικό σκάφος «Σισμίκ 1» εξήλθε και

πάλι για σεισμολογικές έρευνες στο Αιγαίο, ενώ στις 9/3/1984 το ελληνικό

αντιτορπιλικό «Πάνθηρ» δέχθηκε βολές από τουρκικά πολεμικά πλοία, καθώς

έπλεε στη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Σαμοθράκης. Την ίδια χρονική περί-

οδο, οι αξιώσεις της Τουρκίας για αποστρατικοποίηση της Λήμνου προκάλε-

σαν τριβές μεταξύ της Ελλάδας και της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (ΝΑΤΟ).

Ανδρέας Παπανδρέου

6

Το ΝΑΤΟ, προσπαθώντας να αμβλύνει τη δημιουργηθείσα ένταση, δεν συ-

μπεριέλαβε τη Λήμνο στη νατοϊκή άσκηση «Ντισπλέι Ντετερμινέισον», γεγο-

νός που ερμηνεύτηκε από την ελληνική πλευρά ως έμμεση αποδοχή, εκ μέ-

ρους του ΝΑΤΟ, των τουρκικών διεκδικήσεων. Η ελληνική κυβέρνηση, κρίνο-

ντας ότι ο σχεδιασμός της υπόψη άσκησης δεν ήταν συμβατός με τα εθνικά

της συμφέροντα, αρνήθηκε να συμμετάσχει σ΄ αυτήν.

Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν ακόμη περισσότερο το

καλοκαίρι του 1986, όταν τουρκικό πολεμικό πλοίο έβαλε με πραγματικά πυρά

κατά κυπριακού κρουαζιερόπλοιου στις 30/6/1986, τη στιγμή που το κυπριακό

πλοίο έπλεε στα διεθνή ύδατα μεταξύ Ρόδου και Καστελόριζου. Πριν σταμα-

τήσουν οι ελληνικές αντιδράσεις γι΄ αυτή την προκλητική ενέργεια, το ερευνη-

τικό τουρκικό πλοίο «Πίρι Ρέις» εξήλθε στο Αιγαίο, παραβιάζοντας τους διε-

θνείς κανόνες ναυσιπλοΐας ανατολικά της Ρόδου, ενώ στις 19/12/1986 ση-

μειώθηκε στον Έβρο δίωρη αιματηρή συμπλοκή μεταξύ Ελλήνων και Τούρ-

κων στρατιωτών, όταν τουρκική περίπολος εισχώρησε στο ελληνικό έδαφος.

Μέσα σ΄ αυτό το τεταμένο κλίμα όξυνσης των σχέσεων μεταξύ Ελλά-

δας και Τουρκίας, τέθηκε και πάλι στα τέλη του 1986 το ζήτημα της υφαλο-

κρηπίδας του Αιγαίου. (Συνεχίζεται)

1. Το 1974 η Τουρκία με τις αποφάσεις 1437, 1438, 1454, 1456 και 1457 του Υπουργικού Συμβουλίου, χορήγησε νέες άδειες για εντοπισμό υδρογονανθράκων στην περιοχή του Αιγαίου. ΑΝΠΧΟΣ Σ. ΠΟΛΙΤΗΣ «Ειδικά Θέματα και Σημειώσεις Διεθνούς Δικαίου», Αθήνα, Εκδόσεις Ναυτικής Σχολής Πολέμου, Α Έκδοση, 1995, σελ. 32. 2. Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ «Αρχείο, Γεγονότα και Κείμενα», Τόμος 8ος, Αθήνα, Εκδόσεις ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ-ΙΔΡΥΜΑ Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ- ΣΚΑΪ 100.3 FM, A Έκδοση, 2005, σελ. 423. 3. ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΑΠΥΡΟΣ- ΛΑΡΟΥΣ- ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ «Υφαλοκρη-πίδα»,Τόμος 59ος, Αθήνα, Εκδόσεις Εκδοτικού Οργανισμού ΠΑΠΥΡΟΣ, Α Έκδοση, 1994, σελ. 97. 4. ΕΛΛΑΣ «Η Ιστορία και ο Πολιτισμός του Ελληνικού Έθνους από τις Απαρχές μέχρι Σήμερα», Τόμος 2ος, Αθήνα, Εκδόσεις Εκδοτικού Οργανισμού ΠΑΠΥΡΟΣ, Α Έκδοση, 1998, σελ. 217. 5. ΚΥΠΡΟΣ «Ιστορία και Πολιτισμός από την Αρχαιότητα έως Σήμερα», Αθήνα, Εκδό-σεις ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑ- ΕΘΝΟΣ ΠΗΓΑΣΟΣ ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΕ, Α Έκδοση, 2006, σελ. 284.