ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΕΘΝΙΚΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ

Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ 1784 έως σήμερα

Ιστορικές και θεωρητικές προσεγγίσεις

Α Θ Η Ν Α 2005

Κλήμης Μαστορίδης

ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ TOT 19ου ΑΙΩΝΑ*

ΠΡΙΝ ΠΕΡΑΣΩ ΣΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ της παρέμβασης μου, να λύσω μια παρε­ξήγηση σχετικά με τον τίτλο που εμφανίζεται στο πρόγραμμα: ((Τοπογρα­

φικοί πειραματισμοί στην ελληνική εφημερίδα του 19ου αιώνα». Ακούγεται ενδια­φέρον και πιστεύω πως θα άξιζε να ερευνηθούν τα αίτια σε μια προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήματα, όπως: Γιατί η Σάλπιγξ Ελληνική εκδίδεται στην Καλα­μάτα; Γιατί ο Απόλλων (1831) του Πολυζωίδη τυπώνεται στηνΎδρα και όχι στο Ναύπλιο και η Αιγινοάα. (1831) νιώθει ασφαλής στην Αίγινα; Γιατί ο Αντωνιάδης επιλέγει τα Μέγαρα για την Αθηνά του στα 1832 και η Πατρίς (1889) εγκαταλείπει μετά από δεκαέξι χρόνια το Βουκουρέστι για την Αθήνα; Δεν θα συνεχίσω όμως, γιατί δεν είναι αυτός ο τίτλος της σύντομης παρέμβασης μου. Θα παρακαλούσα λοιπόν στη λέξη «τοπογραφικοί» να αντικαταστήσετε το πρώτο ο με υ.

Τυπογραφία είναι η διαδικασία μετατροπής της προφορικής γλώσσας σε γραφική μορφή με σκοπό την επικοινωνία μηνυμάτων. Οι πειραματικές τυπογρα­φικές προσεγγίσεις πολλές φορές εκπορεύονται από διαφορετικές αφετηρίες και οφείλονται σε διαφορετικές αιτίες. Άλλοτε καταγράφονται ως νέες κατευθύνσεις που προτείνει ο δημιουργός, αφού υποτάξει τις τεχνικές δυνατότητες που του προσφέρει η εποχή του και κατακτήσει τη γνώση σχετικά με τα εργαλεία που χρησιμοποιεί, σε μια προσπάθεια να ξεφύγει από τα καθιερωμένα. Άλλες φορές οφείλονται στην ευφυή προσπάθεια του τυπογράφου να κάμψει τις δυσκολίες και να ξεπεράσει τα προβλήματα που θέτει η έλλειψη επαρκούς υλικοτεχνικής υποδο­μής. Σε κάθε περίπτωση όμως βασικό χαρακτηριστικό παραμένει η πρωτοτυπία.

Για όσους έχουν ασχοληθεί με την ιστορία της γραφικής επικοινωνίας στον ελληνικό χώρο είναι σαφές πως οι τυπογραφικοί πειραματισμοί που εντοπίζονται στο ελληνικό έντυπο οφείλονται στη δεύτερη κατηγορία. Τα παραδείγματα είναι περισσότερο ευδιάκριτα στο χώρο των εφήμερων λόγω της συχνότητας παραγω­γής και της μη συντηρητικής σχεδιαστικής λογικής που ακολουθούν σε αντίθεση με την τυπικά οργανωμένη, παραδοσιακή τυπογραφική διευθέτηση, όπως αυτή των βιβλίων για παράδειγμα.

* Τα στοιχεία της παρέμβασης αυτής προέρχονται από το βιβλίο μου με τίτλο Στοιχειοθετώ­ντας την ελληνική εφημερίδχ. Σπουδή της μορφολογίχς της εφημερίΒχς χπό τις χπχρχές της ως την εισχγωγή της μηχχνικής στοιχειοθεσίας, που εκδόθηκε στα αγγλικά από το ΕΛΙΑ το 1999.

186 ΚΛΗΜΗΣ ΜΑΣΤΟΡΙΔΗΣ

Era- Β'. 'Λδ-νησί, τήν 28 ^ .EîWrÈM877 Γιτ/ρτι; *Αι: ΑβΗΝΤίϊΙ V4Îf . l&¥M4«>Y . - « · * -

ΒΑΧΙΛΕΙΟΝ ΙΉΣ ΕΛΛΑΔΟΣ.

TU νΠ'>νϊ'ΓΠ-->\ ϊ ϋ \ ι>Ι-ί··\ν>Μ11ίί3\ "

A*v*éfìtmnt « ι i*s «M« »> »CTÌ ίν^ιιηύνΜκ (·~;ί j ,

'il J* i**t«i* fcfftKlfl i.rrî*· ti« 5;!S wt> t:Sv. r ( >.*if*v Tf, ("Jsyxi^i Κ-φΜ*. t i ; -tv «χ«

t«W™;W' 'νΐ>·

ir.Huïu: imifjWpftfi*« i«i τ«; f»

«;>τΗη- «• *«««·« * • * " ^ **>· * * r ^ * . .l·«:, «r -tt in fet·) W*»* u t i * « i r , i i ! i i tv *Arf» ·;<··(;:•». κ*. j . « «ίχ« î i τ * τ « » «<•«: . I t Γ..; ΐ κ . - C ., ' !ÌC «ni-. . . « l i * ti Trink. >«U.i«> 1^1 M i ) ì· v r ^ y

ix-JÌMlt di irttlirK (ti*·» w»^·* ••- ι*»« :« ,

, ν Λ . 1 * Λ»- * . » ^ - ; . . •*. ««i«.*««!*«, .*.

·*.*.< 5 •••im* -itunifr: *·*-->**-~

*<ι·τφ4 int«·. Ά*νϋ* 1**ι

Ο XPOISQtS Μ Α Θ Η Τ Ω Ν .

*4v ^T|i(pià«n *tt*.tt t i , |u»éet9« •* itìòfft» tfltrf-

μβ9τ^;*ί-ί aicTtiï 5j is i^vnd-, Rai raeeîfti»*·« jii γλοβί«·. Ì*À»|·., >.: ! «•-flf«vì< Η, ί«9ύΙ' *vé » Eî:c; Ui ti i u - r i * ,à r l iyAnfràc » t ìU l ; -W» |M#n»· 1;ί«ς, i U " »ìfriiei 5-:ι i d 5« ••*. «ns-îrtà

I«-:» 'ft I f ^ U & ' t t t k Αήξ^ΐηΐβί -τΐίΐς T^SI «U-«a, ï l [(»»iv C i . jy-ίλ. ' ci -a» [vantiti«»! Jt»! »e-XJ-',JS• cUia{ ru·» jiitlrTe^ «XÎ.« t«t tfi-ï |ΐ«ίηΐ£( Ä», (Jietï ί τίτλοί •ittìiòiSr, i l · ^âvr» ^«Orttus-

*•»» ^βλλ«, 9· éi.«TtXì.rì3i ΐ ^ 'T*tvfγ* **' Γρ«(ΐ-»*Tt! tECm4dM Ü7»r Xatij«»«»n - »4*Cit£ »lit

A« >t&«MifU<M fUv tv»»:*w, -pwer* ti f«t invi­lir, vc&M «rrtéfrtau *. %f*mmk i<r-A MtÄmf·

'ferri ίνύψη S*»i âyg.. -CTJ ç.ow^ïf,; « t f i j · « -

refïî έΐτ*ί£·; -ϊββ *ΐ;»«^ς μΛζ, 5ύτ· w' * i t f ; î »*τΐ-

? ί ; ; μ ι ^ »ar t ; i r . Ο» l ì x , ? i i « ; 48M, iî.V t i -

fi« «*i I M Ïû4i*f» fee» t3tî>/fi;.

T i *0? ίχ ι *ft'/fcliefrl) t l j ; 'ΑλλτΛ;*^ί »*ρ#$ί, Héf*i r i e i t è« · : 9ίλκ μΑ<ηι [ieyt βϋ»ι*λί(«ί.

ITO //. n xuKiij nn ^i tfhftr isn 1PI8. 3'S

ΕΥΡΙΠΟΣ λ** · · * · * Λ » » : ^ nifwif- .»feti—

« *ίίϊίί#ϊ»Ι M i Zittii«» -ÌrEV^ì-. T l ^ t „ «,-i' r* %ntw

** H-3Ö^.iiä.'iC·"*' l^lj^llpl - i « T ' * Will• Ίι Mm«f«4«|M|MfM· Vfawn· , , _, ninp>**f$uKwpwi"t t*»pfi »T«»

S ign rMìwXi,lWhRw;t,I>r1»» . M

Δ Ι Α Φ Ο Ρ Α — Ή Nrihgl tt; 4«*i»i t i nifi | i t i t i t ( | ί M

i«4»-i urtt<M.M ·κΪ»λ»;, Iti t x4 >M ·*·( t v i v i ; -Ί»; tttitM ^ n trtflw^i t4* «fivuitw*. 'Ü * • f « »

KÌÌMPÙÌ iifA*»irr«j« rtj «*»*«(

t»: tJWajjtrr*) Η^ιί 4i. IfMNCW « ini'fcrwi t i ip · -Ά M( »«Ti τ** RvÇwyiWi»K W ι«, ΐ;»^» «fc taWN •iiH-rtCT 1rtί«çyvl-i'•^·^^H',' * *WUfc i»t>*« i*0r-n'>.

·>< *» U*^AE VTS«; «à r>4|K 1^ ti» Λ * «UM«. MILI»«, inet« ^iji> r l i iti i t i »»1» **i « j · " ! * ' * - ; τ» tli&r* <t)»!<Ì4< t*ïi μτ··Μ; tv» »it» ι*«ίλικ«, ·>:

Hi tW***iit*}H lCi*tU-il»1>' t i fj«|i;ili' to^Kjil' τ*;** **#ίτ&* T*Uit*yi.*êi Λ Φ a*»/»*w»»i »*ϊι.-fm *M^ût'.<u Irif*» ét irt»»»* 5r«( «uiiiC* t*-; !•*· <iTK*«-:(i«.U*u^ «.«»**(*« r W U T« «•·.·.-t i t« Si**«; •»% (••H·"* J w ».-•• i-t i ' i i i* i*iy(fr; i-«Λη, i(»t*^M«. *»«t «tri «M4I(«C *4te^. »·* »Mit:; Uwwt ,«#- 11«« ^« «Mi ftiw, Mn u i i r i ; i^V.-

•ItoffttWsiajtitniN I« l«xtt)i|«t «A v*t%| M

tw ΣΦΎΡΑ Δ Ι t?1fciYlMTHC

Μ . Α 6 Α Ν Α Ϊ Ι Λ Δ Η Σ 1

T-I"Y i r ty

iti. h:Y'<-': '""^·· ·>' - .

ΑΡ· m

'•V:-% r-r;

. ? . . _ , . -

• * . . , · - - . . . , · . · ^ . ^ - .

% . : : / ' - ' y ' -

ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ 187

Η έλλειψη πιεστηρίων, τυπογραφικών στοιχείων και τεχνιτών οδήγησαν σε κρίσιμες περιόδους, όταν η έντυπη επικοινωνία του μηνύματος κρίθηκε απολύτως απαραίτητη, στην παραγωγή χειρόγραφων εφημερίδων. Γνωστά παραδείγματα από τα χρόνια της ελληνικής επανάστασης αποτελούν ο Αχελώος και η Αιτωλική και λιγότερο γνωστά ο λιθογραφημένος Μαθητής του 1886, η Σφύρα, του 1896, αλ­λά και πολύ αργότερα η Φυλακισμένη Αγωνίστρια (1946). Στα δύο πρώτα γενεσι­ουργός αιτία είναι η έλλειψη εξοπλισμού. Στη λιθογραφημένη-χειρόγραφη Σφύρα της 11 Οκτ. 1898 κινητήρια δύναμη αποτελεί η απεργία των τυπογράφων, στη δε Φυλαχισμένη Αγωνίστρια οι περιοριστικές συνθήκες της φυλακής. Σε όλες τις πε­ριπτώσεις, παρά την μεταξύ των δειγμάτων μεγάλη χρονική απόσταση, είναι εμ­φανής η αισθητική κυριαρχία της έκτυπης μορφής στο χειρόγραφο και η προσπά­θεια των δημιουργών να πλησιάσουν σε ένα όσο το δυνατόν περισσότερο μηχανικό αποτέλεσμα.

Άλλο παράδειγμα πρωτότυπης τυπογραφικής εφαρμογής εντοπίζουμε στην έκδοση των Ελληνικών Χρονικών του Μεσολογγίου. Σε κάποιες περιπτώσεις (όπως στο φύλλο 26 της 29ης Μάρτ. 1824) σημαντικές ειδήσεις της τελευταίας στιγμής διευθετούνται κάθετα στο εσωτερικό περιθώριο προς τη ράχη της εφημε­ρίδας. Το μικρό χειροκίνητο πιεστήριο γίνεται σύμμαχος του έλληνα τυπογράφου και δίνει στον Μεσθανέ τη δυνατότητα να οργανώσει το υλικό του με μια ευελιξία, που στα χρόνια της μηχανοποίησης θα ήταν αδύνατη. Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση της Εφημερίδας των Αθηνών, όταν ο Βαρότζης -χωρίς να ενοχλείται-«σπάει» τη λογική της δίστηλης διευθέτησης στην τελευταία σελίδα του φύλλου 4 (13 Σεπτ. 1824) και αλλάζει μέγεθος τυπογραφικών στοιχείων για να καταφέρει να διευθετήσει το σύνολο του κειμένου του. Η λογική της ((καταστροφής» του κα-νάβου παρατηρείται και στο εντυπωσιακό παράδειγμα του πρώτου φύλλου της εφημερίδας Ήλιος (23 Ιούν. 1833), όπου οι τυπογράφοι χρησιμοποιούν στην ίδια σελίδα την τρίστηλη και δίστηλη διευθέτηση ταυτοχρόνως.

Χωρίς την πολυτέλεια ενός οργανωμένου τυπογραφικού οπλοστασίου, όπως των ξένων συναδέλφων τους, συνήθως με μια γραμματοσειρά ενός μεγέθους επι­κλινούς σχεδίασης στα χέρια, και εργαζόμενοι κάτω από δύσκολες συνθήκες συνε­χών μετακινήσεων λόγω του αγώνα, οι έλληνες τυπογράφοι των χρόνων της Επα­νάστασης -αλλά κι εκείνοι της πρώτης μετεπαναστατικής περιόδου- οδηγούνται σε πρωτότυπες εφαρμογές στο χώρο της μικρό και μακροτυπογραφίας. Εφευρί­σκουν λύσεις για τα προβλήματα μετατροπής της προφορικής σε γραφική γλώσ­σα, όπως στο θέμα της έμφασης για παράδειγμα, όπου άλλοτε επιλέγουν τη δια-στοιχείωση, άλλοτε τη στοιχειοθεσία κεφαλαίων και άλλοτε συνδυάζουν διαφορε­τικές πρακτικές. Η έλλειψη τυπογραφικών κοσμημάτων και στολιδιών καθιερώ­νει μια λιτή σχεδιαστική λογική, που σε γενικές γραμμές θα διατηρηθεί και στις επόμενες δεκαετίες. Η ανυπαρξία τυπογραφικής παράδοσης στη χώρα διευκολύ-

188 ΚΛΗΜΗΣ ΜΑΣΤΟΡΙΔΗΣ

Τ«< Α

:*·;;. r i

S NMJ ι IHTlt KujKo r, Λ?«», η.

fUL.ii I I ·

;;:.; ST

V«jto<, «b I I W - 14·' Ί *" *

ΤΥΠΟΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΟΝ 19ο ΑΙΩΝΑ 189

νει την υιοθέτηση μη συμβατικών διευθετήσεων του προς εκτύπωση υλικού στο πνεύμα της παλιάς ρήσης ((η ανάγκη είναι η μητέρα των εφευρέσεων». Οι επιλο­γές τους επηρέασαν τους αναγνώστες των εντύπων τους, κάποιοι από τους οποί­ους θα εξελίσσονταν αργότερα σε τυπογράφους.

Η λογική ανάμιξης στοιχείων του παρελθόντος με τις πιο «μοντέρνες» τυπο­γραφικές προσεγγίσεις αναπτύσσεται ακόμη περισσότερο για να βρει τη δυναμι­κότερη έκφραση της στην ελληνική τυπογραφία της περιόδου των ημερήσιων εφημερίδων. Μια σημαντική περίοδος αλλαγών πριν από την έλευση της μηχανι­κής στοιχειοθεσίας στη χώρα μας στις αρχές του 1900, αποτελεί η δεκαετία του 1870 και πιο συγκεκριμένα το 1873, όταν τυπώθηκε η πρώτη ελληνική ημερήσια. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία των εφημερίδων της χώρας και οι τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν συνέβαλαν σημαντικά στη διαμόρφωση της.

Τα περισσότερα από τα βασικά στοιχεία που θα χαρακτηρίσουν την ελληνική εφημερίδα της δεκαετίας του 1870 μπορούν κάλλιστα να εντοπιστούν σε διάφορα φύλλα τυπωμένα κατά την περίοδο 1835-70. Για παράδειγμα, το Πανελλήνιον κυ­κλοφόρησε σε μεγάλο σχήμα με τετράστηλη διευθέτηση το 1854, αλλά και η ευ­ρεία αποδοχή των τυπογραφικών στοιχείων Didot, ως της πολυτιμότερης γραμ­ματοσειράς, αποτελούσε μια πραγματικότητα ήδη από τη δεκαετία του 1840. Οι παλαιότερου σχεδιασμού πλάγιοι χαρακτήρες όπως τα Caslon, τα Porson και αυ­τοί που γενικώς ονομάζονταν ((Λειψίας», χρησιμοποιούνταν μόνο από τους εκτυ-πωτές-τυπογράφους που δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να παραγγείλουν τα τυπογραφικά τους στοιχεία στα παρισινά στοιχειοχυτήρια. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα της Εποχής, όπου στο πρώτο της φύλλο της 26 Οκτ. 1834 ο εκδότης εξηγεί στους αναγνώστες ότι «η αργοπορία των νέων χαρακτήρων τους οποίους προ τεσσάρων μηνών περιεμενομεν από το χυτηριον των κ. Διδότων εκ Παρισίων είναι το μόνον αίτιον, το οποίον μας υπεχρέωσε να βραδύνωμεν έως σήμερον την έκδοσιν της εφημερίδος μας· αι ζητήσεις όμως πολλών μάς ανέπεισαν να την εκ-δώσωμεν με τους παλαιούς μας χαρακτήρας, έως ότου φθάσωσιν οι νέοι...».

Οι σύγχρονοι όρθιοι χαρακτήρες Didot αντικατέστησαν τις πλάγιες εκδοχές των ελληνικών γραμματοσειρών που κατέληξαν να θεωρούνται παλιομοδίτικες. θα περίμενε κανείς ότι η κυριαρχία του πλάγιου γράμματος, που βασιζόταν στην αναγεννησιακή σχεδιαστική παράδοση των ελληνικών στοιχείων της ομάδας Garalde (από τα ονόματα των Aldus και Garamont) και είχε μια ιστορία 350 χρό­νων στην ελληνική τυπογραφία, θα χρειαζόταν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να υποχωρήσει. Μα και αυτό ακόμα το γεγονός καταδείχνει τον μη συντηρητικό χαρακτήρα της πρώιμης ελληνικής τυπογραφίας.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των ελληνικών εφημερίδων αποτελεί η άφοβη χρήση του χρώματος, καθώς και οι συχνότατες αλλαγές σχεδιασμού των τίτλων τους, με μια ευκολία που είναι ασυνήθιστη στις ευρωπαϊκές εφημερίδες. Πρόκει-

190 ΚΛΗΜΗΣΜΑΣΤΟΡΙΔΗΣ

ται για μια πρακτική που εφαρμοζόταν όποτε θεωρούσαν ότι η εφημερίδα χρεια­ζόταν φρεσκάρισμα στην εμφάνιση. Η πειραματική χρησιμοποίηση στοιχείων διαφορετικών σχεδιασμών εφαρμόστηκε κυρίως σε διαφημιστικά μονόφυλλα και στους τίτλους των εφημερίδων. Οι έλληνες τεχνίτες, ξυλογράφοι και χαράκτες, εί­χαν τώρα μια ευκαιρία να εκφραστούν δημιουργώντας μια μεγάλη γκάμα από πο-λυποίκιλτα και παράξενα γράμματα.

Οι περισσότεροι νεωτερισμοί σε θέματα σχεδιασμού και παραγωγής υιοθε­τήθηκαν από τα αθηναϊκά φύλλα, καθώς αυτά είχαν το μεγαλύτερο αναγνωστικό κοινό και αντιμετώπιζαν σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ τους. Αυτός ο λόγος έκανε τις εφημερίδες της πρωτεύουσας να ασκούν μεγάλη επίδραση στις εκδόσεις της υπόλοιπης Ελλάδας. Οι περισσότερες ιδρύουν δικά τους τυπογραφεία και προσπα­θούν να βελτιώσουν την εμφάνιση τους. Εισάγουν κυλινδρικά πιεστήρια από το εξωτερικό, καλούν ξένους τεχνικούς, στήνουν τμήματα στερεοτυπίας και φωτο-τσιγκογραφίας. Οι μεγάλες αλλαγές που ξεκίνησαν με την έκδοση της Εφημερί­δας (1873), συνεχίστηκαν με την Ακρόπολη, για να φτάσουν σε ένα υψηλό επίπεδο παραγωγής με το Άστυ, το Σχριπ, το Εμπρός, και την Εστίχ, που καθόρισαν το χαρακτήρα της ελληνικής εφημερίδας του επόμενου αιώνα.

WAJMZMENU ΑΓ9ΝΙΣΤΡΙΑ

" " - " ' 'Lf.'.UllVM

\ » ~» Λϊ ί LÌ » £

• a H B L ' j M M B I iiiiiìSgSESr^

Η ΜΕΛΕΤΉ ΜΑΣ

ίΛι.ΑΛΛΙΛΊΙΚυ

574 ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ - RÉSUMÉS

KLIMIS MASTORIDIS, Director of the University of Macedonia Press

Typographical Experimentations in 19th-century Greek Newspapers

Nineteenth-century Greek newspapers constitute a showcase of experimental typography, applied by Greek printers on a trial-and-error basis, since they were working with no dominant existing tradition in this field. This fact, in conjunction with the limitations imposed by an 'improper' setup and the social conditions under which these papers were produced, occasionally resulted in imaginative, individual solutions with regards to their typographical approach. A few examples of such approaches are presented in this short paper.

PANOS CARICOPOULOS, Journaliste - Historien de la Presse

Associations Syndicales des Journalistes

Dans ce siècle de la «Société de l'Information» aux conquêtes révolutionnaires du Journalisme électronique et de l'Internet, le rôle des Associations de Journalistes et surtout de l'Association des Journalistes d'Athènes dans la réalité grecque, acquiert une prépondérance particulière en ce qui concerne les événements politiques et sociaux du pays et exerce une influence décisive sur l'Opinion publique, sur la formation des courants idéologiques et finalement sur l'action sociale.

Devant les défis de l'Informatique électronique qui crée des problèmes énormes à la profession du journaliste, surtout dans un monde de globalisation, la concentration de la force, de tous ceux qui travaillent dans le domaine de l'Information, au sein de la Fédération Panhellénique des Associations des Journalistes constitue sans aucun doute une conquête de notre milieu. Dans le contexte de cette initiative la communauté des journalistes du pays défend son droit souverain de jouer le premier rôle pour assurer les principes fondamentaux de la libre et objective information des citoyens, étant donné que seul le citoyen informé peut être un citoyen actif.

ANDREAS CHRISTODOULIDIS, General Director of the Athens News Agency (ANA)

Press Agencies

In his opening statement, the author referred to the significance of technological advances in the nineteenth century that revolutionized the flow of news and information, such as the Morse Code, trans-continental cables, the telephone, the phonograph and radio waves.