tipografitasarlanmış yazının sanatı

emine sarsılmaz

içerik

tipografi

nedir

yazının ortaya çıkışı

alfabenin evrimi

yazının çoğaltılması

baskı türleri

yazının okunması

temel tipografi

kuralları

yazının karakteri

yazı karakterleri ve harf yapısı

tipografi

nedir?

tipografi, harflerin ve yazınsal iletişime ilişkin diğer öğelerin görsel, işlevsel ve estetik olarak düzenlenmesidir.

yunanca’daki

"typos" (form) ve "graphia" (yazmak) sözcüklerinden türemiştir.

yazının ortaya çıkışıinsanoğlunun bilinen en eski iletişim aracı, mağara

duvarlarına çizilen resimlerdir.

iletişime dair yazı öncesi tüm süreçlerde, resimsel yaklaşım ve benzeştirme yoluyla mesajları kurgulama biçimi etkindir.

yazının ortaya çıkışıçivi yazısı tabletlerkil tablet üzerine çivi yazısı, standardize

edilmiş yazma biçiminin bilinen en eski formudur.

yazının ortaya çıkışıhiyeroglifleryazı, mısır uygarlığı’nda içinde

sembollerin yoğun olarak bulunduğu, işaretler yerine resimsel simgeler kullanılan hiyeroglifler biçiminde karşımıza çıktı.

ifade edilmek istenen düşünceler karmaşıklaştıkça simgelerin sayısı da arttı. bu da, yaklaşık 750 farklı piktogramın ortaya çıkmasıyla sonuçlandı.

yazının ortaya çıkışıfenike

alfabesi

fenikeliler, m.ö. 1600’lü yıllarda kavramları resimlemek yerine seslere işaret vererek ilk alfabeyi oluşturmuşlardır.

fenike

alfabesi, nesnelerin ilk seslerinin harfe çevrilmesiyle oluşturulan 22 harfli bir alfabeydi.

yazının ortaya çıkışıyunan alfabesiyunan alfabesi, fenike

sisteminden uyarlanarak

oluşturuldu.

yazının ortaya çıkışıaram, arap

ve ibrani

alfabeleri

fenike

alfabesinden uyarlanan diğer alfabelerdir.

yazının ortaya çıkışıroman alfabesibugün kullanılan 26 harfli roman alfabesi, yunan

alfabesinden çıkmıştır.

yazının ortaya çıkışı

yazının çoğaltılmasıyazının kullanılmasının yaygınlaşmasıyla birlikte okur-yazar

olmanın önemi arttı. okuma -

yazmanın kolaylaşmasıyla birlikte, bilgiyi yazılı olarak kaydedip yayma ihtiyacı ortaya çıktı.

taş ve deri üzerine el ile yazılan yazı, tek ve özgün eserlerin ortaya çıkmasına neden oldu. ancak bu, oldukça zahmetli bir teknik ve işçilik gerektiren yavaş bir süreçti.

üzerine yazı yazılabilecek madde arayışı, farklı çözümler getirdi. mısırlılar papirüs, bergamalılar

parşömen, ibraniler

deri, persler

bambu örgüsü, çinliler

ipek üzerine yazı yazdılar.

yazının çoğaltılması

yazının çoğaltılması tarih boyunca farklı şekillerde olmuştur.

-

yüksek baskı (relief)-

çukur baskı (intaglio)-

düz baskı (planographic)-

foto-dizgi-

masaüstü yayıncılık

yazının çoğaltılması: yüksek baskı

yüksek baskı, m.ö. 5000’lerden beri bilinen bir yöntemdi. taştan oyulmuş mühürler kişisel imza olarak kullanılıyordu.

yüksek baskı yöntemlerinden biri olan ahşap baskı, çin’de

kullanılıyordu ve çin

alfabesi

için ideal bir yöntemdi.

gutenberg, 1450 yılında kurşun alaşımlar kullanarak metal blok kalıplar yaptı. bu buluş, basım ve yayıncılık alanında önemli bir devrim olarak kabul edildi.

yazının çoğaltılması: çukur baskı

yüksek baskının aksine, çukur bölgeler mürekkep alarak baskı gerçekleştirilir. yüksek baskıdakinden daha fazla detaya izin verir.

tüm sayfa aynı metal kalıp üzerine kazınır ve çukur bölgelere boya verilerek pres yardımıyla nemlenmiş kağıt üzerine baskı yapılır.

yazının çoğaltılması: düz baskı

1796 yılında senefelder, su ve yağın birbirini itme prensibinden faydalanarak taş baskı tekniğini buldu.

düz baskı tekniğinde fırça ve kalem kullanılması, basılan materyalde önemli ölçüde özgürlük sağladı.

yazının çoğaltılması: foto-dizgi

foto-dizgi, temelde fotoğrafik

sisteme dayalı bir dizgi sistemidir.

harflerin optik yardımıyla ışık duyarlı bir kağıt üzerine pozlanarak

tipografik

metinlerin

oluşturulduğu bu sistem, dizgi birimleri ve basımevlerinde bulunan bir sistemdi.

yazının çoğaltılması: dijital

bilgisayarların gelişmesiyle sayısal harf devrimi gerçekleşti. bu sayede baskı öncesi aşamanın önemli bir bölümü artık masaüstünde yapılmaktadır.

yazının okunması

yazının temel işlevi, işaretler yardımıyla düşünce ve bilgi aktarımıdır. bu iletişim esnasında tipografi, yazıyı okunabilir ve estetik hale getiren unsurdur.

yüzyıllar önce el ile yazılmış olan kitaplarda bile temel kaygı, okunabilirliktir. yazı ne kadar estetik olursa olsun, okunamıyorsa temel işlevi olan “okuyucuya bilgi aktarma”yı yerine getiremiyor demektir.

yazının okunması: boşlukların düzenlenmesi

kağıt üzerindeki beyaz alan, üzerindeki harflerden artakalan boş alan değil, tasarlanması gereken bir öğedir. dolu-boş dengesi, okunabilirlik açısından önemlidir.

sözcüklerin arasında bir boşluk bırakmak yeterlidir. birden fazla boşluk bırakmak metin içerisinde yazı dokusunu bozar.

yazının okunması: boşlukların düzenlenmesi

noktalama işaretlerinden önce boşluk bırakılmaz .

h a r f a r a s ı g e r e ğ i n d e n f a z l a b o ş l u k o k u n u r l u ğ u a z a l t ı r.

satır arasında gereğinden fazla ya

da az boşluk

bırakıldığında okuma güçlüğü doğar.

yazının okunması: boşlukların düzenlenmesi

Bir metinde son satırdaki sözcük için karakter sayısı en az yedi olmadır. Aksi

takdirde son satırda kalan sözcük, “dul sözcük” adı verilen bir tipografi

sorunu

olur.

Benzer şekilde, il

k satırdaki yedi karak-

terden az sözcük de “yetim sözcük” adını

alır.

Bu hatanın önüne geçe- bilmek için, metinde tirele- melerin doğru yapılması

gerekir. Profesyonel kelime işlemciler özel ayarlar ve düzenlemelerle bu hataları ortadan kaldırabilmektedir.

yazının okunması: bloklama

soldan blok, soldan sağa okuma sisteminde kullanılır. göz aynı başlangıç noktasına erişir ve satırlar arası takibi kolaylaştırır.

her iki taraftan blok, ancak sözcük bölü-

nerek

yapıldığında doluluk ve boşluk dengesi oluşturur.eğer sözcükler bölünmeden bu bloklama

uygulanırsa, “nehir” adı verilen görsel ve tipografik

hata

ortaya çıkabilir.

yazının okunması: bloklama

sağdan blok, göz her satırda farklı bir

noktadan okumaya devam etmek

zorunda kalacağından, uzun

metinlerde tercih edilmez. başlık ve ara

başlıklarda başvurulan bir hizalamadır.

ortadan blok

da, sağdan blok gibi

gözü zorladığından, metin düzenlemeleri için uygun değildir. ilk

bakışta ilgi çekiciliğinden dolayı

başlık ve ara başlıklarda kullanımı

yaygındır.

yazının okunması: büyük ve küçük harf kullanımı

BÜYÜK HARFLER KOLAY TA- NIMLANABİLİR VE GÖRSEL

OLARAK DAHA BASKINDIR. ANCAK BAŞLIK, ALT BAŞLIK GİBİ KISA YAZILARDA KULLA-

NILMASI TERCİH EDİLİR. AR- DIŞIK ŞEKİLDE İZLENEN EŞ

FORMLAR GÖZÜ YORAR.

BÜYÜK HARF KULLANILMASI GEREKEN DURUMLARDA BAŞVURULAN YÖNTEM, BAŞ HARFLERİ DAHA BÜYÜK PUNTOYLA YAZMAK OLABİLİR.

küçük harflerin gövde dışındaki üst ve alt uzantıları okunmayı kolaylaş-

tırır. Büyük ve küçük harflerin birlikte kul-

lanıldığı

metinlerde göz dinamik bir şekilde hareket eder ve formları daha kolay algılar.

yazının okunması: vurgu

gövde metninde bir sözcüğe vurgu yapmak gerektiğinde ilk başvurulan yöntem, vurgulanacak kısmı italik yapmaktır. metni bold

yapmak, altını

çizmek, BÜYÜK HARF

kullanmak veya rengini değiştirmek diğer alternatifler arasındadır.

dikkat edilmesi gereken nokta, BOLD, İTALİK, BÜYÜK HARF VE ALTINI ÇİZME

yöntemlerinden yalnızca birini

seçip kullanmaktır.

yazının okunması: noktalama işaretleri

noktalama işaretleri, metinlerin tipografik

düzenle- melerinde önemli rol oynar. yaygın olarak

yapılan hata, inch

işaretinin (``) tırnak işareti (“) yerine, foot

işaretinin de (`) apostrof (‘) yerine

kullanılmasıdır.

yapılan bir diğer hata da, alıntı veya maddeleme yaparken, asılmış tırnak veya madde imleri

kullanmamaktır.

yazının okunması: noktalama işaretleri

yazının karakteriözellikle baskı tekniklerinin gelişmesi sonucu ortaya

çıkan zenginlik, söylenecek sözlerin biçiminin de ayrıca tasarlanması gereğini beraberinde getirmiştir.

yazının karakterini sınıflamak için birden fazla yöntem vardır. kendi iç yapılarına ait özelliklere göre sınıflandırılabilecekleri gibi, geliştirildikleri döneme göre ya

da tipik kullanım alanlarına

göre bir sınıflandırma yapılabilir. en basit ayrım, “serif” ve “sans

serif” ayrımıdır.

yazının karakteri: basit sınıflandırma

bir sınıflandırma sistemine göre, yazı karakterleri beş kategoride incelenebilir.

ortaçağ’daki süslü yazıdan kaynağını alır. uzun metinlerde okunması çok kolay değildir, blackletter, gothic, old

english

olarak da bilinir.

roma dönemindeki yazılardan ortaya çıkmıştır. oransal serif

harflerden oluşur. okunabilirliği en yüksek yazı tipidir, gövde metinlerinde kullanılır.

geometrik, basit tasarımlı, sans-serif

yazı karakteridir. her ne kadar gövde metinleri için tasarlanmış olmasa da gazetelerde kullanılırlar.

el yazısı olarak tasarlanmıştır. harfler birbirleriyle bağlantılıdır. okunabilirliği çok yüksek değildir.

imaj olarak adlandırılabilecek yazı karakteridirler. genellikle belli bir durum için tasarlanırlar.

yazının karakteri: tarihsel sınıflandırma

blackletter: ortaçağ’daki süslü yazıdan temellerini alır. block, gothic, old

style, black

gibi isimler de alır.

old

style:

15-16. yy’da

italya’da

ortaya çıkan harflerden temelini alır.

italik: rönesans

dönemindeki el yazısından çıkmıştır. roman formlarına eşlik etmek üzere tasarlanmışlardır.

script:

el yazısından çıkmıştır.

transitional:

geçiş

dönemi yazıları. old

style’dan

moderne geçiş

aşamasında yer alır. artan bir kontrast ve dairesel harflerde daha güçlü dikey vurgu başlıca özelliklerindendir.

yazının karakteri: tarihsel sınıflandırma

modern:

18. yy’ın

ortalarında çıkmıştır. güçlü kontrast içerir.

slab

serif:

fırça kalınlığı farkı çok değildir, kalın ve kare serifleri

vardır.

sans

serif:

fırça kalınlığı farkı çok değildir, serif

yoktur.

serif/sans

serif:

hem serifli

hem de serifsiz

yazı karakterleri ortaya çıkmıştır.

yazının karakteri: harfin anatomisi

yazının en küçük birimi olan harfler ve bu harflerin birbirleriyle ilişkisi yazının karakterini oluşturur. 17. yy’da

fransa

kralı xiv. louis

fransız

bilimler akademisi’ne emir vererek geometrik olarak mükemmel bir yazı karakteri tasarlanması için emir vermiştir. bilginler ve matematikçilerden oluşan bir

komite 2304 kareden oluşan bir grid

sistemi üzerinde matematiksel

oran ve formülleri kullanarak harf formlarını ve birbirleri ile ilişkilerini tasarlamışlardır. bu karaktere “romaine

du

roi” adı verilmiştir ve

kraliyet basımevinde kullanılmıştır.

yazının karakteri: harfin anatomisi

yazının karakteri: harfin anatomisi

yazının karakteri: harfin anatomisi

harflerin birbirleriyle olan birliktelikleri, “espas” olarak adlandırılan harf boşluklarının düzenlenmesini gerektirir. harfler birbirinden farklı görsel ağırlık ve biçimlere sahiptir. örneğin L harfi kendinden sonraki harfle bileşkesinde ayrı bir sıkıştırma gerektirir. A harfi H harfine kıyasla çok daha fazla negatif alana sahiptir.

monospace

fontlarda tüm harfler kendi ağırlıklarına bakılmaksızın eşit yer kaplar. proportional

fontlarda ise, boşluklar orantılı bir

şekilde paylaştırılır.

yazının karakteri: ailevi ilişkiler

yazı ailesi, bir yazı karakterinin tüm ölçü ve biçemlerinin bir arada bulunmasıyla meydana gelir. bir yazı ailesi temel olarak roman, italic (veya oblique), bold, bold

italic

yazılardan oluşur.

yazının karakteri: mesaj kaygısı

yazı karakteri, yazının içeriğine uygun olduğu takdirde istenen mesajı okuyucuya (kimi zaman metni okumasına gerek bile kalmadan) iletebilecektir.

DİKKAT TEHLİKE!!

DİKKAT TEHLİKE!!

“tipografi, içeriği onurlandırmak için vardır.”Robert Bringhurst

kaynakça

Kitap

Görsel İletişim ve Grafik Tasarım, Tevfik

Fikret Uçar

I.D.E.A.S. Computer

Typography

Basics, David

Creamer

The

Fundementals

of Typography, Gavin

Ambrose

The

Non-Designer’s

Design

Book, Robin

Williams

Typography

Primer, Adobe

Makale

Digital

Typography

: a primer, Keith

Chi-hang

Tam

Web

http://www.papress.com/other/thinkingwithtype/index.htm

http://psd.tutsplus.com/articles/techniques/a-20-minute-intro-to- typography-basics/

http://briancray.com/2009/02/18/master-web-typography-8-detailed- typography-tips-for-the-web/

http://www.brochuremonster.com/brochure-articles/typography-basic- concepts.aspx

TEŞEKKÜRLER…